Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 15 marca 2021 r.

Sąd Rejonowy w Toruniu V Wydział Gospodarczy w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 1 marca 2021 r. w Toruniu

na rozprawie

sprawy z powództwa R. Z.

przeciwko P. J.

o zapłatę

I oddala powództwo;

II zasądza od powoda R. Z. na rzecz pozwanego P. J. kwotę 1.817 zł (jeden tysiąc osiemset siedemnaście złotych) tytułem zwrotu kosztów procesu;

III kosztami, od uiszczenia których powód był zwolniony obciąża Skarb Państwa.

Sygn. akt V GC 1321/20 upr

UZASADNIENIE

wyroku Sądu Rejonowego w Toruniu z dnia 15 marca 2021 r.

Powód R. Z. wystąpił z powództwem przeciwko pozwanemu P. J. o zapłatę kwoty 5.400 zł wraz z odsetkami ustawowymi od dnia 25 marca 2019 roku oraz kosztami procesu.

W uzasadnieniu powód wskazał, iż zostało wobec niego wszczęte postępowanie egzekucyjne z wniosku (...) Sp. z o.o., które prowadził Komornik Sądowy przy Sądzie Rejonowym w Toruniu K. M.. W trakcie postępowania egzekucyjnego wyegzekwowano od powoda łączną kwotę 59.364,19 zł, z której zgodnie z porozumieniem z dnia 5 stycznia 2018 r. miały zostać pokryte odsetki, koszty postępowania egzekucyjnego, w tym koszty zastępstwa oraz częściowo należność główna. Po zawarciu porozumienia (...) Sp. z o.o. złożył wniosek o umorzenie egzekucji w związku z wyegzekwowaniem kwoty 603.903,23 zł, która zaspakajała całość należności przysługujących wierzycielowi. W dniu 9 stycznia 2018 r. Komornik Sądowy wydał postanowienie o przyznaniu (...) Sp. z o.o., reprezentowanej przez pełnomocnika radcę prawnego P. J., kosztów zastępstwa prawnego w postępowaniu egzekucyjnym na kwotę 8.100 zł. Następnie Komornik Sądowy z wyegzekwowanej od powoda kwoty przekazał na rachunek bankowy pozwanego kwotę 8.100 zł tytułem kosztów zastępstwa prawnego w sprawie Km 4928/17. Powód zaskarżył postanowienie w przedmiocie ustalenia kosztów postępowania egzekucyjnego, wskutek czego Sąd Rejonowy w Toruniu zmienił postanowienie i ustalił wysokość kosztów na kwotę 2.700 zł. W dniu 26 lipca 2018 r. Komornik Sądowy zwrócił powodowi kwotę 29.548,49 zł tytułem nienależnie pobranej kwoty kosztów postępowania egzekucyjnego, nie zwracając jednak kwoty 5.400 zł tytułem kosztów zastępstwa prawnego (różnica między kwotą 8.100 zł a 2.700 zł). W ocenie powoda pozwany, występując jako pełnomocnik wierzyciela (...) Sp. z o.o., wzbogacił się kosztem powoda.

Referendarz sądowy w Sądzie Rejonowym w Toruniu postanowieniem z dnia 18 sierpnia 2020 r. zwolnił powoda od kosztów sądowych w części, tj. opłaty sądowej od pozwu w wysokości 400 zł oraz ustanowił dla powoda pełnomocnika z urzędu.

Referendarz sądowy w Sądzie Rejonowym w Toruniu wydał w dniu 21 września 2020 roku nakaz zapłaty w postępowaniu upominawczym, zgodny z żądaniem pozwu.

Pozwany P. J. w przepisanym terminie złożył sprzeciw od powyższego nakazu zapłaty, zaskarżając go w całości i wniósł o oddalenie powództwa oraz zasądzenie od powoda kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego.

Pozwany podniósł zarzut braku legitymacji procesowej biernej, kwestionując przy tym roszczenie powoda w całości jako pozbawione podstaw. W ocenie pozwanego nie ma żadnych faktycznych ani prawnych podstaw do formułowania roszczeń w stosunku do pełnomocnika wierzyciela (...) Sp. z o.o. Pozwany wskazał, że wszystkie wyegzekwowane od powoda kwoty zostały przekazane na rachunek wierzyciela, zaś upoważnienie pełnomocnika do odbioru kosztów procesu od strony przeciwnej jest jedynie uprawnieniem procesowym, a nie materialnoprawnym.

W odpowiedzi na sprzeciw od nakazu zapłaty powód podtrzymał dotychczasowe stanowisko w sprawie, w tym zawnioskowane dowody.

Sąd ustalił, co następuje:

(...) Sp. z o.o. w T. łączyła umowa sprzedaży ruchomości wraz z przejęciem pracowników z dnia 30 sierpnia 2016 r. oraz umowa najmu nieruchomości. Celem zabezpieczenia roszczeń (...) Sp. z o.o. wynikających z powyższych umów R. Z. poddał się egzekucji wprost z aktu notarialnego sporządzonego w dniu 30 sierpnia 2016 r. przez notariusza K. B. (rep. A nr 4283/2016).

(dowód: umowa z dnia 30 sierpnia 2016 r., k. 11-13; wypis aktu notarialnego, k. 14-15; umowa najmu z załącznikami, k. 16-21)

(...) Sp. z o.o. w T. wystąpił z wnioskiem o nadanie klauzuli wykonalności aktowi notarialnemu z dnia 30 sierpnia 2016 r., a następnie złożył wniosek o wszczęcie postępowania egzekucyjnego. Postępowanie to było prowadzone przez Komornika Sądowego przy Sądzie Rejonowym w Toruniu K. M. pod sygn. Km 4928/17.

(dowód: zażalenie z dnia 2 stycznia 2018 r., k. 22-23; postanowienie Sądu Okręgowego w Toruniu z dnia 16 marca 2018 r., k. 25-26; zawiadomienie o wszczęciu egzekucji, k. 27; wezwanie dłużnika do złożenia wyjaśnień, k. 38)

W dniu 5 stycznia 2018 r. R. Z. zawarł z (...) Sp. z o.o. w T. porozumienie dotyczące wzajemnych rozliczeń. W porozumieniu tym wskazano, że na dzień jego podpisania (...) Sp. z o.o. uzyskał od Komornika łączną kwotę 59.364,19 zł, którą strony zaliczyły na poczet odsetek, kosztów postępowania egzekucyjnego, w tym kosztów zastępstwa w wysokości 8100 zł oraz częściowo na poczet należności głównej.

(dowód: porozumienie z dnia 5 stycznia 2018 r. z załącznikiem, k. 39-40)

Pismem z dnia 8 stycznia 2018 r. pełnomocnik (...) Sp. z o.o. w T. zwrócił się do Komornik Sądowego K. M. o umorzenie egzekucji w związku z wyegzekwowaniem kwoty 603.903,23 zł.

Postanowieniem z dnia 9 stycznia 2018 r. Komornik Sądowy przyznał wierzycielowi (...) Sp. z o.o., reprezentowanemu przez radcę prawnego P. J., koszty zastępstwa prawnego w postępowaniu egzekucyjnym na kwotę 8.100 zł, ustalił koszty postępowania egzekucyjnego w wysokości 93.095,88 zł, umorzył postępowanie egzekucyjne w zakresie egzekucji należności na rzecz wierzyciela (kontynuując postępowanie w zakresie kosztów postępowania egzekucyjnego).

(dowód: wniosek z dnia 8 stycznia 2018 r., k. 60; postanowienie Komornika Sądowego z dnia 9 stycznia 2018 r., k. 61-61v)

R. Z. zaskarżył powyższe postanowienie Komornika Sądowego, wnosząc skargę na czynności komornika.

Sąd Rejonowy w Toruniu XI Wydział Cywilny postanowieniem z dnia 20 lutego 2018 roku (sygn. akt XI Co 66/18) zmienił postanowienie Komornika Sądowego przy Sądzie Rejonowym w Toruniu K. M. z dnia 9 stycznia 2018 r., wydane w sprawie Km 4928/17, w ten sposób, że w miejsce opłaty stosunkowej w wysokości 87620,31 zł ustalono opłatę w wysokości 29206,77 zł, a koszty zastępstwa prawnego w postępowaniu egzekucyjnym ustalono na kwotę 2700 zł.

(dowód: postanowienie Sądu Rejonowego w Toruniu z dnia 20 lutego 2018 r., k. 83-86; skarga na czynności komornika, k. 62-67)

W piśmie z dnia 5 marca 2019 r. Komornik Sądowy K. M. poinformował powoda, że kwota 8.100 zł tytułem kosztów zastępstwa prawnego w postępowaniu egzekucyjnym została przekazana w dniu 3 stycznia 2018 r. na rachunek bankowy pełnomocnika wierzyciela – P. J..

(dowód: pismo Komornika Sądowego z dnia 5 marca 2019 r., k. 104; zeznania świadka K. M. złożone na piśmie, k. 271)

Pismem z dnia 20 marca 2019 r. pełnomocnik powoda wezwał (...) Sp. z o.o. oraz radcę prawnego P. J. do zapłaty kwoty 5.400 zł tytułem kosztów zastępstwa prawnego w postępowaniu egzekucyjnym w terminie 3 dni od daty otrzymania pisma.

(dowód: wezwanie do zapłaty, k. 105; potwierdzenie nadania przesyłki, k. 112-112v)

Sąd zważył, co następuje:

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił na podstawie dowodów z dokumentów przedłożonych przez stronę powodową, jak również w oparciu o zeznania świadka K. M. złożone na piśmie.

Sąd za wiarygodne uznał dokumenty zgromadzone w sprawie, bowiem nie budziły one wątpliwości Sądu, a strona pozwana nie kwestionowała ich prawdziwości.

Sąd dał wiarę zeznaniom świadka K. M. złożonym na piśmie, bowiem były jasne i rzeczowe. Świadek wskazał, iż przekazał koszty zastępstwa prawnego w postępowaniu egzekucyjnym na rzecz pełnomocnika wierzyciela.

Sąd dał wiarę dowodowi z przesłuchania powoda R. Z., jednakże nie poczynił na podstawie jego zeznań istotnych ustaleń faktycznych. Powód w zasadzie potwierdził okoliczności wskazane w pozwie oraz dalszych pismach procesowych.

Ustalając stan faktyczny, Sąd miał na uwadze, iż bezspornie przeciwko powodowi prowadzone było postępowanie egzekucyjne przez Komornika Sądowego przy Sądzie Rejonowym w Toruniu K. M. z wniosku wierzyciela (...) Sp. z o.o. w T., reprezentowanego przez radcę prawnego P. J.. Ponadto w toku postępowania egzekucyjnego ustalono koszty zastępstwa prawnego na kwotę 8.100 zł, które zostały wyegzekwowane od dłużnika, a następnie obniżone przez Sąd Rejonowy w Toruniu do kwoty 2.700 zł.

Kwestię sporną stanowił natomiast obowiązek zapłaty przez pozwanego na rzecz powoda kwoty 5.400 zł, stanowiącej różnicę między kosztami zastępstwa prawnego ustalonymi przez Komornika Sądowego postanowieniem z dnia 9 stycznia 2018 r. i wyegzekwowanymi od powoda, a kosztami zastępstwa obniżonymi przez Sąd Rejonowy w Toruniu postanowieniem z dnia 20 lutego 2018 r. (XI Co 66/18) wydanym na skutek skargi na czynności komornika wniesionej przez powoda. Strona powodowa podnosiła, że pozwany, występujący jako pełnomocnik wierzyciela (...) Sp. z o.o. w postępowaniu egzekucyjnym, wzbogacił się jej kosztem. Z kolei pozwany podniósł zarzut braku legitymacji biernej, bowiem w jego ocenie nie istnieją żadne faktyczne ani prawne podstawy do formułowania roszczeń w stosunku do pełnomocnika wierzyciela. Ponadto pozwany wskazywał, że upoważnienie pełnomocnika do odbioru kosztów procesu od strony przeciwnej jest jedynie uprawnieniem procesowym, a nie materialnoprawnym.

W pierwszej kolejności należy wskazać, iż legitymacja procesowa jest jedną z przesłanek materialnych, czyli okoliczności stanowiących w świetle norm prawa materialnego warunki poszukiwania ochrony prawnej na drodze sądowej. Otóż, aby ochrona prawna mogła być przez Sąd udzielona, z żądaniem jej udzielenia musi wystąpić osoba do tego uprawniona. Tym uprawnieniem jest właśnie legitymacja procesowa czynna ( tak wyrok SA w Poznaniu z dnia 17 maja 2005 r., I ACa 1202/04). Wykazanie legitymacji procesowej czynnej po swojej stronie powinno mieć miejsce już w fazie składania pozwu i stanowić wstępny etap pozwalający Sądowi na rozważanie w dalszym zakresie zasadności roszczenia. Ponadto należy zauważyć, że w nauce postępowania cywilnego, jak i w praktyce sądowej przyjmuje się, że legitymacja procesowa jest właściwością podmiotu, w stosunku do którego sąd może rozstrzygnąć o istnieniu albo nieistnieniu indywidualno–konkretnej normy prawnej przytoczonej w powództwie. Legitymacja procesowa jest więc zawsze powiązana z normami prawa materialnego. Sąd dokonuje oceny istnienia legitymacji procesowej strony w chwili orzekania co do istoty sprawy i bierze tą przesłankę pod uwagę z urzędu, a zatem ma obowiązek ustalić tą okoliczność. Brak legitymacji procesowej zarówno czynnej, jak i biernej prowadzi do wydania wyroku oddalającego powództwo.

Jakkolwiek strona powodowa nie wskazała wprost podstawy prawnej dochodzonego roszczenia, to w ocenie Sądu zostało ono oparte na ogólnej regule zawartej w art. 405 k.c., stanowiącej, że kto bez podstawy prawnej uzyskał korzyść majątkową kosztem innej osoby, obowiązany jest do wydania korzyści w naturze, a gdyby to nie było możliwe, do zwrotu jej wartości. Tradycyjnie przyjmuje się, że zobowiązanie z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia powstaje w razie spełnienia następujących przesłanek: wzbogacenia, zubożenia, związku między wzbogaceniem i zubożeniem oraz braku podstawy prawnej wzbogacenia ( por. Gudowski Jacek (red.), Kodeks cywilny. Komentarz. Tom III. Zobowiązania. Część ogólna, wyd. II, wydanie elektroniczne LEX ; wyrok SN z dnia 26 stycznia 2000 r., III CKN 542/98, LEX nr 52734; wyrok SN z dnia 16 stycznia 2014 r., IV CSK 203/13, LEX nr 1436007; wyrok SN z dnia 21 maja 2014 r., II CSK 52/14, Glosa 2015, nr 3, s. 41, z glosą P. Księżaka; wyrok SN z dnia 10 października 2014 r., III CSK 266/13, OSNC-ZD 2016, nr A, poz. 5; wyrok SN z dnia 6 listopada 2015 r., II CSK 870/14, LEX nr 1929081; wyrok SN z dnia 21 kwietnia 2016 r., III CSK 245/15, LEX nr 2077542, z omówieniem M. Bączyka, Przegląd orzecznictwa, M.Pr.Bank. 2017, nr 2, s. 48). W nowszej doktrynie można jednak również spotkać stanowisko eliminujące zubożenie (i związek między zubożeniem a wzbogaceniem) jako konieczną przesłankę roszczenia z art. 405 i n. ( P. Księżak (w:) Kodeks cywilny..., t. 3A, red. K. Osajda, 2017, kom. do art. 405, pkt 66 i n.). Zgoda istnieje co do tego, że podstawową przesłanką powstania zobowiązania z bezpodstawnego wzbogacenia jest uzyskanie korzyści majątkowej. Pojęcie uzyskania korzyści majątkowej – określane również przez ustawodawcę mianem „wzbogacenia” (por. tytuł V, art. 409) – jest rozumiane szeroko. Musi jednak chodzić o korzyść, która ma charakter majątkowy ( patrz: Gudowski Jacek (red.), Kodeks cywilny. Komentarz. Tom III. Zobowiązania. Część ogólna, wyd. II, wydanie elektroniczne LEX). Trafnie przyjmuje się w doktrynie i orzecznictwie, iż wzbogacenie może polegać na zwiększeniu aktywów (np. nabycie prawa majątkowego: własności lub wierzytelności, umocnienie lub rozszerzenie istniejącego prawa, wzrost wartości rzeczy, zaoszczędzonym wydatku – pod warunkiem, że wydatek był obiektywnie potrzebny).

W ocenie Sądu niniejsze powództwo pozostawało bezzasadne. Na uwzględnienie zasługiwał zarzut pozwanego dotyczący braku legitymacji procesowej biernej. Jakkolwiek ustalono, że koszty zastępstwa prawnego w postępowaniu egzekucyjnym w kwocie 8.100 zł zostały przekazane na rzecz P. J., to jednak nie był on legitymowany do występowania w niniejszym procesie jako strona pozwana. Należy wskazać, iż zgodnie z art. 770 § 1 k.p.c. dłużnik zwraca wierzycielowi koszty niezbędne do celowego przeprowadzenia egzekucji. Koszty te ściąga się wraz z egzekwowanym świadczeniem. Jednocześnie regulacja dotycząca kosztów postępowania egzekucyjnego nie jest wyczerpująca, dlatego też na podstawie art. 13 § 2 k.p.c., należy odpowiednio stosować przepisy dotyczące kosztów procesu, zamieszczone w Tytule V Części pierwszej Kodeksu postępowania cywilnego, w tym art. 98 § 1-3 k.p.c. i art. 99 k.p.c. ( zob. Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz. red. prof. dr hab. E. K., wyd. 29). Z przytoczonego powyżej art. 770 § 1 k.p.c. wynika wprost, że stroną postępowania egzekucyjnego jest wierzyciel i to na jego rzecz zwracane są koszty niezbędne do celowego przeprowadzenia egzekucji, w tym koszty zastępstwa prawnego pełnomocnika (w myśl art. 98 § 1 i 3 k.p.c.). Ponadto zgodnie z art. 91 pkt 5 k.p.c. pełnomocnictwo procesowe obejmuje z samego prawa umocowanie do odbioru kosztów procesu od strony przeciwnej. Warto przy tym wskazać, że upoważnienie pełnomocnika do odbioru wyegzekwowanych przez komornika sądowego należności z tytułu kosztów zastępstwa radcowskiego/adwokackiego ma jedynie charakter uprawnienia procesowego, a nie materialnoprawnego. Upoważnienie to nie powoduje, że stroną postępowania staje się profesjonalny pełnomocnik i nie ogranicza ono prawa mocodawcy do dysponowania kosztami postępowania. Innymi słowy dysponentem przyznanych kosztów zastępstwa prawnego pozostaje wierzyciel jako strona postępowania egzekucyjnego, który jest uprawniony do otrzymania kosztów od dłużnika, co wynika wprost z art. 770 § 1 k.p.c. Dodać warto, że pełnomocnik procesowy działający w imieniu wierzyciela w postępowaniu egzekucyjnym nie ma samodzielnej pozycji w tym postępowaniu ( zob. wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 15 lutego 2017 r., I ACa 922/16, Legalis nr 1595111). Z powyższego wynika, że ewentualne roszczenia o zwrot wyegzekwowanych kosztów postępowania egzekucyjnego, w tym kosztów zastępstwa prawnego, powód mógłby skierować do wierzyciela (...) Sp. z o.o. w T., jako uprawnionego do odbioru kosztów postępowania egzekucyjnego w rozumieniu art. 770 § 1 k.p.c. Pełnomocnik wierzyciela, jak już wyżej wskazano, nie posiada legitymacji biernej do występowania w niniejszej sprawie. Podsumowując, nie istnieją żadne faktyczne ani prawne podstawy do formułowania roszczeń z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia w stosunku do pozwanego P. J..

Mając powyższe na uwadze, Sąd oddalił powództwo, o czym orzeczono w punkcie I sentencji wyroku.

W punkcie drugim sentencji wyroku orzeczono o kosztach procesu zgodnie z art. 98 § 1 i 3 k.p.c. w zw. z art. 99 k.p.c., w myśl zasady odpowiedzialności za wynik sprawy, zasądzając od powoda na rzecz pozwanego kwotę 1.817 zł tytułem zwrotu kosztów procesu. Na zasadne koszty procesu strony pozwanego złożyły się koszty zastępstwa procesowego w kwocie 1.800 zł ustalone zgodnie z § 2 pkt 4 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 roku w sprawie opłat za czynności radców prawnych (t.j. Dz.U. z 2018 r., poz. 265) oraz opłata skarbowa od pełnomocnictwa w kwocie 17 zł.

W punkcie III sentencji wyroku Sąd, na podstawie art. 100 ust. 1 i 2 u.k.s.c., obciążył Skarb Państwa kosztami, od których uiszczenia powód był zwolniony.