Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 13 listopada 2020r.

Sąd Okręgowy Warszawa - Praga w Warszawie VII Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący: sędzia Agnieszka Stachurska

Protokolant: Anna Bańcerowska

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 4 listopada 2020r. w Warszawie

sprawy E. G.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych II Oddział w W.

o rekompensatę z tytułu pracy w warunkach szczególnych

na skutek odwołania E. G.

od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych II Oddział w W.

z dnia 12 września 2019 roku, znak: (...)

zmienia zaskarżoną decyzję w ten sposób, że przyznaje E. G. prawo do rekompensaty z tytułu pracy w warunkach szczególnych.

sędzia Agnieszka Stachurska

UZASADNIENIE

W dniu 10 października 2019r. E. G. złożyła odwołanie od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych II Oddział w W. z dnia 12 września 2019r., znak: (...), odmawiającej przyznania rekompensaty z tytułu zatrudnienia w warunkach szczególnych.

Ubezpieczona zaskarżonej decyzji zarzuciła naruszenie:

- art. 21 ustawy z dnia 19 grudnia 2008r. o emeryturach pomostowych (Dz. U. z 2018r. poz. 1924) poprzez jego niezastosowanie, a w konsekwencji błędne uznanie, że nie spełnia przesłanek wymienionych w tym przepisie, co skutkowało wydaniem decyzji odmawiającej przyznania rekompensaty z tytułu zatrudnienia w warunkach szczególnych;

- § 1 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 4 maja 1979r. w sprawie pierwszej kategorii zatrudnienia (Dz. U. z 1979r. Nr 13 poz. 86) w związku z § 19 ust. 2 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U. z 1983r. Nr 8 poz. 43) poprzez nieuznanie wykonywanej pracy jako pracy w warunkach szczególnych lub w szczególnym charakterze;

- art. 7 k.p.a. w związku z art. 77 k.p.a. oraz art. 107 § 3 k.p.a. i art. 80 k.p.a. poprzez niewyjaśnienie stanu faktycznego sprawy na skutek nieprzeprowadzenia z urzędu dowodu z jej wyjaśnień i nierozpatrzenia całego zebranego materiału dowodowego, co doprowadziło do wydania zaskarżonej decyzji;

- art. 7 k.p.a. w związku z art. 77 k.p.a. oraz art. 107 § 3 k.p.a. poprzez lakoniczne i nieodpowiadające prawu uzasadnienie zaskarżonej decyzji bez wskazania faktów, które organ rentowy uznał za udowodnione, dowodów na których się oparł oraz przyczyn, z powodu których innym dowodom odmówił wiarygodności i mocy dowodowej, a także poprzez brak wskazania podstawy prawnej decyzji z przytoczeniem przepisów prawa;

- art. 10 k.p.a. poprzez pozbawienie ubezpieczonej czynnego udziału na etapie postępowania przed organem rentowym, w szczególności poprzez uniemożliwienie wypowiedzenia się co do zebranych dowodów i zgłoszonych żądań.

W uzasadnieniu odwołania E. G. wskazała, że organ rentowy odmówił jej prawa do rekompensaty ze względu na to, że nie został udowodniony 15-letni okres pracy w szczególnych warunkach, wykonywanej stale i w pełnym wymiarze czasu pracy, wobec nieuwzględnienia okresu zatrudnienia od dnia 1 listopada 1981r. do dnia 28 grudnia 2015r. w Instytucie (...) Polskiej Akademii Nauk w W.. W treści decyzji organ rentowy powołał się na błędne wystawienie świadectwa pracy przez pracodawcę, który w tym zakresie powinien określić stanowisko pracy ściśle według wykazu, działu, pozycji i punktu rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, a także zgodnie z zarządzeniem ministra, któremu podlegał zakład pracy.

Zdaniem odwołującej, dla oceny, czy pracownik pracował w szczególnych warunkach, nie ma znaczenia nazwa zajmowanego przez niego stanowiska, tylko rodzaj powierzonej mu pracy. Wobec powyższego świadectwo pracy błędnie wystawione przez pracodawcę nie powinno powodować dla pracownika negatywnych konsekwencji. Ponadto dla określenia, czy praca była wykonywana w warunkach szczególnych podstawowe znaczenie mają wykazy zawarte w załączniku A do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze. Jednocześnie praca wykonywana w warunkach określonych w rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 4 maja 1979r. w sprawie pierwszej kategorii zatrudnienia zaliczana jest na mocy powołanego rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983r. do pracy wykonywanej w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze. Wykaz prac zaliczonych do I kategorii zatrudnienia, stanowiący załącznik do rozporządzenia z dnia 4 maja 1979r., w dziale XI (Prace różne) w punkcie 27 wymienia pracę narażającą na działanie promieniowania jonizującego emitowanego przez substancje promieniotwórcze, przy oparach rentgenowskich i urządzeniach techniki jądrowej (w służbie zdrowia, przemyśle, w instytutach naukowo-badawczych) oraz narażającą na działanie pola elektromagnetycznego w zakresie od 0,1 do 300,000 MHz w strefie zagrożenia. Jak stanowi natomiast § 19 ust. 2 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, prace dotychczas zaliczane do I kategorii zatrudnienia w rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 4 maja 1979r. w sprawie pierwszej kategorii zatrudnienia, uważa się za prace wykonywane w szczególnych warunkach, o których mowa w treści § 4. Powyższe oznacza więc, że praca wykonywana w warunkach określonych w rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 4 maja 1979r. w sprawie pierwszej kategorii zatrudnienia zaliczana jest na mocy rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983r. do pracy wykonywanej w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, o której stanowi dyspozycja art. 21 ustawy z dnia 19 grudnia 2008r. o emeryturach pomostowych. Ubezpieczona stwierdziła, iż z racji tego, że praca wykonywana przez nią w spornym okresie, została ujęta w dziale XI (Prace różne) w punkcie 27 wykazu, stanowiącego załącznik do rozporządzenia z dnia 4 maja 1979r., to tym samym organ rentowy zaskarżoną decyzją niezasadnie odmówił jej przyznania rekompensaty z tytułu pracy w warunkach szczególnych.

W dalszej kolejności ubezpieczona wskazała, że organ rentowy na etapie postępowania wyjaśniającego pominął całkowicie jej wyjaśnienia i nie zapewnił jej czynnego udziału w tym postępowaniu, czym naruszył art. 7 k.p.a. Zgodnie z jego treścią, w toku postepowania organy administracji publicznej stoją na straży praworządności, z urzędu lub na wniosek stron podejmują wszelkie czynności niezbędne do dokładnego wyjaśnienia stanu faktycznego oraz do załatwienia sprawy, mając na względzie interes społeczny i słuszny interes obywateli. Dodatkowo organ administracji publicznej jest obowiązany w sposób wyczerpujący zebrać i rozpatrzyć cały materiał dowodowy (art. 77 § 1 k.p.a.). Wydając zaś decyzję administracyjną ma obowiązek zastosować art. 107 § 3 k.p.a., który stanowi, że uzasadnienie faktyczne decyzji powinno w szczególności zawierać wskazanie faktów, które organ uznał za udowodnione, dowodów, na których się oparł oraz przyczyn, z powodu których innym dowodom odmówił wiarygodności i mocy dowodowej, a uzasadnienie prawne powinno obejmować wyjaśnienie podstawy prawnej decyzji z przytoczeniem przepisów prawa. Zdaniem odwołującej organ rentowy przed wydaniem decyzji nie wyjaśnił stanu faktycznego sprawy i nie dokonał oceny zgromadzonego materiału dowodowego, a tym samym pozbawił ją możliwości dokonania weryfikacji prawidłowości oceny rzeczywistego obrazu sprawy oraz uzyskania w ten sposób podstawy do trafnego zastosowania odpowiednich przepisów prawa. Ponadto naruszył art. 10 k.p.a., gdyż nie zapewnił jej możliwości czynnego udziału w postępowaniu, jak również nie poinformował o możliwości wypowiedzenia się co do zebranych dowodów przed wydaniem orzeczenia. W konsekwencji organ rentowy naruszył wskazane powyżej przepisy regulujące postępowanie administracyjne i wydał wadliwą decyzję.

W konkluzji odwołania ubezpieczona wniosła więc o zmianę zaskarżonej decyzji i przyznanie prawa do rekompensaty z tytułu zatrudnienia w warunkach szczególnych oraz o przeprowadzenie dowodów wskazanych w treści odwołania. Na poparcie swojego stanowiska powołała się na poglądy doktryny i orzecznictwa Sądu Najwyższego (odwołanie z dnia 9 października 2019r., k. 3-9 a.s.).

Zakład Ubezpieczeń Społecznych II Oddział w W. wniósł o oddalenie odwołania na podstawie art. 477 ¹⁴ § 1 k.p.c.

Uzasadniając swe stanowisko organ rentowy wskazał, że zgodnie z art. 21 ust. 1 i art. 2 pkt 5 ustawy o emeryturach pomostowych (Dz. U. z 2018r. poz. 1924), rekompensata stanowi odszkodowanie za utratę możliwości nabycia prawa do wcześniejszej emerytury z tytułu pracy w warunkach szczególnych lub o szczególnym charakterze dla osób, które nie nabędą prawa do emerytury pomostowej; rekompensata przysługuje ubezpieczonemu jeżeli ma okres pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze w rozumieniu przepisów ustawy emerytalnej w wymiarze co najmniej 15 lat. Stosownie zaś do treści § 2 ust. 1 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U. z 1983r. Nr 8 poz. 43), okresami pracy uzasadniającymi prawo do świadczeń są okresy, w których praca w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze jest wykonywana stale i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na danym stanowisku. Powyższe okresy pracy stwierdza zakład pracy na podstawie posiadanej dokumentacji, w świadectwie wykonywania prac w szczególnych warunkach lub w świadectwie pracy. Ma on obowiązek określić rodzaj wykonywanej pracy według wykazu, stanowiącego załącznik do powołanego wyżej rozporządzenia oraz stanowisko pracy zgodnie z działem, pozycją i punktem zarządzenia resortowego. W

Organ rentowy nie zaliczył ubezpieczonej do stażu pracy w warunkach szczególnych okresu zatrudnienia od dnia 1 listopada 1981r. do dnia 28 grudnia 2015r. w Instytucie (...) Polskiej Akademii Nauk w W. z uwagi na błędne wystawienie świadectwa pracy przez pracodawcę, który w tym zakresie powinien określić stanowisko pracy ściśle według wykazu, działu, pozycji i punktu rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983r., jak również powołać się na zarządzenie ministra, któremu podlegał zakład pracy. Wskazane w tym dokumencie stanowiska ubezpieczonej: starszego asystenta, adiunkta, docenta, profesora i profesora zwyczajnego, nie zostały wymienione pod żadną z pozycji ww. rozporządzenia. Na tej podstawie organ rentowy uznał, że odwołująca nie udowodniła 15-letniego okresu pracy w warunkach szczególnych. Niezależnie od tego organ rentowy wskazał, że Instytuty (...) tworzą system szkolnictwa wyższego, którego pracownicy zatrudnieni na wymienionych stanowiskach są nauczycielami akademickimi. Nauczyciele akademiccy nie są zatrudnieni w jednostkach systemu oświaty, a ich uprawnienia określa ustawa - Prawo o szkolnictwie wyższym. Zatem ich praca nie jest pracą w szczególnym charakterze w rozumieniu art. 88 ust. 1 ustawy z dnia 26 stycznia 1982r. - Karta Nauczyciela (Dz. U. z 2019r. poz. 2215). W tym zakresie Zakład powołał się na uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 17 kwietnia 1989r. (sygn. akt III UZP 35/88), w której Sąd Najwyższy stwierdził, że okres pracy w szkole wyższej w charakterze nauczyciela akademickiego nie podlega wliczeniu do dwudziestoletniego okresu pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, określonego w art. 88 ust. 1 ustawy z dnia 26 stycznia 1982r. - Karta Nauczyciela (odpowiedź na odwołanie z dnia 6 listopada 2019r., k. 10-11 a.s.).

Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny:

E. G., ur. (...), po zdaniu egzaminu maturalnego, rozpoczęła studia stacjonarne na Wydziale Biologii (...) na kierunku mikrobiologia. Ukończyła je w dniu 21 czerwca 1977r., uzyskując tytuł zawodowy magistra biologii w zakresie mikrobiologii (kwestionariusz osobowy, k. 1-2, dyplom z dnia 21 czerwca 1977r., k. 3, zaświadczenie o stanie odbytych studiów wyższych z dnia 2 lipca 1977r., k. 4, opinia z dnia 5 lipca 1977r., k. 5 – dokumentacja zgromadzona w aktach osobowych).

W dniu 2 lipca 1977r. ubezpieczona złożyła do Dyrekcji Instytutu (...) podanie o przyjęcie na studia doktoranckie wskazując, że rozprawę doktorską będzie pisała pod kierunkiem doc. dr C. J. w Zakładzie (...). Po uzyskaniu zadowalającego wyniku z kolokwium wstępnego oraz po pozytywnym zaopiniowaniu przygotowania kandydatki do pracy naukowej, Komisja Kwalifikacyjna PAN jednogłośnie podjęła decyzję o przyjęciu ubezpieczonej z dniem 29 listopada 1977r. na 3-letnie Studium (...) utworzone w Instytucie (...) i Instytucie (...) (podanie z dnia 2 lipca 1977r., k. 1, opinia z dnia 20 września 1977r., k. 2, pismo z dnia 29 listopada 1977r., k. 3-4 - dokumentacja zgromadzona w aktach osobowych).

W trakcie studiów doktoranckich ubezpieczona prowadziła badania laboratoryjne w przedmiocie specyficzności mutagennej N ⁴ – hydroxycytydyny. Praca ta obejmowała głównie badanie wpływu szeregu układów enzymatycznych, które biorą bezpośredni udział lub mogą pośrednio wpływać na przebieg mutacji. Ubezpieczona zajmowała się także analizą udziału egzonukleotycznej aktywności polimeru DNA, który czuwa nad inkorporacją prawidłowych nukleotydów do DNA oraz badała określone geny bakteryjne, których uszkodzenie powoduje zwiększenie indukcji mutacji. W związku z obszernością i specyfiką prowadzonych badań laboratoryjnych, studia doktoranckie zostały przedłużone do dnia 31 października 1981r. Przed ukończeniem studiów doktoranckich E. G. w dniu 22 października 1981r. zawarła umowę o pracę z Państwową Akademią (...) w W. na stanowisku Kierownika Zakładu (...). Jako termin rozpoczęcia pracy wskazano dzień 1 listopada 1981r. Ubezpieczonej przyznano dodatek za prace wykonywane w warunkach szkodliwych dla zdrowia w wysokości 500 zł miesięcznie. W dniu 10 stycznia 1982r. ubezpieczona obroniła rozprawę doktorską pod tytułem „Badanie mechanizmu mutagennego działania N ⁴ – hydroxycytydyny u P.”, uzyskując stopień naukowy doktora nauk przyrodniczych, nadany uchwałą Rady Naukowej Instytutu (...) Polskiej Akademii Nauk (pismo z dnia 6 września 1980r., umowa o pracę z dnia 22 października 1981r., k. 1, dyplom z dnia 10 stycznia 1982r., k. 10 - dokumentacja zgromadzona w aktach osobowych).

W dniu 12 października 1982r. ubezpieczona wyjechała do Kanady na okres dwóch lat w celu odbycia stażu naukowego. Po powrocie do kraju w 1984r., Państwowa Akademia (...) w W. zaproponowała jej nowe stanowisko pracy - starszego asystenta w Zakładzie (...). Do podpisania umowy o pracę doszło w dniu 7 listopada 1984r. Umowa została zawarta na czas określony do dnia 30 września 1987r. Następnie w dniu 31 października 1985r. ubezpieczona została zatrudniona na stanowisku adiunkta w Zakładzie (...) (zaświadczenie o wyjeździe za granicę, k. 13, umowa o pracę z dnia 7 listopada 1984r., k. 15, aneks z dnia 1 października 1985r., k. 18, umowa o pracę z dnia 31 października 1985r., k. 20, pismo z dnia 4 lutego 1987r., k. 26, angaż z dnia 20 lutego 1989r., k. 33, pismo z dnia 1 sierpnia 1989r., k. 34 - dokumentacja zgromadzona w aktach osobowych).

W dniu 28 listopada 1991r. uchwałą sesji plenarnej Wydziału Nauk Biologicznych PAN, E. G. została wyróżniona jako członek zespołu naukowego za pracę nad mutagenezą i reperacją DNA. Z dniem 1 lutego 1992r. została przeniesiona z Zakładu (...) do Zakładu (...) przy zachowaniu pozostałych warunków zatrudnienia. W okresie od dnia 1 marca 1992r. do dnia 30 maja 1992r. przebywała we Francji w celu odbycia badań naukowych. Następnie w okresie od dnia 26 września 1993r. do dnia 3 października 1993r. uczestniczyła w sympozjum w Hiszpanii (wyróżnienie, k. 39, pismo z dnia 24 stycznia 1992r., k. 40, zaświadczenie z dnia 9 marca 1992r., k. 41 i z dnia 24 września 1993r., k. 45, aneks z dnia 16 marca 1994r., k. 48 - dokumentacja zgromadzona w aktach osobowych).

W dniu 2 stycznia 1995r. ubezpieczona podpisała aneks do umowy o pracę, na podstawie którego Dyrektor Instytutu (...) w W. powierzył jej na czas realizacji pracy badawczej pn.,, Regulacja wierności DNA w komórkach drożdży” obowiązki kierownika/pracownika badawczego. Z dniem 1 stycznia 1995r. ubezpieczonej przyznano stypendium habilitacyjne na okres sześciu miesięcy. W ramach habilitacji ubezpieczona prowadziła badania laboratoryjne nad systemami komórkowymi E. coli zaangażowanymi w mutagenezę i reperację uszkodzeń indukowanych przez proste środki alkilujące. W związku z utworzeniem w (...) Pracowni Mutagenezy i Reperacji DNA, z dniem 1 października 1995r. została przeniesiona do wyżej wymienionej jednostki celem dalszego prowadzenia badań. W dniu 22 czerwca 1998r. Centralna Komisja Do Spraw Tytułu Naukowego i Stopni Naukowych nadała E. G. stopień naukowy doktora habilitowanego nauk biologicznych w zakresie biochemii. W dniu 25 listopada 1999r. ubezpieczona zawarła z Państwową Akademią Nauk Instytutem (...)w W. umowę o pracę na stanowisku docenta. Powyższa umowa została zawarta na czas określony w wymiarze pełnego etatu. Z dniem 1 czerwca 2000r. ubezpieczona otrzymała dodatek funkcyjny za kierownictwo zespołu badawczego oraz realizację tematu statutowego „Komórkowe systemy naprawy uszkodzeń alkilacyjnych w DNA”. W 2008r. E. G. dwukrotnie brała udział w konferencjach naukowych zorganizowanych w Stanach Zjednoczonych, w czasie których przedstawiła wyniki przeprowadzonych badań laboratoryjnych dotyczących mechanizmów regulacji komórkowej zawartości polimerezy oraz molekularnych mechanizmów replikacji uszkodzonego DNA (aneks z dnia 2 stycznia 1995r., k. 50, pismo z dnia 1 lutego 1995r., k. 51, podanie z dnia 10 stycznia 1995r., angaż z dnia 26 września 1995r., k. 57-61, dyplom doktora habilitowanego z dnia 6 października 1998r., k. 66, umowa o pracę z dnia 25 listopada 1999r., k, 74, pismo z dnia 30 września 1999r., pismo z dnia 6 czerwca 2000r., k. 77, skierowanie na wyjazd za granicę, k. 88, k. 100, aneks z dnia 25 sierpnia 2008r., k. 119 - dokumentacja zgromadzona w aktach osobowych).

W dniu 23 lipca 2008r. Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej nadał E. G. tytuł naukowy profesora nauk biologicznych. Następnie w dniu 1 października 2008r. Prezes PAN M. K. mianował ubezpieczoną na stanowisko profesora w Instytucie (...) w W., a w dniu 1 października 2010r. mianował ją na stanowisko profesora zwyczajnego. W dniu 7 grudnia 2015r. ubezpieczona zwróciła się do Dyrekcji (...) z prośbą o rozwiązanie umowy o pracę z dniem 28 grudnia 2015r. w związku z osiągnięciem wieku emerytalnego, na co Dyrekcja Instytutu wyraziła zgodę. Stosunek pracy został więc rozwiązany z dniem 28 grudnia 2015r. (nadanie tytułu naukowego, k. 105, akt mianowania, k. 107 i k. 109, aneks do umowy o pracę, k. 112, podanie z dnia 7 grudnia 2015r., pismo z dnia 16 grudnia 2015r., świadectwo pracy z dnia 28 grudnia 2015r., pismo z 10 grudnia 2015r. - dokumentacja zgromadzona w aktach osobowych).

Od początku zatrudnienia ubezpieczona pracowała w laboratorium prowadząc badania laboratoryjne związane z określeniem mutagenności związków chemicznych oraz reperacją DNA. W trakcie prowadzonych badań wykorzystywała różne pierwiastki radioaktywne m.in. izotopy. Była także narażona na działanie promieniowania jonizującego, które powodowało wybicie elektronów z atomów i cząsteczek, a powstałe w ten sposób jony mogły inicjować różne reakcje chemiczne zachodzące w komórkach, prowadzić do produkcji mutagennych nadtlenków organicznych oraz wolnych rodników, których rozpad wyzwala znaczne ilości energii, wywołując zmiany chemiczne w DNA. Stosowanie dawek promieniowania dawało większe możliwości naprawy struktury łańcucha DNA. Ubezpieczona analizowała możliwość wypełniania luk w DNA, czyniąc obserwacje pod kątem inkorporacji nukleotydów. Badania mutagenne były porównywane z innymi substancjami, które również były mutagenne bądź kancerogenne. W prowadzonych badaniach używała także jodku prochidyny, wodoru H3 w postaci tymidyny, węgla radioaktywnego C14 oraz fosforu P32 w postaci alfa i gamma. Na początku pracowała także z siarką radioaktywną. Bez względu na to jakie badania prowadziła, używała pierwiastków radioaktywnych. W trakcie całego okresu zatrudnienia w Instytucie (...) w W., E. G. pracowała wyłącznie w laboratorium, nie była nauczycielem akademickim. Instytut (...) nie zatrudniał bowiem wykładowców, a wyłącznie osoby, które prowadziły określone badania i przeprowadzały doświadczenia eksperymentalne w laboratoriach. Tym samym cały czas pracy ubezpieczonej wypełniały badania laboratoryjne, w trakcie których była narażona na styczność z różnymi pierwiastkami radioaktywnymi i promieniowaniem jonizującym. Szkodliwość jej warunków pracy polegała na tym, że nieustannie miała do czynienia z czynnikami patogennymi dla ciała człowieka - radioaktywnością pierwiastków chemicznych, w tym zwłaszcza izotopów oraz przebywała w narażeniu na niebezpieczne dla skóry promieniowanie jonizujące. Badania przy użyciu powyższych pierwiastków ubezpieczona realizowała cały czas niezależnie od zajmowanego stanowiska, zmieniał się tylko charakter i przedmiot poszczególnych obserwacji i analiz. Największe narażenie na działanie rakotwórczych pierwiastków chemicznych i promieniowania jonizującego miało miejsce w trakcie przeprowadzania określonego doświadczenia bądź eksperymentu chemicznego. Z tego powodu ubezpieczona miała przyznany dodatek za pracę w warunkach szkodliwych dla zdrowia (zeznania świadka P. Z., k. 63-63v, zeznania odwołującej, k. 63v-64 a.s., potwierdzenia ubezpieczenia – dokumentacja osobowa).

W dniu 9 października 2019r. Instytut (...) w W. wystawił E. G. świadectwo wykonywania prac w szczególnych warunkach, w którym zaświadczył, że w okresie od dnia 1 listopada 1981r. do dnia 28 grudnia 2015r. ubezpieczona była zatrudniona w ww. zakładzie pracy w wymiarze pełnego etatu na stanowiskach: starszego asystenta, adiunkta, docenta, profesora i profesora zwyczajnego i w tym okresie stale i w pełnym wymiarze czasu pracy wykonywała prace zaliczone do I kategorii zatrudnienia - Dział XI (Różne) pkt 27 - w rozumieniu rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 4 maja 1979r. w sprawie pierwszej kategorii zatrudnienia - „praca narażająca na działanie promieniowania jonizującego emitowanego przez substancje promieniotwórcze, przy aparatach rentgenowskich i urządzeniach techniki jądrowej w służbie zdrowia, przemyśle, w instytutach naukowo-badawczych oraz narażająca na działanie pola elektromagnetycznego w zakresie od 0,1 do 300,000 MHz w strefie zagrożenia” (świadectwo wykonywania prac w szczególnych warunkach z dnia 9 października 2019r., k. 9 a.s.).

W dniu 14 sierpnia 2015r. ubezpieczona złożyła w Zakładzie Ubezpieczeń Społecznych II Oddział w W. wniosek o emeryturę. Do powyższego wniosku dołączyła informację o okresach składkowych i nieskładkowych wraz z dokumentacją potwierdzającą te okresy. Decyzją z 10 września 2015r., znak: (...) organ rentowy przyznał ubezpieczonej emeryturę powszechną od dnia 1 sierpnia 2015r., tj. od miesiąca, w którym został złożony wniosek. Jednocześnie wypłata emerytury została zawieszona z uwagi na fakt kontynuowania zatrudnienia w Instytucie (...) w W. na stanowisku profesora zwyczajnego. Kolejną decyzją z dnia 3 lutego 2017r. organ rentowy przeliczył świadczenie ustalając jego wysokość na kwotę 4.092,11 zł (wniosek z dnia 14 sierpnia 2015r. wraz z załącznikami, k. 1-12, decyzja ZUS z dnia 10 września 2015r., znak: (...), k. 15, decyzja z dnia 3 lutego 2017r., znak: (...), k. 38 - tom I a.r.).

W dniu 6 września 2019r. ubezpieczona złożyła w Zakładzie Ubezpieczeń Społecznych II Oddział w W. wniosek o przyznanie rekompensaty z tytułu zatrudnienia w warunkach szczególnych. Decyzją z dnia 12 września 2019r., znak: (...), organ rentowy odmówił jej prawa do ww. świadczenia z uwagi na błędne wystawienie świadectwa pracy przez pracodawcę, który w tym zakresie winien określić stanowisko pracy ściśle według wykazu, działu, pozycji i punktu rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983r., jak również powołać się na zarządzenie ministra, któremu podlegał ww. zakład pracy. Dodatkowo wskazano, że wymienione w świadectwie stanowiska: starszego asystenta, adiunkta, docenta, profesora i profesora zwyczajnego nie zostały wymienione pod żadną z pozycji powołanego rozporządzenia. Na tej podstawie Zakład uznał, że odwołująca nie udowodniła 15-letniego okresu pracy w warunkach szczególnych (wniosek z dnia 6 września 2019r., k. 1, decyzja z dnia 12 września 2019r., znak:(...), k. 5 - tom II a.r.).

Sąd Okręgowy ustalił powyższy stan faktyczny na podstawie powołanych dokumentów, a także zeznań świadka P. Z. oraz zeznań ubezpieczonej E. G.. Wśród dokumentów stanowiących podstawę ustaleń faktycznych Sąd uwzględnił przede wszystkim obszerną dokumentację z akt osobowych ubezpieczonej, dotyczącą jej zatrudnienia w Zakładzie (...) i Zakładzie (...) Polskiej Akademii Nauk w W. oraz dokumenty dołączone do akt organu rentowego, których wiarygodność nie budziła wątpliwości Sądu. Wskazane dokumenty zostały sporządzone przez uprawnione podmioty w zakresie ich kompetencji, nie były też kwestionowane przez strony, a więc i Sąd nie znalazł podstaw, by czynić to z urzędu.

Zeznania E. G. zostały ocenione jako wiarygodne. Ubezpieczona w rzeczowy i logiczny sposób opisała przebieg pracy zawodowej i wykonywane czynności. Jej zeznania znalazły potwierdzenie w zgromadzonych w sprawie dokumentach, a także korespondują z zeznaniami świadka, którym Sąd również dał wiarę. P. Z. potwierdził charakter czynności wykonywanych przez odwołującą jako pracownika naukowo-badawczego najpierw w Zakładzie (...), a następnie w Zakładzie (...) Polskiej Akademii Nauk w W.. Sam jest z zawodu chemikiem i pozostaje zatrudniony w Instytucie (...) od 1981r., a więc pracę wykonywał w tej samej jednostce badawczej oraz w tym samym okresie czasu, co odwołująca. Z tego względu potrafił określić, na czym polegała praca E. G. oraz w jakich warunkach i przy użyciu jakich pierwiastków chemicznych miało to miejsce. Potwierdził też, że Instytut (...) nie zatrudniał nauczycieli akademickich, stąd odwołująca realizowała wyłącznie czynności badawcze w laboratorium i związaną z tym pracę naukową.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Odwołanie E. G. podlegało uwzględnieniu.

Regulacja dotycząca rekompensaty z tytułu zatrudnienia w warunkach szczególnych, o którą ubiega się ubezpieczona, została wprowadzona do ustawy z dnia 19 grudnia 2008r. o emeryturach pomostowych (tekst jednolity Dz. U. z 2018r., poz. 1924). Art. 2 pkt 5 tej ustawy zawiera definicję rekompensaty rozumianej jako odszkodowanie za utratę możliwości nabycia prawa do wcześniejszej emerytury z tytułu pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze dla osób, które nie nabędą prawa do emerytury pomostowej. Z kolei warunki jej przyznawania oraz sposób jej obliczenia wskazują art. 21 – 23 zamieszczone w Rozdziale III „Rekompensata”. Art. 23 stanowi, że ustalenie rekompensaty następuje na wniosek ubezpieczonego o emeryturę oraz, że przyznawana jest ona w formie dodatku do kapitału początkowego, o którym mowa w przepisach art. 173 i art. 174 ustawy o emeryturach i rentach z FUS. W art. 21 ust. 1 ustawy wskazano natomiast, że rekompensata przysługuje ubezpieczonemu, jeżeli ma okres pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze w rozumieniu przepisów ustawy o emeryturach i rentach z FUS, wynoszący co najmniej 15 lat. Z art. 21 ust. 2 ustawy wynika zaś, że rekompensata nie przysługuje osobie, która nabyła prawo do emerytury na podstawie przepisów ustawy o emeryturach i rentach z FUS.

Wskazywane art. 2 pkt 5 i art. 21 ust. 1 ustawy o emeryturach pomostowych formułują dwie zasadnicze przesłanki nabycia prawa do rekompensaty: 1) nienabycie prawa do emerytury pomostowej oraz 2) osiągnięcie okresu pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze w rozumieniu ustawy o emeryturach i rentach z FUS wynoszącego co najmniej 15 lat. Z kolei w art. 21 ust. 2 tej ustawy została zawarta przesłanka negatywna, którą stanowi nabycie prawa do emerytury na podstawie przepisów ustawy o emeryturach i rentach z FUS. Może ona budzić wątpliwości, gdyż literalna wykładnia tego wyrwanego z kontekstu normatywnego przepisu może prowadzić do wniosku, że prawo do rekompensaty przysługuje wyłącznie tym osobom, które nie nabyły prawa do jakiejkolwiek emerytury z FUS. Do prawidłowej interpretacji tego przepisu konieczne jest jednak zastosowanie wykładni systemowej, która prowadzi do przepisu art. 23 ustawy o emeryturach pomostowych, zgodnie z którym rekompensata przyznawana jest w formie dodatku do kapitału początkowego. Z kolei z art. 173 ust. 1 ustawy emerytalnej wynika, że kapitał początkowy ustala się dla ubezpieczonych urodzonych po dniu 31 grudnia 1948 roku, za których były opłacane składki na ubezpieczenie społeczne przed dniem 1 stycznia 1999 roku. W tych okolicznościach warunek sformułowany w art. 21 ust. 1 ustawy o emeryturach pomostowych należy rozumieć w taki sposób, że rekompensata jest adresowana wyłącznie do ubezpieczonych objętych systemem emerytalnym zdefiniowanej składki, którzy przed osiągnięciem podstawowego wieku emerytalnego nie nabyli prawa do emerytury z FUS w obniżonym wieku emerytalnym z uwagi na prace w warunkach szczególnych, obliczanej według formuły zdefiniowanego świadczenia . Nabycie prawa do takiego tylko świadczenia stanowi przesłankę negatywną przyznania prawa do rekompensaty. Natomiast nabycie prawa do emerytury na zasadach ogólnych nie wpływa w żaden sposób na uprawnienia do rekompensaty (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 5 maja 2017r., III AUa 2047/16, wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 14 grudnia 2015r., III AUa 1070/15, wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 22 września 2017r., III AUa 529/16).

W rozpatrywanej sprawie organ rentowy nie uwzględnił ubezpieczonej do stażu pracy w warunkach szczególnych okresu zatrudnienia od dnia 1 listopada 1981r. do dnia 28 grudnia 2015r. w Instytucie (...) Polskiej Akademii Nauk w W. z uwagi na błędne wystawienie świadectwa pracy przez pracodawcę, który, według organu rentowego, powinien określić zajmowane stanowisko pracy ściśle według wykazu, działu, pozycji i punktu rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983r., jak również powołać się na zarządzenie ministra, któremu podlegał zakład pracy. Poza tym wskazane w świadectwie pracy z dnia 9 października 2019r. stanowiska E. G.: starszego asystenta, adiunkta, docenta, profesora i profesora zwyczajnego nie zostały wymienione pod żadną z pozycji ww. rozporządzenia.

Odnosząc się do argumentacji Zakładu, w pierwszej kolejności podkreślić należy, że w razie wszczęcia postępowania sądowego, toczącego się wskutek odwołania ubezpieczonego od odmownej decyzji organu rentowego w sprawie przyznania prawa do rekompensaty, dopuszczalne jest przeprowadzanie wszelkich dowodów dla wykazania okoliczności, mających wpływ na prawo do świadczenia. Wynika to z tego, że w postępowaniu przed sądami pracy i ubezpieczeń społecznych nie ma takich ograniczeń dowodowych jak w postępowaniu przez Zakładem i wnioskodawca nie tylko świadectwem pracy w warunkach szczególnych może wykazać, że faktycznie pracował w warunkach szczególnych. W tym celu może przedstawić również i inne dowody. Jak słusznie zauważył Sąd Apelacyjny w Katowicach w wyroku z dnia 4 listopada 2008 roku (III AUa 3113/08, Lex nr 552003) "Świadectwo pracy w warunkach szczególnych wydane pracownikowi przez pracodawcę stanowi domniemanie i podstawę do przyjęcia, iż okres pracy w nim podany jest okresem pracy w warunkach szczególnych, o którym mowa w art. 32 ust. 2 ustawy z 1998r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. W sytuacji, kiedy brak wymaganego świadectwa pracy w warunkach szczególnych wystawionego przez pracodawcę, Sąd może prowadzić postępowanie dowodowe zmierzające do ustalenia, czy praca wykonywana przez stronę, była wykonywana w warunkach wymaganych przepisami rozporządzenia, czy ubezpieczony zajmował któreś ze stanowisk pracy wymienionych w załącznikach nr 1 lub 2 do rozporządzenia z dnia 7 lutego 1983 roku w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze." Takie też postępowanie należy prowadzić, kiedy organ rentowy zakwestionuje fakty wskazane w tego rodzaju świadectwie (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 4 sierpnia 2009r., I UK 77/09, Lex nr 558288). Jeśli chodzi natomiast o zajmowane przez wnioskodawcę stanowiska, to podkreślić trzeba, że z utrwalonego orzecznictwa wynika, że dla oceny, czy pracownik pracował w szczególnych warunkach, nie ma istotnego znaczenia nazwa zajmowanego przez niego stanowiska, tylko rodzaj powierzonej mu pracy ( wyrok Sądu Najwyższego z dnia z dnia 10 kwietnia 2014r., II UK 395/13, Lex Nr 1455235).

Uwzględniając zaprezentowane poglądy i przepisy, Sąd – ustalając, czy ubezpieczona wykonywała prace w warunkach szczególnych od dnia 1 listopada 1981r. do dnia 28 grudnia 2015r. w Instytucie (...) Polskiej Akademii Nauk w W. - przeprowadził dowód z zeznań świadka P. Z., który potwierdził, jakie obowiązki pracownicze realizowała E. G., a także przeanalizował dokumentację osobową dotyczącą powyższego okresu zatrudnienia.

Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U. z 1983r., Nr 8, poz. 43) – zwane dalej rozporządzeniem w sprawie wieku emerytalnego, do którego należy się odwołać na podstawie art. 32 ust. 4 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, wskazuje w § 2 ust. 1, że okresami pracy uzasadniającymi prawo do świadczeń na zasadach określonych w rozporządzeniu są okresy, w których praca w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze jest wykonywana stale i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na danym stanowisku pracy. W przypadku ubezpieczonej miało miejsce stałe, w pełnym wymiarze czasu pracy wykonywanie prac, o których mowa w Dziale XIV „Prace różne” pod poz. 4 „Prace narażające na działanie promieniowania jonizującego oraz prace narażające na działanie pól elektromagnetycznych w zakresie od 0,1 do 300.000 MHz w strefie zagrożenia”. Jak wynika z zeznań ubezpieczonej, świadka i świadectwa pracy w warunkach szczególnych z dnia 9 października 2019r. E. G. pracowała w Instytucie (...) w Zakładzie (...) i w Zakładzie (...). Na terenie Instytutu znajdują się laboratoria badawcze, w których prowadzone były doświadczenia i eksperymenty z użyciem różnych pierwiastków radioaktywnych, wobec tego pracownicy byli narażeni na działanie promieniowania jonizującego. Nie ulega więc wątpliwości, że zgodnie z wykazem A, Dział XIV, poz. 4 ubezpieczona – jak wskazał pracodawca - realizowała stale pracę w warunkach szczególnych. Dodatkowym potwierdzeniem tego jest to, że stanowiska pracy, na których wykonywane są stale prace narażające na działania promieniowania jonizującego zostały też wymienione w dziale IX – Prace różne, pod pozycją 27 „Praca narażająca na działanie promieniowania jonizującego emitowanego przez substancje różnorodne promieniotwórcze, przy aparatach rentgenowskich i urządzeniach techniki jądrowej (w służbie zdrowia, w przemyśle, w instytutach naukowo-badawczych) oraz narażająca na działanie pola elektromagnetycznego w zakresie od 0,1 do 300,000 MHz w strefie zagrożenia” wykazu prac zaliczonych do pierwszej kategorii zatrudnienia, stanowiącego załącznik do rozporządzenia z dnia 4 maja 1979r. w sprawie pierwszej kategorii zatrudnienia.

Szkodliwość warunków pracy ubezpieczonej polegała głównie na tym, że poprzez kontakt z pierwiastkami radioaktywnymi nieustannie miała ona do czynienia z czynnikami patogennymi dla ciała człowieka i przebywała w narażeniu na niebezpieczne dla skóry promieniowanie jonizujące. Badania przy użyciu tych pierwiastków ubezpieczona realizowała cały czas niezależnie od zajmowanego stanowiska pracy, zmieniał się tylko charakter i przedmiot prowadzonych analiz. Największe narażenie na działanie promieniowania jonizującego istniało w trakcie przeprowadzania określonego doświadczenia bądź eksperymentu chemicznego w laboratorium. Ubezpieczona nie była przy tym zatrudniona jako nauczyciel akademicki i nie prowadziła wykładów dla studentów, gdyż Instytut zatrudniał wyłącznie takie osoby, które prowadziły badania i przeprowadzały doświadczenia eksperymentalne w laboratoriach. Tym samym ubezpieczonej jej czas pracy wypełniały badania laboratoryjne, którymi zajmowała się w latach 1981-2015. Z tego tytułu otrzymywała także stały dodatek do wynagrodzenia za pracę w warunkach szkodliwych dla zdrowia, co - choć nie ma znaczenia decydującego - to jednak nie może być całkowicie pominięte przy rozpatrywaniu możliwości przyznania prawa do rekompensaty. Co również istotne, opisane powyżej czynności odwołująca wykonywała stale i w pełnym wymiarze czasu pracy. W konsekwencji należy uznać, że posiada wymagany okres ponad 15 lat pracy w szczególnych warunkach.

Mając na uwadze powyższe Sąd Okręgowy ocenił, że ubezpieczona spełniła przesłanki pozytywne, by uzyskać prawo do rekompensaty z tytułu pracy w warunkach szczególnych. Jednocześnie nie zaistniały te przesłanki negatywne, które wykluczyłyby możliwość przyznania jej tego świadczenia. Sąd zatem zmienił zaskarżoną decyzję na podstawie art. 477 ¹⁴ § 2 k.p.c. w ten sposób, że przyznał ubezpieczonej prawo do rekompensaty z tytułu pracy w warunkach szczególnych na podstawie art. 21 ustawy o emeryturach pomostowych.

Jednocześnie, na marginesie wskazać należy, że bez znaczenia dla oceny zaskarżonej decyzji organu rentowego z dnia 12 września 2019r. pozostają zarzuty odwołującej, obejmujące naruszenie przepisów kodeksu postępowania administracyjnego, tj. art. 7, art. 77, art. 107 § 3 k.p.a. i art. 10 k.p.a. Rolą Sądu orzekającego w sprawie nie jest bowiem badanie prawidłowości trybu postępowania przed organem rentowym. Sąd bada prawidłowość zaskarżonej decyzji i jej zgodność z prawem. W wyrokach z dnia 9 lutego 2010r. (I UK 151/09) oraz z dnia 14 stycznia 2010r. (I UK 252/09) Sąd Najwyższy wskazał, że postępowanie sądowe, w tym w sprawach z zakresu prawa ubezpieczeń społecznych, skupia się na wadach wynikających z naruszenia prawa materialnego, a kwestia wad decyzji administracyjnych spowodowanych naruszeniem przepisów postępowania administracyjnego, pozostaje w zasadzie poza przedmiotem tego postępowania. Podzielając wyrażone powyżej stanowisko, Sąd Okręgowy odstąpił od badania zgłoszonych przez odwołującą zarzutów naruszenia przepisów procedury administracyjnej.