Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 5 maja 2021 r.

Sąd Okręgowy Warszawa - Praga w Warszawie VII Wydział Pracy
i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący SSO Renata Gąsior

Protokolant sekr. sądowy Marta Jachacy

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 21 kwietnia 2021 r. w Warszawie

sprawy K. Ł. (1)

przeciwko Dyrektorowi Zakładu Emerytalno-Rentowego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji

o wysokość emerytury policyjnej, o wysokość policyjnej renty inwalidzkiej

na skutek odwołania K. Ł. (1)

od decyzji Dyrektora Zakładu Emerytalno-Rentowego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 19 lipca 2017 r. Nr: (...) ( (...)) oraz z dnia 19 lipca 2017 r. Nr: (...) ( (...))

1. zmienia zaskarżone decyzje:

- z dnia 19 lipca 2017 r. Nr: (...) ( (...)) w ten sposób, że zobowiązuje Dyrektora Zakładu Emerytalno - Rentowego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji w W. do przeliczenia emerytury K. Ł. (1) oraz

- z dnia 19 lipca 2017 r. Nr: (...) ( (...)) w ten sposób, że zobowiązuje Dyrektora Zakładu Emerytalno - Rentowego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji w W. do przeliczenia policyjnej renty inwalidzkiej K. Ł. (1)

poczynając od dnia 1 października 2017 roku z pominięciem art. 15c i art. 22a w zw. z art. 32 ust. 1 pkt. 1 Ustawy z dnia 18 lutego 1994 r. o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Służby Granicznej, Biura Ochrony Rządu, Państwowej Straży Pożarnej i Służby Więziennej oraz ich rodzin (Dz. U. z 2016 r. poz. 708) w brzmieniu nadanym w ustawie z dnia 16 grudnia 2016 roku o zmianie ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Służby Granicznej, Biura Ochrony Rządu, Państwowej Straży Pożarnej i Służby Więziennej oraz ich rodzin (Dz. U. z dnia 30 grudnia 2016 roku),

2. zasądza od Dyrektora Zakładu Emerytalno - Rentowego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji w W. na rzecz K. Ł. (1) kwotę 360,00 zł (trzysta sześćdziesiąt złotych) tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego.

SSO Renata Gąsior

UZASADNIENIE

W dniu 11 sierpnia 2017 r. K. Ł. (1) , zastępowana przez pełnomocnika, złożyła w Sądzie Okręgowym w Warszawie odwołanie
od decyzji Dyrektora Zakładu Emerytalno-Rentowego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 19 lipca 2017 r. nr ewid.
(...) oraz decyzji z dnia 19 lipca 2017 r. nr ewid
(...) w przedmiocie odpowiednio ponownego ustalenia wysokości przysługującej jej emerytury policyjnej i renty inwalidzkiej w oparciu
o znowelizowane przepisy ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji i innych służb. Powyższym decyzjom zarzucono naruszenie przepisów Konstytucji RP oraz Protokołu 1 Europejskiej Konwencji Praw Człowieka
i Podstawowych Wolności poprzez arbitralne obniżenie jej osobistych praw majątkowych oraz działania dyskryminacyjne, niezgodne z zasadą ochrony godności człowieka i stanowiące w rzeczywistości represje ekonomiczne
za bliżej nieokreślone czyny. W uzasadnieniu odwołania pełnomocnik ubezpieczonej wskazał, że zastosowano wobec niej karę w postaci obniżenia świadczeń emerytalnych w ramach odpowiedzialności zbiorowej. Brak było przy tym podstaw do negatywnej oceny jej służby, zwłaszcza że służbę tą pełniła także po 1990 roku, została poddana procedurze weryfikacji, była wielokrotnie awansowana i wyróżniania (odwołania z załącznikami k. 3-48 a.s.).

W odpowiedzi na powyższe odwołania z 22 czerwca 2018 r. Dyrektor Zakładu Emerytalno-Rentowy Ministerstwa Spraw Wewnętrznych
i Administracji, zastępowany przez pełnomocnika, wniósł o ich oddalenie. Uzasadniając stanowisko organu rentowego pełnomocnik wyjaśniła, że skarżona decyzja została wydana zgodnie z zasadami obliczania wysokości emerytury określonymi w art. 15c i art. 22a ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy w oparciu o informację o przebiegu służby ubezpieczonej sporządzoną przez Instytut Pamięci Narodowej, która była dla niego wiążąca przy wydaniu decyzji. W wykonaniu i zgodnie z tymi przepisami organ rentowy ustalił wysokość emerytury i renty odwołującej, a złożenie odwołania do sądu nie wstrzymuje wykonania decyzji (odpowiedź na odwołanie k. 49-52 a.s.).

Na wniosek Sądu Okręgowego w Warszawie, postanowieniem
z dnia 7 sierpnia 2019 r. sygn. akt III AUo 5334/19 Sąd Apelacyjny
w Warszawie III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych przekazał sprawę Sądowi Okręgowemu Warszawa-Praga w Warszawie na podstawie art. 44 k.p.c. (k. 71 a.s.).

Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny:

K. Ł. (2) wstąpiła do służby w Milicji Obywatelskiej z dniem 4 czerwca 1982 r. Przed wstąpieniem do służby w MO odwołująca ukończyła liceum ekonomiczne uzyskując tytuł technika księgarskiego, a następnie
do 2 czerwca 1982 r. była zatrudniona w Przedsiębiorstwie Państwowym (...) w W.. Odwołująca została przyjęta do służby
w MO na stanowisku maszynistki Wydziału (...) Departamentu (...) Ministerstwa Spraw Wewnętrznych (podanie o przyjęcie do służby k. 4 a.o., dyplom ukończenia liceum k. 14-17 a.o., rozwiązanie umowy o pracę k. 20 a.o., karta przebiegu służby k. 46 a.o., wniosek personalny k. 50 a.o. – akta przebiegu służby odwołującej; zeznania odwołującej k. 115-117 a.s.).

Do obowiązków odwołującej na stanowisku maszynistki należały wyłącznie czynności biurowe – prace kancelaryjne, pisanie na maszynie, wpisywanie korespondencji, łączenie telefonów, parzenie szefowi kawy
i herbaty. Ponadto w latach 1983-1984 wykonywała częściowo prace związane
z prowadzeniem sekretariatu Wydziału (...) (wniosek o nadanie stopnia MO
k. 52 a.o., opinia służbowe k. 57-58 a.o., świadectwo złożenia egzaminu
na podoficera MO k. 54 – akta przebiegu służby odwołującej; zeznania odwołującej k. 115-117 a.s.).

Z uwagi na słabe kwalifikacje zawodowe odwołującej stworzono warunki do ukończenia kursu podoficerskiego w dniu 26 lipca 1983 r. oraz kursu maszynopisania w 1984 r. W opiniach służbowych z okresu 1982-1984 wskazywano, że przełożeni oceniali odwołującą jako funkcjonariusza przeciętnego i nie angażującego się głębiej w pracę Wydziału. Ocena pracy odwołującej uległa okresowej poprawie po przeprowadzeniu z nią rozmowy przez Naczelnika Wydziału (...) Departamentu (...) MSW. W trakcie służby
z odwołującą prowadzono rozmowy dyscyplinujące, zwracano uwagę na ciągłe korzystanie ze zwolnień lekarskich i brak dyspozycyjności. Do 1 styczna 1985 r. przebywała 169 dni na zwolnieniach lekarskich, w tym 45 dni opieki nad dzieckiem, 66 dni leczenia szpitalnego i poszpitalnego, zaś pozostałe 58 dni zwolnienia były wykorzystywane jako zwolnienia od 2 do kilku dni. Odwołująca tłumaczyła powyższe sytuacją rodzinną – małżonek odwołującej nadużywał alkoholu i stosował przemoc domową – a także chorobą dziecka. Jednocześnie podczas rozmów odwołująca deklarowała uporządkowanie spraw rodzinnych. Ostatecznie z dniem 4 czerwca 1985 r. K. Ł. (1) została skierowana do stałej służby w MO, z zastrzeżeniem konieczności wywiązania się ze stawianych jej warunków (opinia służbowa k. 57-58 a.o., świadectwo złożenia egzaminu na podoficera MO k. 54 a.o., indywidualna karta przeglądu kadrowego, karty nieoznaczone – akta przebiegu służby odwołującej; zeznania odwołującej k. 115-117 a.s.).

W sierpniu 1985 r. odwołująca rozwiodła się z mężem (wyrok Sądu Rejonowego dla warszawy-Pragi w Warszawie k. 24 a.o. – akta przebiegu służby odwołującej; zeznania odwołującej k. 115-117 a.s.).

Jeszcze przed mianowaniem do stałej służby, z dniem 1 stycznia 1985 r. odwołująca przejęła obowiązki maszynistki w Wydziale (...) Departamentu
(...) MSW. Praca odwołującej polegała na przepisywaniu na maszynie.
W okresie późniejszym, od dnia 1 czerwca 1987 r. odwołującej powierzono stanowisko sekretarz-maszynistka w Wydziale (...) Departamentu (...) MSW. Pracując na tym stanowisku odwołująca zajmowała się prowadzeniem sekretariatu – przynoszeniem korespondencji, łączeniem telefonów, parzeniem kawy i herbaty, rozkładaniem teczek z pismami dekretowanymi
do poszczególnych pracowników oraz innymi czynnościami kancelaryjnymi (karta przebiegu służby k. 46 a.o., opinia służbowa k. 57-58 a.o., wniosek personalny k. 68 a.o., indywidualna karta przeglądu kadrowego, karty nieoznaczone – akta przebiegu służby odwołującej; zeznania odwołującej
k. 115-117 a.s.).

W okresie służby po 1985 roku odwołująca była oceniana pozytywniej niż dotychczas. Wskazywano, że umiejętnie organizuje pracę sekretariatu oraz współdziałanie z innymi ogniwami Departamentu (...) i poszczególnymi pracownikami, prawidłowo zabezpiecza sprawy dotyczące dokumentacji
i ewidencji dokumentów, sprawuje właściwą opiekę nad powierzonym jej sprzętem i mieniem. Podkreślano również biegłe opanowanie sztuki maszynopisania oraz cechy charakteru jak zdyscyplinowanie, sumienność, życzliwość i koleżeńskość. Jednocześnie zwracano uwagę ograniczoną dyspozycyjność i okresowe absencje spowodowane chorobami dziecka (opinia służbowa k. 71 a.o., indywidualna karta przeglądu kadrowego, karty nieoznaczone – akta przebiegu służby odwołującej).

Z uwagi na zlikwidowanie zajmowanego przez nią stanowiska służbowego z dniem 31 sierpnia 1989 r., odwołująca została przeniesiona na stanowisko maszynistki do Wydziału (...) Departamentu (...) MSW, zachowując grupę uposażenia zasadniczego i stopnia etatowego (karta przebiegu służby k. 46 a.o., protokół z rozmowy k. 72 a.o., indywidualna karta przeglądu kadrowego, karty nieoznaczone – akta przebiegu służby odwołującej; zeznania odwołującej k. 115-117 a.s.).

Od 1 sierpnia 1990 roku K. Ł. (2) była zatrudniona
w Komendzie Rejonowej Policji W. (...) w W. jako pracownik cywilny. Pracę w policji odwołująca kontynuowała do 2006 roku, zajmując się m. n. prowadzeniem sekretariatu wydziału (...)
a następnie wydziału (...) (zeznania odwołującej
k. 115-117 a.s.).

Decyzjami Dyrektora Zakładu Emerytalno-Rentowego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 11 lipca 2006 r. nr ewid. (...) przyznano K. Ł. (1) prawo do emerytury policyjnej oraz prawo
do policyjnej renty inwalidzkiej. Wysokość emerytury ubezpieczonej na dzień na dzień 1 marca 2017 r. wynosiła 3.580,45 zł (decyzje Dyrektora ZER MSWiA: z 11.07.2006 r. k. 1-2 a.r., z 27.02.2017 r. k. 3 a.r.).

Pismem z dnia 24 maja 2017 r. Instytut Pamięci Narodowej poinformował Zakład Emerytalno-Rentowy MSWiA, że na podstawie posiadanych akt osobowych K. Ł. (1) w okresie od 4 czerwca 1982 r. do 3 lipca
1990 r. pełniła służbę na rzecz totalitarnego państwa, o której jest mowa
w art. 13b ustawy z dnia 18 lutego 1994 r. o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Biura Ochrony Rządu, Państwowej Służby Pożarnej i Służby Więziennej oraz ich rodzin (informacja
o przebiegu służby z 24.05.2017 r. k. 4 a.r.).

W związku z powyższym Dyrektor Zakładu Emerytalno-Rentowego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji wydał w dniu 19 lipca
2017 r.:

-

decyzję nr ewid. (...), na mocy której, w oparciu o art. 15c
w zw. z art. 32 ust. 1 pkt 1 ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy, ustalił wysokość emerytury K. Ł. (1)
w kwocie 1.716,81 zł;

-

decyzję nr ewid. (...), na mocy której, w oparciu o art. 22a
w zw. z art. 32 ust. 1 pkt 1 ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy, ustalił wysokość emerytury K. Ł. (1)
w wysokości 750,00 zł.

(decyzje Dyrektor ZER MSWiA z 19.07.2017 r. k. 6-9 a.r.).

Sąd ustalił powyższy stan faktyczny na podstawie materiału dowodowego zgromadzonego w aktach sprawy, w tym w aktach organu rentowego oraz akt służbowych odwołującej z okresu służby w Milicji Obywatelskiej z lat 1982-1990. Dokumenty, na których Sąd oparł swoje ustalenia, zasługiwały w całości na uwzględnienie. Ich wiarygodności nie kwestionował zarówno odwołujący, jak i organ rentowy w toku postępowania sądowego. Wobec powyższego Sąd uznał ustalone fakty za wystarczające do wydania rozstrzygnięcia w niniejszej sprawie.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Odwołanie było zasadne.

W niniejszej sprawie ubezpieczona kwestionowała możliwość uznania,
by służba, jaką pełnił w okresie od dnia od 4 czerwca 1982 r. do 3 lipca
1990 r., była wykonywana na rzecz państwa totalitarnego. Podniosła przy tym szereg zarzutów sprzeczności zastosowanych przepisów art. 15c i art. 22a ustawy z dnia 18 lutego 1994r. o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Biura Ochrony Rządu, Państwowej Straży Pożarnej i Służby Więziennej oraz ich rodzin (Dz. U. z 2020r., poz. 723 ze zm.) – dalej jako ustawa zaopatrzeniowa – z normami Konstytucji Rzeczpospolitej Polskiej oraz przepisami Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności.

Powołane, zastosowane wobec odwołującej, przepisy wprowadzono
na mocy art. 1 ustawy nowelizującej z 16 grudnia 2016r. o zmianie ustawy
o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Biura Ochrony Rządu, Państwowej Straży Pożarnej i Służby Więziennej oraz ich rodzin (Dz. U. 2016r., poz. 2270), zwanej dalej ustawą zmieniającą i jest to już druga regulacja powodująca obniżenie emerytur, a teraz także rent inwalidzkich osobom, które pełniły „służbę w organach bezpieczeństwa PRL”. Obecnie pojęcie to zastąpiono pojęciem „służby na rzecz państwa totalitarnego”, art. 15c wskazuje bowiem, że w przypadku osoby, która pełniła „służbę na rzecz totalitarnego państwa” i która pozostawała w służbie przed dniem 2 stycznia 1999r., emerytura wynosi: 0% podstawy wymiaru
– za każdy rok tej służby, a poza tym, emerytury nie podwyższa się zgodnie
z treścią art. 15 ust. 2 i 3 ustawy nowelizowanej, jeżeli okoliczności uzasadniające podwyższenie wystąpiły w związku z pełnieniem służby na rzecz totalitarnego państwa, o której mowa w art. 13b. Jednocześnie ustawodawca wprowadził ograniczenie, zgodnie z którym wysokość emerytury ustalonej zgodnie z art. 15c ust. 1 i 2 nie może być wyższa niż miesięczna kwota przeciętnej emerytury wypłaconej przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych
z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Analogiczne rozwiązania przewiduje
art. 22a w odniesieniu do ustalania wysokości rent inwalidzkich.

Należy wspomnieć, że w rozwiązaniach, poprzedzających ustawę nowelizującą z 16 grudnia 2016 r., przyjętych wcześniej w ustawie z dnia
23 stycznia 2009 r. (Dz. U. z 2009 r., Nr 24, poz. 245) obniżono po raz pierwszy wskaźnik wysokości podstawy wymiaru emerytury za każdy rok służby
w organach bezpieczeństwa państwa do 1990 r. z 2,6% do 0,7%.
Zarówno Trybunał Konstytucyjny w wyroku z 20 stycznia 2010 r. (Kp 6/09),
jak i Europejski Trybunał Praw Człowieka w decyzji z dnia 14 maja 2013 r. (15189/10, Lex nr 1324219) uznały wówczas, że nowe rozwiązania nie nałożyły na tę grupę emerytów nadmiernego obciążenia i dotyczyły jedynie praw nabytych niesłusznie, a więc nie można skuteczne kwestionować ich konstytucyjności. W przywołanym orzeczeniu Trybunał Praw Człowieka podkreślił również, że rozpatrywał już sprawy, w których pojawiał się problem uprzywilejowanej pozycji w sferze praw emerytalnych członków elity komunistycznej i policji politycznej w krajach postkomunistycznych oraz potwierdził prawo ustawodawcy chcącego wyeliminować niesprawiedliwe lub nadmierne świadczenia z ubezpieczeń społecznych, dążącego do likwidacji przywilejów byłych funkcjonariuszy reżimów totalitarnych do tego rodzaju działań. Równocześnie Trybunał zwrócił uwagę, że podjęte środki nie mogą być nieproporcjonalne. Rozważania, jakie zostały poczynione przez Trybunał Konstytucyjny oraz Europejski Trybunał Praw Człowieka na gruncie poprzedniej „ustawy dekomunizacyjnej", będą pomocne także i przy ocenie niniejszej sprawy, właśnie z uwzględnieniem faktu, że mamy do czynienia
z kolejnym swoistym rozliczaniem się z osobami arbitralnie uznanymi
za służące państwu totalitarnemu.

Organ rentowy wydał zaskarżoną decyzję w oparciu o przepisy wprowadzone na mocy wspomnianego art. 1 ustawy zmieniającej.
W uzasadnieniu do projektu tej ustawy wskazano, że ma ona na celu wprowadzenie rozwiązań zapewniających w pełniejszym zakresie zniesienie przywilejów emerytalnych związanych z pracą w aparacie bezpieczeństwa PRL przez ustalenie na nowo świadczeń emerytalnych i rentowych osobom pełniącym służbę na rzecz totalitarnego państwa w okresie od 22 lipca 1944 r. do 31 lipca 1990 r. Stwierdzono również, że emerytury i renty osób pełniących służbę ustalono na znacznie korzystniejszych zasadach wynikających z ustawy zaopatrzeniowej, w stosunku do osób pobierających te świadczenia na podstawie ustawy z 17 grudnia 1998r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych.

Zdaniem Sądu Okręgowego, ustawa zaopatrzeniowa, jak też wydane na jej podstawie decyzje, zasadnie budzą wątpliwości odnośnie ich zgodności z zasadą godności jednostki, zasadą rządów prawa, zasadą równości, czy zasadą proporcjonalności, z uwagi na ich wydanie po niemal 27 latach od transformacji ustrojowej oraz z zasadą sądowego wymiaru sprawiedliwości. Ustawa zaopatrzeniowa wprowadza w art. 13b oraz art. 15c i art. 22a odpowiedzialność zbiorową i swoim zakresem podmiotowym obejmuje, bez wyjątków, wszystkich byłych funkcjonariuszy organów bezpieczeństwa państwa, niezależnie od ich postawy patriotycznej, etycznej i moralnej, rodzaju wykonywanych czynności, czy zajmowanego stanowiska. Tego rodzaju regulacje zaprzeczają istocie zasady rządów prawa. Zasada ta oznacza obowiązek władz publicznych traktowania osób w sposób adekwatny i proporcjonalny do ich postawy, zasług i przewinień. Niedopuszczalne zatem jest zastosowanie jakichkolwiek represji w stosunku
do osób tylko za to, że pracowały lub służyły w okresie poprzedzającym zmianę ustroju państwa polskiego. Nawet uznanie, że niektóre instytucje funkcjonujące przed tą zmianą działały w sposób budzący dziś poważne wątpliwości prawne
i moralne, nie uprawnia prawodawcy do stwierdzenia, że wszystkie osoby tam zatrudnione były przestępcami. W tym też kontekście, zdaniem Sądu, działania ustawodawcy polegające na arbitralnym obniżeniu wysokości emerytury i renty inwalidzkiej ubezpieczonemu trudno jest uzasadnić dążeniem do jakiegokolwiek słusznego celu leżącego w interesie publicznym. Zastosowanie nowego wskaźnika emerytury i renty miało charakter automatyczny, bez uwzględnienia faktycznie wykonywanych obowiązków, jak również pełnionej funkcji przez odwołującego. Ustawa zmieniająca w gruncie rzeczy zadziałała bez rozróżnienia pomiędzy funkcjonariuszami, którzy w rzeczywistości dopuścili się czynów przestępczych oraz tymi, którzy jedynie należeli do personelu technicznego.

Ponadto nie należy pomijać faktu, że zgodnie z art. 10 ust. 1 i 2 ustawy zaopatrzeniowej prawo do emerytury policyjnej nie przysługuje funkcjonariuszowi skazanemu prawomocnym wyrokiem sądu za przestępstwo umyślne lub przestępstwo skarbowe umyślne, ścigane z oskarżenia publicznego, popełnione w związku z wykonywaniem czynności służbowych i w celu osiągnięcia korzyści majątkowej lub osobistej, albo za przestępstwo określone
w art. 258 kodeksu karnego lub wobec którego orzeczono prawomocnie środek karny pozbawienia praw publicznych za przestępstwo lub przestępstwo skarbowe, które zostało popełnione przed zwolnieniem ze służby. Jednakże
w takim przypadku prawomocnie skazanemu przestępcy przysługuje świadczenie na ogólnych zasadach obowiązujących w powszechnym systemie emerytalnym. Przytoczony wyżej przepis wskazuje, że ustawa zmieniająca wprowadziła pozasądową zbiorową odpowiedzialność za nieokreślony czyn
z naruszeniem prawa jednostki do sądu i sprawiedliwego procesu. Obniżono określonym podmiotom emerytury i renty w sposób bardziej niekorzystny,
niż jest to obecnie dopuszczalne nawet wobec funkcjonariuszy prawomocnie skazanych przez sąd za popełnione przestępstwa. Ci ostatni funkcjonariusze mogą zostać pozbawieni świadczeń emerytalnych przysługujących funkcjonariuszom służb mundurowych przez obniżenie ich do poziomu przysługującego w ramach powszechnego systemu emerytalnego.

W przedmiotowej sprawie Dyrektor Zakładu Emerytalno-Rentowego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji wydał zaskarżoną decyzję jedynie na podstawie informacji o przebiegu służby odwołującego sporządzonej przez Instytut Pamięci Narodowej w dniu 15 maja 2017r. Ten dokument stanowił podstawę obniżenia emerytury policyjnej i renty inwalidzkiej, wymaga jednak podkreślenia, że wskazuje on jedynie, iż odwołująca pełniła służbę
na rzecz totalitarnego państwa, o której jest mowa w art. 13b ustawy zaopatrzeniowej, w okresie od 4 czerwca 1982 r. do 3 lipca 1990 r.
Treść dokumentu nie precyzuje natomiast na jakiej dokładnie podstawie służba odwołującej została zakwalifikowana jako służba na rzecz państwa totalitarnego. W tym kontekście na uwagę zasługuje pogląd wyrażony przez Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 9 grudnia 2011r., sygn. akt II UZP 10/11, który Sąd Okręgowy w całości podziela – zgodnie z którym sąd ubezpieczeń społecznych, rozpoznający sprawę w wyniku wniesienia odwołania od decyzji Dyrektora Zakładu Emerytalno-Rentowego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji w W. w sprawie ponownego ustalenia (obniżenia) wysokości emerytury policyjnej byłego funkcjonariusza Służby Bezpieczeństwa, nie jest związany treścią informacji o przebiegu służby
w organach bezpieczeństwa państwa, przedstawionej przez Instytut Pamięci Narodowej zarówno co do faktów (ustalonego w tym zaświadczeniu przebiegu służby), jak i co do kwalifikacji prawnej tych faktów (zakwalifikowania określonego okresu służby jako służby w organach bezpieczeństwa państwa).
Z tego wynika, że ustalenia faktyczne i interpretacje prawne Instytutu Pamięci Narodowej nie mogą wiązać również sądu rozpoznającego przedmiotową sprawę.

W aktualnym stanie prawnym Sąd Najwyższy również wyraził swój pogląd. W sprawie o sygn. akt III UZP 1/20 podjął w składzie 7-osobowym uchwałę z dnia 16 września 2020r., w której stwierdził, że kryterium „służby na rzecz totalitarnego państwa” określone w art. 13b ust. 1 ustawy zaopatrzeniowej powinno być oceniane na podstawie wszystkich okoliczności sprawy, w tym także na podstawie indywidualnych czynów i ich weryfikacji pod kątem naruszenia podstawowych praw i wolności człowieka. Wprawdzie powołana uchwała zapadła w sprawie jednostkowej, ale pogląd prawny, jaki wyraził
w niej Sąd Najwyższy, Sąd Okręgowy podziela. To z kolei oznacza,
że w analizowanym przypadku stwierdzenie o pełnieniu przez K. Ł. (1) służby na rzecz totalitarnego państwa w okresie od 4 czerwca 1982 r. do 3 lipca 1990 r. nie może być dokonane wyłącznie na podstawie informacji Instytutu Pamięci Narodowej - Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu (kryterium formalnej przynależności do służb), lecz na podstawie wszystkich okoliczności sprawy, w tym także na podstawie indywidualnych czynów i ich weryfikacji pod kątem naruszenia podstawowych praw i wolności człowieka służących reżimowi komunistycznemu (art. 13b ust. 1 w związku
z art. 13a ust. 1 ustawy z dnia 18 lutego 1994r.). W tym kontekście
Sąd Najwyższy w motywach powołanej uchwały zwrócił również uwagę,
że pozbawienie sądu ubezpieczeń społecznych prawa do przeprowadzenia interpretacji przepisu art. 13b ust. 1 ustawy zaopatrzeniowej naruszałoby wprost art. 45 ust. 1 Konstytucji RP. Sąd Najwyższy uznał, że rolą sądu powszechnego jest w szczególności ustalenie długości okresu i miejsca pełnienia służby oraz stanowiska i stopnia służbowego odwołującego. Przy tym istotne jest ustalenie indywidualnych czynów konkretnej osoby pod kątem zweryfikowania,
czy naruszały one podstawowe prawa i wolności człowieka.

Uwzględniając powołane wyżej poglądy, Sąd Okręgowy przeprowadził
w przedmiotowej sprawie postępowanie dowodowe, w wyniku którego ustalił, że w przypadku K. Ł. (1) nie zachodziły okoliczności pozwalające na zakwalifikowanie jego służby w okresie od 4 czerwca 1982 r. do 3 lipca
1990 r. jako służby na rzecz państwa totalitarnego. Zebrany w sprawie materiał dowodowy, zdaniem Sądu, nie daje podstaw do stanowczego i jednoznacznego ustalenia, że odwołująca swoimi działaniami w jakikolwiek sposób naruszyła prawa człowieka podczas służby na rzecz państwa totalitarnego, bądź też popełniła jakiekolwiek przestępstwo ścigane z oskarżenia publicznego czy prywatnego.

Sąd zwrócił przy tym uwagę, że zgodnie z art. 13b ust. 1 pkt 5 c) tiret 5 ustawy zaopatrzeniowej – co prawdopodobnie stanowiło podstawę negatywnej kwalifikacji spornego okresu służby ubezpieczonej przez IPN, czego jednak, jak wskazano wyżej, nie sprecyzowano – za służbę na rzecz totalitarnego państwa uznaje się służbę od dnia 22 lipca 1944 r. do dnia 31 lipca 1990 r. m. in.
w służbach i jednostkach organizacyjnych Ministerstwa Spraw Wewnętrznych,
i ich poprzedniczek, oraz ich odpowiednikach terenowych wypełniających zadania Służby Bezpieczeństwa, w tym Departament (...) MSW. Wprawdzie
z załączonych do akt sprawy dowodów w postaci dokumentacji z przebiegu służby ubezpieczonej wynika, że w spornym okresie, przypadającym na lata 1982-1990, pracowała w Departamencie (...) MSW kolejno w Wydziałach (...),
(...) i (...). Nie wynika z nich natomiast, by odwołująca realizowała jakiekolwiek czynności w zakresie zadań Służby Bezpieczeństwa. Ze wskazanych wyżej dokumentów wynika jedynie, że przez cały sporny okres służby w MO odwołująca pracowała na stanowisku maszynistki, okresowo pełniąc również obowiązki związane z prowadzeniem sekretariatu. Sąd Okręgowy przesłuchał odwołującą i uznał za wiarygodne jej zeznania w zakresie, w jakim wskazała,
że na przełomie lat 1982-1990 nie uczestniczyła w żadnych działaniach operacyjnych, a jej praca miała charakter ściśle biurowy. Odwołująca wskazała, że jej praca ograniczała się do pisania na maszynie, odbierania telefonów, obiegu korespondencji, i innych czynności kancelaryjnych, czy też parzenia kawy i herbaty przełożonemu. Zeznania odwołującej znajdywały przy tym odzwierciedlenie w treści załączonych do wspomnianej wyżej dokumentacji opiniach służbowych i wnioskach personalnych, w których wskazywano
na prawidłowe wykonywanie przez odwołującą czynności związanych
z zabezpieczeniem ewidencji dokumentów czy też podkreślano biegłe opanowanie maszynopisu. Sąd zwrócił przy tym uwagę, że w pierwszej z opinii służbowych wskazywano na niskie kwalifikacje odwołującej, co też prawdopodobnie skutkowało powierzeniem jej stanowiska maszynistki, a więc obejmującego wykonywanie czynności co do zasady prostych i powtarzalnych. Powyższe pozwala uznać odwołującą za pracownika administracyjnego, nie zaś operacyjnego. Jednocześnie jakichkolwiek informacji co do tego, czy praca odwołującej mogła być utożsamiana jako wchodząca w zakres czynności bezpośrednio związanych wypełnianiem zadań Służby Bezpieczeństwa,
w szczególności, że ustawodawca zaniechał sprecyzowania w tym punkcie jakie zadania SB wedle jego oceny należy kwalifikować jako służbę na rzecz państwa totalitarnego. W ocenie Sądu wątpliwe jest natomiast, by za taką służbę uznawać pełnienie przez odwołującą funkcji w istocie administracyjno-biurowej, trudno bowiem wykazać – także na tle zebranych w sprawie dowodów – by odwołująca swoim działaniem miała przyczyniać się do represji ludności cywilnej, zwalczania środowisk opozycyjnych bądź innych działań, których historyczna ocena do dziś budzi wątpliwości. W pozostałym zakresie dokumenty zawierają jedynie informacje o co do zasady pozytywnej ocenie pracy odwołującej. Wynika z nich, że ubezpieczona prezentowała cechy osoby poprawnie wykonującej swoje obowiązki. Informacje te nie pozwalały jednak na ocenę przebiegu służby ubezpieczonej z perspektywy zaangażowania w służbie na rzecz państwa totalitarnego, nawet w ujęciu cytowanego wyżej przepisu.

Jednocześnie w tym kontekście Sąd Okręgowy zwrócił uwagę na fakt sytuacji życiowej odwołującej, która podejmując pracę w strukturach Ministerstwa Spraw Wewnętrznych w 1982 roku kierowała się względami finansowymi. Sąd dał wiarę zeznaniom odwołującej również w tym zakresie,
w jakim przedstawiła swoje problemy rodzinne związane z małżonkiem oraz chorobą dziecka. Również i te okoliczności znajdują odzwierciedlenie
w przebiegu jej służby; co istotne, problemy odwołującej z dyspozycyjnością
– spowodowane właśnie jej sytuacją rodzinną – były przyczyną zaniżonej oceny jej przydatności zawodowej co najmniej do 1985 roku, a także w okresach późniejszych. Skoro sytuacja życiowa odwołującej przełożyła się na efektywność jej pracy jako maszynistki i sekretarki, co zostało dostrzeżone przez przełożonych, to w ocenie Sądu tym większe wątpliwości sytuacja ta mogłaby wzbudzić co do przydatności odwołującej jako osoby odpowiedzialnej za działania operacyjne.

Nie można przy tym również pominąć faktu, że odwołująca kontynuowała zatrudnienie w Policji w państwie demokratycznym po 31 lipca 1990 r. aż do momentu przejścia na emeryturę/rentę w 2006 roku. Pozwala to na stwierdzenie, że okoliczność dotychczasowa służba odwołującej w strukturach MO nie stanowiła przeszkody jej dalsze zatrudnienia w organach policyjnych, co nabiera dodatkowego znaczenia z perspektywy sygnalizowanej w odwołaniu kwestii weryfikacji funkcjonariuszy służby mundurowych na przełomie lat 1990. Również i tak okoliczność zdaniem Sądu przemawia za brakiem podstaw
do przypisania odwołującemu się działań polegających na naruszaniu podstawowych praw i wolności człowieka, służących reżimowi komunistycznemu w okresie przed 1990 r.

Jednocześnie wskazać należy, że zgodnie z zasadą kontradyktoryjności obowiązującą w procesie cywilnym, to na stronach postępowania ciąży obowiązek udowodnienia swoich twierdzeń poprzez prezentowanie materiału dowodowego na ich poparcie. W myśl art. 232 k.p.c. to strony są obowiązane wskazywać dowody dla stwierdzenia faktów, z których wywodzą skutki prawne. Zasada kontradyktoryjności i dowodzenia swoich twierdzeń obowiązuje również w odrębnym postępowaniu w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 9 grudnia 2008r., I UK 151/08). Zaskarżenie decyzji organu rentowego nie powoduje zmiany w rozkładzie ciężaru dowodu. Natomiast w sytuacji, gdy zmiana decyzji organu rentowego następuje niejako z inicjatywy organu, to na organie spoczywa powinność udowodnienia faktów, z których wywodzi skutki prawne w postaci zmiany decyzji. Tymczasem w przedmiotowej sprawie organ rentowy nie wykazał się inicjatywą dowodową i nie zakwestionował argumentów przedstawionych przez stronę odwołującą, a dotyczących zadań wykonywanych w latach 1982-1990. Swoje stanowisko w zakresie oceny przebiegu służby odwołującego oparł wyłącznie na informacji Instytutu Pamięci Narodowej, nie czyniąc zadość obowiązkowi dowodzenia, o którym była mowa. Jednocześnie w ocenie Sądu w świetle wspomnianych wyżej rozważań prawnych i poglądów orzecznictwa nie sposób przyjąć, że do zastosowania ustawy wystarczający jest sam fakt pozostawania przez odwołującego na etacie danej jednostki, jak również potwierdzenie prawidłowości informacji o przebiegu służby w świetle ww. ustawy przez Instytut Pamięci Narodowej.

Wobec powyższego, Sąd Okręgowy zważył, że w przypadku odwołującej przepisy ustawy zmieniającej z dnia 16 grudnia 2016 r. nie mogły mieć zastosowania. W ocenie Sądu, biorąc pod uwagę, że w toku procesu nie ujawniono żadnych dowodów przestępczej czy bezprawnej działalności K. Ł. (3), zarzut współudziału w bezprawiu w okresie pełnienia służby w latach 1982-1990, bez badania indywidualnej winy i popełnionych czynów, uzasadnia naruszenie zasady godności wobec odwołującego. Stwierdzając zatem brak podstaw do zastosowania art. 15c i art. 22a ustawy zaopatrzeniowej, na podstawie art. 477 ¹⁴ § 2 k.p.c., Sąd Okręgowy zmienił zaskarżoną decyzję w ten sposób, że ustalił wysokość przysługującej jej emerytury i renty od 1 października 2017r. w wysokości obowiązującej do 30 września 2017r., orzekając zgodnie z pkt 1 wyroku.

O kosztach postępowania Sąd Okręgowy orzekł w pkt 2 wyroku zasądzając
od Dyrektora ZER MSWiA na rzecz K. Ł. (3) kwotę 360 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego na podstawie art. 98 § 1 i 3 k.p.c.
w zw. z § 9 ust. 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie (Dz. U. z 2015 r. poz. 1800).

SSO Renata Gąsior

ZARZĄDZENIE

(...)

SSO Renata Gąsior