Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 27 kwietnia 2021 r.

I uznaje za bezskuteczną względem Spółdzielczej Kasy Oszczędnościowo-Kredytowej (...) w upadłości z siedzibą we W. umowę przeniesienia własności nieruchomości z dnia 11 kwietnia 2017 r., zawartą w formie aktu notarialnego sporządzonego przez N. Ł. C., Repertorium A numer (...), na mocy której J. O. sprzedał A. P. (1) oraz M. P.:

- nieruchomość położoną w miejscowości P., gmina K., stanowiącą działkę gruntu oznaczoną numerem 12/5, o powierzchni 7,1337 ha, dla której to nieruchomości Sąd Rejonowy w Golubiu-Dobrzyniu IV Wydział Ksiąg Wieczystych prowadzi księgę wieczystą KW nr (...),

- nieruchomość położoną w miejscowości O., gmina G., stanowiącą działkę gruntu oznaczoną numerem 136/5, o powierzchni 1,7484 ha, dla której to nieruchomości Sąd Rejonowy w Golubiu-Dobrzyniu IV Wydział Ksiąg Wieczystych prowadzi księgę wieczystą KW nr (...),

- nieruchomość położoną w miejscowości O., gmina G., stanowiącą działkę gruntu oznaczoną numerem 408/2, o powierzchni 7,6220 ha, dla której to nieruchomości Sąd Rejonowy w Golubiu D. IV Wydział Ksiąg Wieczystych prowadzi księgę wieczystą KW nr (...),

jako zdziałanej z pokrzywdzeniem Spółdzielczej Kasy Oszczędnościowo-Kredytowej (...) w upadłości z siedzibą we W., której w stosunku do B. O. (1) (obecnie B. M.) przysługują wierzytelności z tytułu: nakazu zapłaty wydanego przez Sąd Okręgowy we Włocławku I Wydział Cywilny w dniu 4 lutego 2016 r. w sprawie sygn. akt I Nc 6/16, nakazu zapłaty wydanego przez Sąd Okręgowy we Włocławku I Wydział Cywilny w dniu 2 czerwca 2016 r. w sprawie sygn. akt I Nc 101/16 oraz nakazu zapłaty wydanego przez Sąd Okręgowy we Włocławku I Wydział Cywilny w dniu 4 listopada 2016 r. w sprawie sygn. akt I Nc 186/16;

II zasądza od pozwanych solidarnie na rzecz Spółdzielczej Kasy Oszczędnościowo-Kredytowej (...) w upadłości z siedzibą we W. kwotę 17.217 zł (siedemnaście tysięcy dwieście siedemnaście złotych) tytułem zwrotu kosztów postępowania;

III nakazuje pozwanym, aby uiścili solidarnie na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w Bydgoszczy kwotę 50.589,66 zł (pięćdziesiąt tysięcy pięćset osiemdziesiąt dziewięć złotych 66/100) tytułem nieuiszczonych kosztów sądowych.

SSO Agnieszka Dutkiewicz

Sygn. akt I C 844/18

UZASADNIENIE

Pozwem z dnia 3 października 2018 r. powód – Syndyk Masy Upadłości Spółdzielczej Kasy Oszczędnościowo-Kredytowej (...) w upadłości z siedzibą we W. [ dalej: (...)] wniósł o uznanie za bezskuteczną w stosunku do upadłej umowy przeniesienia własności nieruchomości z dnia 11 kwietnia 2017 r., zawartej w formie aktu notarialnego sporządzonego przez N. Ł. R.. A numer (...), na mocy której J. O. sprzedał pozwanym – A. i M. P.:

-

nieruchomość położoną w miejscowości P., gmina K., stanowiącą działkę gruntu oznaczoną numerem 12/5 o powierzchni 7,1337 ha, dla której to nieruchomości Sąd Rejonowy w Golubiu-Dobrzyniu IV Wydział Ksiąg Wieczystych prowadzi księgę wieczystą KW nr (...),

-

nieruchomość położoną w miejscowości O., gmina G., stanowiącą działkę gruntu oznaczoną numerem 136/5 o powierzchni 1,7484 ha, dla której to nieruchomości Sąd Rejonowy w Golubiu-Dobrzyniu IV Wydział Ksiąg Wieczystych prowadzi księgę wieczystą KW nr (...),

-

nieruchomość położoną w miejscowości O., gmina G., stanowiącą działkę gruntu oznaczoną numerem 408/2 o powierzchni 7,6220 ha, dla której to nieruchomości Sąd Rejonowy w Golubiu-Dobrzyniu IV Wydział Ksiąg Wieczystych prowadzi księgę wieczystą KW nr (...),

[ określane dalej w uzasadnieniu jako: „nieruchomości”] oraz wniósł o zasądzenie od pozwanych kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa prawnego według norm przepisanych.

Zdaniem powoda sprzedaż nieruchomości została dokonana z pokrzywdzeniem (...) jako wierzyciela B. M. (poprzednie nazwisko: O.), powodowi przysługują bowiem wobec tej ostatniej wierzytelności, które zostały stwierdzone:

-

nakazem zapłaty wydanym w dniu 4 lutego 2016 r. przez Sąd Okręgowy we Włocławku I Wydział Cywilny (sygn. akt I Nc 6/16),

-

nakazem zapłaty wydanym w dniu 2 czerwca 2016 r. przez Sąd Okręgowy we Włocławku I Wydział Cywilny (sygn. akt I Nc 101/16) oraz

-

nakazem zapłaty wydanym w dniu 4 listopada 2016 r. przez Sąd Okręgowy we Włocławku I Wydział Cywilny (sygn. akt I Nc 186/16).

W uzasadnieniu powód wskazał, iż B. M. posiada wobec (...) zadłużenie z tytułu niespłaconych umów pożyczek zawartych przez nią w 2014 roku. Krótko po wydaniu dwóch z trzech nakazów zapłaty B. M. darowała swojemu bratu – J. O. trzy nieruchomości (jedną w miejscowości P. i dwie w miejscowości O.). Według twierdzeń pozwu czynność ta została dokonana z pokrzywdzeniem (...) jako wierzyciela B. M.. Prowadzona przez powoda od 2016 roku egzekucja przeciwko dłużniczce okazała się bezskuteczna. Na dzień 14 czerwca 2018 r. komornik sądowy przy Sądzie Rejonowym w Golubiu-Dobrzyniu J. M. na poczet należności powoda względem dłużniczki wyegzekwowała jedynie sumę 46.070,15 zł, a pozostałe zadłużenie B. M. wobec (...) wynosiło 1.101.467,92 zł. Obdarowany nieruchomościami J. O. w dniu 11 kwietnia 2017 r. sprzedał większą część z nich pozwanym – małżonkom A. i M. P.. Zdaniem powoda, pozwani dokonując transakcji z J. O. mieli wiedzę o istnieniu zadłużenia B. M. w stosunku do (...). Zdaniem powoda czynność z dnia 11 kwietnia 2017 r. trzeba uznać w istocie za nieodpłatną, o czym świadczy to, że na rachunek bankowy J. O. strona pozwana uiściła jedynie kwotę 602.000 zł z ceny określonej w umowie na 910.000 zł. Powód zakwestionował, że pozostała część ceny została przez pozwanych uiszczona w gotówce przy zawieraniu umowy przedwstępnej oraz umowy przenoszącej własność, co w konsekwencji wypełniało znamię „bezpłatnego uzyskania korzyści”. W rezultacie uzasadniało to skierowanie przeciwko pozwanym roszczenia o uznanie umowy przenoszącej własność nieruchomości zawartej w dniu 11 kwietnia 2017 r. za bezskuteczną w stosunku do powoda na podstawie przepisu art. 531 § 2 k.c.

W odpowiedzi na pozew złożonej w dniu 2 listopada 2018 r. pozwani wnieśli o oddalenie powództwa w całości oraz o zasądzenie od powoda na rzecz pozwanych kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Pozwani zaprzeczyli, że posiadali wiedzę o okolicznościach, które mogły uzasadniać żądanie uznania zawartej przez nich umowy sprzedaży nieruchomości z J. O. za bezskuteczną w stosunku do innych osób, w tym nie wiedzieli o zadłużeniu B. M.. Pozwani już wcześniej nabywali nieruchomości od W. O. (ojca J. O. i B. M.). Przedmiotowe nieruchomości nabyli za cenę 910.000 zł, która była w ich ocenie ceną rynkową, a którą w całości zapłacili J. O., ze środków własnych i z uzyskanego kredytu inwestycyjnego. Nabyte nieruchomości weszły w skład prowadzonego przez pozwanych gospodarstwa rolnego. Część ceny sprzedaży została przez pozwanych uiszczona na rachunek Banku Spółdzielczego w B. w celu spłaty kredytów bankowych, które zabezpieczone były hipotekami ustanowionymi na nieruchomościach. Pozwani twierdzili, że nie mieli wiedzy o innych zobowiązaniach obciążających nabyte nieruchomości. Strona pozwana zakwestionowała również twierdzenia, że czynność dokonana miała charakter darmy i nabycie nieruchomości nastąpiło poniżej jej wartości rynkowej.

W pozwie powód wniósł ponadto o zabezpieczenie powództwa poprzez ustanowienia zakazu rozporządzania i obciążania przez pozwanych nieruchomościami, które nabyli z pokrzywdzeniem (...). Postanowieniem z dnia 15 października 2018 r Sąd Okręgowy w Bydgoszczy postanowił zabezpieczyć powództwo zgodnie z żądaniem powoda. Na powyższe postanowienie pozwani złożyli zażalenie do Sądu Apelacyjnego w Gdańsku, który postanowieniem z dnia 17 kwietnia 2019 r. sygn. V ACz 251/19 oddalił środek zaskarżenia [k. 200-210].

Na wniosek pozwanych, w dniu 18 września 2019 r. Sąd postanowił zawiadomić o toczącym się postępowaniu J. O. informując, że może on przystąpić do sprawy w charakterze interwenienta ubocznego po stronie pozwanych, z którego to uprawnienia J. O. do końca postępowania nie skorzystał.

W kolejnych pismach procesowych strony podtrzymały swoje dotychczasowe stanowiska w sprawie.

Sąd ustalił, co następuje:

Spółdzielcza Kasa Oszczędnościowo - Kredytowa (...) z siedzibą we W. zawarła z B. O. (1) (obecnie B. M.) trzy umowy pożyczki pieniężnej, tj.:

-

umowę nr (...) z dnia 25 lutego 2014 r.,

-

umowę nr (...) z dnia 25 kwietnia 2014 r.,

-

umowę nr (...) z dnia 19 września 2014 r.

[okoliczności niesporne]

W celu zabezpieczenia wierzytelności (...) z tytułu umów pożyczki: z dnia 25 kwietnia 2014 r. oraz z dnia 19 września 2014 r., strony tych umów zawarły umowy cesji wierzytelności przysługujących B. M. w stosunku do PHU (...) w T. z tytułu zawartych przez B. M. w 2014 roku umów sprzedaży rzepaku. O przelewie tych wierzytelności powiadomiony został dłużnik A. P. (1) (osobiście – w stosunku do wierzytelności wynikającej z umowy sprzedaży rzepaku z dnia 10 kwietnia 2014 r. oraz listem poleconym ze zwrotnym potwierdzeniem odbioru – w odniesieniu do analogicznej umowy z dnia 4 września 2014 r.).

W 2015 roku (...) wypowiedział B. M. umowy pożyczki nr (...) i wezwał dłużniczkę do zapłaty pozostałego wynikającego z tych umów zadłużenia. Pismem z dnia 14 października 2015 r. podpisanym przez pełnomocnika Zarządcy Komisarycznego (...), pozwany A. P. (1) został wezwany do zapłaty należności przysługującej B. O. (1) (M.), wynikającej z umowy sprzedaży rzepaku z dnia 4 września 2014 r. w związku z brakiem wpływu środków na rachunek Spółdzielczej Kasy Oszczędnościowo-Kredytowej. W odpowiedzi pozwany A. P. (1) pismem z dnia 19 października 2015 r. poinformował powoda, że B. O. (1) nie wywiązała się z umowy sprzedaży z dnia 4 września 2014 r., a tym samym nie posiada on wobec niej żadnych zobowiązań.

Dowody : [k. 66-75] umowy sprzedaży rzepaku, umowy przelewu wierzytelności, korespondencja (...) do PHU (...), [k. 273v-243v] zeznania świadka B. M., [k. 287v-k. 289] przesłuchanie pozwanego A. P. (1)

Wobec braku spłaty zadłużenia, Sąd Okręgowy we Włocławku na skutek pozwów Spółdzielczej Kasy Oszczędnościowo-Kredytowej K. we W., nakazami zapłaty z dnia 4 lutego 2016 r. (sygn. akt I Nc 6/16), z dnia 2 czerwca 2016 r. (sygn. akt I Nc 101/16) oraz z dnia 4 listopada 2016 r. (sygn. akt I Nc 186/16) nakazał B. O. (1) (M.) zapłatę na rzecz powoda kwot, odpowiednio: 246.318,25 zł, 371.425,50 zł oraz 387.381, 14 zł z ustawowymi odsetkami za opóźnienie.

Dowody : [k. 27–38] korespondencja (...) do B. O. (M.), pozwy, nakazy zapłaty wydane przez Sąd Okręgowy we Włocławku

Na podstawie nakazów zapłaty postępowanie egzekucyjne przeciwko B. M. prowadził Komornik Sądowy przy Sądzie Rejonowym w Golubiu-Dobrzyniu J. M.. Postępowania egzekucyjne prowadzone były pod sygn. Km 436/17 (dla sprawy I Nc 186/16), Km 1203/06 (dla sprawy I Nc 101/16) i Km 1202/16 (dla sprawy I Nc 6/16). Stan zaległości B. M. stwierdzonych powyższymi tytułami wynosił na dzień 22 czerwca 2016 r. (tj. dzień dokonania darowizny nieruchomości na rzecz J. O.) 1.005.124,89 zł należności głównej oraz 14.183,57 zł zaległych odsetek. Natomiast na dzień 28 czerwca 2019 r. powyższe zadłużenie objęte postępowaniem egzekucyjnym wynosiło 1.005.124,89 zł należności głównej oraz 156.571,70 zł zaległych odsetek. Oprócz egzekucji prowadzonej na rzecz wierzyciela (...) na dzień 22 czerwca 2016 r. komornik sądowy przy Sądzie Rejonowym w Golubiu-Dobrzyniu J. M. prowadziła wobec B. M. postępowania egzekucyjne na rzecz innych wierzycieli, takich jak (...) Bank (...) S.A. w W. oraz spółki (...) Sp. z o.o. w G.-D. na łączną kwotę zaległości wynoszącą 207.274,36 zł należności głównej oraz 9.269,99 zł zaległych odsetek, które również nie zostały uregulowane na dzień sporządzenia informacji przez komornika sądowego tj. 28 czerwca 2019 r.

Dowody : [k. 224- 242] pismo Komornika Sądowego przy SR w Golubiu-D. J. M. z dnia 28 czerwca 2019 r.]

Umową darowizny z dnia 22 czerwca 2016 r. sporządzoną w formie aktu notarialnego Rep. A nr (...) przed N. S. M. w Kancelarii Notarialnej w G. B. M. darowała swojemu bratu J. O.:

-

niezabudowaną nieruchomość rolną w miejscowości P., stanowiącą działkę gruntu nr (...) o powierzchni 7,1337 ha,

-

zabudowaną nieruchomość rolną w miejscowości O. stanowiącą działki gruntu nr (...) o łącznej powierzchni 2,0501 ha (0,3017 ha i 1,7484 ha),

-

nieruchomość rolną w miejscowości O. stanowiącą niezabudowaną działkę nr (...) o powierzchni 7,6220 ha,

których łączną wartość strony umowy określiły na kwotę 990.000 zł.

Dowody : [k. 141-144] akt notarialny darowizny z dnia 22 czerwca 2016 r., [k. 273v-243v] zeznania świadka B. M., [k. 274v - 276] zeznania świadka J. O.

W dniu 21 marca 2017 r. J. O. zawarł z pozwanymi A. P. (1) i M. P. umowę warunkową sprzedaży (akt notarialny Rep. A nr (...) sporządzony przed Ł. N. w T.) przedmiotowych nieruchomości, za łączną cenę 910.000 zł. W § 4 tej umowy J. O. oświadczył, że nieruchomości nabył od swej siostry B. O. (1) na podstawie umowy darowizny z dnia 22 czerwca 2016 r. Pozwani oświadczyli natomiast, że nabywają nieruchomości do swego majątku wspólnego w celu powiększenia prowadzonego przez nich gospodarstwa rolnego (§ 8 umowy). Umowa zawarta została pod warunkiem nieskorzystania przez Agencję Nieruchomości Rolnych z prawa pierwokupu przysługującego jej ustawą o kształtowaniu ustroju rolnego.

W dniu 21 marca 2016 r. pozwani zawarli z Bankiem Spółdzielczym w I. umowę o kredyt inwestycyjny nr (...), której przedmiotem było udzielenie kredytu w kwocie 602.000 zł na okres od dnia 21 marca 2017 r. do dnia 1 marca 2032 r. z przeznaczeniem na zakup ww. gruntów o pow. 16,5041 ha położonych w miejscowościach P. i O..

W wykonaniu umowy warunkowej sprzedaży, w dniu 11 kwietnia 2017 r. aktem notarialnym Rep. A nr (...) przed notariuszem Ł. C. w T. J. O. i pozwani zawarli umowę przeniesienia własności nieruchomości. Zapłatę ceny nabycia, tj. 910.000 zł, strony ustaliły w taki sposób, ze kwota 602.000 zł została przez pozwanych zapłacona J. O. z udzielonego im kredytu, z czego kwota 354.003,91 zł została wpłacona przez pozwanych na rachunek Banku Spółdzielczego w B. na spłatę kredytów udzielonych umowami: nr (...) z dnia 17 października 2012 r. i nr (...)-12- (...) z dnia 8 marca 2012 r., natomiast kwota 247.996,09 zł została przelana na rachunek bankowy J. O.. Jednocześnie strony umowy potwierdziły w § 11 umowy, że J. O. otrzymał od pozwanych pozostałą część ceny, tj. kwotę 308.000 zł, która pochodziła ze środków własnych A. i M. P..

Dowody : [k. 145-167, k. 246-247] umowa warunkowa sprzedaży nieruchomości, umowa przeniesienia własności nieruchomości, umowa o kredyt inwestycyjny, dowody zlecenia przelewów, [k. 274v - 276] zeznania świadka J. O., [k. 287-287v] przesłuchanie strony M. P., [k. 287v-k. 289] przesłuchanie pozwanego A. P. (1)

Na dzień 30 czerwca 2019 r. zadłużenie pozwanych z tytułu kredytu nr (...) z dnia 21 marca 2017 r. udzielonego przez Bank Spółdzielczy w I. wynosiło 515.229 zł (kwota niespłaconego kapitału) oraz 2.374,65 zł odsetek.

Dowód : [k. 245] zaświadczenie BS w I. z dnia 1 lipca 2019 r.

Wartość rynkowa trzech nieruchomości będących przedmiotem postępowania wynosi:

-

na dzień 22 czerwca 2016 r. - kwotę 840.800 zł,

-

na dzień 11 kwietnia 2017 r. oraz na dzień 16 września 2020 r. (dzień opiniowania) – kwotę 904.100 zł.

(...) są użytkowane rolniczo, stanowią grunty orne. Na nabytych od J. O. nieruchomościach pozwani prowadzą działalność rolniczą.

Dowody : [k. 301 i nast.] opinia biegłego rzeczoznawcy R. G., [k. 252v-253] zeznania świadka A. P. (2)

Sąd zważył, co następuje:

Przedmiotem postępowania było roszczenie powoda – Spółdzielczej Kasy Oszczędnościowo-Kredytowej K. w upadłości z siedzibą we W. oparte na przepisach art. 527 § 1 k.c. w zw. z art. 531 § 2 k.c. (skarga pauliańska).

Zgodnie z art. 527 § 1 k.c. każdy z wierzycieli może domagać się uznania za bezskuteczną w stosunku do niego umowy zawartej przez dłużnika z osobą trzecią, jeżeli dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli, a osoba trzecia o tym wiedziała lub przy zachowaniu należytej staranności mogła się dowiedzieć.

Uprawniony do żądania uznania czynności za bezskuteczną może, na podstawie art. 531 § 2 k.c., wystąpić bezpośrednio ze skargą pauliańską nie tylko przeciwko nabywcy korzyści (osobie trzeciej), ale także przeciwko dalszym nabywcom, będącym kolejnymi beneficjentami czynności prawnej dokonanej z pokrzywdzeniem wierzyciela. Zaskarżeniu podlega wówczas czynność dokonana z udziałem dalszego nabywcy korzyści („osoby czwartej” lub kolejnych), a nie czynność zbycia korzyści przez dłużnika na rzecz osoby trzeciej. W takim wypadku powód musi wykazać, że ta ostatnia czynność prawna została dokonana nieodpłatnie albo że nabywca wiedział, że działał dla pokrzywdzenia wierzyciela (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 24 września 2015 r., V CSK 667/14, OSNC 2016/7-8/94 oraz wyrok Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z dnia 24.10.2018 r., I AGa 175/18, LEX nr 2582665).

Dodatkowym warunkiem ustawowym uznania czynności prawnej dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli za bezskuteczną jest to, że wierzyciel musi wystąpić z takim żądaniem przed upływem pięciu lat od daty tej czynności (art. 534 k.c.). W okolicznościach przedmiotowej sprawy termin określony w art 534 k.c. liczony powinien być od dnia dokonania czynności fraudacyjnej dłużniczki B. M. na rzecz osoby trzeciej (J. O.) tj. od dnia 22 czerwca 2016 r. (por. uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 28 stycznia 2016 r., III CZP 99/15, LEX nr 1964228 oraz wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 14 czerwca 2016 r., I ACa 946/15, LEX nr 2067049). Z uwagi na wniesienie pozwu w dniu 3 października 2018 r. uznać należy, że powyższy warunek został przez powoda spełniony.

Przepis art. 531 § 2 k.c. pozwala wierzycielowi na zaskarżenie tylko ostatniej czynności fraudacyjnej w ciągu wszystkich czynności dokonanych z pokrzywdzeniem wierzyciela. W razie skorzystania z tego uprawnienia sąd orzeka wprawdzie o skuteczności ostatniej z czynności, biorąc jednak pod uwagę, że uwzględnienie powództwa uzależnione jest nie tylko od wykazania przesłanek bezskuteczności ostatniej czynności prawnej, lecz również czynności fraudacyjnej samego dłużnika z osobą trzecią.

Dla uznania zasadności żądania pozwu konieczne było zatem, w pierwszej kolejności, wykazanie, że czynność darowizny nieruchomości dokonana przez B. M. (dłużniczkę) na rzecz J. O. (osoby trzeciej) w dniu 22 czerwca 2016 r. została dokonana w okolicznościach określonych w art. 527 § 1 k.c. (przesłanki skargi pauliańskiej), do których należą :

-

istnienie podlegającej ochronie wierzytelności pieniężnej powoda wobec dłużnika,

-

pokrzywdzenie wierzycieli, jeżeli wskutek czynności prawnej dłużnika osoba trzecia uzyskała korzyść majątkową,

-

działanie dłużnika ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli,

-

wiedza lub możliwość - przy zachowaniu należytej staranności - dowiedzenia się o tym przez osobę trzecią.

Stosownie do dyspozycji 6 k.c. istnienie przesłanek skargi pauliańskiej powinien w toku procesu wykazać wierzyciel, albowiem on z tych faktów wywodzi skutki prawne (ciężar dowodu).

W powyższym zakresie Sąd dokonał ustaleń faktycznych na podstawie wskazanych w uzasadnieniu dokumentów załączonych przez strony do pozwu, odpowiedzi na pozew oraz dalszych pismach procesowych stron, a których autentyczność i wiarygodność nie była podważana przez strony i nie budziła wątpliwości Sądu, a także informacji udzielonej przez komornika sądowego przy SR w Golubiu-D. J. M.. Z kolei, oceniając wiarygodność zeznań świadków B. M. i J. O., na okoliczności dotyczące zawartej między nimi umowy darowizny nieruchomości, Sąd wziął pod uwagę, że świadkowie posiadają interes prawny w rozstrzygnięciu procesu na korzyść strony pozwanej. Powyższe zadecydowało o tym, że Sąd jedynie częściowo uznał zeznania świadków B. M. i J. O. za wiarygodne, a mianowicie zasadniczo w tej części, w której nie były one sprzeczne z treścią zgromadzonych w sprawie dokumentów, odmawiając jednocześnie wiarygodności w pozostałym zakresie, co wskazano szczegółowo w dalszej części uzasadnienia.

W ocenie Sądu, w świetle zgromadzonych w sprawie dowodów udowodnionym jest, że B. M. (O.) była dłużniczką (...) z tytułu trzech umów pożyczki, które zawarła z powodem w 2014 roku. W związku z nieregulowaniem zobowiązań wynikających z tych pożyczek, powód dokonał ich skutecznego wypowiedzenia i przystąpił do czynności windykacyjnych, uzyskując w tym celu tytuły egzekucyjne w postaci trzech prawomocnych nakazów zapłaty wydanych w 2016 roku przez Sąd Okręgowy we Włocławku. Finalnie, należności objęte tymi tytułami skierowane zostały na drogę egzekucji sądowej prowadzonej przez komornika sądowego przy Sądzie Rejonowym w Golubiu-Dobrzyniu J. M.. Zgodnie z informacją udzieloną przez komornika sądowego na dzień 22 czerwca 2016 r. (datę darowizny nieruchomości) stan zaległości objętych tymi tytułami wynosił łącznie 1.005.124,89 zł należności głównej oraz 14.183,57 zł zaległych odsetek. W niniejszej sprawie powód wykazał zatem, że posiadał w chwili zawarcia umowy darowizny między B. M. i J. O. roszczenie wobec zbywcy.

W świetle art. 527 § 2 k.c. pokrzywdzenie wierzycieli zachodzi, gdy wskutek czynności fraudacyjnej dłużnik stał się niewypłacalny albo stał się niewypłacalny w wyższym stopniu, niż był przed dokonaniem czynności. Przez niewypłacalność, w ocenie Sądu, rozumieć należy taki stan majątku dłużnika, w którym egzekucja nie może przynieść zaspokojenia wierzytelności pieniężnej, przysługującej przeciwko temu dłużnikowi. Dochodzi do tego w drodze dokonania przez dłużnika czynności prawnej, polegającej na przesunięciu składników majątkowych, powodującej uszczuplenie jego masy majątkowej i braku składników, z których można przeprowadzić egzekucję (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 18 grudnia 2020 r., I ACa 825/19, LEX nr 3154714). Zestawienie stanu zadłużenia B. M. na dzień 22 czerwca 2016 r. oraz 28 czerwca 2019 r. objętego egzekucją na rzecz wobec (...) wskazuje, że stan jej zadłużenia systematycznie zwiększał się o kwotę zaległych odsetek, a prowadzona przez komornika sądowego egzekucja nie zmierzała do zaspokojenia wierzyciela. Niewypłacalność dłużniczki ma zatem charakter trwały, aktualny również na chwilę orzekania. Wskazuje na to treść zeznań złożonych przez B. M. w charakterze świadka, w których potwierdziła, że egzekucja prowadzona wobec niej na rzecz (...) jest bezskuteczna, gdyż zarabia obecnie minimalne wynagrodzenie za pracę i nie posiada innego majątku. W powyższym zakresie, zeznania świadka B. M., jako zgodne z treścią zgromadzonych w sprawie dokumentów, Sąd uznał za wiarygodne i potwierdzające istnienie przesłanki pokrzywdzenia wierzycieli.

Dla uznania, że dłużniczka działała ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli nie jest konieczne wykazanie, że stan niewypłacalności objęty był jej zamiarem. Wystarczy, że dłużnik takie pokrzywdzenie przewidywał w granicach ewentualności. Świadomość pokrzywdzenia musi przy tym istnieć w chwili dokonywania zaskarżanej czynności prawnej. Ze złożonych przez B. M. zeznań w charakterze świadka wynika, że rezygnacja przez nią z prowadzenia działalności rolniczej i darowanie nieruchomości bratu wynikały z jej świadomej decyzji, którą motywowała utratą zainteresowania prowadzeniem takiego rodzaju działalności gospodarczej. Nie była to decyzja wynikająca z sytuacji nagłej, bądź zdarzenia o charakterze losowym. Dłużniczka miała przy tym świadomość ciążącego na niej nadal zadłużenia z tytułu kredytów i pożyczek zaciągniętych na działalność rolniczą, skoro liczyła, że uzyska pomoc pozostałych domowników w ich spłacie. Logicznym zatem wnioskiem jest, że dłużniczka wyzbywając się w drodze czynności nieodpłatnej (darowizny) nieruchomości, stanowiących praktycznie całość jej osobistego majątku i potencjalne źródło dochodów, czemu towarzyszyła świadomości ciążących na niej zobowiązań z tytułu pożyczek, przewidywała, że konsekwencją takich czynności będzie jej niewypłacalność i na taki stan godziła się. Dodatkowo, zgodnie z art. 529nkc domniemywa się, że dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli, jeżeli stał się niewypłacalny wskutek dokonania darowizny. Sytuacja taka miała miejsce w przedmiotowej sprawie, gdyż na skutek darowizny na rzecz brata J. O. dłużniczka B. M. stała się niewypłacalna.

W odniesieniu do ostatniego z rozważanych w tym miejscu warunków stawianych skardze pauliańskiej w przepisie art. 527 § 1 k.c., czyli wiedzy osoby trzeciej (w przedmiotowej sprawie był nią J. O.), o tym że dłużnik działa z pokrzywdzeniem wierzycieli należy zauważyć, ze przepis art. 527 § 3 k.c. ustanawia w tym zakresie korzystne dla powoda domniemanie prawne. Przepis art. 527 § 3 k.c. wprowadza domniemanie, że jeśli osoba trzecia pozostawała z dłużnikiem w bliskim stosunku w chwili, gdy dokonywał on czynności krzywdzącej wierzycieli, domniemywa się, że wiedziała, a przynajmniej przy zachowaniu należytej staranności mogła się dowiedzieć o tym, iż dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli. Ciężar obalenia tego domniemania spoczywa na osobie trzeciej, która w tym celu musi wykazać, że pomimo stosunku bliskości z dłużnikiem nie wiedziała i nawet przy zachowaniu należytej staranności nie mogła się dowiedzieć o tym, iż dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 23 października 2018 r., V ACa 797/17, LEX nr 3128381). Zgodnie z utrwaloną w orzecznictwie sądowym wykładnią kryterium „bliskich stosunków”, o ich istnieniu decydują zarówno więzy pokrewieństwa, jak również fakt rzeczywistego utrzymywania między dłużnikiem a osobą trzecią bliskich relacji. W ocenie Sądu, takie okoliczności zaistniały w przedmiotowej sprawie. Dłużniczka i osoba trzecia są rodzeństwem, a w czasie gdy dokonana została między nimi darowizna pozostawali we wspólnym gospodarstwie domowym ze swoimi rodzicami w miejscowości O.. Okoliczności te potwierdzają zeznania świadków B. M. i J. O., które jako wzajemnie spójne i prowadzące do wniosków zgodnych z zasadami doświadczenia życiowego, Sąd uznał w tej części za wiarygodne. Wynika z nich również, że dłużniczka prowadziła gospodarstwo rolne z pomocą członków rodziny, zamieszkujących pod jednym adresem w miejscowości (...). Zeznając w charakterze świadka przyznała, że jej rodzice mieli szeroką wiedzę o jej sytuacji finansowej, a zaciągnięte w (...) pożyczki miały służyć potrzebom całej rodziny. Logicznym zatem jest, że również brat dłużniczki posiadał wiadomości o jej zadłużeniu wynikającym z prowadzonej działalności rolniczej, którą następnie po rezygnacji siostry zamierzał kontynuować. Z tego powodu Sąd uznał za niewiarygodne, jako sprzeczne z treścią zeznań B. M. i doświadczeniem życiowym, zeznania świadka J. O. w części odnoszącej się do braku jego wiedzy o innym, niż objęte hipoteką Banku Spółdzielczego w B., zadłużeniu swojej siostry B. M.. W konsekwencji domniemanie ustanowione w art. 527 § 3 k.c. nie zostało w toku postępowania dowodowego obalone. Dodatkowo, zgodnie z art. 528 kc jeżeli wskutek czynności prawnej dokonanej przez dłużnika z pokrzywdzeniem wierzycieli osoba trzecia uzyskała korzyść majątkową bezpłatnie, wierzyciel może żądać uznania czynności za bezskuteczną, chociażby osoba ta nie wiedziała i nawet przy zachowaniu należytej staranności nie mogła się dowiedzieć, że dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli. Zatem darowizna (czynność nieodpłatna) dokonana przez B. M. na rzecz J. O. uniezależnia skuteczność roszczenia powoda od stanu wiedzy J. O. o działaniu B. M. ze świadomością pokrzywdzenia powoda.

Reasumując tę część wyników postępowania, Sąd meriti uznał za udowodnione, że zawarta w dniu 22 czerwca 2016 r. umowa darowizny nieruchomości położonych w miejscowościach P. i O. pomiędzy rodzeństwem B. M. i J. O. została dokonana w okolicznościach, które wskazują na pokrzywdzenie wierzycieli zbywcy. Korzyścią majątkową J. O. wynikającą z czynności fraudacyjnej było uzyskanie własności nieruchomości stanowiących uprzednio majątek B. M.. Wartość nabytych w ten sposób nieruchomości wynosiła ponad 900.000 zł, na co wskazują oświadczenia stron umowy darowizny zawarte w akcie notarialnym oraz sporządzona na potrzeby postępowania opinia biegłego w zakresie wyceny nieruchomości.

W ocenie Sądu, wyniki podstępowania dowodowego pozwalają również stwierdzić, że spełnione zostały przesłanki ustanowione w art. 531 § 2 k.c., które uzasadniają uznanie za bezskuteczne w stosunku do powoda rozporządzenie przez J. O. korzyścią uzyskaną od B. M. na rzecz strony pozwanej, tj. umowy przeniesienia własności nieruchomości zawartej w dniu 11 kwietnia 2017 r.

Przepis art. 531 § 2 k.c. uzależnia uwzględnienie powództwa pauliańskiego, zaskarżającego czynność prawną którą osoba trzecia rozporządziła korzyścią uzyskaną od dłużnika na rzecz kolejnej osoby, od tego, aby ta osoba wiedziała o okolicznościach uzasadniających uznanie czynności dłużnika za bezskuteczną, a więc o przesłankach określonych w art. 527 § 1 k.c. Przesłanka ta jednak nie musi zostać wykazana w sytuacji, gdy czynność prawna miała charakter nieodpłatny (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z dnia 11 stycznia 2017 r., I ACa 494/16, LEX nr 2265615).

Na wstępie wskazać należy, że w ocenie Sądu nie znajdują uzasadnienia twierdzenia powoda dotyczące nieodpłatności czynności zbycia nieruchomości dokonanej pomiędzy J. O. a pozwanymi ze względu na zarzucany brak ekwiwalentności świadczeń stron tej czynności. Po pierwsze, w ocenie Sądu cena sprzedaży nieruchomości wynosząca 910.000 zł, określona w umowie między J. O. a pozwanymi, odpowiadała wartości rynkowej przedmiotu umowy, była nawet od tej wartości nieznacznie wyższa. Sąd w całości podzielił opinię biegłego rzeczoznawcy z zakresu wyceny nieruchomości, który oszacował wartość rynkową nieruchomości w czasie dokonywania czynności między J. O. i pozwanymi na kwotę zbliżoną do ceny sprzedaży, tj. 904.100 zł. Opinia biegłego rzeczoznawcy nie budzi wątpliwości Sądu co do jej rzetelności, jest spójna i logiczna oraz została sporządzona w przepisanej formie, a wnioski z niej wynikające nie były kwestionowane przez strony postępowania. Po drugie, przyjęty przez strony umowy sposób zapłaty ceny, tj. częściowo w drodze przelewu bankowego ze środków postawionych do dyspozycji pozwanych przez Bank Spółdzielczy w I. (602.000 zł), a częściowo w drodze przekazania J. O. przez pozwanych gotówki (308.000 zł), nie podważa odpłatnego charakteru czynności. Taki sposób wzajemnych rozliczeń stron potwierdzają ich oświadczenia złożone przed notariuszem do aktu notarialnego umowy przenoszącej własność nieruchomości z dnia 11 kwietnia 2017 r., dowody przelewów bankowych na rachunek J. O. i rachunek kredytu hipotecznego w BS w B. oraz umowa kredytu inwestycyjnego udzielonego pozwanym. Potwierdzają je również zgodne zeznania świadka J. O. oraz pozwanych M. i A. P. (1), które Sąd w tym zakresie, jako zgodne z pozostałymi dowodami w sprawie, uznał za wiarygodne. Powód nie przedstawił przekonujących dowodów, które mogłyby podważyć przedstawiony wyżej sposób rozliczenia stron. W ocenie Sądu fakt, że pozwani prowadzili działalność rolniczą w znacznych rozmiarach, na co wskazuje powierzchnia ich użytków rolnych oraz wartość fakturowanej sprzedaży płodów rolnych, wskazuje, że mogli oni dysponować środkami pieniężnymi pozwalającymi na sfinansowanie w części ceny określonej w umowie nabycia nieruchomości.

Niemniej, powództwo (...) zasługiwało na uwzględnienie z uwagi na fakt, iż strona pozwana posiadała wiedzę o okolicznościach uzasadniających uznanie czynności dłużniczki B. M. za bezskuteczną. W tym zakresie Sąd nie uznał za udowodnione twierdzeń pozwanych A. P. (1) i M. P., przesłuchanych na okoliczność transakcji nabycia nieruchomości od J. O., o tym, że nie wiedzieli oni o zadłużeniu B. M. wobec (...), gdyż pozostają one w sprzeczności z pozostałymi dowodami zebranymi w sprawie, które Sąd uznał za wiarygodne, w tym również z treścią innych zeznań złożonych przez samych pozwanych i świadka J. O.. Pozwany A. P. (1) podczas przesłuchania stron potwierdził bowiem, że znał treść pism kierowanych do niego przez (...) dotyczących przelewu wierzytelności, jakie przysługiwały B. M. oraz, że odmówił żądaniu powoda przekazania należności dłużniczki. W powyższym zakresie zeznania pozwanego są zgodne z treścią korespondencji pomiędzy A. P. (1) a (...), która znajduje się w aktach sprawy, tj. zawiadomień o cesji wierzytelności z 2014 r., wezwania (...) do zapłaty należności przysługujących B. M. (z dnia 14 października 2015 r.) i odmowy spełnienia tego żądania (z dnia 19 października 2015 r.). Pozwana M. P. przyznała natomiast, że prowadziła działalność rolniczą wspólne z mężem A. P. (1), należy zatem przyjąć, że posiadała taką samą wiedzę o rozliczeniach B. M., jaką posiadał jej mąż.

W ocenie Sądu wynika z tego, że pozwani wiedzieli, iż B. M. miała trudności z regulowaniem swych zobowiązań i musiała liczyć się z obowiązkiem zwrotu zaciągniętych w (...) pożyczek kosztem innych składników jej majątku, a wiedzę o tym posiadali co najmniej od października 2015 roku. Nie może budzić wątpliwości fakt, iż pozwani mieli świadomość, że J. O. nabył nieruchomości od B. M. w dniu 22 czerwca 2016 r., tj. w stosunkowo niedługim czasie poprzedzającym czynność między pozwanymi a J. O., i w okresie, gdy B. M. była już niewypłacalna. Wniosek taki można wyprowadzić z treści § 4 warunkowej umowy sprzedaży (aktu notarialnego Rep. A nr (...)). Pozwany A. P. (1) przyznał zresztą w toku przesłuchania stron, że miał taką wiedzę od J. O., od którego dowiedział się również, że B. M. darowała bratu nieruchomości, gdyż sama zrezygnowała z prowadzenia gospodarstwa rolnego.

Okoliczności, że pozwani otrzymali ofertę nabycia nieruchomości od J. O. oraz nabywali wcześniej nieruchomości od ojca dłużniczki, na co wskazują zeznania świadka J. O. oraz pozwanego A. P. (1), choć samoistnie nie przesądzają o wiedzy pozwanych na temat czynności fraudacyjnej dłużniczki, wskazują jednak, że strony tych czynności pozostawały ze sobą w kontaktach gospodarczych, z czego można wywieść, iż miały wiedzę o swojej sytuacji finansowej. Z kolei, okoliczność że pozwani nabyli nieruchomości w celu prowadzenia na nich działalności rolniczej i faktycznie taką działalność prowadzili, na co wskazują zeznania przesłuchanego w charakterze świadka A. P. (2), które sąd ocenił jako wiarygodne, nie stanowi w istocie okoliczności wykluczającej możliwość uznania czynności dłużnika za bezskuteczną wobec powoda w świetle art. 527 § 1 k.c. w związku z art. 531 § 2 k.c.

Mając powyższe na uwadze Sąd uznał żądanie powoda za uzasadnione i orzekł jak w sentencji wyroku.

O kosztach postępowania orzeczono zgodnie z zasadą odpowiedzialności za wynik procesu na podstawie art. 98 § 1 k.p.c., zasądzając od pozwanych solidarnie na rzecz powoda koszty procesu w kwocie 17.217 zł, w tym stanowiące wynagrodzenie pełnomocnika procesowego będącego radcą prawnym, na które składały się: koszty zastępstwa procesowego w wysokości 10.800 zł (na podstawie § 2 pkt 7 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r w sprawie opłat za czynności radców prawnych), koszty zastępstwa procesowego w postępowaniu zażaleniowym sygn. V ACz 251/19 w wysokości 5.400 zł (na podstawie § 10 ust. 2 pkt 1 ww. rozporządzenia), opłata skarbowa od pełnomocnictwa 17 zł oraz uiszczona zaliczka na poczet opinii biegłego w wysokości 1.000 zł.

Ponadto, tytułem brakujących kosztów sądowych pozwani zostali solidarnie obciążeni obowiązkiem uiszczenia na rzecz Skarbu Państwa kwoty 50.589,66 zł, na którą składa się: opłata od pozwu ustalona z uwzględnieniem wartości przedmiotu sporu wynoszącej 910.000 zł w wysokości 5% tej kwoty, tj. 45.500 zł (na podstawie art. 13 ust. 1 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych), nieuiszczone koszty opinii biegłego rzeczoznawcy z zakresu wyceny nieruchomości w kwocie 4.953,54 zł (6.953,54 zł minus uiszczone zaliczki 2.000 zł) oraz należności przyznane świadkowi J. O. w wysokości 136,12 zł.

SSO Agnieszka Dutkiewicz

Z:

1.  odnot.

2.  odpis wyroku z uzasadnieniem dor. peln. pozwanych;

3.  kal. 14 dni