Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 20 marca 2014 r.

Sąd Apelacyjny w Szczecinie - Wydział III Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 20 marca 2014 r. w Szczecinie

sprawy B. S.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w S.

przy udziale zainteresowanych A. S. (1) i A. S. (2)

o składki

na skutek apelacji organu rentowego

od wyroku Sądu Okręgowego w Szczecinie VII Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

z dnia 14 czerwca 2013 r. sygn. akt VII U 1520/11

I.  zmienia zaskarżony wyrok w punkcie I i oddala odwołanie w tej części;

II.  odstępuje od obciążenia ubezpieczonej B. S. kosztami zastępstwa procesowego za II instancję.

SSA Romana Mrotek SSA Barbara Białecka SSO del. Gabriela Horodnicka - Stelmaszczuk

Sygn. akt III AUa 771/13

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 15 czerwca 2011 roku organ rentowy - Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w S. orzekł, że B. S. jako spadkobierca ponosi odpowiedzialność solidarnie z A. S. (1) A. S. (2) za zobowiązania spadkodawcy — zamarłego w dniu 16 sierpnia 2007 roku W. S., z tytułu nieopłaconych składek w łącznej kwocie 16.706,00 zł, w tym:

- z tytułu składek na Fundusz Ubezpieczeń Społecznych za okres od kwietnia 2000 roku do czerwca 2001 roku — w kwocie 12.872,68 złotych,

- z tytułu składek na ubezpieczenie zdrowotne za okres od kwietnia 2000 roku do czerwca 2001 roku — w kwocie 2.943,44 złotych,

- z tytułu składek na Fundusz Pracy i Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych za okres od kwietnia 2000 roku do czerwca 2001 roku — w kwocie 889,88 złotych,

W uzasadnieniu decyzji Zakład Ubezpieczeń Społecznych wskazał, że W. S. nie opłacał składek w sposób należyty, co spowodowało powstanie zaległości na koncie płatnika składek za okres od kwietnia 2000 roku do czerwca 2001 roku. Organ rentowy wskazał również, że na podstawie postanowienia Sądu Rejonowego Szczecin — Centrum w Szczecinie Wydziału II Cywilnego z dnia 7 października 2010 roku, sygn. akt IINs 1642/09 o stwierdzenie nabycia spadku po zmarłym W. S. — spadek po zmarłym W. S. na podstawie ustawy nabyli w udziałach po 1/3 części: żona B. S., syn A. S. (1) oraz córka A. S. (2). Wobec powyższego organ rentowy z urzędu wszczął postępowanie, w sprawie wydania decyzji o przeniesieniu na ubezpieczoną B. S. jako spadkobiercę, odpowiedzialności z tytułu nieopłaconych należności.

Odwołaniem z dnia 18 lipca 2011 roku ubezpieczona zaskarżyła powyższą decyzje podnosząc, że nie miała wiedzy na temat nieopłacania przez jej męża składek na ubezpieczenia społeczne, a sama jest w ciężkiej sytuacji materialnej - nie pracuje, nie ma prawa do zasiłku i utrzymuje się z pomocy MOPR.

W odpowiedzi na odwołanie organ rentowy wniósł o oddalenie odwołania za całości, z argumentacją jak za zaskarżonej decyzji oraz o zasądzenie od odwołującej na rzecz pozwanego kosztów zastępstwa procesowego wg norm przepisanych.

Wyrokiem z dnia 14 czerwca 2013 r. Sąd Okręgowy w Szczecinie VII Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych zmienił zaskarżoną decyzję organu rentowego w ten sposób, iż ustalił, że B. S. jako spadkobierca nie ponosi odpowiedzialności solidarnie z A. S. (1) oraz A. S. (2) za zobowiązania spadkodawcy — zmarłego w dniu 16 sierpnia 2007 roku W. S., ostatnio zamieszkałego w S. przy ul. (...) z tytułu nieopłaconych składek: na Fundusz Ubezpieczeń Społecznych za okres od stycznia 2001 do czerwca 2001, na ubezpieczenia zdrowotne za okres od stycznia 2001 do czerwca 2001, na Fundusz Pracy i Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych za okres od stycznia 2001 do czerwca 2001 oraz z tytułu odsetek od wyżej wymienionych składek; oddalił odwołanie w pozostałym zakresie i odstąpił od obciążania ubezpieczonej B. S. kosztami zastępstwa procesowego strony pozwanej.

Sąd Okręgowy oparł swoje rozstrzygnięcie na następujących ustaleniach faktycznych i rozważaniach prawnych:

W. S. - zmarły małżonek odwołującej się B. S. - prowadził od 15 stycznia 1997 roku jednoosobową działalność gospodarczą, której przedmiotem była dystrybucja i sprzedaż towarów w systemie network marketing, usługi w zakresie akwizycji i marketingu, pośrednictwo w sprzedaży. Powyższa działalność wyrejestrowana została z ewidencji działalności gospodarczej 5 stycznia 2000 roku.

Od 18 lipca 1991 roku W. S. prowadził działalność gospodarczą w zakresie zarobkowego transportu drogowego (przewóz ładunków samochodem ciężarowym), handlu hurtowego i detalicznego artykułami spożywczymi i przemysłowymi, usług budowlanych, organizacji imprez koncertowych, działalności kulturalno — rozrywkowej. Działalność ta wyrejestrowana została z ewidencji działalności gospodarczej 17 lipca 2001 roku.

Zgodnie z wydrukiem zeznania PIT o wysokości osiągniętego dochodu (poniesionej straty) w roku podatkowym 2000, W. S. uzyskał z tytułu działalności gospodarczej przychód w kwocie 58.839,70 zł, zaś strata podatnika z pozarolniczej działalności gospodarczej wyniosła 19.988,53 zł. Zgodnie z uwierzytelniona kopią zeznania PIT-36 o wysokości osiągniętego dochodu (poniesionej straty) w roku podatkowym 2001, W. S. z tytułu działalności gospodarczej nie uzyskał żadnych dochodów.

W okresie od 1 stycznia 2000 roku do 30 czerwca 2001 roku A. M. zatrudniona była przez W. S. jako osoba sprzątająca. Do jej zadań należało sprzątanie biura W. S., znajdującego się przy ul. (...). Wynagrodzenie miesięcznie A. M. wynosiło 760,00 zł. Zgodnie z wydrukiem zeznania PIT-36 o wysokości osiągniętego dochodu (poniesionej straty) w roku podatkowym 2000, A. M. uzyskała z tytułu wynagrodzenia ze stosunku pracy przychód w kwocie 15.805,63 zł. Zgodnie z uwierzytelnioną kopią zeznania PIT-36 o wysokości osiągniętego dochodu (poniesionej straty) w roku podatkowym 2001, A. M. uzyskała przychód za kwocie 4.797,17 zł.

Na podstawie tak ustalonego stanu faktycznego Sąd Okręgowy uznał, że odwołanie wnioskodawczyni zasługiwało na uwzględnienie w części.

Sąd I instancji wskazał, że zasady podlegania ubezpieczeniom społecznym oraz zasady ustalania składek na ubezpieczenia społeczne oraz podstaw ich wymiaru regulują przepisy ustawy z dnia 13 października 1998 roku o systemie ubezpieczeń społecznych (t.j. Dz. U. z 2009r., nr 205, poz. 1585 ze zm.). Ubezpieczenie społeczne dzieli się na ubezpieczenie emerytalne, rentowe, chorobowe, i wypadkowe. Wszystkie te cztery rodzaje ubezpieczenia realizowane są przez ZUS. Rodzajem ubezpieczenia społecznego jest też ubezpieczenie zdrowotne. Jest ono przymusowe i automatycznie powiązane z posiadaniem tytułu do ubezpieczenia społecznego. Nadto, na podstawie art. 104 ust. 1 pkt 3 ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 roku o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (t.j. Dz.U. z 2008r., nr 69, poz. 415 ze zm.) osoby prowadzące działalność gospodarczą, podlegające ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym lub zaopatrzeniu emerytalnemu mają obowiązek opłacania składek na Fundusz Pracy za wysokości określonej w ust. 1 powyższego przepisu.

Jak wynika z art. 6 ust. 1, obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym podlegają między innymi osoby, które na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej są osobami prowadzącymi pozarolniczą działalność oraz osobami z nimi współpracującymi. Definicja osoby prowadzącej pozarolniczą działalność gospodarczą znajduje się w art. 8 ustawy. Zgodnie z nią, za osobę prowadzącą pozarolniczą działalność uważa się między innymi osobę prowadzącą pozarolniczą działalność gospodarczą na podstawie przepisów o działalności gospodarczej lub innych przepisów szczególnych. Każda osoba objęta obowiązkowo ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi podlega zgłoszeniu do ubezpieczeń społecznych, przy czym obowiązek zgłoszenia do ubezpieczeń społecznych osób, prowadzących pozarolniczą działalność należy do tych osób. Zgodnie z art. 46 ust 1 ustawy, płatnik składek jest obowiązany według zasad wynikających z przepisów ustawy obliczać, potrącać, rozliczać oraz opłacać należne składki za każdy miesiąc kalendarzowy. Osoba prowadząca działalność gospodarczą obowiązana jest samodzielnie obliczyć i przekazać do ZUS składki na ubezpieczenia emerytalne, rentowe, chorobowe i wypadkowe oraz ubezpieczenie zdrowotne i Fundusz Pracy. Stosownie do art. 36 ust. 11 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych każda osoba, w stosunku do której wygasł tytuł do ubezpieczeń społecznych, podlega wyrejestrowaniu z tych ubezpieczeń. Zgłoszenie wyrejestrowania płatnik składek jest zobowiązany złożyć w terminie 7 dni od daty zaistnienia tego faktu, z zastrzeżeniem ust. 12 i 14. Płatnik składek obowiązany jest o wszelkich zmianach w stosunku do danych wykazanych w zgłoszeniach, zawiadomić Zakład w terminie 7 dni od zaistnienia zmian, stwierdzenia nieprawidłowości we własnym zakresie lub otrzymania zawiadomienia o stwierdzeniu nieprawidłowości przez Zakład (ust. 13).

Przenosząc powyższe na grunt rozpoznawanej sprawy Sad Okręgowy stwierdził, że małżonek wnioskodawczyni, zmarły W. S., prowadząc pozarolniczą działalność gospodarczą podlegał obowiązkowemu ubezpieczeniu społecznemu. Jako płatnik, obowiązany był do comiesięcznego ustalania wysokości należnych składek na ubezpieczenie społeczne, zdrowotne i Fundusz Pracy oraz przekazywania ich do ZUS. Stosownie do treści art. 13 pkt 4 ustawy, obowiązek ubezpieczenia powstaje z dniem rozpoczęcia działalności gospodarczej, a ustaje z dniem, w którym nastąpiło zaprzestanie jej prowadzenia. Zgodnie zaś z art. 4 ust. 1 ustawy z dnia 2 lipca 2004 roku o swobodzie działalności gospodarczej (t.j. Dz.U. z 2010r., nr 220, poz. 1447 ze zm.) przedsiębiorcą jest m.in. osoba fizyczna wykonująca we własnym imieniu działalność gospodarczą. Art. 2 przedmiotowej ustawy definiuje działalność gospodarczą jako zarobkową działalność wytwórczą, budowlaną, handlową, usługową oraz poszukiwanie, rozpoznawanie, i wydobywanie kopalin ze złóż, a także działalność zawodową, wykonywaną w sposób zorganizowany i ciągły. Zgodnie z treścią ust. 1 art. 14 ww. ustawy w brzmieniu obowiązującym na dzień 1 stycznia 2008 roku, przedsiębiorca będący osobą fizyczną może podjąć działalność gospodarczą po uzyskaniu wpisu do Ewidencji Działalności Gospodarczej (obecnie przepis ten uprawnia - do podjęcia działalności w dniu złożenia wniosku o wpis do CEIDG,). Nadto, na przedsiębiorcy ciąży obowiązek złożenia wniosku o wykreślenie wpisu do Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej w terminie 7 dni od dnia trwałego zaprzestania wykonywania działalności gospodarczej. Zarówno wpis do ewidencji działalności gospodarczej, jak i wykreślenie z ewidencji skutkuje wskazanymi wyżej konsekwencjami w prawie ubezpieczeń społecznych (art. 30 ust. 1 pkt 2- w brzmieniu ustawy obowiązującym na dzień 1 stycznia 2008 roku kwestię tę analogicznie regulował art. 33 ust. 1 pkt 2 ustawy,).

Problem pojmowania prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej na gruncie przepisów ubezpieczeniowych był już przedmiotem rozważań Sądu Najwyższego, zwłaszcza w odniesieniu do stanu prawnego sprzed nowelizacji z 20 września 2008 roku. W wyroku z dnia 11 stycznia 2005 roku (T LIK 105/04, publ. OSNP 2005/13/198) Sąd Najwyższy wyraził pogląd, że obowiązek zgłoszenia organowi ewidencyjnemu zmian stanu faktycznego i prawnego, odnoszących się do przedsiębiorcy i wykonywanej przez niego działalności, powstałych po dniu dokonania wpisu do ewidencji ma znaczenie dla określenia granic czasowych przymusu ubezpieczenia wynikającego z art. 13 pkt 4 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych. Granice te wyznaczone zostały co do zasady, przez formalne trwanie oznaczonej sytuacji prawnej, a nie faktyczne wykonywanie działalności, która stanowi tytuł ubezpieczenia. Zaistnienie przerwy w prowadzeniu działalności gospodarczej musi być rzeczywiste, co oznacza, że ubezpieczonego obciąża obowiązek wykazania wystąpienia okoliczności niezwiązanych z warunkami wykonywania działalności gospodarczej, uniemożliwiających jej faktyczne prowadzenie przez pewien okres czasu (np. samo pozostawanie w leczeniu nie dowodzi istnienia niezdolności do pracy i nie uzasadnia przerwy w prowadzeniu działalności gospodarczej).

Podsumowując, Sąd I instancji stwierdził, że ocena prawna, czy działalność gospodarcza rzeczywiście jest wykonywana należy do sfery ustaleń faktycznych, a istnienie wpisu do ewidencji nie przesądza o faktycznym prowadzeniu działalności gospodarczej, jednakże wpis ten prowadzi do domniemania prawnego, według którego osoba wpisana do ewidencji, która nie zgłosiła zawiadomienia o zaprzestaniu prowadzenia działalności gospodarczej, jest traktowana jako prowadząca taką działalność. W konsekwencji domniemywa się, że skoro nie nastąpiło wykreślenie działalności gospodarczej z ewidencji, to działalność ta była faktycznie prowadzona i w związku z tym istniał obowiązek zapłaty składek na ubezpieczenie społeczne „por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia li stycznia 2005 r., I UK 105/04, OSNP 2005 nr 13, poz. 198, z dnia 25 listopada 2005 i”., J LIK 80/05, OSNP 2006 nr 19 poz. 309 oraz z dnia 30 listopada 2005 r., I UK 95/05, OSNP 2006 nr 19-20, poz. 311). Domniemanie to może być obalone w drodze przeprowadzenia przeciwdowodu, który obciąża stronę twierdzącą o faktach przeciwnych twierdzeniom wynikającym z domniemania,

Mając na względzie specyfikę postępowania w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych, jak również fakt, iż w przedmiotowej sprawie powstał spór dotyczący obowiązku ubezpieczeń społecznych Sąd Okręgowy uznał, że przy rozstrzygnięciu niniejszej sprawy zasadnicze znaczenie winna znaleźć zasada wyrażona w art. 6 k.c., zastosowana odpowiednio w postępowaniu z zakresu ubezpieczeń społecznych. Zgodnie z treścią art. 6 k.c. ciężar udowodnienia faktu spoczywa na osobie,. która z faktu tego wywodzi skutki prawne. Sama zasada skonkretyzowana w art. 6 k.c., jest jasna. Ten, kto powołując się na przysługujące mu prawo, żąda czegoś od innej osoby, obowiązany jest udowodnić fakty (okoliczności faktyczne) uzasadniające to żądanie, ten zaś, kto odmawia uczynienia zadość żądaniu, a więc neguje uprawnienie żądającego, obowiązany jest udowodnić fakty wskazujące na to, że uprawnienie żądającemu nie przysługuje (Komentarz do kodeksu cywilnego. Księga pierwsza, część ogólna. Stanisław Dmowski i Stanisław Rudnicki, Wydawnictwo Prawnicze Lexis Nexis, Warszawa 2005 r., Wydanie 6),

Przenosząc powyższą regułę na grunt niniejszego sporu Sąd meriti przyjął, że w sprawie o podleganie obowiązkowi ubezpieczenia społecznego ciężar dowodu wykazania zaprzestania prowadzenia działalności gospodarczej (art. 6 k.c.) spoczywa na ubezpieczonym (wyrok SN z 19 marca 2007 r., II UK 133/06 QSNP 2008,/7-8/114). Tym samym to B. S. zaprzeczając twierdzeniom organu rentowego, który na podstawie zgromadzonych dokumentów (wypisu z ewidencji działalności gospodarczej) dokonał niekorzystnych dla niej ustaleń dotyczących okresu prowadzenia działalności gospodarczej przez jej zmarłego małżonka W. S. (a co za tym idzie okresu podlegania ubezpieczeniom społecznym), winna w postępowaniu przed sądem przedłożyć materiał dowodowy, który umożliwiłby ustalenie, że istotnie w okresie objętym zaskarżoną decyzją W. S. nie prowadził działalności gospodarczej.

W ocenie Sądu orzekającego ubezpieczona obowiązkowi temu sprostała w odniesieniu do okresu od 1 stycznia 2001 roku do 30 czerwca 2001 roku. Decyzja ZUS określająca wysokość należności z tytułu nieopłaconych przez zmarłego W. S. składek, jak również odsetek wydana w oparciu o informacje zawarte na koncie płatnika składek prowadzonych w formie elektronicznej. Zgodnie z art. 34 ust. 1 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, informacje te są środkiem dowodowym w postępowaniu administracyjnym i sądowym z zakresu ubezpieczeń społecznych. Dokument tego typu, który znajduje się w aktach organu rentowego, korzysta nadto z waloru dokumentu urzędowego, a więc — stosownie do treści art. 244 ust. 1 k.p.c. — stanowi dowód tego co zostało w nim urzędowo stwierdzone.

W toku postępowania Sąd Okręgowy zwrócił się do I Urzędu Skarbowego w S. o nadesłanie PIT-ów rocznych dotyczących W. S. za lata 2000- 2001 oraz do podania informacji, czy zgłaszał przerwy w prowadzeniu działalności.

Odpowiadając na powyższe zarządzenie Urząd Skarbowy przesłał do sądu uwierzytelnione kopie zeznań PIT-36 W. S. o wysokości osiągniętego przez niego dochodu w roku podatkowym 2001 oraz wydruk zeznania PIT-36 o wysokości dochodu za 2000 rok.

Z zeznania podatkowego W. S. PIT-36 dotyczącego przychodu osiągniętego z tytułu prowadzenia działalności gospodarczej w roku 2001 wynika, że za ten rok wykazano przychody w kwocie 0,00 zł. Z kolei z zeznania podatkowego za 2000 rok wynika, iż W. S. uzyskał z tytułu działalności gospodarczej przychód w kwocie 58.839, 70zł, zaś strata podatnika z pozarolniczej działalności gospodarczej wyniosła 19.988,53 zł.

Dokument w postaci PIT-36 o wysokości osiągniętego przez W. S. dochodu w roku podatkowym 2001, stanowi w ocenie sądu wystarczającą podstawę uznania, że od stycznia do czerwca 2001 roku — pomimo nie wykreślenia, ani zawieszenia prowadzenia działalności gospodarczej — W. S. nie wykonywał działalności gospodarczej.

Odnosząc się natomiast do kwestii zatrudnienia przez W. S. A. M. w okresie od grudnia 2000 roku do czerwca 2001 roku sąd wskazuje, iż nie kwestionuje faktu zatrudnienia ww. u płatnika W. S.. Podkreślić jednak należy, że brak jest miarodajnych dowodów powiązania tego zatrudnienia z prowadzoną w tym czasie przez płatnika działalnością gospodarczą, która w ocenie organu rentowego rodziła obowiązek opłacania składek na ubezpieczenia społeczne.

Podsumowując, przedstawione w niniejszym postępowaniu dowody wskazują jednoznacznie na to, że począwszy od 1 stycznia 2001 roku W. S. nie wykonywał żadnych czynności związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej, a tym samym nie osiągał żadnych dochodów.

W konkluzji Sąd Okręgowy stwierdził, że postępowanie dowodowe, przeprowadzone w celu ustalenia przez Sąd, czy oraz w jakim okresie W. S. prowadził działalność gospodarczą, jak również oparte na nim wnioskowanie, dokonane przez pryzmat własnych przekonań, wiedzy i posiadanego zasobu doświadczeń życiowych - doprowadziło sąd do przekonania, iż W. S. począwszy od 1 stycznia 2001 roku do 30 czerwca 2001 roku, mimo zarejestrowania w ewidencji działalności gospodarczej, w rzeczywistości nie prowadził działalności gospodarczej i tym samym nie był za ten okres zobowiązany do opłacania składek z tego tytułu.

W odniesieniu do wcześniejszego okresu, tj. od kwietnia 2000 roku do grudnia 2000 roku, za który Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w S. stwierdził zadłużenie z tytułu opłacania składek, nie przedstawiono w toku niniejszego postępowania żadnych dowodów, które zaprzeczałyby twierdzeniom organu rentowego, co do istnienia w tym czasie obowiązku opłacania składek na ubezpieczenie społeczne, zdrowotne i Fundusz Pracy.

Mając wszystko powyższe na uwadze, Sąd Instancji doszedł do przekonania, iż zaskarżona decyzja winna zostać zmieniona (przez stwierdzenie braku zadłużenia po stronie B. S. spadkobierczyni po zmarłym płatniku W. S.) w odniesieniu do okresu od 1 stycznia 2001 roku do 30 czerwca 2001 roku na podstawie art. 47714 2 k.p.c, czemu dał wyraz w pkt I wyroku.

W odniesieniu zaś do zaległości powstałych przed tą datą, tj. od kwietnia do grudnia 2000 roku decyzja Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału za S. okazała się za pełni prawidłowa, co skutkowało oddaleniem za pozostałym zakresie odwołania B. S. w pkt II wyroku. Zgodnie z ogólną zasadą zwrotu kosztów procesu strona przegrywająca sprawę obowiązana jest zwrócić przeciwnikowi na jego żądanie koszty niezbędne do celowego dochodzenia praw i celowej obrony (art. 98 § 1 k.p.c). Od zasady tej przewidziane zostały jednakże wyjątki i tak m.in. w myśl art. 100 k.p.c., w razie częściowego tylko uwzględnienia żądań koszty będą wzajemnie zniesione lub stosunkowo rozdzielone. Sąd może jednak włożyć na jedną ze stron obowiązek zwrotu wszystkich kosztów, jeżeli jej przeciwnik uległ tylko co do nieznacznej części swego żądania albo gdy określenie należnej mu sumy zależało od wzajemnego obrachunku lub oceny sądu.

Nadto w wypadkach szczególnie uzasadnionych sąd może zasądzić od strony przegrywającej tylko część kosztów albo nie obciążać jej w ogóle kosztami (art. 102 k.p.c.). Artykuł 102 k.p.c. nie konkretyzuje pojęciu „wypadków szczególnie uzasadnionych” pozostawiając tym samym ich kwalifikację sądowi (por. postanowienie Sądu Najwyższego zs 20 grudnia 1973 r., H Cz 210,/73). Brak jakichkolwiek ograniczeń wyliczonych choćby przykładowo wskazuje na intencję ustawodawcy szerokiego pojmowania zakresu tego terminu (tak Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 28 czerwca 1966 r., I CR 372/65).

Zważywszy na to, że B. S. w części przegrała sprawę, winna zwrócić stronie przeciwnej poniesione przez nią koszty procesu, które w niniejszej sprawie sprowadzały się do wynagrodzenia pełnomocnika organu rentowego. Jednakże zdaniem Sądu sytuacja finansowa i osobista, w której znajduje się ubezpieczona przemawia za odstąpieniem od obciążania jej kosztami zastępstwa procesowego strony przeciwnej. Ubezpieczona jest bowiem osobą samotnie mieszkającą (dzieci przebywają od wielu lat poza granicami kraju), osiąga stosunkowo niewielki dochód i dopiero niedawno po trzech latach bezrobocia podjęła zatrudnienie. Przedmiot sporu przekracza 16.000 zł zatem minimalna stawka wynagrodzenia pełnomocnika zgodnie z 6 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 20002 roku w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustawionego z urzędu (Dz. U. 2002 Nr 163, poz. 1349 ze zm.) wynosiłaby 2.400 zł. Obciążanie odwołującej zapłatą tej kwoty stanowiłoby w ocenie Sądu nadmierne obciążenie. Aktualna sytuacja ubezpieczonej i tak ulegnie pogorszeniu, bowiem obowiązana będzie zapłacić należności z tytułu nieopłaconych składek zasądzonych w punkcie II wyroku. Mając na uwadze powyższe, Sąd I instancji odstąpił od obciążania ubezpieczonej kosztami zastępstwa procesowego strony pozwanej, o czym orzekł w punkcie III.

Apelację od powyższego rozstrzygnięcia złożył organ rentowy zaskarżając wyrok w części obejmującej punkt I wyroku zarzucając mu:

1) naruszenie art. 6 ust. 1 pkt 5 i art. 8 ust. 6 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. 2009 Nr 205 poz. 1585 z późn. zm.) poprzez uznanie, że spadkodawca nie podlegał obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym w okresie od stycznia 2001 r. do czerwca 2001 r., albowiem nie osiągał z tytułu działalności pozarolniczej żadnego przychodu, podczas gdy okoliczność osiągania przychodu nie przesądza samoistnie o fakcie prowadzenia pozarolniczej działalności,

2) naruszenie art. 233 1 kpc poprzez błędną ocenę materiału dowodowego, z którego wynikało, że spadkodawca W. S. do czerwca 2001 r., zatrudniał A. M. do sprzątania biura.

W związku z powyższymi zarzutami organ rentowy wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku poprzez oddalenie odwołania w całości i zasądzenie od odwołującej się na rzecz organu rentowego zwrotu kosztów postępowania w tym kosztów zastępstwa procesowego przed Sądami obydwu instancji.

W uzasadnieniu apelacji organ rentowy wskazał, że przepis art. 2 ustawy o swobodzie działalności gospodarczej stanowi, że działalnością gospodarczą jest zarobkowa działalność wytwórcza, budowlana, handlowa, usługowa oraz poszukiwanie, rozpoznawanie i wydobywanie kopalin ze złóż, a także działalność zawodowa, wykonywana w sposób zorganizowany i ciągły. Osiąganie przychodu nie ma zatem konstytutywnego znaczenia. Istotnym jest, by działalność była prowadzone w sposób zorganizowany i ciągły. W ocenie organu rentowego okoliczność, iż spadkodawca zatrudniał A. M. do sprzątania biura w okresie do końca czerwca 2001 r. świadczy właśnie o prowadzeniu w sposób zorganizowany działalności gospodarczej. Spadkodawca nie miał innego tytułu do podlegania ubezpieczeniom społecznym poza przedmiotową pozarolniczą działalnością gospodarczą, zatem trudno sobie wyobrazić, by zatrudnienie to nie było powiązane z tą działalnością.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja okazała się niezasadna.

Tytułem wstępu wskazać należy, że wyrok Sądu I instancji został zaskarżony jedynie przez organ rentowy i tylko w pkt. I sentencji, czyli w części w której zmieniono zaskarżoną decyzję i stwierdzono, że B. S. jako spadkobierca nie ponosi odpowiedzialności solidarnie z A. S. (1) oraz A. S. (2) za zobowiązania spadkodawcy zmarłego w dniu 16 sierpnia 2007 roku W. S. z tytułu nieopłaconych składek na Fundusz Ubezpieczeń Społecznych, na Fundusz Pracy i Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych za okres od stycznia 2001 roku do czerwca 2001 roku oraz odsetek od wyżej wymienionych składek. Poza zakresem zaskarżenia pozostawało natomiast orzeczenie zawarte w pkt. II sentencji wyroku Sądu Rejonowego, czyli oddalające odwołanie B. S. od decyzji organu rentowego stwierdzającej jej odpowiedzialność solidarnie z A. S. (1) i A. S. (2) za zobowiązania zmarłego W. S. z tytułu nieopłaconych składek na Fundusz Ubezpieczeń Społecznych oraz na Fundusz Pracy i Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych za okres od kwietnia do grudnia 2000 roku, a także odsetek od tychże nieopłaconych składek. W konsekwencji kontrola instancyjna zaskarżonego wyroku i rozważania Sądu Odwoławczego ograniczały się wyłącznie do tej części oceny materiału dowodowego i ustaleń poczynionych przez Sąd I instancji, które dotyczyły nieopłaconych składek za okres od stycznia do czerwca 2001 roku oraz – co się z tym bezpośrednio wiąże – prowadzenia przez zmarłego W. S. działalności gospodarczej w tym okresie.

W ocenie Sądu Apelacyjnego, Sąd Okręgowy przywołał właściwe przepisy stanowiące podstawę prawną rozstrzygnięcia w przedmiotowej sprawie oraz poczynił na ich podstawie prawidłowe rozważania dotyczące istoty prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej na gruncie przepisów ubezpieczeniowych, oceny prawnej czy działalność gospodarcza rzeczywiście jest wykonywana, ciężaru dowodu wykazania zaprzestania prowadzenia działalności gospodarczej, jak również podlegania przez W. S. jako osobę prowadzącą pozarolniczą działalność gospodarczą obowiązkowemu ubezpieczeniu społecznemu i obowiązku opłacania z tego tytułu składek na ubezpieczenia społeczne. Jednak Sąd Okręgowy przyjął niezasadnie, iż zgromadzony materiał dowodowy dał podstawy do stwierdzenia, iż W. S. w analizowanym okresie nie prowadził pozarolniczej działalności gospodarczej, a tym samym nie był obowiązany do opłacania składek z tego tytułu. Błędy te miały wpływ na treść zaskarżonego wyroku, skoro oczywistą i bezpośrednią konsekwencją stwierdzenia przez Sąd braku obowiązku po stronie zmarłego W. S. opłacania składek na ubezpieczenia społeczne, było przyjęcie braku podstaw odpowiedzialności B. S. solidarnie z A. S. (3) i A. S. (2) za zobowiązania spadkodawcy zmarłego W. S., a tym samym także i niezasadne uwzględnienie odwołania B. S. w tym zakresie. W tym stanie rzeczy, apelacja organu rentowego oraz zawarty w niej wniosek odwoławczy zmiany zaskarżonego wyroku i oddalenia odwołania w całości zasługiwały na uwzględnienie.

Odnosząc się merytorycznie do zarzutów apelacji organu rentowego oraz przedstawionej na jej poparcie argumentacji, na wstępie wskazać należy, że Sąd Okręgowy prawidłowo przyjął, iż ocena prawna czy działalność gospodarcza jest rzeczywiście wykonywana należy do sfery ustaleń faktycznych, a istnienie wpisu do ewidencji nie przesądza o faktycznym prowadzeniu działalności gospodarczej, jednakże wpis ten prowadzi do domniemania prawnego według którego osoba wpisana do ewidencji, która nie zgłosiła zawiadomienia o zaprzestaniu prowadzenia działalność gospodarczej, jest traktowana jako osoba prowadząca działalność. W konsekwencji, jak trafnie również argumentuje Sąd I instancji, domniemywa się że skoro nie nastąpiło wykreślenie działalności gospodarczej z ewidencji, to działalność ta była faktycznie wykonywania i w związku z tym istniał obowiązek zapłaty składek na ubezpieczenie społeczne. Domniemanie to może być obalone w drodze przeprowadzenia przeciwdowodu zaprzestania prowadzenia działalności gospodarczej, który w przedmiotowej sprawie spoczywał na ubezpieczonej B. S..

Przechodząc do oceny materiału dowodowego Sąd Okręgowy z naruszeniem wyrażonej w art. 233 § 1 k.p.c. zasady swobodnej oceny dowodów niezasadnie oparł się jedynie na informacjach zawartych na koncie płatnika składek prowadzonych w formie elektronicznej oraz przesłanych przez Urząd Skarbowy uwierzytelnionych kopiach zeznań PIT-36 W. S.. Nie negując faktu, że dokumenty te są dokumentami urzędowymi oraz wynikającej stąd ich mocy dowodowej, zauważyć należy iż nie może to jeszcze przesądzać o ich znaczeniu dla rozstrzygnięcia poruszonej kwestii. Jakkolwiek fakt uzyskiwania przychodów stanowi istotną okoliczność uwzględnianą przy ocenie, czy dana osoba faktycznie prowadzi działalność gospodarczą, to jednak nie można ograniczać się przy dokonywaniu tejże oceny wyłącznie do tego jednego aspektu prowadzenia działalności gospodarczej. Istota prowadzenia działalności gospodarczej polega wszak nie tylko na uzyskiwaniu przychodów, ale również na faktycznym wykonywaniu czynności wchodzących w jej zakres i związanych z tą działalnością. Możliwa jest sytuacja, że dana osoba nie uzyskuje przez pewien okres czasu przychodów, a mimo to prowadzi działalność gospodarczą, np. poszukując klientów, zleceniodawców, zamawiając towary, rekrutując pracowników, przygotowując się do wykonania określonego zlecenia. Okoliczności te zostały jednakże całkowicie pominięte przez Sąd I instancji, który w istocie ograniczył się do stwierdzenia, że skoro W. S. w spornym okresie czasu nie wykazał żadnych przychodów, ani dochodów, to brak jest podstaw do przyjęcia prowadzenia przez niego działalności gospodarczej. Sąd pominął natomiast w tym zakresie zeznania ubezpieczonej B. S. oraz świadka A. M. oraz nie rozważył wynikających z tych dowodów okoliczności w powiązaniu z pozostałymi okolicznościami sprawy, istotnymi dla rozstrzygnięcia kwestii prowadzenia przez W. S. działalności gospodarczej. B. S. nie potrafiła wyjaśnić, dlaczego jej mąż nie wykazał w zeznaniu podatkowym za 2001 roku dochodów, niemniej jednak podała że w latach 2000-2001 prowadził kilka działalności gospodarczych, w tym w zakresie transportu oraz polegającą na organizowaniu imprez rozrywkowych. Dodała, że był także zaangażowany w A.-u, dlatego też musiał założyć działalność pod firmą (...). Z zeznań B. S. wynika również, że W. S. prowadził działalność gospodarczą do 2003-2004 roku oraz że osiągał dochody, które przeznaczał na wspólne gospodarstwo domowe. W tym czasie ubezpieczona nie pracowała. Z zeznaniami B. S. korespondują zeznania świadka A. M., która z kolei podała że była zatrudniona u W. S. od grudnia 2000 roku do czerwca 2001 roku, sprzątała pomieszczenia przy ul. (...), gdzie było jego biuro i gdzie trzymał sprzęty muzyczne, kable i.t.p. W. S. w tym czasie prowadził działalność gospodarczą. Co prawda nie widziała u niego innych pracowników, niemniej jednak – jak stwierdziła – słyszała, że latem W. S. wyjeżdżał nad morze, gdzie organizował koncerty. Zaznaczenia tutaj jednakże wymaga, że A. M. nie wskazała w sposób konkretny, czy wyjazdy te dotyczyły 2001 roku, czy też lat wcześniejszych, niemniej jednak nie jest to okoliczność, która w świetle wcześniejszych rozważań mogłaby przesądzać ocenę prawną dotyczącą prowadzenia przez W. S. pozarolniczej działalności gospodarczej w spornym okresie. Wynikający z przeprowadzonych w niniejszej sprawie dowodów ze źródeł osobowych oraz fakt wynajmowania przez W. S. biura, posiadania sprzętu który był przez niego wykorzystywany do organizowania koncertów, zatrudniania A. M. która sprzątała pomieszczenia przy ul. (...), w powiązaniu z pozostałą, przedstawioną powyżej treścią tychże dowodów oraz faktem istnienia w spornym okresie wpisu do ewidencji działalności gospodarczej, pozwala zdaniem Sądu Apelacyjnego zasadnie przyjąć, iż W. S. w tym czasie pomimo niewykazania dochodu w zeznaniu podatkowym PIT-36, prowadził pozarolniczą działalność gospodarczą w rozumieniu obowiązującego wówczas art. 2 ustawy z dnia 19 listopada 1999 roku Prawo działalności gospodarczej (Dz. U. z 1999 r., Nr 101, poz. 1178 ze zm.), a skoro tak to istniały podstawy do uznania go również w tym okresie za osobę prowadzą pozarolniczą działalność w rozumieniu art. 8 ust. 6 ustawy z dnia 13 października 1998 roku o systemie ubezpieczeń społecznych. Konsekwencją zaś tego faktu jest stwierdzenie, iż W. S. podlegał w świetle przywołanych przez Sąd Okręgowy w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku przepisów ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym oraz jako płatnik składek był zgodnie z art. 46 ust. 1 tej ustawy zobowiązany z tego tytułu do obliczania, potrącania, rozliczania oraz opłacania należnych składek za każdy miesiąc kalendarzowy. Ponieważ W. S. nie realizował jednakże tego obowiązku, powstała zaległość, za którą obecnie B. S. jako jeden ze spadkobierców po zmarłym W. S. wraz z pozostałymi spadkobiercami A. S. (1) oraz A. S. (2), powinna stosownie do treści przywołanych przez organ rentowy w zaskarżonej decyzji przepisów art. 100 § 1 i 2 oraz art. 97 § 1 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 roku Ordynacja podatkowa (t.j. Dz. U. z 2005 r., Nr 8, poz. 60 ze zm.) w zw. z art. 31 i 32 ustawy z dnia 13 października 1998 roku o systemie ubezpieczeń społecznych, solidarnie ponosić odpowiedzialność. W tym stanie rzeczy należało zatem stwierdzić, że zaskarżona decyzja organu rentowego z dnia 15 czerwca 2011 roku była w całości prawidłowa.

Z powyższych względów, Sąd Apelacyjny na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. zmienił zaskarżony wyrok Sądu Okręgowego w ten sposób, że oddalił odwołanie B. S. w całości.

Pomimo, iż odwołanie B. S. okazało się ostatecznie w całości niezasadne, brak było do postulowanej przez organ rentowy w apelacji zmiany zaskarżonego wyroku również w części dotyczącej orzeczenia o kosztach procesu, tj. w pkt. III sentencji tego wyroku. W ocenie Sądu Apelacyjnego, Sąd Okręgowy zasadnie zastosował w tym przypadku art. 102 k.p.c. oraz odstąpił od obciążania ubezpieczonej B. S. kosztami zastępstwa procesowego strony pozwanej, uznając że przemawia za tym jej sytuacja finansowa i osobista. Sąd I instancji prawidłowo uwzględnił w tym przedmiocie fakt, że ubezpieczona jest osobą samotnie mieszkającą, osiąga stosunkowo niewielki dochód i dopiero niedawno po trzech latach bezrobocia podjęła zatrudnienie. Okoliczności te również wziął pod uwagę Sąd Apelacyjny uznając, że przemawiają one za odstąpieniem od obciążania B. S. kosztami zastępstwa procesowego strony pozwanej w instancji odwoławczej, o czym orzekł w pkt. II sentencji wyroku.