Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE

Dnia 5 listopada 2018 roku

Sąd Okręgowy w Piotrkowie Trybunalskim II Wydział Cywilny Odwoławczy

w składzie następującym:

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 5 listopada 2018 roku

sprawy z wniosku M. K. (1)

z udziałem H. K. (1) i K. M.

o dział spadku

na skutek apelacji uczestniczki H. K. (1)

od postanowienia wstępnego Sądu Rejonowego w Piotrkowie Tryb.

z dnia 25 października 2017 roku, sygn. akt I Ns 1206/17

postanawia: oddalić apelację.

SSO Jarosław Gołębiowski

SSA w SO Stanisław Łęgosz SSO Dariusz Mizera

Sygn. akt: II Ca 643/18

UZASADNIENIE

Zaskarżonym postanowieniem z dnia 16 kwietnia 2018r. Sąd Rejonowy w Piotrkowie Tryb. Po rozpoznaniu sprawy z wniosku M. K. (1) z udziałem H. K. (1), K. M. o dział spadku postanowił :

- stwierdzić, że w skład spadku po J. K. synu A. i S., zmarłym dnia (...) roku w P., ostatnio stale zamieszkałym w P. wchodzą:

- udział ½ (jednej drugiej) we własności nieruchomości położonej w P. przy ulicy (...), o powierzchni 51,80 m ², dla której w tutejszym Sądzie prowadzona jest księga wieczysta (...);

- udział ½ (jednej drugiej) we własności spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu mieszkalnego położonego w P. przy ulicy (...), o powierzchni 17,15 m ², dla której w tutejszym Sądzie nie jest prowadzona księga wieczysta.

Podstawę powyższego rozstrzygnięcia stanowiły przytoczone poniżej ustalenia i rozważania Sądu Rejonowego.

Lokal mieszkalny przy ulicy (...) w P. o powierzchni 51,80 m ², dla którego Sąd Rejonowy w Piotrkowie Trybunalskim VI Wydział Ksiąg Wieczystych prowadzi księgę wieczystą nr (...), stanowił współwłasność J. K. oraz H. K. (1) w ramach wspólności ustawowej małżeńskiej.

W dniu 4 lipca 2012 r. przed Notariuszem w P. M. K. (2), A. P. oraz H. K. (1) w akcie notarialnym Rep. A Nr (...) zawarły umowę sprzedaży spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu stanowiącego lokal mieszkalny oznaczony nr (...), położony w P. przy ulicy (...), o powierzchni 17,15 m ² . H. K. (1) nabyła spółdzielcze własnościowe prawo do przedmiotowego lokalu za cenę 40.000,00 zł.

W trakcie trwania małżeństwa H. K. (1) i J. K. nie zawierali żadnych umów majątkowych małżeńskich, przez cały okres trwania małżeństwa J. K. i H. K. (1) pozostawali we wspólności majątkowej małżeńskiej. H. K. (2) nie informowała męża o planach zakupu mieszkania przy ulicy (...) w P.. O powyższym J. K. dowiedział się od wnuczki. Spadkodawca nie sprzeciwiał się decyzji żony o zakupie przedmiotowego mieszkania. H. K. (1) gromadziła środki na zakup mieszkania ze sprzedaży złotej biżuterii, którą otrzymywała od męża oraz lokaty założonej po wypłacie odprawy, która miał jednak niewielkie znaczenie dla uiszczonej ceny mieszkania. Ponadto uczestniczka pożyczyła celem spłaty mieszkania kwotę około 8.000,00 zł od rodziny.

J. K. oraz H. K. (1) byli wspólnie użytkownikami działki nr (...) o powierzchni 289 m ² znajdującej się na terenie należącym do (...) Związku (...) w P. przy ulicy (...). Po śmierci J. K. jedynym użytkownikiem działki jest H. K. (1). Przedmiotowa działka stanowi własność (...) Związku (...).

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił na podstawie materiału dowodowego zgromadzonego w aktach niniejszej sprawy w szczególności w postaci załączonych do akt sprawy dokumentów. Sąd dał wiarę tym dokumentom, gdyż ich prawdziwość i wiarygodność nie nasuwała żadnych wątpliwości. Ponadto wskazać należy, iż Sąd wziął pod uwagę zeznania uczestniczki H. K. (1) co do okoliczności zawarcia umowy sprzedaży spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu stanowiącego lokal mieszkalny oznaczony nr (...), położony w P. przy ulicy (...) oraz wiedzy spadkodawcy w tym przedmiocie. Wskazać należy, iż zarówno uczestniczka postępowania K. M. oraz wnioskodawca M. K. (1) nie posiadali żadnej wiedzy co do okoliczności nabycia tego mieszkania przez uczestniczkę H. K. (1).

Sąd zważył, iż zgodnie z treścią art. 1037 k.c. dział spadku może nastąpić bądź na mocy umowy między wszystkimi spadkobiercami, bądź na mocy orzeczenia Sądu na żądanie któregokolwiek ze spadkobierców.

Z chwilą stwierdzenia nabycia spadku przez kilku spadkobierców powstaje między nimi wspólność praw i obowiązków spadkowych. Wspólność ta utrzymuje się do chwili dokonania działu spadku. Zgodnie z art. 1035 k.c. w sytuacji, gdy spadek przypada kilku spadkobiercom do wspólności majątku spadkowego oraz do działu spadku stosuje się odpowiednio przepisy o współwłasności w częściach ułamkowych z zachowaniem przepisów tytułu VIII Kodeksu Cywilnego.

Zgodnie z art. 210 k.c. każdy ze współwłaścicieli może żądać zniesienia współwłasności. Każdy z nich może żądać sądowego zniesienia współwłasności, wskazując jeden z możliwych sposobów, a mianowicie: podział fizyczny rzeczy pomiędzy współwłaścicieli z ewentualnym wyrównaniem różnicy wartości powstałych z podziału części przez dopłaty, przyznanie całej rzeczy jednemu ze współwłaścicieli lub kilku na współwłasność za ich zgodą i zasądzenie od nich spłat na rzecz pozostałych współwłaścicieli lub licytacyjną sprzedaż rzeczy wspólnej (podział cywilny).

Jak stanowi treść art. 684 k.p.c. skład i wartość spadku ulegającego podziałowi ustala sąd.

Zgodnie zaś z treścią art. 685 k.p.c. w razie sporu o istnienie uprawnienia do żądania działu spadku, jak również w razie sporu między współspadkobiercami o to, czy pewien przedmiot należy do spadku, sąd spadku może wydać postanowienie wstępne.

W niniejszej sprawie nie budziło wątpliwości, iż w skład spadku po J. K. wchodził udział stanowiący ½ we własności nieruchomości położonej w P. przy ulicy (...), o powierzchni 51,80 m ², dla której w tut. Sądzie prowadzona jest księga wieczysta (...).

Żaden z uczestników postępowania nie kwestionował, iż wyżej opisany lokal mieszkalny J. K. i H. K. (1) nabyli do majątku wspólnego w ramach wspólności ustawowej małżeńskiej. Spór w niniejszej sprawie dotyczył zaś własności spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu mieszkalnego położonego w P. przy ulicy (...) w P. oraz, co do własności działki rekreacyjnej położonej przy ulicy (...) w P..

W przedmiocie własności spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu przy ulicy (...) w P. Sąd rozstrzygał w głównej mierze w oparciu o zeznania uczestniczki postępowania H. K. (1), jako że uczestniczka nie przytoczyła na poparcie swoich twierdzeń żadnych innych dowodów. W ocenie Sądu przedstawione przez uczestniczkę okoliczności nie były wystarczające dla obalenia domniemania, iż przedmioty majątkowe nabywane w trakcie trwania wspólności ustawowej małżeńskiej przez oboje lub jednego z małżonków są objęte tą wspólnością. Z zeznań H. K. (1) wynika, iż J. K. wiedział o zakupie mieszkania i nie sprzeciwiał się temu pomimo, iż uczestniczka samodzielnie podejmowała wszystkie czynności zmierzające do sfinalizowania zakupu. Wskazać należy, że do nabycia przedmiotu do osobistego majątku nie wystarcza jedynie taka intencja czy zamiar jednego z małżonków. Skład majątku osobistego w sposób szczegółowy opisuje art. 33 krio. W przekonaniu Sądu uczestniczka nie wykazała, aby zasoby finansowe zgromadzone na zakup mieszkania stanowiły składnik jej majątku osobistego, który został następnie przekształcony w prawo własnościowe lokalu mieszkalnego. Uczestniczka sfinansowała zakup mieszkania z oszczędności poczynionych ze sprzedaży złotej biżuterii, w niewielkim stopniu także z środków zgromadzonych na lokacie oraz pieniędzy pożyczonych od rodziny w kwocie około 8.000,00 zł. Powyższe pozostaje poza katalogiem przedmiotów stanowiących majątek osobisty małżonka. Jak się wydaje uczestniczka wyłączenie prawa do lokalu przy ulicy (...) wywodziła z treści art. 33 pkt 10 krio i zasady surogacji transferowej, jednakże aby przychylić się do tego żądania uczestniczki należy od niej wymagać udowodnienia powstania majątku osobistego i spożytkowania go na cel związany z nabyciem następnego prawa, które weszłoby do jej majątku osobistego. Tego dokonać się nie udało w toku postępowania. Nie można bowiem przyjąć, że poczynione oszczędności w toku trwania wspólności małżeńskiej majątkowej i zarządzenie nimi tylko przez jednego z małżonków prowadzi do swoistego wyodrębnienia tych aktywów do jego majątku osobistego. Takiego poglądy nie można wywieść z treści przywołanego wyżej art. 33 K.r.i o. ani nie ma on oparcia w judykaturze oraz doktrynie. Nie zeszła z pola uwagi także i kwestia pożyczki 8.000,00 złotych zaciągniętej przez uczestniczkę na zakup tego lokalu. W wypadku nabycia prawa ze środków pochodzących z majątku odrębnego oraz częściowo z majątku wspólnego, o wejściu do majątku odrębnego lub wspólnego decydować winna wielkość zaangażowanego majątku. Jeżeli więc przeważa i to znacznie wartość majątku odrębnego, to przedmiot nabycia nie wchodzi do każdego z majątków (wspólnego i odrębnego) w częściach ułamkowych proporcjonalnie do zaangażowanych środków, lecz powinien stanowić składnik majątku odrębnego z obowiązkiem rozliczenia się wobec współmałżonka z wartości zaangażowanego majątku wspólnego – art. 45 krio (por. uzasadnienie wyroku Sądu Najwyższego z dnia 4 czerwca 2016 roku wydane w sprawie IV CSK 385/15). Porównując w tym wypadku kwotę 8.000,00 złotych z wartością przedmiotowego lokalu przy ulicy (...) należy uznać, że ten element także nie może przesądzać o wyłączeniu połowy prawa własności z masy spadkowej.

O charakterze nabycia składnika majątku nie może także przesądzać zapis aktu notarialnego, który tak jak w przedmiotowym przypadku stwierdza, iż prawo do lokalu nabyła powódka do majątku osobistego. Taka interpretacja prowadziłaby bowiem do wypaczenia istoty wspólności ustawowej małżeńskiej.

W konsekwencji Sąd uznał, iż spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu stanowiącego lokal mieszkalny oznaczony nr (...), położony w P. przy ulicy (...) zostało nabyte przez uczestniczkę do majątku wspólnego H. K. (1) i J. K., co przesądza ty, iż w skąd masy spadkowej wchodzi także udział ½ we własności tego prawa.

W dalszej kolejności wskazać należy, iż wnioskodawca niesłusznie domagał się zaliczenia w skład spadku po J. K. nieruchomości w postaci działki rekreacyjnej położonej na terenie (...) Związku (...) w P. przy ulicy (...), który to Związek jest właścicielem przedmiotowej nieruchomości.

Podkreślić w tym miejscu należy, iż zgodnie z art. 27 § 1 ustawy o rodzinnych ogrodach działkowych (t.j. Dz.U. z 2017 r. poz. 2176 z póź. zm.) ustanowienie prawa do działki następuje na podstawie umowy dzierżawy działkowej. W ramach zawartej umowy działkowiec ma prawo zagospodarować działkę i wyposażyć ją w odpowiednie obiekty i urządzenia zgodnie z przepisami ustawy oraz regulaminem wobec czego nasadzenia, urządzenia i obiekty znajdujące się na działce, wykonane lub nabyte ze środków finansowych działkowca, stanowią jego własność (art. 30 ustawy o ROD).

Z powyższego wynika, iż w skład masy spadkowej wchodzą co najwyżej wierzytelności wynikające z prawa do nasadzeń i urządzeń znajdujących się na działce, które prawnie stanowiły własność zmarłego członka Związku. Nie może być zatem mowy o dziedziczeniu działki rekreacyjnej jako nieruchomości. Ponadto na uwadze mieć także należy, iż prawo do działki wygasa z chwilą śmierci działkowca (art. 35 pkt 2 ustawy o ROD). W razie jednak śmierci jednego z małżonków prawo do działki, które przysługiwało obojgu małżonkom, przypada drugiemu małżonkowi, a jeżeli małżonek nie posiadał prawa do działki, może w terminie 6 miesięcy od dnia śmierci małżonka złożyć oświadczenie woli o wstąpieniu w stosunek prawny wynikający z tego prawa, pod rygorem wygaśnięcia prawa do działki (art. 38 ust. 1 ustawy o ROD). Ze zgromadzonego w niniejszej sprawie materiału odwodowego jednoznacznie wynika, iż po śmierci J. K. jedynym użytkownikiem działki jest H. K. (1), która opłaca składkę członkowską i podejmuje decyzje co do jej zagospodarowania, a zatem prawo do działki po śmierci spadkodawcy przypadło na jej rzecz. W tych okolicznościach nie powinno więc budzić wątpliwości, iż prawo do działki nie wchodzi w skład spadku i tym samym nie podlega dziedziczeniu.

Wobec powyższego, orzeczono jak na wstępie.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja powoda nie jest uzasadniona.

Pomimo pewnych mankamentów w motywach pisemnych zaskarżonego wyroku, jest on prawidłowy i odpowiada prawu.

Ustalenia sądu prowadzące do końcowych wniosków, że udział w spółdzielczym prawie lokalu mieszkalnego typu własnościowego wchodzi do majątku wspólnego, Sąd Okręgowy akceptuje i przyjmuje za własne.

Zarzut w tym zakresie oparty na obrazie przepisu art. 233 kpc jest chybiony.

Lektura akt i zgromadzonych w nich dowodów a w szczególności zeznań uczestniczki prowadzi do wniosku, że do nabycia przedmiotowego składnika majątkowego doszło w trakcie trwania wspólności ustawowej. Strony bowiem wówczas pozostawały w związku małżeńskim.

Zasadą jest, że o zaliczenie nabytego przedmiotu do majątku wspólnego decyduje chwila jego definitywnego nabycia w czasie trwania wspólności ustawowej. Z tego punktu widzenia nie budzą wątpliwości te wszystkie sytuacje, w których definitywne nabycie następuje na skutek jednego zdarzenia prawnego np. gdy umowa sprzedaży przenosi na nabywcę własność rzeczy ( por art. 155 § 1 kpc ).

Taka sytuacja miała miejsce w niniejszej sprawie, gdyż uczestniczka nabywająca ww lokal pozostawała w związku małżeńskim ze spadkodawcą.

Kolejnym zagadnieniem jest kwestia skąd pochodziły środki pieniężne, które zostały przeznaczone na zakup spornego lokalu spółdzielczego.

Nie rozstrzyga o tym treść umowy notarialnej z dnia 4 lipca 2012 roku (por. k – 9 – 10 ).

Stawająca - H. K. (1) nie podała, iż nabycia tego składnika majątkowego dokonuje ze środków pochodzących z majątku osobistego. W sytuacji, gdy rzecz nabyta została w czasie małżeństwa a małżonkowie pozostają we wspólności majątkowej, odstępstwo od zasady sformułowanej w art. 32 § 1 kro nie może uzasadniać okoliczność, że tylko jeden z małżonków był stroną umowy oświadczając, że środki na zakup pochodziły z majątku osobistego ( por. np. orzecz. SN z 16.10.1997r. I CKU 130/97, Prok. I Pr. 1998/2/34.

Powyższe zatem oznacza, że również gdyby uczestniczka oświadczyła, że nabycia dokonuje ze środków należących do jej majątku osobistego kwestia ta nie byłaby rozstrzygająca w ustaleniu czy przedmiotowy lokal stał się jej majątkiem osobistym.

Dorobkiem małżonków są przedmioty majątkowe niezależnie od sposobu ich nabycia. O tym czy nabyty przez jednego z małżonków przedmiot staje się składnikiem majątku wspólnego decydują kryteria obiektywne. Bez znaczenia jest zatem jednostronne oświadczenie małżonka będącego stroną umowy, że nabycie następuje na rzecz jego majątku osobistego, jeżeli w świetle okoliczności sprawy nabyty przedmiot stanowi dorobek małżonków.

Reasumując, rozstrzygające jest źródło pochodzenia środków pieniężnych.

Z ustaleń sądu wynika , że kwota 40.000 zł stanowiąca cenę nabycia pochodziła z 3 źródeł : środków pieniężnych pochodzących ze sprzedaży złotej biżuterii stanowiącej własność wyłącznie uczestniczki, środków pozyskiwanych z pożyczek oraz funduszy uzyskanych przez skarżącą od męża z jego odprawy emerytalnej. Co najmniej dwa z w/w środków stanowią składnik majątku wspólnego. Dotyczy to środków pozyskanych z pożyczek i z odprawy emerytalnej.

Odprawa emerytalna nie jest składnikiem majątku osobistego uprawnionego, lecz majątkiem wspólnym. Kwestia ta od dawna nie budzi wątpliwości prawnych.

To samo dotyczy pożyczek, których stroną jest jeden z małżonków. Środki w ten sposób uzyskane niewątpliwie wchodzą do dorobku.

W sprawie niniejszej pozostaje kwestią otwartą w jakim ułamku środki na zakup spółdzielczego prawa do lokalu typu własnościowego pochodziły ze sprzedaży złota tj. z majątku osobistego a w jakim z pozostałych środków tj. z majątku osobistego. Zagadnienie to na etapie niniejszego postepowania – którego celem jest wstępne ustalenie czy w/w przedmiot wchodzi do dorobku, nie ma znaczenia.

Na aprobatę zasługuje pogląd, że jeżeli jest kilka źródeł pochodzenia środków pieniężnych to decydujące znaczenie ma to, iż jedno z nich to majątek wspólny. Kwestia pozostałych źródeł może mieć natomiast znaczenie w płaszczyźnie rozliczenia nakładów z majątku osobistego na majątek wspólny.

Mając zatem na uwadze powyższe ustalenia, rozważania i powołane w nich przepisy należało orzec jak w postanowieniu.

SSO Jarosław Gołębiowski

SSA w SO Stanisław Łęgosz SSO Dariusz Mizera