Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE

Dnia 28 kwietnia 2014 r.

Sąd Apelacyjny w Szczecinie III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w składzie:

Przewodnicząca: SSA Anna Polak

Sędziowie SA: Jolanta Hawryszko

Urszula Iwanowska (sprawozdawca)

po rozpoznaniu w dniu 28 kwietnia 2014 r., na posiedzeniu niejawnym,

sprawy z odwołania B. K.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddziałowi w S.

o wypłatę świadczenia emerytalnego i odsetki,

na skutek zażalenia Zakładu Ubezpieczeń Społecznych na punkt 2 postanowienia Sądu Okręgowego w Szczecinie VI Wydziału Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 18 grudnia 2013 r., sygn. akt VI U 1850/13,

postanawia: uchylić zaskarżone postanowienie i sprawę przekazać do rozpoznania Sądowi Okręgowemu w Szczecinie VI Wydziałowi Pracy i Ubezpieczeń Społecznych.

SSA Jolanta Hawryszko SSA Anna Polak SSA Urszula Iwanowska

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 8 czerwca 2011 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w S. przyznał B. K. prawo do emerytury od 24 lutego 2011 r., to jest od osiągnięcia przez nią powszechnego wieku emerytalnego i jednocześnie zawiesił wypłatę emerytury wobec kontynuowania przez ubezpieczoną zatrudnienia.

Decyzją z dnia 19 lipca 2011 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w S. wznowił wypłatę emerytury B. K. od 24 lutego 2011 r., to jest od dnia osiągnięcia wieku emerytalnego.

Decyzją z dnia 10 listopada 2011 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w S. zawiesił wypłatę emerytury ubezpieczonej do 1 października 2011 r. z powodu kontynuowania zatrudnienia. Decyzją tą poinformowano B. K., że w okresie od 1 października 2011 r. do 30 listopada 2011 r. pobrała nienależne świadczenie. Ubezpieczona w dniu 12 grudnia 2011 r. wniosła o wznowienie wypłat emerytury, z uwagi na rozwiązanie stosunku pracy w dniu 30 listopada 2011 r.

Decyzją z dnia 19 grudnia 2011 r. organ rentowy wznowił ubezpieczonej wypłatę emerytury od 1 grudnia 2011 r., to jest od następnego dnia po rozwiązaniu stosunku pracy.

W dniu 17 czerwca 2013 r. ubezpieczona złożyła w ZUS wniosek, w którym, powołując się na wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 13 listopada 2012 r. K 2/12, domagała się „zadośćuczynienia finansowego za październik i listopad 2011 r.” wskazując, że urzędnicy ZUS wprowadzili ją w błąd.

Decyzją z dnia 4 lipca 2013 r. organ rentowy odmówił uchylenia decyzji z dnia z dnia 10 listopada 2011 r. w części w jakiej decyzja ta zobowiązywała ubezpieczoną do zwrotu nienależnie pobranego świadczenia za okres od 1 października 2011 r. do 30 listopada 2011 r.

Na skutek odwołania B. K. od tej decyzji (w którym doprecyzowała ona, że wnosi o dokonanie wypłaty emerytury za okres od 1 października 2011 r. do 5 grudnia 2011 r. wraz z odsetkami), organ rentowy dokonał weryfikacji prawidłowości swojego rozstrzygnięcia i w dniu 14 sierpnia 2013 r. wydał decyzję o odmowie wznowienia postępowania, którą – wskazując, iż działa na podstawie art. 149 § 3 k.p.a. w związku art. 83b ust. 1 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych - odmówił wznowienia postępowania w trybie art. 145a k.p.a. Jednocześnie uchylił decyzję z dnia 4 lipca 2013 r. W uzasadnieniu wskazano, że pismo B. K. z dnia 17 czerwca 2013 r., stanowiące wniosek o wznowienie postępowania zakończonego decyzją z dnia 10 listopada 2011 r. w związku z wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego, jest spóźniony bowiem „został złożony po upływie 1 miesiąca od dnia wejścia w życie Trybunału Konstytucyjnego z dnia 13 listopada 2012 r. i brak jest podstaw do przywrócenia terminu na złożenie skargi o wznowienie postępowania”.

B. K. została przez organ rentowy pouczona o możliwości odwołania się od tej decyzji do Sądu Okręgowego – Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Szczecinie.

Ubezpieczona złożyła do Sądu takie odwołanie, zaskarżając decyzję z dnia 14 sierpnia 2013 r. w całości i wnosząc o jej zmianę poprzez wypłatę świadczeń emerytalnych za okres od dnia 1 października 2011 r. do dnia 5 grudnia 2012 r. wraz z odsetkami.

W odpowiedzi na odwołanie pełnomocnik organu rentowego wniosła o jego oddalenie.

Postanowieniem z dnia 18 grudnia 2013 r. Sąd Okręgowy w Szczecinie VI Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych przekazał Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddziałowi w S. do merytorycznego rozpoznania poprzez wydanie decyzji wniosek ubezpieczonej o wypłatę odsetek od zawieszonych świadczeń emerytalnych (pkt. 1) oraz przekazał Prezesowi Zakładu Ubezpieczeń Społecznych złożone przez B. K. zażalenie na postanowienie Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału w S. z dnia 14 sierpnia 2013 r., znak: (...) o odmowie wznowienia postępowania administracyjnego, mylnie nazwane decyzją.

Uzasadniając rozstrzygnięcie zawarte w punkcie II powyższego orzeczenia sąd pierwszej instancji wskazał, że stanowiło ono wyraz przekonania tego sądu o niedopuszczalności drogi sądowej w niniejszej sprawie, bowiem o drodze sądowej możemy mówić wtedy, gdy sprawa ma charakter cywilny i jej rozpoznanie należy do kompetencji sądów powszechnych oraz Sądu Najwyższego (art. 2 ust. 1 k.p.c.). W zakresie ubezpieczeń społecznych zakres spraw podlegających rozpoznaniu przez sąd powszechny określają przepis art. 476 § 2 i 3 k.p.c. Zgodnie z nimi przez sprawy z zakresu ubezpieczeń społecznych rozumie się sprawy, w których wniesiono odwołanie od decyzji organów rentowych, dotyczących: ubezpieczeń społecznych i ubezpieczenia rodzinnego, emerytur i rent, innych świadczeń w sprawach należących do właściwości Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, odszkodowań przysługujących w razie wypadków i chorób pozostających w związku ze służbą wojskową albo służbą w Policji lub Służbie Więziennej. Przez sprawy z zakresu ubezpieczeń społecznych rozumie się także sprawy wszczęte na skutek niewydania przez organ rentowy decyzji we właściwym terminie, a także sprawy, w których wniesiono odwołanie od orzeczenia wojewódzkiego zespołu do spraw orzekania o stopniu niepełnosprawności, sprawy o roszczenia ze stosunków prawnych między członkami otwartych funduszy emerytalnych a tymi funduszami lub ich organami oraz sprawy ze stosunków między emerytami lub osobami uposażonymi w rozumieniu przepisów o emeryturach kapitałowych a Zakładem Ubezpieczeń Społecznych.

Przy czym, Sąd Okręgowy zaznaczył, że sąd ubezpieczeń społecznych władny jest rozpoznać tylko takie odwołanie, które dotyczy spraw z zakresu ubezpieczenia społecznego określonych wyczerpująco w art. 476 § 2 pkt 1-5 k.p.c. (postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 10 września 1998 r., II UKN 201/98).

Następnie sąd pierwszej instancji podkreślił, że przedmiot decyzji wydawanych przez organy rentowe, od których przysługują odwołania do sądu powszechnego, określają natomiast przepisy szczególne. Są to w szczególności sprawy wymienione w art. 83 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (j. t. Dz. U. nr 205, poz.1585, ze zm.; powoływana dalej jako: u.s.u.s.). W myśl tego przepisu od decyzji Zakładu w zakresie indywidualnych spraw dotyczących w szczególności: zgłaszania do ubezpieczeń społecznych, przebiegu ubezpieczeń, ustalania wymiaru składek i ich poboru, a także umarzania należności z tytułu składek, ustalania wymiaru składek na Fundusz Emerytur Pomostowych i ich poboru, a także umarzania należności z tytułu tych składek, ustalania uprawnień do świadczeń z ubezpieczeń społecznych, wymiaru świadczeń z ubezpieczeń społecznych, przysługuje odwołanie do właściwego sądu w terminie i według zasad określonych w przepisach Kodeksu postępowania cywilnego. Odwołanie do sądu przysługuje również w razie niewydania decyzji w terminie 2 miesięcy, licząc od dnia zgłoszenia wniosku o świadczenie lub inne roszczenia.

Sąd pierwszej instancji uznał, że na tle powyższych rozważań należało przede wszystkim ustalić czy zaskarżone rozstrzygnięcie organu rentowego z dnia 14 sierpnia 2013 r. w przedmiocie odmowy wznowienia postępowania w trybie art. 145a k.p.a. w sprawie wypłaty zawieszonej emerytury za okres od 1 października 2011 r. do 5 grudnia 2011 r. jest sprawą z zakresu ubezpieczeń społecznych w rozumieniu art. 476 § 2 k.p.c.

Sąd ten wskazał, że zgodnie z treścią przepisu art. 149 § 3 k.p.a., odmowa wznowienia postępowania następuje w drodze postanowienia. Na postanowienie to służy zażalenie (149 § 4 k.p.a.). Przed wydaniem postanowienia o wznowieniu postępowania/odmowie wznowienia postępowania organ administracji bada przy tym wyłącznie, czy wniosek o wznowienie postępowania oparty jest o ustawowe przesłanki wznowienia, wymienione w art. 145 § 1 k.p.a., art. 145a k.p.a. i art. 145b k.p.a. oraz czy został wniesiony z zachowaniem terminów przewidzianych w art. 148 k.p.a. Prowadząc postępowanie w zakresie wznowienia postepowania, organ działa według przepisów kodeksu postępowania administracyjnego dotyczących postępowania przed organem pierwszej instancji. Nie jest on związany ani ustaleniami stanu faktycznego, ani prawnego dokonanymi w postępowaniu, w którym zapadła decyzja.

Zatem, w ocenie sądu meriti, organ rentowy (z treści przepisów ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, regulujących ustrój, zadania i kompetencje Zakładu Ubezpieczeń Społecznych - art. 66-79a u.s.u.s.- wynika, że jest to jednostka organizacyjna - osoba prawna, która jest organem administracji publicznej - art. 66 ust. 4 u.s.u.s.) przy wydawaniu zaskarżonego rozstrzygnięcia badał jedynie formalne przesłanki do wydania postanowienia w tym przedmiocie, ograniczając się do regulacji z Kodeksu postępowania administracyjnego, przy braku jakiegokolwiek merytorycznego odniesienia do spraw wymienionych w art. 476 § 2 k.p.c., tj. spraw z zakresu ubezpieczeń społecznych, podlegających rozpoznaniu przez sądy powszechne – sądy ubezpieczeń społecznych. Według tego sądu, wynika z tego, że niniejsza sprawa w zakresie wniosku o zmianę postanowienia z dnia 14 sierpnia 2013 r. w przedmiocie odmowy wznowienia postępowania w trybie art. 145a k.p.a. w sprawie wypłaty zawieszonej emerytury za okres od 1 października 2011 r. do 5 grudnia 2011 r., nie podlega rozpoznaniu przed sądem powszechnym, z uwagi na niedopuszczalność drogi sądowej, albowiem nie jest sprawą z cywilną z zakresu ubezpieczeń społecznych.

Następnie Sąd Okręgowy wskazał, że zgodnie z art. 464 § 1 k.p.c. w postępowaniu w sprawach z zakresu prawa pracy i ubezpieczeń społecznych odrzucenie pozwu nie może nastąpić z powodu niedopuszczalności drogi sądowej, gdy do rozpoznania sprawy właściwy jest inny organ. W tym wypadku sąd przekaże mu sprawę. Postanowienie sądu o przekazaniu sprawy może zapaść na posiedzeniu niejawnym. Jeżeli jednak organ ten uprzednio uznał się za niewłaściwy, sąd rozpozna sprawę. Natomiast w art. 127 § 2 k.p.a. w związku z art. 144 k.p.a. właściwy do rozpatrzenia zażalenia jest organ administracji publicznej wyższego stopnia, chyba że ustawa przewiduje inny organ odwoławczy. Z kolei, w świetle art. 66 ust.5 u.s.u.s. w postępowaniu administracyjnym organem wyższego stopnia w stosunku do terenowych jednostek organizacyjnych Zakładu jest Prezes Zakładu.

Mając na uwadze powyższe, sąd pierwszej instancji w punkcie II postanowienia orzekł o przekazaniu Prezesowi Zakładu Ubezpieczeń Społecznych zażalenia (nazwanego „odwołaniem”) B. K. na postanowienie Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w S. z dnia 14 sierpnia 2013r. (nazwane „decyzją”) o odmowie wznowienia postępowania administracyjnego.

Z orzeczeniem zawartym w punkcie drugim powyższego postanowienia Sądu Okręgowego w Szczecinie nie zgodził się Zakład Ubezpieczeń Społecznych, który w złożonym zażaleniu zarzucił mu:

- naruszenie przepisów prawa procesowego - art. 476 § 2 k.p.c. w związku z art. 83b ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych polegające na błędnym jego zastosowaniu i przyjęciu, że rozpoznanie odwołania od decyzji organu rentowego odmawiającego wznowienia postępowania o wypłatę świadczenia nie jest sprawą ubezpieczeniową w rozumieniu powołanego przepisu i nie może być merytorycznie rozpoznane przez sąd.

Mając na uwadze powyższy zarzut organ rentowy wniósł o zmianę zaskarżonego postanowienia i merytoryczne rozpoznanie sprawy, ewentualnie o jego uchylenie i przekazanie sprawy sądowi pierwszej instancji w celu merytorycznego rozpoznania.

W uzasadnieniu skarżący między innymi podniósł, że rozstrzygnięcie dotyczące odmowy wznowienia postępowania zgodnie z art. 83b ustawy systemowej jest wydawane w formie decyzji, a fakt, że organ rentowy powołał w podstawie prawnej art. 149 § 3 k.p.a. jest konsekwencją tego, że ustawa systemowa nie wprowadza instytucji wznowienia postępowania odsyłając w tej mierze do stosowania przepisów k.p.a. w ściśle określonym zakresie. Zdaniem skarżącego nie zmienia to faktu, że jest to decyzja o odmowie wznowienia postępowania dotyczącego ustalenia szeroko rozmienianego uprawnienia do świadczeń z ubezpieczenia społecznego, przewidzianego tak w art. 476 § 2 k.p.c., jak i w art. 83 ust. 1 i 2 ustawy systemowej. Nadto organ rentowy podniósł, że obecny kierunek orzecznictwa rozstrzygania wszystkich spraw zakończonych decyzjami organu rentowego przez sądy pracy i ubezpieczeń społecznych, wydaje się powszechny, gdyż przyjmuje się, że tryb administracyjnego postępowania obowiązuje w sprawach, w których został wyraźnie wskazany.

Sąd Apelacyjny rozważył, co następuje:

Zażalenie zasługiwało na uwzględnienie.

Sprawę zainicjował wniosek B. K. z dnia 17 czerwca 2013 r., w którym ubezpieczona wniosła o wypłatę zaległych świadczeń za październik i listopada 2011 r. na podstawie wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 13 listopada 2012 r., K 2/12. W odpowiedzi organ wydał zaskarżoną decyzję stwierdzając: Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w S. - po rozpatrzeniu wniosku z dnia 17 czerwca 2013 r. odmawia wznowienia postępowania w trybie art. 145a k.p.a. W uzasadnieniu decyzji wskazano, że ubezpieczona w dniu 17 czerwca 2013 r. złożyła wniosek o wznowienie postępowania w trybie art. 145a k.p.a., ponieważ wniosek został złożony po upływie 1 miesiąca od dnia wejścia w życie wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 13 listopada 2012 r. i brak jest podstaw do przywrócenia terminu na złożenie skargi o wznowienie postępowania.

W odwołaniu od powyższej decyzji ubezpieczona ostatecznie wniosła o zmianę zaskarżonej decyzji o odmowie wznowienia postępowania i wypłatę emerytury począwszy od daty zawieszenia tj. od 1 października 2011 r. do 5 grudnia 2011 r. wraz z odsetkami (k. 7 akt).

Sąd Apelacyjny mając na uwadze podniesione w zażaleniu argumenty wskazuje, że wskutek złożenia odwołania sąd ubezpieczeń społecznych rozstrzyga o prawidłowości decyzji mając na uwadze zakres oraz przedmiot jej rozpoznania. Przyjmuje się również, że kompetencją sądu ubezpieczeń społecznych jest załatwienie co do istoty sprawy wywołanej wniesieniem odwołania od decyzji organu rentowego. Chodzi o ocenę decyzji, w której sąd powinien sformułować - na podstawie stosowanego prawa materialnego - swoje stanowisko co do spełnienia przesłanek prawa do świadczenia. W orzecznictwie Sądu Najwyższego zauważono, że nie istnieje prawne ograniczenie sądowego postępowania odwoławczego wyłącznie do podstaw prawnych wskazanych w zaskarżonej decyzji i sąd powinien weryfikować wszystkie przesłanki dochodzonego ustalenia czy świadczenia.

W sprawie należy także zwrócić uwagę na uchwałę 7 sędziów Sądu Najwyższego z dnia 23 marca 2011 r., I UZP 3/10 (OSNP 2011/17-18/233), której nadano moc zasady prawnej, w której wskazano, że od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (organu rentowego) wydanej na podstawie art. 83a ust. 2 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (jednolity tekst: Dz. U. z 2009 r., nr 205, poz. 1585 ze zm.) w przedmiocie nieważności decyzji przysługuje odwołanie do właściwego sądu pracy i ubezpieczeń społecznych.

W uzasadnieniu tej uchwały Sąd Najwyższy – między innymi – stwierdził, że ustanowiony w art. 83 ust. 1-3 ustawy systemowej w związku z art. 180 i 181 k.p.a. oraz w związku z art. 476 § 2 k.p.c. sądowy tryb odwoławczy odnosi się - z wyjątkiem przewidzianym wyłącznie w art. 83 ust. 4 ustawy systemowej - do wszystkich decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych w zakresie indywidualnych spraw. Zasada ustanowionego w tych przepisach trybu odwoławczego polega na tym, że od decyzji Zakładu "przysługuje odwołanie do właściwego sądu w terminie i na zasadach określonych w przepisach Kodeksu postępowania cywilnego" z wyłączeniem zarówno administracyjnego postępowania w jego stadiach instancyjnych, jak i weryfikacji decyzji wadliwych w specjalnych trybach. Wszystko na etapie jednoinstancyjnego postępowania administracyjnego należy do Zakładu, a jedynym środkiem odwoławczym jest "odwołanie do sądu", które przenosi rozpoznanie roszczeń (zobowiązań), co do których Zakład wydał decyzję, na drogę postępowania przed sądem powszechnym. W rezultacie niezależnie od tego, czy podstawę wydania decyzji w sprawie z zakresu ubezpieczeń społecznych stanowi art. 83a ust. 1, czy ust. 2 ustawy systemowej, czy też - w braku podstaw do ich zastosowania - przepisy Kodeksu postępowania administracyjnego, organem właściwym do jej wydania jest Zakład (jego właściwa terenowa jednostka organizacyjna - art. 67 ust. 1 pkt 2 ustawy systemowej i art. 476 § 4 pkt 1 k.p.c.), a organem odwoławczym - sąd powszechny. W każdym bowiem z tych przypadków decyzja, jako niewymieniona w art. 83 ust. 4 ustawy systemowej, jest indywidualną decyzją wskazaną w art. 83 ust. 1 tej ustawy, od której przysługuje odwołanie do sądu, wszczynające postępowanie cywilne (art. 83 ust. 2 ustawy systemowej; por. także uzasadnienie postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 15 września 2011 r., II UZP 8/11, OSNP 2012 nr 19-20, poz. 252).

W niniejszej sprawie nie można pominąć bezspornej okoliczności, że zaskarżona decyzja jest odpowiedzią na wniosek ubezpieczonej o wypłatę zawieszonego świadczenia, a odmowa wznowienia postępowania jest faktycznie odmową wypłaty tego świadczenia. Z treści wniosku ubezpieczonej z dnia 17 czerwca 2013 r., wcale nie wynika chęć wznowienia postępowania administracyjnego, lecz wyraźne żądanie wypłaty wstrzymanego świadczenia emerytalnego za miesiąc październik i listopad 2011 r. Nadto ubezpieczona chociaż we wnioskach w części wstępnej odwołania wnosi o zmianę zaskarżonej decyzji i wznowienie postępowania w sprawie wypłaty zwieszonej emerytury wraz z odsetkami, to ostatecznie jednoznacznie domaga się wypłaty emerytury począwszy od daty zawieszenia tj. od dnia 1 października 2011 r. do dnia 5 grudnia 2011 r. wraz z odsetkami, czyli spełnienia świadczenia. W powyższych okolicznościach Sąd Okręgowy winien rozpoznać sprawę merytorycznie i orzec czy istnieją przesłanki do wypłaty świadczenia czy też nie przy uprzednim ustaleniu czy odmowa wznowienia postępowania była uzasadniona. Sprawa bowiem należy do kategorii spraw objętych art. 476 § 2 pkt 2 k.p.c. Jeżeli sąd pierwszej instancji będzie miał wątpliwości co do faktycznej treści i skutków zaskarżonej decyzji może skorzystać z prawa wynikającego z art. 467 § 4 k.p.c.

Mając na uwadze powyższe, Sąd Apelacyjny na podstawie art. 397 § 2 k.p.c. w związku z art. 386 § 4 k.p.c. orzekł jak w sentencji.

SSA Jolanta Hawryszko SSA Anna Polak SSA Urszula Iwanowska