Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 7 czerwca 2021 r.

Sąd Okręgowy Warszawa - Praga w Warszawie VII Wydział Pracy
i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący: SSO Monika Rosłan-Karasińska

Protokolant: Diana Puczkowska

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 7 czerwca 2021 r. w Warszawie

sprawy P. D.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych(...)Oddział w W.

przy udziale B. Ś.

o ustalenie podlegania ubezpieczeniom społecznym

na skutek odwołania P. D.

od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w W.

z dnia 19 lipca 2019 r. nr (...)

zmienia zaskarżoną decyzję w ten sposób, że stwierdza, iż P. D. jako pracownik u płatnika składek B. Ś. podlega obowiązkowo ubezpieczeniom: emerytalnemu, rentowym, chorobowemu, wypadkowemu od
1 grudnia 2018 roku.

UZASADNIENIE

W dniu 9 sierpnia 2019 r. P. D. wniosła odwołanie od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych(...) Oddział w W. z dnia 22 lipca 2019 r. znak: (...)/ (...), wnosząc o jej zmianę i przyjęcie, że podlegała ubezpieczeniom społecznym z tytułu zatrudnienia u płatnika składek B. Ś. od 1 grudnia 2018 r. W ocenie odwołującej organ rentowy wydając powyższą decyzję błędnie ustalił stan faktyczny i naruszył prawo, gdyż mimo że posiadała umowę o pracę i faktycznie wykonywała pracę, odmówił jej prawa do zasiłku. Wskazała, że posiada korespondencję w postaci raportów kasowych/dobowych wysyłanych do pracodawcy od grudnia 2018 r., umowę o pracę oraz świadków na okoliczność wykonywania pracy, co stoi w sprzeczności z ustalonymi faktami (odwołanie k. 3-4 a.s.).

W odpowiedzi na odwołanie z dnia 3 września 2019 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w W. wniósł o jego oddalenie na podstawie art. 477 ¹⁴ § 1 k.p.c. oraz zasądzenie kosztów procesu. Zgodnie ze stanowiskiem organu rentowego na podstawie zebranego materiału dowodowego uznano, że odwołującej i zainteresowanego nie łączył stosunek pracy w rozumieniu art. 22 § 1 k.p. Poza umową o pracę odwołująca nie posiada żadnych dokumentów ani dowodów mogących potwierdzić świadczenie pracy, nie otrzymała zakresu obowiązków na piśmie, nie odbyła badań wstępnych, czego skutkiem jest brak orzeczenia lekarskiego dopuszczającego ją do pracy, nie podpisywała listy obecności a także nie została przeszkolona w zakresie bhp. W tym stanie rzeczy organ rentowy uznał, że umowa została zawarta dla pozoru w celu uzyskania korzyści w postaci objęcia ubezpieczeniami społecznymi (odpowiedź na odwołanie k. 23-24 a.s.).

Zainteresowana B. Ś., zawiadomiona o niniejszym postępowaniu, nie zajęła stanowiska w sprawie (zawiadomienie k. 29 a.s.).

Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny:

Odwołująca się P. D. zawarła w dniu 30 listopada 2018 r. umowę o pracę
z zainteresowaną B. Ś.. Zainteresowana prowadzi działalność gospodarczą
pod nazwą Centrum (...), w ramach której prowadzi kręgielnię, a także sklep
z akcesoriami imprezowymi w L. przy ul. (...). Na podstawie ww. umowy odwołująca została zatrudniona na czas określony od 1 grudnia 2018 r. do 30 listopada 2019 r. na stanowisku sprzedawcy w wymiarze ¼ etatu za wynagrodzeniem w wysokości minimalnego wynagrodzenia krajowego proporcjonalnie do etatu (umowa o pracę z 30.11.2018 r. k. 5 a.s., pisemne zeznania świadków E. G. k. 122-124 a.s., H. M. k. 126-128 a.s.; zeznania odwołującej k. 161-162 a.s.).

P. D. została zatrudniona do pracy we wspomnianym wyżej sklepie.
Do jej obowiązków należała obsługa klientów, kasy fiskalnej oraz dbanie o odpowiednie ułożenie asortymentu. Na polecenie zainteresowanej odwołująca przesyłała zainteresowanej raporty kasowe z podziałem na płatności gotówkowe i kartą płatniczą, a także zdjęcia półek sklepowych przy pomocy komunikatora (...) (pisemne zeznania świadków E. G. k. 122-124 a.s., H. M. k. 126-128 a.s.; zeznania odwołującej k. 161-162 a.s.; wydruki z komunikatora k. 8-19 a.s.).

Mimo zatrudnienia na ¼ etatu, odwołująca faktycznie pracowała w godzinach
od 10:00 do 18:00, a także w soboty od 10:00 do 14:00. Aneksem do umowy o pracę
z dnia 28 grudnia 2018 r. strony zmieniły wymiaru czasu pracy na pełen etat z dniem 1 stycznia 2019 r.; pozostałe warunki pozostały bez zmian (pisemne zeznania świadków E. G.
k. 122-124 a.s., H. M. k. 126-128 a.s.; zeznania odwołującej k. 161-162 a.s.).

W ramach zatrudnienia odwołująca nie została skierowana na badania lekarskie,
nie została również przeszkolona w zakresie bhp (zeznania odwołującej k. 161-162 a.s.).

W okresie od 11 stycznia 2019 r. do 4 lutego 2019 r. odwołująca przebywała na urlopie wypoczynkowym. Następnie od 5 lutego 2019 r. odwołująca stała się niezdolna do pracy
z powodu choroby przypadającej na okres ciąży (pismo z Państwowej Inspekcji Pracy
z 20.09.2019 r., zeznania odwołującej k. 161-162 a.s.).

W związku ze zgłoszeniem przez P. D. roszczenia o zasiłek chorobowy za okres od 6 marca 2019 r. do 2 kwietnia 2019 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych(...)Oddział
w W. wszczął z urzędu postępowanie w sprawie stwierdzenia i ustalenia obowiązku ubezpieczeń społecznych z tytułu zawartej przez nią z umowy o pracę. Po przeprowadzeniu postępowania ZUS (...) Oddział w W. wydał w dniu 19 lipca 2019 r. decyzję nr (...) na podstawie której stwierdził, że P. D. jako pracownik płatnika składek B. Ś. nie podlega obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowym, chorobowemu i wypadkowemu od 1 grudnia 2018 r. Zgodnie z uzasadnieniem decyzji organ rentowy stwierdził, iż zebrany w sprawie materiał dowodowy wskazuje, że umowa nazwana umową o pracę była zawarta przez strony w celu obejścia prawa i miała na celu uzyskanie przez ubezpieczoną zasiłku chorobowego, a następnie rocznego zasiłku macierzyńskiego (wniosek o zbadanie okoliczności związanych z ubezpieczeniem, zawiadomienia o wszczęciu postępowania, decyzja ZUS z 19.07.2019 r. – akta rentowe).

Sąd Okręgowy ustalił powyższy stan faktyczny na postawie wymienionych wyżej dowodów z dokumentów, pisemnych zeznań świadków oraz zeznań odwołującej.
Tak określony materiał dowodowy Sąd uznał za wiarygodny, gdyż wynikały z niego spójne informacje dotyczące okoliczności mających istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy.
W szczególności Sąd dał wiarę zeznaniom odwołującej na okoliczności dotyczące zatrudnienia jej przez zainteresowaną oraz świadczenia pracy. Sąd uwzględnił również dowody z wydruków z komunikatora, jako prezentujące korespondencję pomiędzy odwołującą a zainteresowaną na okoliczności związane z wykonywaniem przez nią pracy. Jednocześnie Sąd pominął zgłoszone przez organ rentowy wnioski o przeprowadzenie dowodów z dokumentacji pracowniczej odwołującej oraz ewidencji czasu pracy odwołującej na okoliczność wykonywania przez nią pracy na rzecz zainteresowanej, gdyż na tą okoliczność zostały przeprowadzone inne dowody, w tym pisemne zeznania świadków.

Strony nie wnosiły o uzupełnienie materiału dowodowego.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Odwołanie było zasadne.

Istota sporu w niniejszej sprawie sprowadzała się do ustalenia, czy między odwołującą się P. D. a zainteresowaną B. Ś. doszło do nawiązania stosunku pracy, skutkującego objęciem odwołującej ubezpieczeniami emerytalnym, rentowymi, chorobowym
i wypadkowym. Organ rentowy zakwestionował zawartą przez strony umowę o pracę
z dnia 30 listopada 2018 r., na podstawie której P. D. została zatrudniona
na stanowisku sprzedawcy, uznając, że stronom nie towarzyszył zamiar rzeczywistego jej wykonywania, lecz zagwarantowanie odwołującej prawa do świadczeń z ubezpieczeń społecznych.

Na wstępie należy wskazać, że stosunek pracy stanowi tytuł podlegania ubezpieczeniom społecznym. Zgodnie z art. 6 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 13 października 1998 roku o systemie ubezpieczeń społecznych (t.j. Dz. U. z 2021 r. poz. 423) obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym podlegają, z zastrzeżeniem art. 8 i 9, osoby fizyczne, które
na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej są pracownikami. Z mocy ww. ustawy, tj. w myśl
art. 11 ust. 1 i art. 12 ust. 1, pracownicy podlegają również ubezpieczeniu chorobowemu
i wypadkowym. Objęcie ubezpieczeniem z tytułu zatrudnienia, zgodnie z art. 13 pkt 1 u.s.u.s., następuje od dnia nawiązania stosunku pracy do jego ustania. Stosownie do treści definicji zawartej w art. 2 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (t.j. Dz. U. 2020 r. poz. 1320) pracownikiem jest osoba zatrudniona między innymi na podstawie umowy o pracę.
Użyty w powyższym przepisie zwrot „zatrudniona” oznacza istnienie między pracownikiem
a pracodawcą szczególnej więzi prawnej o charakterze zobowiązaniowym, tj. stosunku pracy. Zgodnie z art 22 § 1 k.p. przez nawiązanie stosunku pracy pracownik zobowiązuje się do wykonywania pracy określonego rodzaju na rzecz pracodawcy i pod jego kierownictwem oraz w miejscu i czasie wyznaczonym przez pracodawcę, a pracodawca – do zatrudniania pracownika za wynagrodzeniem. W ujęciu ww. przepisu stosunek pracy to relacja prawna łącząca pracodawcę i pracownika, na której treść składają się wzajemne prawa i obowiązki. Swoistość stosunku pracy wyraża się w jego cechach, które odróżniają go od stosunków cywilnoprawnych, a także zwyczajowej, okazjonalnej pomocy członków najbliższej rodziny świadczonej na rzecz określonego przedsiębiorcy, w ramach których świadczona jest praca.
Do tych właściwości stosunku pracy należą: dobrowolność zobowiązania, zarobkowy charakter stosunku pracy, osobisty charakter świadczenia pracy oraz podporządkowanie pracownika co do miejsca, czasu i sposobu wykonywania pracy, wyrażające się również w możliwości wydawania pracownikowi poleceń dotyczących pracy.

W niniejszej sprawie organ rentowy stanął na stanowisku, zgodnie z którym strony spornej umowy o pracę zawarły ją w celu obejścia prawa – to jest po to, by odwołująca uzyskała zasiłek chorobowy, a następnie roczny zasiłek macierzyński. Dodatkowo w odpowiedzi na odwołanie organ rentowy ocenił sporną umowę jako pozorną. Odnosząc się to powyższej argumentacji należy wyjaśnić, że ta sama czynność prawna nie może być jednak równocześnie kwalifikowana jako pozorna (art. 83 § 1 k.c.) i mająca na celu obejście ustawy (art. 58 § 1 k.c.) (zob. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 29 marca 2006 r., II PK 163/05), gdyż przepis art. 83 k.c. i art. 58 § 1 k.c. stanowią odrębne, samodzielne i wykluczające się wzajemnie podstawy nieważności czynności prawnej. Zgodnie z art. 83 § 1 k.c. nieważne jest oświadczenie woli złożone drugiej stronie za jej zgodą dla pozoru. Pozorność umowy wyraża się w braku zamiaru wywołania skutków prawnych przy jednoczesnym zamiarze stworzenia okoliczności mających na celu zmylenie osób trzecich. Istotne znaczenie ma tu niezgodność między pierwotnym aktem woli, a jego uzewnętrznieniem. Z kolei czynność prawna mająca na celu obejście ustawy (art. 58 § 1 k.c.) polega na takim ukształtowaniu jej treści, które z formalnego punktu widzenia nie sprzeciwia się ustawie, ale w rzeczywistości zmierza do zrealizowania celu, którego osiągnięcie jest przez ustawę zakazane. Chodzi tu zatem o wywołanie skutku sprzecznego z prawem. Obejście ustawy to zachowanie podmiotu prawa, który napotykając prawny zakaz dokonania określonej czynności prawnej ,,obchodzi" go w ten sposób, że dokonuje innej niezakazanej formalnie czynności w celu osiągnięcia skutku związanego z czynnością zakazaną,
a tym samym sprzecznego z prawem (zob. wyroki Sądu Najwyższego z 9 sierpnia 2005 r.,
III UK 89/05; z 25 stycznia 2005 r., II UK 141/04). Wymaga przy tym zaznaczenia, że sąd ubezpieczeń społecznych nie jest jednak związany ustaleniami organu rentowego oraz przyjętą przez niego subsumpcją przepisów, gdyż sam dokonuje analizy sprawy, choć odbywa się to
w zakresie wytyczonym skarżoną decyzją. W tym też kontekście zdaniem Sądu za podstawę faktyczną i prawną decyzji należało uznać uznanie przez ZUS, że odwołującą i zainteresowaną nie łączył stosunek pracy w rozumieniu art. 22 § 1 k.p.

W ocenie Sądu powyższa konstatacja w znacznej mierze wynikała z nieprzedstawienia przez strony w toku przeprowadzonego przez organ rentowy postępowania poprzedzającego wydanie skarżonej decyzji dowodów potwierdzających realizację łączącego strony stosunku pracy. Weryfikując stanowisko organu rentowego Sąd Okręgowy przeprowadził postępowanie w oparciu o dowody zaoferowane przez odwołującą, ostatecznie uznając, że między P. D. a zainteresowaną B. Ś. doszło do zaistnienia i realizacji stosunku pracy.

Z dokonanych w sprawie ustaleń wynika, że P. D. została zatrudniona
u zainteresowanej B. Ś. jako sprzedawca w prowadzonym przez nią sklepie
z akcesoriami imprezowymi w L.. Z zeznań odwołującej wynika, że o możliwości zatrudnienia u B. Ś. dowiedziała się od swojej matki, która pracowała
w prowadzonej przez zainteresowaną kręgielni. Zainteresowana miała planować otworzenie sklepu z akcesoriami imprezowymi i poszukiwała sprzedawcy. Praca odwołującej miała z kolei polegać na bieżącej obsłudze klientów oraz dbania o porządek w sklepie. Sąd uznał zeznania odwołującej za przekonywujące, gdyż znajdywały potwierdzenie w innych dowodach,
w szczególności zeznaniach świadków. Sąd dał wiarę pisemnym zeznaniom świadków E. G., klientki sklepu z akcesoriami, która zeznała, że w listopadzie i grudniu 2018 roku była obsługiwana przez odwołującą w sklepie przy ul. (...) w L. podczas zakupów girland, masek i balonów. Za równie wiarygodne zdaniem Sądu należało również uznać zeznania świadek H. M., pracownicy zainteresowanej, która potwierdziła, że bezpośrednim przełożonym odwołującej była B. Ś.. Ponadto Sąd uwzględnił również przedłożone przez odwołującą celem potwierdzenia faktycznego wykonywania pracy wydruki z korespondencji prowadzonej przy pomocy komunikatora (...). Korespondencja zawiera przesyłane przez odwołującą raporty kasowe obejmujące rozliczenie płatności gotówką i kartą, a ponadto wydawane przez zainteresowaną polecenia dotyczące m. in. przesyłania rzeczonych raportów czy też wykonania przez odwołującą zdjęć sklepu.

Zdaniem Sądu powyższe okoliczności były wystarczające dla stwierdzenia, że strony łączył stosunek pracy. Potwierdzały bowiem faktyczne wykonywanie pracy przez odwołującą, co w zasadzie stanowiło główną przyczynę zakwestionowania przez organ zawartej przez strony umowy o pracę. W ocenie Sądu należy wziąć pod uwagę, że odwołująca pracowała na stanowisku sprzedawcy, tym samym trudno oczekiwać „wymiernych”, materialnych dowodów potwierdzających faktyczne wykonywanie pracy, skoro ma ona charakter typowo usługowy. Na tym tle wspomniane wyżej wydruki, a także zeznania świadków należało ocenić jako środki dowodowe dostatecznie potwierdzające fakt świadczenia pracy przez odwołującą. Ponadto wymienione wyżej dowody potwierdzały przy tym, że realizowane przez odwołującą czynności odbywały się odpłatnie oraz w ramach podporządkowania pracowniczego, rozumianego jako organizacja czasu i miejsca pracy oraz wydawanie jej poleceń. Pozwalało to zatem uznać,
że współpraca odwołującej i zainteresowanej nosiła cechy stosunku pracy w rozumieniu
art. 22 § 1 k.p.

Wprawdzie z przeprowadzonych w sprawie dowodów wynika, że zawierając sporną umowę o pracę P. D. nie została skierowana na badania lekarskie, jak również nie odbyła szkolenia z zakresu bhp, niemniej jednak w ocenie Sądu okoliczności te nie świadczą autonomicznie o pozorności zatrudnienia bądź podjęcia zatrudnienia w celu obejścia prawa. Okoliczności te należy rozpatrywać z perspektywy obowiązków spoczywających
na zainteresowanej i jako takie nie powinny być oceniane na niekorzyść odwołującej.
Warto jednak zwrócić uwagę, że i w tym zakresie strony podejmowały jakieś działania.
Sąd ustalił, że P. D. zgłosiła sprawę związaną z jej zatrudnieniem do Państwowej Inspekcji Pracy, która w piśmie z dnia 20 września 2019 r. odniosła się do skargi odwołującej, wskazując m. in. na okoliczność przeanalizowania dokumentów pracowniczych będących
w posiadaniu zainteresowanej w ramach podjętych czynności kontrolny. O ile Sąd nie jest związany ustaleniami dokonanymi przez Państwową Inspekcję Pracy, o tyle przeprowadzone przez ten organ czynności kontrolne pośrednio potwierdzają realizowanie przez strony formalnych aspektów zatrudnienia odwołującej w ramach spornej umowy o pracę. W ocenie Sądu w realiach niniejszej sprawy nie można również pomijać, że mimo zawiadomienia jej o toczącym się postępowaniu zainteresowana nie zajęła stanowiska w niniejszej sprawie, co na tle sugestii pojawiających się w zeznaniach samej odwołującej, jak i świadka H. M., może potencjalnie budzić dalsze wątpliwości co do prawidłowości realizowania przez zainteresowaną spoczywających na niej obowiązków wynikających ze statusu pracodawcy. W tym też kontekście zdaniem Sądu w sprawie należało skupić się na kwestii świadczenia pracy przez odwołującą.

Na tym tle Sąd Okręgowy nie podzielił stanowiska organu rentowego, uznając, że zawarta przez strony umowa o pracę nie spełnia cech pozorności (art. 83 § 1 k.c.) ani obejścia prawa (art. 58 § 1 k.c.). Nie przemawia za tym również argument, że sytuacja odwołującej odzwierciedla typową sekwencję zdarzeń, polegającą na podjęciu zatrudnienia przez kobietę, która następnie staje się niezdolna do pracy, przy czym niezdolność przypada na okres ciąży. Samo podjęcie zatrudnienia w celu zagwarantowania sobie podstawy do uzyskania świadczeń związanych z nadchodzącym macierzyństwem nie świadczy o pozorności umowy o pracę bądź też zamiarze obejścia prawa, skoro objęcie ubezpieczeniem stanowi niejako skutek uboczny uzyskania statusu pracownika – w szczególności, gdy praca była faktycznie świadczona, co też w przypadku odwołującej zdaniem Sądu w rzeczywistości miało miejsce. Z tej też perspektywy bez znaczenia dla oceny zatrudnienia odwołującej pozostaje również okoliczność, że przed zawarciem spornej umowy z zainteresowanej nie była zgłoszona do ubezpieczeń umożliwiających jej skorzystanie ze świadczeń z ubezpieczenia chorobowego czy tez innych korzyści wynikających z umowy o pracę. Taka okoliczność zdaniem Sądu nie budzi wątpliwości mając na względzie, że odwołująca, jako osoba młoda (25 lat), może nie legitymować się wcześniejszym doświadczeniem na rynku pracy znajdującym odzwierciedlenie w postaci pracowniczego tytułu ubezpieczenia społecznego.

Mając powyższe na uwadze Sąd Okręgowy nie znalazł podstaw do uznania, by przypisać spornej umowie o pracę cech pozorności, a postępowaniu stron w ramach jej zawarcia – zamiar obejścia prawa bądź działania niezgodne z zasadami współżycia społecznego (art. 58 § 1 i 2 k.c.). Z tych też względów Sąd Okręgowy uznał wniesione wspólnie przez strony odwołanie za zasadne i na podstawie art. 477 ¹⁴ § 2 k.p.c. zmienił skarżoną decyzję, orzekając jak w sentencji wyroku.