Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 18 lutego 2020 r.

Sąd Apelacyjny w Gdańsku - III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 18 lutego 2020 r. w Gdańsku

sprawy Z. G.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w E.

o rekompensatę

na skutek apelacji Z. G.

od wyroku Sądu Okręgowego w Elblągu IV Wydziału Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 9 maja 2019 r., sygn. akt IV U 1273/18

1.  oddala apelację;

2.  zasądza od Z. G. na rzecz Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w E. kwotę 240,00 (dwieście czterdzieści 00/100) złotych tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego za drugą instancję.

SSA Małgorzata Gerszewska SSA Daria Stanek SSO del. Beata Golba - Kilian

Sygn. akt III AUa 898/19

UZASADNIENIE

Ubezpieczony Z. G. wniósł odwołanie od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w E. z dnia 16 listopada 2018 r., znak: (...), odmawiającej mu prawa do rekompensaty za pracę w warunkach szczególnych. W uzasadnieniu odwołania ubezpieczony podniósł, że od dnia 2 lipca 1984 r. do dnia 31 sierpnia 1988 r. pracował w Zakładzie Usług przy (...) w Ł. na stanowisku kierowcy samochodu ciężarowego z przyczepą S. (...), a podstawą odmowy rekompensaty było to, że (...) Ośrodek (...) w O. stwierdził, że z dokumentacji osobowej wynika, że pracował jako kierowca.

Pozwany w odpowiedzi na odwołanie wniósł o jego oddalenie.

Sąd Okręgowy w Elblągu IV Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z dnia 9 maja 2019 r. w sprawie IV U 1273/18 oddalił odwołanie (punkt pierwszy) oraz zasądził od wnioskodawcy Z. G. na rzecz pozwanego Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w E. kwotę 180 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego (punkt drugi).

Sąd I instancji w uzasadnieniu wyroku ustalił, że Z. G., ur. (...), wystąpił do organu rentowego z wnioskiem o emeryturę w dniu 19 października 2018 r. W dniu 26 października 2018 r. wystąpił dodatkowo o przyznanie rekompensaty z tytułu pracy w szczególnych warunkach. Ubezpieczony w okresie od dnia 2 lipca 1984 r. do dnia 31 sierpnia 1988 r. pracował w Zakładzie Usług przy (...) w Ł. na stanowisku kierowcy samochodu ciężarowego. Przy (...) był także Zakład Usług (...). Ubezpieczony jeździł samochodem S. (...)z przednim napędem, ważącym 6,2 tony, do którego była naczepa o ładowności do 5 ton. W tym okresie zatrudnienia skarżący woził głównie żwir z D. do Ł.. Po okresie żniw woził również zboże z magazynu do (...) w K. i w I.. Pracował w wymiarze pełnego etatu. W ocenie Sądu Okręgowego ubezpieczonemu nie przysługuje rekompensata za pracę w warunkach szczególnych, jednak z innych przyczyn, niż wskazane w zaskarżonej decyzji. Rekompensata, o której mowa w art. 21 ustawy z dnia 19 grudnia 2008 r. o emeryturach pomostowych (t.j. Dz.U. z 2018 r., poz. 1924 ze zm.; dalej ustawa o emerytach pomostowych), nie przysługuje osobie, która nabyła ex lege prawo do emerytury w obniżonym wieku emerytalnym na podstawie przepisów ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz.U. z 2020 r., poz. 53 ze zm.; dalej ustawa emerytalna), ale nie zrealizowała tego prawa wskutek niezłożenia wniosku o świadczenie (wyrok SN z dnia 16 maja 2018 r., sygn. akt III UK 88/17, OSNP 2019/2/23). W orzecznictwie ugruntowana jest gramatyczna wykładania definicji rekompensaty, która jednoznacznie wskazuje, że świadczenie to dotyczy takich ubezpieczonych, którzy nie mogą nabyć prawa do emerytury pomostowej i którzy równocześnie utracili możliwość nabycia prawa do emerytury w obniżonym wieku emerytalnym z tytułu pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, to znaczy takich ubezpieczonych, którzy nie spełnili łącznie warunków przewidzianych w art. 32, art. 46 lub art. 184 ustawy emerytalnej. Ubezpieczony na rozprawie w dniu 9 maja 2019 r. oświadczył, że nie składał wniosku o przyznanie prawa do emerytury w obniżonym wieku emerytalnym, tj. po ukończeniu 60 roku życia, w związku z wykonywaniem pracy w szczególnych warunkach. Wskazał też, że od maja 1988 r. podlega ubezpieczeniu społecznemu rolników i od tego czasu nieprzerwanie opłaca składki na to ubezpieczenie z zachowaniem terminu do ich wniesienia. W ocenie Sądu I instancji ubezpieczony spełniałby zatem przesłanki do przyznania mu prawa do emerytury ma podstawie art. 184 w zw. z art. 32 ustawy emerytalnej oraz § 4 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze /Dz. U. z 1983 r., nr 8, poz. 43/. Ubezpieczony nie wystąpił do organu rentowego z wnioskiem o przyznanie mu prawa do emerytury na podstawie ww. wskazanych przepisów. Po odebraniu wyjaśnień od skarżącego Sąd Okręgowy doszedł do przekonania, że ubezpieczony spełniał wszystkie przesłanki do jej przyznania – nawet sporne 15 lat pracy w warunkach szczególnych. Bez znaczenia pozostaje fakt, że skarżący nie ubiegał się o prawo do emerytury w obniżonym wieku emerytalnym, jak wyjaśnił, z przyczyn życiowych. Znaczenie ma to, że gdyby wystąpił z wnioskiem o to świadczenie, to uzyskałby prawo do jego wypłaty, gdyż spełniał wszystkie przesłanki do jego przyznania. Ubezpieczony na dzień 31 grudnia 1998 r. legitymował się bowiem 25 – letnim okresem składkowym i nieskładkowym, uzupełnionym okresem podlegania do ubezpieczenia społecznego rolników. W ocenie Sądu Okręgowego legitymował się także 15-letnim okresem pracy w warunkach szczególnych. Organ rentowy nie uwzględnił okresu pracy od dnia 2 lipca 1984 r. do dnia 31 sierpnia 1988 r. jako pracy świadczonej w warunkach szczególnych, gdyż skarżący nie przedłożył świadectwa pracy w warunkach szczególnych. Pozwany uwzględnił jednak okres 10 lat, 11 miesięcy i 24 dni. Na podstawie wyjaśnień skarżącego przyjąć należy, że także w spornym okresie ubezpieczony świadczył pracę w warunkach szczególnych, a jego uwzględnienie wraz z okresem niekwestionowanym daje łącznie ponad 15 lat pracy w warunkach szczególnych przed dniem 1 stycznia 1999 r. W związku z tym skarżącemu nie można przyznać rekompensaty za pracę w warunkach szczególnych, gdyż wcześniej spełniał on przesłanki do przyznania mu prawa do emerytury w obniżonym wieku emerytalnym. Biorąc pod uwagę powyższe, uznać należało, że zaskarżona decyzja odpowiada prawu (choć z innych przyczyn, niż wskazane w uzasadnieniu zaskarżonej decyzji), zatem odwołanie należało oddalić stosownie do art. 477 ^{( 14)}§ 1 k.p.c. (punkt pierwszy wyroku). O kosztach procesu orzeczono w oparciu o art. 98 § 1 k.p.c. w związku z art. 99 k.p.c., tj. w oparciu o zasadę odpowiedzialności za wynik procesu. Zasądzona kwota to stawka wynagrodzenia pełnomocnika pozwanego, wynikająca z § 9 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (Dz.U. z 2018 r., poz. 265) w brzmieniu obowiązującym w dacie wniesienia odwołania (punkt drugi).

Apelację od wyroku wywiódł ubezpieczony wskazując, że chodziło mu o to, żeby Sąd Okręgowy orzekł, że od dnia 2 lipca 1984 r. do dnia 31 sierpnia 1988 r. pracował w (...) w Ł. na stanowisku kierowca samochodu ciężarowego (...) z przyczepą. Wniósł o rozpatrzenie jego odwołania, gdyż zdaniem Sądu Okręgowe spełnia wszystkie warunki, ale rekompensata mu się nie należy.

Organ rentowy w odpowiedzi na apelację wniósł o jej oddalenie i zasądzenie kosztów zastępstwa procesowego.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja Z. G. nie zasługuje na uwzględnienie.

Przedmiotem sporu w niniejszej sprawie było, czy ubezpieczony spełniał warunki niezbędne do nabycia prawa do rekompensaty, o której mowa w art. 21 ustawy z dnia 19 grudnia
2008 r. o emeryturach pomostowych (t.j. Dz.U. z 2017 r., poz. 664 ze zm.; dalej ustawa o emeryturach pomostowych).

W ocenie Sądu Apelacyjnego, w powyższym zakresie Sąd Okręgowy w sposób prawidłowy ustalił stan faktyczny w oparciu o zgromadzony w sprawie materiał dowodowy, zaś w swych ustaleniach i wnioskach nie wykroczył poza ramy swobodnej oceny wiarygodności i mocy dowodów wynikające z przepisu art. 233 k.p.c., nie popełnił on też błędów w rozumowaniu w zakresie zarówno ustalonych faktów, jak też ich kwalifikacji prawnej, które uzasadniałyby zmianę bądź uchylenie rozstrzygnięcia. Całość podjętych ustaleń faktycznych Sądu I instancji przedstawiona w pisemnym uzasadnieniu wyroku zasługuje na akceptację. Ustalenia te jako prawidłowe, a nadto nie wymagające zmiany ani uzupełnienia Sąd Apelacyjny przyjmuje za własne (art. 387 § 2 ¹ pkt 1 k.p.c.).

Sąd Odwoławczy w pełni podziela także ocenę prawną, jakiej dokonał Sąd pierwszej instancji, uznając ją za wyczerpującą. Przyjmując za własne dokonane w tym zakresie oceny Sądu I instancji, Sąd Odwoławczy nie widzi potrzeby powtarzania w całości trafnego wywodu prawnego (art. 387 § 2 ¹ pkt 2 k.p.c.).

Przechodząc do rozważań prawnych wskazać należy, że jak wynika z definicji ustawowej zawartej w art. 2 ust. 5 ustawy o emeryturach pomostowych - przewidziana w niej rekompensata stanowi odszkodowanie za utratę możliwości nabycia prawa do wcześniejszej emerytury z tytułu pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze dla osób, które nie nabędą prawa do emerytury pomostowej. Przy czym, na podstawie art. 21 ust. 1 tej ustawy, rekompensata przysługuje ubezpieczonemu, jeżeli ma okres pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, w rozumieniu przepisów ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, wynoszący co najmniej 15 lat.

Zgodnie z art. 32 ust. 2 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz.U. z 2020 r., poz. 53 ze zm., dalej ustawa emerytalna) za pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach uważa się pracowników zatrudnionych przy pracach o znacznej szkodliwości dla zdrowia oraz o znacznym stopniu uciążliwości lub wymagających wysokiej sprawności psychofizycznej ze względu na bezpieczeństwo własne lub otoczenia. Wiek emerytalny, o którym mowa w ust. 1, rodzaje prac lub stanowisk oraz warunki, na podstawie których osobom wymienionym w ust. 2 i 3 przysługuje prawo do emerytury, ustala się na podstawie przepisów dotychczasowych (art. 32 ust. 4 ustawy emerytalnej), czyli rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U. z 1983 r., Nr 8, poz. 43 ze zm.; dalej rozporządzenie). Zgodnie z § 2 ust. 1 rozporządzenia okresami pracy uzasadniającymi prawo do świadczeń na zasadach określonych w rozporządzeniu są okresy, w których praca w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze jest wykonywana stale i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na danym stanowisku pracy.

Stosownie do art. 21 ust. 2 ustawy o emeryturach pomostowych, rekompensata nie przysługuje osobie, która nabyła prawo do emerytury na podstawie przepisów ustawy emerytalnej. Przepisy art. 21 ust. 1 i 2 ustawy o emeryturach pomostowych muszą być odczytywane łącznie i rozważając prawo do rekompensaty, nie można tracić z pola widzenia jej odszkodowawczego charakteru określonego powołaną definicją.

Z przytoczonej definicji rekompensaty jednoznacznie wynika, że ratio legis wprowadzenia tego rozwiązania było dążenie do wyrównania szkody poniesionej przez osoby legitymujące się piętnastoletnim stażem pracy w warunkach szczególnych, a niespełniające innych warunków do przyznania im emerytury z tytułu takiego zatrudnienia, czyli zarówno emerytury w trybie art. 184 ustawy emerytalnej, jak i emerytury pomostowej. Inaczej mówiąc, można przyjąć, że fakt wykonywania przez 15 lat pracy w warunkach szczególnych (niezależnie od innych warunków ustawowych) może skutkować uzyskaniem prawa do emerytury w obniżonym wieku emerytalnym lub zastępującej ją emerytury pomostowej lub rekompensaty, gdy nie ma się prawa do żadnego z tych świadczeń ze względu na zapisy ustawowe. Otóż bowiem z definicji rekompensaty wynika, że jest ona kierowana do tych ubezpieczonych, którzy wskutek wejścia w życie ustawy o emeryturach pomostowych - zawężającej krąg uprawnionych do tego świadczenia w stosunku do zakresu podmiotowego poprzedniej emerytury z tytułu pracy w warunkach szczególnych lub w szczególnym charakterze - i następnie braku możliwości skutecznego ubiegania się o emeryturę w wieku obniżonym, przy wykazaniu spełnienia warunku wykonywania pracy w warunkach szczególnych lub w szczególnym charakterze zawartej w art. 32 i 46 ustawy emerytalnej - wobec wygaszania powyższego świadczenia - utracili możliwość ubiegania się o emeryturę z tytułu wykonywania pracy w warunkach szczególnych lub w szczególnym charakterze, jak i dodatkowo nie nabędą uprawnień do emerytury pomostowej. Ustawodawca, ustanawiając prawo do rekompensaty, wprost wprowadził wynikającą z art. 21 ust. 2 ustawy o emeryturach pomostowych przesłankę negatywną, jaką jest nabycie prawa do emerytury na podstawie przepisów ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. W tym kontekście należało zatem stwierdzić, że o nabyciu prawa do świadczeń z ubezpieczenia społecznego stanowi art. 100 ust. 1 ustawy emerytalnej, przewidujący powstanie prawa do świadczeń z dniem spełnienia wszystkich warunków wymaganych do nabycia tego prawa. Nabycie prawa do świadczeń, w tym do emerytury, należy zaś wiązać ze spełnieniem ustawowych warunków nabycia tego prawa i równocześnie nie można nabycia prawa utożsamiać z przyznaniem i wypłatą świadczenia, którą to kwestię reguluje art. 129 ust. 1 ustawy emerytalnej, nakazujący wypłacanie świadczenia od dnia powstania prawa, nie wcześniej jednak, niż od miesiąca, w którym zgłoszono wniosek lub wydano decyzję z urzędu.

Zdaniem Sądu Apelacyjnego Sąd I instancji prawidłowo przyjął, że ubezpieczony spełniałby przesłanki do przyznania mu prawa do emerytury ma podstawie art. 184 w zw. z art. 32 ustawy emerytalnej oraz § 4 rozporządzenia. Ubezpieczony na dzień 31 grudnia 1998 r. legitymował się bowiem 25 – letnim okresem składkowym i nieskładkowym, uzupełnionym okresem podlegania do ubezpieczenia społecznego rolników. Legitymował się także 15-letnim okresem pracy w warunkach szczególnych. Ubezpieczony bowiem w okresie od dnia 2 lipca 1984 r. do dnia 31 sierpnia 1988 r. pracował w Zakładzie Usług przy (...) w Ł. na stanowisku kierowcy samochodu ciężarowego. Organ rentowy nie uwzględnił tego okresu pracy jako pracy świadczonej w warunkach szczególnych, gdyż skarżący nie przedłożył świadectwa pracy w warunkach szczególnych. Pozwany uwzględnił jednak okres 10 lat, 11 miesięcy i 24 dni. Na podstawie przeprowadzonego postępowania dowodowego Sąd Okręgowy trafnie przyjął, że także w spornym okresie ubezpieczony świadczył pracę w warunkach szczególnych, a jego uwzględnienie wraz z okresem niekwestionowanym daje łącznie ponad 15 lat pracy w warunkach szczególnych przed dniem 1 stycznia 1999 r. Ubezpieczony nie wystąpił do organu rentowego z wnioskiem o przyznanie mu prawa do emerytury na podstawie ww. wskazanych przepisów, jak wskazywał z przyczyn rodzinno-życiowych, ale to pozostaje bez znaczenia dla rozstrzygnięcia. Wnioskodawca miał świadomość, że przysługuje mu takie uprawnienie, ale z przyczyn (dla niego istotnych), nie skorzystał z tego prawa. Nawet hipotetyczny brak dotychczasowej realizacji tego prawa jest dla warunku negatywnego rekompensaty bez znaczenia. Ubezpieczony nie poniósł bowiem szkody przez działania ustawodawcy zmieniającego system emerytalny i stąd brak podstaw do przyznania mu rekompensaty.

Na poparcie przedstawionego stanowiska przywołać należy motywy zawarte w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 16 maja 2018 r., III UK 88/17, OSNP 2019 Nr 2, poz. 23. Sąd Najwyższy w uzasadnieniu powołanego wyroku stwierdza, iż - co już wcześniej zostało podniesione - zgodnie z ustawową definicją zawartą w art. 2 pkt 5 ustawy o emeryturach pomostowych, rekompensata to odszkodowanie za utratę możliwości nabycia prawa do wcześniejszej emerytury z tytułu pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze dla osób, które nie nabędą prawa do emerytury pomostowej. Gramatyczna wykładnia ustawowej definicji rekompensaty jednoznacznie wskazuje, że świadczenie to dotyczy takich ubezpieczonych, którzy nie mogą nabyć prawa do emerytury pomostowej i którzy równocześnie utracili możliwość nabycia prawa do emerytury w obniżonym wieku emerytalnym z tytułu pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, to znaczy takich ubezpieczonych, którzy nie spełnili łącznie wyżej określonych warunków przewidzianych w art. 32, art. 46 lub art. 184 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Potwierdzeniem tej tezy jest wykładnia art. 2 pkt 5 dokonywana z uwzględnieniem reguł funkcjonalnych (celowościowych). Celem tego przepisu jest bowiem przyznanie odszkodowania za rzeczywistą utratę określonych uprawnień, co oznacza, że musi on dotyczyć tylko tych ubezpieczonych, którzy ze względu na niespełnienie choćby jednego ustawowego warunku (wieku, ogólnego stażu emerytalnego) nie mogli skorzystać z dotychczasowych regulacji i nabyć prawa do emerytury w wieku niższym niż powszechny wiek emerytalny, a także nie mogą skorzystać z regulacji nowych, przewidzianych ustawą o emeryturach pomostowych. Nie dotyczy on natomiast ubezpieczonych, którzy po spełnieniu wszystkich ustawowych warunków wcześniejszego przejścia na emeryturę nie zrealizowali tego uprawnienia. Sąd Najwyższy trafnie wskazał, że również regulacja art. 21 ustawy o emeryturach pomostowych potwierdza taki sposób rozumienia omawianej rekompensaty. O ile bowiem w ust. 1 przewiduje on pozytywną przesłankę nabycia prawa do rekompensaty, którą stanowi legitymowanie się co najmniej piętnastoletnim okresem pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, które przy spełnieniu pozostałych warunków dawałoby przecież podstawę do nabycia prawa do emerytury w obniżonym wieku emerytalnym według dotychczas obowiązujących przepisów, o tyle w ust. 2 wymienia także przesłankę negatywną, stanowiąc, że rekompensata nie przysługuje osobie, która nabyła prawo do emerytury na podstawie przepisów ustawy emerytalnej. Łączne odczytanie art. 2 pkt 5 oraz art. 21 ust. 2 ustawy jednoznacznie wskazuje więc, że w drugim z wymienionych przepisów nie chodzi o nabycie prawa do jakiejkolwiek emerytury, ale do emerytury w obniżonym wieku emerytalnym z tytułu pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze na jednej z podstaw przewidzianych w ustawie emerytalno-rentowej. Niemożność wcześniejszego skorzystania z uprawnień emerytalnych na podstawie dotychczas obowiązujących przepisów - w ocenie Sądu Najwyższego - stanowi bowiem ową szkodę, którą rekompensata ma naprawić przez przyznanie odpowiedniego dodatku do kapitału początkowego (art. 23 ust. 2 ustawy o emeryturach pomostowych). Sąd Najwyższy trafnie przy tym podkreśla, że zarówno art. 2 pkt 5, jak i art. 21 ust. 2 ustawy o emeryturach pomostowych posługują się tym samym pojęciem nabycia prawa do emerytury na podstawie przepisów ustawy emerytalnej, przy czym pierwszy z nich mówi o utracie możliwości nabycia tego prawa jako jednym z (pozytywnych) elementów definicji rekompensaty, natomiast drugi z tych przepisów uznaje nabycie prawa do emerytury na podstawie przepisów ustawy o emerytalnej za negatywną przesłankę prawa do rekompensaty. Kluczowa dla rozstrzygnięcia kwestii, kto może skutecznie ubiegać się o prawo do rekompensaty, a kto tego prawa zostanie pozbawiony, jest zatem - według Sądu Najwyższego - prawidłowa wykładnia pojęcia „nabycie prawa do emerytury”, przy dokonywaniu której bez wątpienia pomocne będą odnoszące się do tego pojęcia wypowiedzi doktryny oraz orzecznictwa. Tak w doktrynie, jak i w judykaturze wyodrębnia się zaś nabycie prawa in abstracto (w wyniku kształtującego działania norm prawnych na sferę prawną ich adresatów, którego istota wyraża się w tym, że spełnienie warunków określonych hipotezą normy prawnej w sposób konkretny, sprawdzalny i pozytywny sprawia, iż dyspozycja normy znajduje zastosowanie jako czynnik automatycznie kształtujący sferę prawną określonych podmiotów) oraz nabycie prawa in concreto (na podstawie decyzji administracyjnych dotyczących osób indywidualnie chronionych). W ubezpieczeniach społecznych regułą jest przy tym kształtowanie sfery prawnej ubezpieczonych i instytucji ubezpieczeniowej z mocy prawa. Dlatego też, prawa do świadczeń emerytalnych i rentowych powstają z zastosowaniem mechanizmu ich nabywania in abstracto (por. R. Babińska: Wzruszalność prawomocnych decyzji rentowych, Warszawa 2007, s. 13-44 oraz K. Ślebzak: Ochrona emerytalnych praw nabytych, Warszawa 2009, s. 74-95 i powołana tam literatura oraz orzecznictwo). Generalną zasadę, zgodnie z którą prawo do świadczeń określonych w ustawie powstaje z dniem spełnienia wszystkich warunków wymaganych do jego nabycia, ustanawia art. 100 ust. 1 ustawy emerytalnej. Regulację tę rozumie się natomiast w ten sposób, że jeżeli wszystkie przesłanki nabycia prawa do emerytury (lub renty) zostały spełnione, to prawo do świadczenia powstaje, nawet gdy nie został złożony wniosek o jego przyznanie (por. np. wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 4 listopada 2014 r., I UK 100/14, oraz z dnia 18 lutego 2015 r., I UK 225/14, OSNP 2016 Nr 11, poz. 141). Nabycie prawa in abstracto nie aktualizuje natomiast obowiązku instytucji ubezpieczeniowej do ustalenia i realizacji świadczenia, bez uprzedniego podjęcia przez ubezpieczonego stosownej czynności, tj. złożenia wniosku emerytalnego (rentowego), przez którą to czynność wnioskodawca ujawnia się jako uprawniony do świadczenia i zainteresowany jego realizacją. Przewidziany w art. 116 ust. 1 ustawy emerytalnej wniosek o świadczenie nie jest zatem elementem układu warunkującego nabycie prawa do emerytury, gdyż ten jest zawarty w przepisach ustawy określających warunki do przyznania tego świadczenia. Jak zauważył Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 20 grudnia 2000 r. (III ZP 2/00), wniosek o przyznanie świadczenia stanowi jedynie żądanie realizacji powstałego ex lege prawa. Moment złożenia wniosku ma natomiast znaczenie dla określenia początkowej daty uruchomienia wypłaty emerytury lub renty. Zgodnie z art. 129 ust. 1 ustawy emerytalnej, świadczenia wypłaca się bowiem poczynając od dnia powstania prawa do nich, nie wcześniej jednak niż od miesiąca, w którym zgłoszono wniosek lub wydano decyzję z urzędu. Ukształtowana tym przepisem relacja między nabyciem prawa do świadczenia a jego realizacją wyklucza możliwość wstecznego wypłacania emerytury lub renty, tj. za okres po nabyciu prawa do świadczenia a przed złożeniem wniosku o jego realizację, co ma zapobiegać zjawisku kapitalizacji świadczeń (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 6 września 2011 r., I UK 86/11). Skoro nabycie prawa do świadczenia emerytalno-rentowego następuje z mocy ustawy, z chwilą spełnienia przez ubezpieczonego wszystkich warunków wymaganych do jego powstania, decyzja organu rentowego ustalająca to prawo ma charakter deklaratoryjny (por. uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 7 kwietnia 2010 r., II UZP 3/11). Ani data złożenia wniosku, ani data wydania decyzji nie przesądza więc o stanie prawnym mającym zastosowanie do oceny istnienia po stronie wnioskodawcy prawa do dochodzonego świadczenia. Zatem istnienia prawa do świadczeń, wiążącego się ze spełnieniem warunków nabycia tego prawa nie można utożsamiać z przyznaniem świadczenia. Przyznaniem świadczenia jest ustalenie prawa do jego pobierania, a więc do wypłaty (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 22 listopada 2006 r., III UK 95/06). Rekompensata, o której mowa w art. 21 ustawy o emeryturach pomostowych, nie przysługuje osobie, która ex lege nabyła prawo do emerytury w obniżonym wieku emerytalnym na podstawie przepisów ustawy o emeryturach i rentach z FUS, chociażby nie złożyła wniosku o to świadczenie i nie uzyskała prawa do niego potwierdzonego decyzją organu rentowego (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Lublinie z dnia 19 grudnia 2019 r., III AUa 490/19, LEX nr 2766686, postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 4 lipca 2019 r., III UK 341/18, LEX nr 2691568, wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 10 stycznia 2019 r., III AUa 1533/18, LEX nr 2625094).

Mając na względzie powyższe Sąd Apelacyjny uznał, że apelacja ubezpieczonego jako polemiczna, nie zasługiwała na uwzględnienie. Wskazany przez niego na rozprawie apelacyjnej wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 17 grudnia 2015 r., III AUa 717/15 zapadł w odmiennym stanie faktycznym.

W tym stanie rzeczy, uznając zaskarżony wyrok Sądu I instancji za prawidłowy, Sąd Apelacyjny, działając na podstawie art. 385 k.p.c. oddalił apelację ubezpieczonego, jak w punkcie pierwszym sentencji wyroku.

W punkcie drugim sentencji wyroku Sąd Apelacyjny zasądził od Z. G. na rzecz pozwanego kwotę 240 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego za drugą instancję, działając w tym zakresie na podstawie art. 98 § 1 i 3 k.p.c., art. 99 i art. 108 § 1 zd. 1 k.p.c. w zw. z § 9 ust. 2 i § 10 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (Dz. U. z 2015 r., poz. 1804 ze zm.)

SSA Małgorzata Gerszewska SSA Daria Stanek SSO del. Beata Golba - Kilian