Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 15 kwietnia 2021r.

Sąd Okręgowy Warszawa - Praga w Warszawie VII Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący: sędzia Agnieszka Stachurska

Protokolant: sekretarz sądowy Anna Bańcerowska

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 1 kwietnia 2021r. w Warszawie

sprawy K. R.

przeciwko Dyrektorowi Zakładu Emerytalno – Rentowego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji w W.

o wysokość policyjnej emerytury

na skutek odwołania K. R.

od decyzji Dyrektora Zakładu Emerytalno – Rentowego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji w W.

z dnia 26 lipca 2017 roku, nr ewid. (...)

1.  zmienia zaskarżoną decyzję w ten sposób, że wysokość policyjnej emerytury K. R. od dnia 1 października 2017 roku ustala w wysokości obowiązującej do dnia 30 września 2017 roku;

2.  zasądza od Dyrektora Zakładu Emerytalno – Rentowego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji w W. na rzecz K. R. kwotę 180,00 zł (sto osiemdziesiąt złotych) tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego.

sędzia Agnieszka Stachurska

UZASADNIENIE

W dniu 4 września 2007r. K. R. złożył odwołanie od decyzji Dyrektora Zakładu Emerytalno-Rentowego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 26 lipca 2017r., nr ewid. (...) w przedmiocie ponownego ustalenia wysokości emerytury policyjnej od dnia 1 października 2017 roku.

Uzasadniając odwołanie ubezpieczony opisał, jakiego rodzaju służbę i w jakich jednostkach pełnił od dnia 19 stycznia 1970r. Dalej wskazał, że po raz drugi został ukarany przez ustawę dezubekizacyjną z 16 grudnia 2016r. Oświadczył, że nie był nigdy funkcjonariuszem, pracownikiem ani współpracownikiem Służby Bezpieczeństwa. Wydanie decyzji obniżającej emeryturę ocenił jako niezgodne z prawem, naruszające zasadę ochrony praw nabytych, zasadę sprawiedliwości społecznej i zasadę zaufania obywatela do państwa i do tworzonego przez to państwo prawa. Zarzucił również naruszenie:

- art. 30 i 47 Konstytucji RP w związku z art. 8 Europejskiej Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności poprzez naruszenie godności, prawa do ochrony czci i dobrego imienia w związku z przyjęciem, że służba, którą pełnił w okresie od 1 stycznia 1984r. do 1 lipca 1989r. była służbą na rzecz totalitarnego państwa;

- art. 32 ust. 1 w zw. z art. 64 ust. 1 i 2, a także art. 67 ust. 1 Konstytucji RP w związku z Protokołem Nr 1 do Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności polegające na dyskryminacyjnym zróżnicowaniu jego uprawnień wynikających ze służby po 1990r. i nieuwzględnienie tych lat do wysługi emerytalnej, co obniża świadczenie i narusza zasadę równości wobec prawa;

- art. 45 ust. 1 w zw. z art. 10 ust. 1 i 2 Konstytucji RP, a także art. 42 ust. 1 Konstytucji RP w zw. z art. 6 ust. 2 Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności polegające na zastosowaniu represji bez wykazania winy indywidualnej, zastąpienie w tym zakresie władzy sądowniczej władzą ustawodawczą i odwrócenie w ten sposób zasady domniemania niewinności;

- art. 64 ust. 1 i 2 w zw. z art. 31 ust. 3 Konstytucji RP w zw. z art. 14 Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności polegające na arbitralnym naruszeniu jego osobistych praw majątkowych i prawa do poszanowania mienia (odwołanie z dnia 30 sierpnia 2017r., k. 3-4 a.s.).

W odpowiedzi na odwołanie Dyrektor Zakładu Emerytalno-Rentowego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji wniósł o oddalenie odwołania i o zasądzenie od odwołującego się na swoją rzecz zwrotu kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Uzasadniając swe stanowisko organ rentowy wskazał, że zgodnie z brzmieniem art. 15c ust. 1 ustawy z dnia 16 grudnia 2016r. o zmianie ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Biura Ochrony Rządu, Państwowej Straży Pożarnej i Służby Więziennej oraz ich rodzin (Dz. U. 2016r., poz. 2270), w przypadku osoby, która pełniła służbę na rzecz totalitarnego państwa, o której mowa w art. 13b i która pozostawała w służbie przed dniem 2 stycznia 1999r., emerytura wynosi:

1)  0% podstawy wymiaru - za każdy rok służby na rzecz totalitarnego państwa, o której mowa w art. 13b;

2)  2,6% podstawy wymiaru - za każdy rok służby lub okresów równorzędnych ze służbą, o których mowa w art. 13 ust. 1 pkt l, la oraz 2-4.

Powołany przepis zawiera także obostrzenie zawarte w ust. 3, zgodnie z którym wysokość emerytury ustalonej zgodnie z ust. 1 i 2 nie może być wyższa niż miesięczna kwota przeciętnej emerytury wypłaconej przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych z FUS, ogłoszonej przez Prezesa ZUS.

W dalszej części organ rentowy wyjaśnił, że zaskarżone decyzja została wydana zgodnie z zasadami obliczania wysokości emerytury określonymi w art. 15c ww. ustawy, w oparciu o informację o przebiegu służby ubezpieczonego nr (...), sporządzoną przez Instytut Pamięci Narodowej w dniu 26 kwietnia 2017r., która była wiążąca przy wydawaniu decyzji. Zakład wskazał, że wydaje decyzje w przedmiocie przyznania prawa do świadczenia i jego wysokości na podstawie materiału dowodowego zgromadzonego w sprawie. W myśl § 14 ust. 1 rozporządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 18 października 2004r. w sprawie trybu postępowania i właściwości organu w zakresie zaopatrzenia emerytalnego funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Straży Granicznej, Biura Ochrony Rządu, Państwowej Straży Pożarnej oraz ich rodzin (Dz. U. z 2004, Nr 239, poz. 240 ze zm.), środkiem dowodowym potwierdzającym datę i podstawę zwolnienia ze służby oraz okres służby jest zaświadczenie o przebiegu służby, sporządzone na podstawie akt osobowych funkcjonariusza, wystawione przez właściwe organy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Straży Granicznej, Biura Ochrony Rządu lub Państwowej Straży Pożarnej. Natomiast zgodnie z art. 13a ust. 5 ustawy z dnia 18 lutego 1994r. o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Biura Ochrony Rządu, Państwowej Straży Pożarnej i Służby Więziennej oraz ich rodzin, informacja o przebiegu służby jest równoważna z zaświadczeniem o przebiegu służby sporządzanym na podstawie akt osobowych przez właściwe organy. Informacja o przebiegu służby była tym samym wiążąca dla organu emerytalno-rentowego przy wydaniu przedmiotowych decyzji. Na tej podstawie ustalono wysokość emerytury odwołującego (odpowiedź na odwołanie z dnia 2 sierpnia 2018r., k. 24-25 a.s.).

Na wniosek Sądu Okręgowego w Warszawie, postanowieniem z dnia 18 września 2019r., Sąd Apelacyjny w Warszawie III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych przekazał sprawę do rozpoznania Sądowi Okręgowemu Warszawa-Praga w Warszawie na podstawie art. 44 k.p.c. (postanowienie z dnia 18 września 2019r. wraz z uzasadnieniem, k. 60 - 62 a.s.).

Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny:

K. R., urodzony w dniu (...), posiada wykształcenie średnie techniczne w zakresie łączności. W latach 1961-1969 (z przerwą spowodowaną odbywaniem zasadniczej służby wojskowej) był zatrudniony w (...) Urzędzie (...), początkowo na stanowisku montera, a w późniejszym okresie na stanowisku instruktora technicznego (akta służby odwołującego – notatka służbowa, k. 51; pismo z (...). k. 52).

Do Milicji Obywatelskiej K. R. wstąpił w dniu 10 stycznia 1970r. Z uwagi na posiadane przez niego przygotowanie specjalistyczne z dniem 12 stycznia 1970r. powierzono mu stanowisko technika w Sekcji (...) Wydziału (...) Komendy Wojewódzkiej Milicji Obywatelskiej. Następnie w czerwcu 1975 roku został przeniesiony
do Sekcji (...) Wydziału (...) (...) S. (akta służby odwołującego – podanie, k. 6; wniosek o wyrażenie zgody na przyjęcie do pracy, k. 75; indywidualna karta przebiegu kadrowego,
k. 128-130).

Na wniosek ubezpieczonego, motywowany utrudnieniami związanymi z dojazdem
do pracy oraz w związku z pozytywną opinią o możliwości zatrudnienia w Ministerstwie Spraw Wewnętrznych, z dniem 15 sierpnia 1976r. ubezpieczony został przeniesiony do Sekcji (...) Wydziału (...) Zarządu (...) MSW. Był zatrudniony najpierw na stanowisku technika, a następnie od 16 kwietnia 1981r. na stanowisku starszego technika. W dniu 1 grudnia 1988r., ze względów organizacyjnych, powierzono mu stanowisko starszego technika na etacie młodszego inspektora (akta służby odwołującego - notatka służbowa z 11 sierpnia 1976r., k. 102; raport z 17 lipca 1976r., k. 103; karta przeniesienia, k. 106-107; indywidualna karta przebiegu kadrowego, k. 128-130).

W trakcie pracy w powyższej jednostce K. R. zajmował się obsługą centrali telefonicznych należących do Ministerstwa Spraw Wewnętrznych, w ramach której wykonywał przede wszystkim czynności związane z zabezpieczeniem łączności przewodowej oraz konserwacją centrali stacjonarnej i centrali abonenckich, jak również urządzeń zasilających. Nie zajmował się zakładaniem urządzeń. Wykonywane przez niego prace konserwatorskie polegały na naprawie urządzeń telefonicznych oraz wymianie znajdujących się w nich elementów oraz utrzymywaniu powierzonego mu sprzętu w stanie gotowości. Po powierzeniu mu obowiązków na etacie młodszego inspektora, ubezpieczony wykonywał obowiązki w zespole utrzymaniowym centrali rządowej i wewnętrznej MSW oraz prace związane z eksploatacją central telefonicznych. Ponadto w kwietniu 1989 roku został skierowany do prac związanych z konserwacją centrali telefonicznej w Konsulacie Generalnym PRL w L., co nastąpiło w terminie od 2 do 14 maja 1989r. (akta osobowe odwołującego – opinie służbowe: k. 77; k. 85; k. 86; k. 90; k. 101; k. 119; 122-125; wnioski personalne: k. 79-80, k. 83-84, k. 88-89; k. 99-100; k. 118; k. 120-121; wnioski o nadanie stopnia MO, k. 81-82; k. 91-92; k. 96-97; k. 108-109; k. 115-115; wnioski w sprawie skierowania do prac konserwacyjnych, k. 126-127; zeznania K. R., k. 148v a.s.).

W trakcie służby ubezpieczony podlegał kierownikowi sekcji, który z kolei był podległy naczelnikowi wydziału. Przez przełożonych był oceniany jako osoba dobrze wywiązująca się z powierzonych obowiązków technika grupy terenowej, zdyscyplinowana, wykonująca obowiązki sumiennie i dokładnie oraz systematycznie pracująca nad poszerzeniem wiedzy praktycznej i technicznej. W lutym 1980 roku ubezpieczony ukończył kurs konserwacji central systemu krzyżowego. W późniejszym okresie w opiniach służbowych wskazywano na posiadanie przez niego dobrej wiedzy technicznej
i praktycznej, aktywne uczestnictwo w (...), poprawną postawę polityczną. Dodatkowo,
w powyższym okresie ubezpieczony był wnioskowany do awansów na kolejne stopnie MO.
W lipcu 1977 roku ukończył szkołę chorążych w (...) w Ł. w specjalności „prewencja”. Następnie w dniu 7 września 1977r. został zawnioskowany do awansu
na stopień młodszego chorążego, a w dniu 14 sierpnia 1980r. na stopień chorążego (akta służby odwołującego - opinie służbowe: k. 77; k. 85; k. 86; k. 90; k. 101; k. 119; wnioski personalne: k. 79-80, k. 83-84, k. 88-89; k. 99-100; k. 118; k. 120; wnioski o nadanie stopnia MO:
k. 81-82; k. 91-92; k. 96-97; k. 108-109; k. 115-115; świadectwo złożenia egzaminu na chorążego MO, k. 110; arkusz słuchacza, k. 111; zaświadczenie ukończenia kursu, k. 117; zeznania K. R., k. 148v a.s.).

Decyzją Dyrektora Zakładu Emerytalno-Rentowego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 2 lipca 1991r., nr ewid. (...), przyznano K. R. prawo do emerytury policyjnej. Jej wysokość na dzień przyznania świadczenia wynosiła 2.811.304,00 zł, a na dzień 1 marca 2017r. - 2.531,65 zł (decyzje Dyrektora ZER MSWiA: z 2 lipca 1991r., k. 1 a.r., z 27 lutego 2017r., k. 2 a.r.).

Pismem z dnia 26 kwietnia 2017r. Instytut Pamięci Narodowej poinformował Zakład Emerytalno-Rentowy MSWiA, że na podstawie posiadanych akt osobowych K. R. w okresie od 1 stycznia 1984r. do 1 sierpnia 1989r. pełnił służbę na rzecz totalitarnego państwa, o której jest mowa w art. 13b ustawy z dnia 18 lutego 1994r.
o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Biura Ochrony Rządu, Państwowej Służby Pożarnej i Służby Więziennej oraz ich rodzin. W informacji zawarto uwagę, że dane dotyczące późniejszego okresu służby zostały zanonimizowane przez poprzedniego dysponenta akt (informacja o przebiegu służby z 26 kwietnia 2017r., k. 3 a.r.).

W związku z powyższym Dyrektor Zakładu Emerytalno-Rentowego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji wydał w dniu 26 lipca 2017r. decyzję nr ewid.
(...), w której ustalił wysokość emerytury K. R.
w kwocie 1.926,40 zł. Jako podstawa wydania decyzji zostały wskazane przepisy art. 15c w zw. z art. 32 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 18 lutego 1994r. o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Biura Ochrony Rządu, Państwowej Straży Pożarnej i Służby Więziennej oraz ich rodzin (Dz. U. z 2020r., poz. 723 ze zm.) oraz otrzymana z IPN informacja z dnia 26 kwietnia 2017r. (decyzja Dyrektor ZER MSWiA z 26 lipca 2017r., k. 5 a.r.).

Sąd Okręgowy ustalił powyższy stan faktyczny na podstawie materiału dowodowego zgromadzonego w aktach sprawy, w tym w aktach organu rentowego oraz aktach służbowych odwołującego z okresu służby w Milicji Obywatelskiej. Dokumenty, na których Sąd oparł swoje ustalenia, zasługiwały w całości na uwzględnienie. Ich wiarygodności nie kwestionował zarówno ubezpieczony, jak i organ rentowy, a zatem okoliczności wynikające z treści tych dokumentów, należało uznać za udowodnione.

Dodatkowo podstawę ustaleń faktycznych stanowiły zeznania K. R.. Zostały one ocenione jako spójne i logiczne, a nadto jako korespondujące z treścią dokumentów, wobec czego nie budziły wątpliwości i zostały ocenione jako wiarygodne.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Odwołanie K. R. podlegało uwzględnieniu.

Na wstępie podkreślić należy, że ubezpieczony kwestionował możliwość uznania, by służba, jaką pełnił w okresie od 1 stycznia 1984r. do 1 sierpnia 1989r., była wykonywana na rzecz państwa totalitarnego. Podnosił przy tym szereg zarzutów sprzeczności zastosowanego art. 15c ustawy z dnia 18 lutego 1994r. o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Biura Ochrony Rządu, Państwowej Straży Pożarnej i Służby Więziennej oraz ich rodzin (Dz. U. z 2020r., poz. 723 ze zm.) - dalej jako ustawa zaopatrzeniowa - z normami Konstytucji Rzeczpospolitej Polskiej oraz przepisami Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności.

Powołany, zastosowany wobec ubezpieczonego, przepis wprowadzono na mocy art. 1 ustawy nowelizującej z 16 grudnia 2016r. o zmianie ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Biura Ochrony Rządu, Państwowej Straży Pożarnej i Służby Więziennej oraz ich rodzin (Dz. U. 2016r., poz. 2270), zwanej dalej ustawą zmieniającą i jest to już druga regulacja powodująca obniżenie emerytur, a teraz także rent inwalidzkich osobom, które pełniły „służbę w organach bezpieczeństwa PRL”. Obecnie pojęcie to zastąpiono pojęciem „służby na rzecz państwa totalitarnego”, art. 15c wskazuje bowiem, że w przypadku osoby, która pełniła „służbę na rzecz totalitarnego państwa” i która pozostawała w służbie przed dniem 2 stycznia 1999r., emerytura wynosi: 0% podstawy wymiaru - za każdy rok tej służby, a poza tym, emerytury nie podwyższa się zgodnie z treścią art. 15 ust. 2 i 3 ustawy nowelizowanej, jeżeli okoliczności uzasadniające podwyższenie wystąpiły w związku z pełnieniem służby na rzecz totalitarnego państwa, o której mowa w art. 13b. Jednocześnie ustawodawca wprowadził ograniczenie, zgodnie z którym wysokość emerytury ustalonej zgodnie z art. 15c ust. 1 i 2 nie może być wyższa niż miesięczna kwota przeciętnej emerytury wypłaconej przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych.

Należy wspomnieć, że w rozwiązaniach, poprzedzających ustawę nowelizującą z 16 grudnia 2016r., przyjętych wcześniej w ustawie z dnia 23 stycznia 2009r. (Dz. U. z 2009r., Nr 24, poz. 245) obniżono po raz pierwszy wskaźnik wysokości podstawy wymiaru emerytury za każdy rok służby w organach bezpieczeństwa państwa do 1990r. z 2,6% do 0,7%.

Zarówno Trybunał Konstytucyjny w wyroku z 20 stycznia 2010r. (sygn. Kp 6/09), jak i Europejski Trybunał Praw Człowieka w decyzji z dnia 14 maja 2013r. (15189/10, Lex nr 1324219) uznały wówczas, że nowe rozwiązania nie nałożyły na tę grupę emerytów nadmiernego obciążenia i dotyczyły jedynie praw nabytych niesłusznie, a więc nie można skuteczne kwestionować ich konstytucyjności. W przywołanym orzeczeniu Trybunał Praw Człowieka podkreślił również, że rozpatrywał już sprawy, w których pojawiał się problem uprzywilejowanej pozycji w sferze praw emerytalnych członków elity komunistycznej i policji politycznej w krajach postkomunistycznych oraz potwierdził prawo ustawodawcy chcącego wyeliminować niesprawiedliwe lub nadmierne świadczenia z ubezpieczeń społecznych, dążącego do likwidacji przywilejów byłych funkcjonariuszy reżimów totalitarnych do tego rodzaju działań. Równocześnie Trybunał zwrócił uwagę, że podjęte środki nie mogą być nieproporcjonalne. Rozważania jakie zostały poczynione przez Trybunał Konstytucyjny oraz Europejski Trybunał Praw Człowieka na gruncie poprzedniej „ustawy dekomunizacyjnej" będą pomocne także i przy ocenie niniejszej sprawy, właśnie z uwzględnieniem faktu, że mamy do czynienia z kolejnym swoistym rozliczaniem się z osobami arbitralnie uznanymi za służące państwu totalitarnemu.

Organ rentowy wydał zaskarżone decyzje w oparciu o przepisy wprowadzone na mocy wspomnianego art. 1 ustawy zmieniającej. W uzasadnieniu do projektu tej ustawy wskazano, że ma ona na celu wprowadzenie rozwiązań zapewniających w pełniejszym zakresie zniesienie przywilejów emerytalnych związanych z pracą w aparacie bezpieczeństwa PRL przez ustalenie na nowo świadczeń emerytalnych i rentowych osobom pełniącym służbę na rzecz totalitarnego państwa w okresie od 22 lipca 1944r. do 31 lipca 1990r. Stwierdzono również, że emerytury i renty osób pełniących służbę ustalono na znacznie korzystniejszych zasadach wynikających z ustawy zaopatrzeniowej, w stosunku do osób pobierających te świadczenia na podstawie ustawy z 17 grudnia 1998r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych.

Zdaniem Sądu Okręgowego, ustawa zaopatrzeniowa, jak też wydane na jej podstawie decyzje, zasadnie budzą wątpliwości odnośnie ich zgodności z zasadą godności jednostki, zasadą rządów prawa, zasadą równości, czy zasadą proporcjonalności, z uwagi na ich wydanie po niemal 27 latach od transformacji ustrojowej oraz z zasadą sądowego wymiaru sprawiedliwości. Ustawa zaopatrzeniowa wprowadza w art. 13b oraz art. 15c i art. 22a odpowiedzialność zbiorową i swoim zakresem podmiotowym obejmuje, bez wyjątków, wszystkich byłych funkcjonariuszy organów bezpieczeństwa państwa, niezależnie od ich postawy patriotycznej, etycznej i moralnej, rodzaju wykonywanych czynności, czy zajmowanego stanowiska. Tego rodzaju regulacje zaprzeczają istocie zasady rządów prawa. Zasada ta oznacza obowiązek władz publicznych traktowania osób w sposób adekwatny i proporcjonalny do ich postawy, zasług i przewinień. Niedopuszczalne zatem jest zastosowanie jakichkolwiek represji w stosunku do osób tylko za to, że pracowały lub służyły w okresie poprzedzającym zmianę ustroju państwa polskiego. Nawet uznanie, że niektóre instytucje funkcjonujące przed tą zmianą działały w sposób budzący dziś poważne wątpliwości prawne i moralne, nie uprawnia prawodawcy do stwierdzenia, że wszystkie osoby tam zatrudnione były przestępcami. W tym też kontekście, zdaniem Sądu, działania ustawodawcy polegające na arbitralnym obniżeniu wysokości emerytury i renty inwalidzkiej ubezpieczonemu trudno jest uzasadnić dążeniem do jakiegokolwiek słusznego celu leżącego w interesie publicznym. Zastosowanie nowego wskaźnika emerytury i renty miało charakter automatyczny, bez uwzględnienia faktycznie wykonywanych obowiązków, jak również pełnionej funkcji przez odwołującego. Ustawa zmieniająca w gruncie rzeczy zadziałała bez rozróżnienia pomiędzy funkcjonariuszami, którzy w rzeczywistości dopuścili się czynów przestępczych oraz tymi, którzy jedynie należeli do personelu technicznego.

Ponadto nie należy pomijać faktu, że zgodnie z art. 10 ust. 1 i 2 ustawy zaopatrzeniowej, prawo do emerytury policyjnej nie przysługuje funkcjonariuszowi skazanemu prawomocnym wyrokiem sądu za przestępstwo umyślne lub przestępstwo skarbowe umyślne, ścigane z oskarżenia publicznego, popełnione w związku z wykonywaniem czynności służbowych i w celu osiągnięcia korzyści majątkowej lub osobistej, albo za przestępstwo określone w art. 258 kodeksu karnego lub wobec którego orzeczono prawomocnie środek karny pozbawienia praw publicznych za przestępstwo lub przestępstwo skarbowe, które zostało popełnione przed zwolnieniem ze służby. Jednakże w takim przypadku prawomocnie skazanemu przestępcy przysługuje świadczenie na ogólnych zasadach obowiązujących w powszechnym systemie emerytalnym. Przytoczony wyżej przepis wskazuje, że ustawa zmieniająca wprowadziła pozasądową zbiorową odpowiedzialność za nieokreślony czyn z naruszeniem prawa jednostki do sądu i sprawiedliwego procesu. Obniżono określonym podmiotom emerytury i renty w sposób bardziej niekorzystny, niż jest to obecnie dopuszczalne nawet wobec funkcjonariuszy prawomocnie skazanych przez sąd za popełnione przestępstwa. Ci ostatni funkcjonariusze mogą zostać pozbawieni świadczeń emerytalnych przysługujących funkcjonariuszom służb mundurowych przez obniżenie ich do poziomu przysługującego w ramach powszechnego systemu emerytalnego.

W przedmiotowej sprawie Dyrektor Zakładu Emerytalno-Rentowego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji wydał zaskarżoną decyzję jedynie na podstawie informacji o przebiegu służby K. R. sporządzonej przez Instytut Pamięci Narodowej w dniu 26 kwietnia 2017r. Ten dokument stanowił podstawę obniżenia emerytury policyjnej, wymaga jednak podkreślenia, że wskazuje on jedynie, że ubezpieczony pełnił służbę na rzecz totalitarnego państwa, o której jest mowa w art. 13b ustawy zaopatrzeniowej, w okresie od 1 stycznia 1984r. do 1 sierpnia 1989r. Treść dokumentu nie precyzuje natomiast na jakiej dokładnie podstawie służba ubezpieczonego została zakwalifikowana jako służba na rzecz państwa totalitarnego. W tym kontekście Sąd Okręgowy zwraca uwagę na pogląd wyrażony w postanowieniu Sądu Najwyższego z dnia 9 grudnia 2011r. (II UZP 10/11) – który też w całości podziela – zgodnie z którym sąd ubezpieczeń społecznych, rozpoznający sprawę w wyniku wniesienia odwołania od decyzji Dyrektora Zakładu Emerytalno-Rentowego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji w W. w sprawie ponownego ustalenia (obniżenia) wysokości emerytury policyjnej byłego funkcjonariusza Służby Bezpieczeństwa, nie jest związany treścią informacji o przebiegu służby w organach bezpieczeństwa państwa, przedstawionej przez Instytut Pamięci Narodowej zarówno co do faktów (ustalonego w tym zaświadczeniu przebiegu służby), jak i co do kwalifikacji prawnej tych faktów (zakwalifikowania określonego okresu służby jako służby w organach bezpieczeństwa państwa). Z tego wynika, że ustalenia faktyczne i interpretacje prawne Instytutu Pamięci Narodowej nie mogą wiązać również sądu rozpoznającego przedmiotową sprawę.

W aktualnym stanie prawnym Sąd Najwyższy również wyraził swój pogląd.
W sprawie o sygn. akt III UZP 1/20 podjął w składzie 7-osobowym uchwałę z dnia
16 września 2020r., w której stwierdził, że kryterium „służby na rzecz totalitarnego państwa” określone w art. 13b ust. 1 ustawy zaopatrzeniowej powinno być oceniane na podstawie wszystkich okoliczności sprawy, w tym także na podstawie indywidualnych czynów i ich weryfikacji pod kątem naruszenia podstawowych praw i wolności człowieka.

Wprawdzie powołana uchwała zapadła w sprawie jednostkowej, ale pogląd prawny, jaki wyraził w niej Sąd Najwyższy, Sąd Okręgowy podziela. To z kolei oznacza,
że w analizowanym przypadku stwierdzenie o pełnieniu przez K. R. służby na rzecz totalitarnego państwa w okresie od 1 stycznia 1984r. do 1 sierpnia 1989r. nie może być dokonane wyłącznie na podstawie informacji Instytutu Pamięci Narodowej - Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu (kryterium formalnej przynależności do służb), lecz na podstawie wszystkich okoliczności sprawy, w tym także na podstawie indywidualnych czynów i ich weryfikacji pod kątem naruszenia podstawowych praw i wolności człowieka służących reżimowi komunistycznemu (art. 13b ust. 1 w związku z art. 13a ust. 1 ustawy z dnia 18 lutego 1994r.). W tym kontekście Sąd Najwyższy
w motywach powołanej uchwały zwrócił również uwagę, że pozbawienie sądu ubezpieczeń społecznych prawa do przeprowadzenia interpretacji przepisu art. 13b ust. 1 ustawy zaopatrzeniowej naruszałoby wprost art. 45 ust. 1 Konstytucji RP. Sąd Najwyższy uznał, że rolą sądu powszechnego jest w szczególności ustalenie długości okresu i miejsca pełnienia służby oraz stanowiska i stopnia służbowego odwołującego. Przy tym istotne jest ustalenie indywidualnych czynów konkretnej osoby pod kątem zweryfikowania, czy naruszały one podstawowe prawa i wolności człowieka.

Uwzględniając powołane poglądy, Sąd Okręgowy przeprowadził w przedmiotowej sprawie postępowanie dowodowe, w wyniku którego ustalił, że w przypadku K. R. nie zachodziły okoliczności pozwalające na zakwalifikowanie jego służby w okresie od 1 stycznia 1984r. do 1 sierpnia 1989r. jako służby na rzecz państwa totalitarnego. Zebrany w sprawie materiał dowodowy, zdaniem Sądu, nie daje podstaw do stanowczego i jednoznacznego ustalenia, że ubezpieczony swoimi działaniami w jakikolwiek sposób naruszył prawa człowieka podczas służby na rzecz państwa totalitarnego, bądź też popełnił jakiekolwiek przestępstwo ścigane z oskarżenia publicznego czy prywatnego.

Sąd miał przy tym na względzie, że zgodnie z pismem Instytutu Pamięci Narodowej
z dnia 19 lutego 2021r. (k. 137 a.s.), służba K. R. w okresie od 1 stycznia 1984r. do 1 sierpnia 1989r. była służbą na rzecz państwa totalitarnego, o której mowa
w art. 13b ust. 1 pkt 5 lit. d tiret ósmy ustawy zaopatrzeniowej. Zgodnie z treścią tego przepisu za służbę na rzecz totalitarnego państwa uznaje się służbę od dnia 22 lipca 1944r. do dnia 31 lipca 1990r. m.in. w służbach i jednostkach organizacyjnych Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i ich poprzedniczkach oraz ich odpowiednikach terenowych, wykonujących czynności operacyjno-techniczne niezbędne w działalności Służby Bezpieczeństwa,
w tym w Zarządzie (...) od dnia 1 stycznia 1984r. Dołączone do akt sprawy dokumenty z przebiegu służby ubezpieczonego wprawdzie potwierdzają, że w latach 1976-1989 odbywał służbę jako technik w Sekcji (...) Wydziału (...) Zarządu (...) MSW, jednak nie wynika z nich, by wykonywał jakiekolwiek czynności operacyjno-techniczne niezbędne w działalności Służby Bezpieczeństwa. Takiego wniosku, zdaniem Sądu, nie można wyprowadzić wyłącznie na podstawie samego tylko faktu zatrudnienia w danej jednostce organizacyjnej MSW. Jeśli chodzi zaś o czynności, jakie ubezpieczony wykonywał w tym czasie, to jedyne informacje tego dotyczące znajdują się w opiniach służbowych oraz wnioskach personalnych i wnioskach o nadanie stopnia MO. Zgodnie z tymi informacjami K. R., pracując na stanowisku technika (starszego technika), zajmował się przede wszystkim obsługą centrali telefonicznych w obiektach Ministerstwa Spraw Wewnętrznych, w ramach której wykonywał przede wszystkim czynności związane z zabezpieczeniem łączności przewodowej. W trakcie przesłuchania zeznał, że jego praca polegała głównie na konserwacji i naprawie urządzeń, co koresponduje z treścią dokumentacji zgromadzonej w aktach służby, w szczególności z treścią wspomnianych wyżej opinii służbowych, w których konsekwentnie podkreślano, że ubezpieczony należycie dba o powierzony mu do konserwacji sprzęt i urządzenia zasilające oraz stara się utrzymać je w gotowości do pracy. Sąd miał również na uwadze, że przed podjęciem służby w Milicji Obywatelskiej K. R. uzyskał wykształcenie techniczne w zakresie łączności, a ponadto w latach 60-tych pracował w (...) Urzędzie (...) Międzymiastowej na stanowiskach montera oraz instruktora technicznego. W ocenie Sądu ma to znaczenie o tyle, że w dokumentach z weryfikacji ubezpieczonego przed przyjęciem do służby w Milicji Obywatelskiej w 1970 roku sygnalizowano zasadność zatrudnienia go w Wydziale (...) (wówczas w (...) w W.) z uwagi na posiadaną przez niego specjalizację. Żaden dokument nie potwierdza natomiast, aby charakter pracy ubezpieczonego uległ jakiejkolwiek zmianie po 1 stycznia 1984r., aby zakres wykonywanych przez niego czynności albo kompetencji zyskał charakter operacyjny. Przeciwnie, K. R. był kierowany na szkolenia o charakterze technicznym. W lutym 1980 roku ukończył kurs konserwacji central systemu krzyżowego.

W ocenie Sądu, również dokumentacja z końcowego okresu służby ubezpieczonego nie daje podstaw do uznania, by charakter jego pracy zmienił się. Po przyjęciu obowiązków młodszego inspektora ubezpieczony wykonywał zadania w zespole utrzymaniowym centrali rządowej i wewnętrznej MSW oraz prace związane z eksploatacją central telefonicznych; również skierowanie do pracy w Konsulacie Generalnym PRL w L. w terminie od 2 do 14 maja 1989r. wynikało z potrzeby realizacji prac o charakterze technicznym, gdyż w treści wniosków o wyrażenie zgody na delegację wskazano jednoznacznie, iż prace miały być związane z konserwacją centrali telefonicznej w ww. jednostce konsularnej.

O ile zatem można stwierdzić, że jednostka, w której pracował ubezpieczony jest wymieniona w przepisach ustawy zmieniającej, o tyle na tle cytowanego wcześniej orzecznictwa okoliczność ta nie jest wystarczająca do zakwalifikowania spornego okresu służby jako służby na rzecz państwa totalitarnego, ze skutkiem polegającym na obniżeniu emerytury policyjnej. Zgromadzone dokumenty oraz zeznania ubezpieczonego, zdaniem Sądu, pozwoliły jedynie na ogólną ocenę charakteru jego pracy jako związanego
z realizowaniem czynności technicznych (naprawczych, konserwacyjnych, zabezpieczeniowych). Brak jest natomiast informacji pozwalających na ustalenie, że praca ubezpieczonego obejmowała czynności operacyjno-techniczne, które były niezbędne do prowadzenia działalności Służby Bezpieczeństwa.

Jednocześnie wskazać należy, że zgodnie z zasadą kontradyktoryjności obowiązującą w procesie cywilnym, to na stronach postępowania ciąży obowiązek udowodnienia swoich twierdzeń poprzez prezentowanie materiału dowodowego na ich poparcie. W myśl art. 232 k.p.c. to strony są obowiązane wskazywać dowody dla stwierdzenia faktów, z których wywodzą skutki prawne. Zasada kontradyktoryjności i dowodzenia swoich twierdzeń obowiązuje również w odrębnym postępowaniu w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 9 grudnia 2008r., I UK 151/08). Zaskarżenie decyzji organu rentowego nie powoduje zmiany w rozkładzie ciężaru dowodu. Jednocześnie wskazać trzeba, że w sytuacji, gdy zmiana decyzji organu rentowego następuje niejako
z inicjatywy organu, to na organie spoczywa powinność udowodnienia faktów, z których wywodzi skutki prawne w postaci zmiany decyzji. Tymczasem w przedmiotowej sprawie organ rentowy nie wykazał się inicjatywą dowodową i nie zakwestionował argumentów przedstawionych przez stronę odwołującą, a dotyczących zadań wykonywanych w latach 1984 - 1989. Swoje stanowisko w zakresie oceny przebiegu służby organ rentowy oparł wyłącznie na informacji Instytutu Pamięci Narodowej, nie czyniąc zadość obowiązkowi dowodzenia, o którym była mowa. Jednocześnie, w ocenie Sądu, w świetle zaprezentowanych rozważań prawnych i poglądów orzecznictwa nie sposób przyjąć, że do zastosowania przepisów ustawy zmieniającej wystarczający jest sam fakt pozostawania na etacie wymienionej w tej ustawie jednostki, jak również potwierdzenie prawidłowości informacji o przebiegu służby przez Instytut Pamięci Narodowej.

Wobec powyższego, Sąd Okręgowy zważył, że w przypadku ubezpieczonego przepisy ustawy zmieniającej z dnia 16 grudnia 2016r. nie mogły mieć zastosowania. W ocenie Sądu, biorąc pod uwagę, że w toku procesu nie ujawniono żadnych dowodów przestępczej
czy bezprawnej działalności K. R., zarzut współudziału w bezprawiu
w okresie pełnienia służby w latach 1984-1989, bez badania indywidualnej winy
i popełnionych czynów, jest bezzasadny. Stwierdzając zatem brak podstaw do zastosowania art. 15c ustawy zaopatrzeniowej, na podstawie art. 477 ¹⁴ § 2 k.p.c., Sąd Okręgowy zmienił zaskarżoną decyzję w ten sposób, że ustalił wysokość przysługującej mu emerytury od 1 października 2017r. w wysokości obowiązującej do 30 września 2017r.

O kosztach zastępstwa procesowego Sąd orzekł na podstawie art. 98 § 1 i 3 k.p.c., zasądzając od organu rentowego na rzecz ubezpieczonego kwotę 180 zł, której wysokość została ustalona na podstawie § 9 ust. 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 22 października 2015r. w sprawie opłat za czynności adwokackie (Dz. U. z 2015r., poz. 1800).

sędzia Agnieszka Stachurska