Pełny tekst orzeczenia

UZASADNIENIE

postanowienia Sądu Rejonowego Gdańsk – Północ w Gdańsku

z dnia 5 maja 2021 roku

Wnioskodawczyni Y. C. wystąpiła z wnioskiem o stwierdzenie nabycia spadku po M. C. (1), zmarłym w dniu 13 października 2014 r. w N., ostatnio zamieszkałym w N.. Domagała się stwierdzenia nabycia spadku z mocy ustawy przez nią jako żonę spadkodawcy oraz przez dzieci spadkodawcy D. C. i C. C. (2), w udziałach po 1/3 przez każdego z nich.

W uzasadnieniu wniosku wskazano, że spadkodawca był obywatelem polskim. Pozostawił po sobie testament z dnia 25 października 2013 r., sporządzony w N., jednak w świetle obowiązujących przepisów polskiego prawa spadkowego dokument ten jest nieważny. W skład spadku znajdującego się w Polsce wchodzi spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu mieszkalnego położonego przy ul. (...) w G.. Wnioskodawczyni podniosła również, że strony postępowania na stałe zamieszkują w Stanach Zjednoczonych (k. 2-4).

W piśmie z dnia 15 lutego 2019 r. wnioskodawczyni przedstawiła przyczyny nieważności testamentu sporządzonego przez spadkodawcę wskazując, że w testamencie tym brak jest oświadczenia spadkodawcy o wyborze prawa właściwego, które znajdzie zastosowanie w sprawie na wypadek jego śmierci. W konsekwencji w ocenie wnioskodawczyni sprawa podlega prawu ojczystemu spadkodawcy z chwili jego śmierci. Wskazała, iż właściwe dla rozpatrzenia sprawy, w tym dla oceny ważności rozrządzeń testamentowych spadkodawcy będą przepisy prawa polskiego materialnego, a tym samym testament spadkodawcy w świetle polskiego prawa należy uznać za nieważny jako niesporządzony w jednej z form przewidzianych przez kodeks cywilny (k. 120).

W sprawie zaistniała konieczność wyznaczenia kuratorów do reprezentowania małoletnich uczestników C. i D. C. – z uwagi na sprzeczność interesów małoletnich uczestników i wnioskodawczyni jako ich przedstawicielki ustawowej, która została powołana do całości spadku po spadkodawcy. Na mocy postanowienia Sądu Rejonowego Gdańsk – Południe w Gdańsku z dnia 17 lipca 2020 r. ustanowiono dla małoletniej uczestniczki C. C. (2) kuratora w osobie radcy prawnego M. S., w celu reprezentowania jej w niniejszej sprawie (k. 193). Kurator dla małoletniego D. C. został ustanowiony na mocy postanowienia Sądu Rejonowego Gdańsk – Południe w Gdańsku z dnia 2 października 2020 r. w osobie radcy prawnego M. C. (2) (k. 201).

Ustosunkowując się do wniosku o stwierdzenie nabycia spadku kurator ustanowiony dla małoletniego uczestnika D. C. oświadczył, że kwestionuje ważność testamentu sporządzonego przez spadkodawcę oraz wniósł o stwierdzenie, że spadek po zmarłym dziedziczą z mocy ustawy w udziałach po 1/3 wnioskodawczyni i małoletni uczestnicy postępowania. Wniósł również o przyznanie mu wynagrodzenia oraz zwrotu wydatków wedle norm przepisanych (k. 223-224).

Ustanowiony dla małoletniej uczestniczki C. C. (2) kurator złożył wniosek
o przyznanie mu wynagrodzenia za pełnienie funkcji kuratora według norm przepisanych
z uwzględnieniem podatku VAT.

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

Spadkodawca M. C. (1) urodzony w dniu (...) w Polsce zmarł
w dniu 13 października 2014 r. w N.. Przed śmiercią zamieszkiwał w N., okręgu Q., dzielnicy L. N.. Był obywatelem polskim. W chwili śmierci pozostawał w związku małżeńskim z Y. C., z którą miał dwoje dzieci: C. C. (2) i D. C., oboje urodzonych w dniu (...) Nie miał dzieci przysposobionych.

O śmierci spadkodawcy wnioskodawczyni dowiedziała się w dniu jego śmierci. Nie była uznana za niegodną dziedziczenia. Nie zrzekała się dziedziczenia po spadkodawcy.

Wnioskodawczyni nie składała oświadczenia o odrzuceniu spadku po mężu spadkodawcy, ani w imieniu własnym, ani w imieniu małoletnich dzieci.

W 2016 r. wnioskodawczyni została wyznaczona przez Sąd do spraw spadkowych i opiekuńczych S. J. opiekunem majątku małoletnich C. i D. C..

( dowód: kopie zaświadczeń o wyznaczeniu opiekuna dla małoletnich uczestników z tłumaczeniem – k. 11-17, kopia aktu zgonu spadkodawcy z tłumaczeniem– k. 19-26, kopia aktu urodzenia uczestniczki C. C. (2) z tłumaczeniem – k. 28-32, kopia aktu urodzenia uczestnika D. C. z tłumaczeniem – k. 33-37, kopia aktu małżeństwa spadkodawcy i wnioskodawczyni z tłumaczeniem – k. 38-45, dowód z zapewnienia spadkowego wnioskodawczyni – k. 147-150)

Spadkodawcy przysługiwało spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu położonego przy ul. (...) w G..

( dowód: treść księgi wieczystej kw (...) – k. 46-80)

W dniu 25 października 2013 r. w N. M. C. (1) sporządził testament zgodnie z prawem miejscowym. Testament został sporządzony w języku angielskim. W treści testamentu spadkodawca oświadczył, iż miejsce sporządzenia testamentu (dzielnica Q., N.) jest jego miejscem zamieszkania. Testament został sporządzony pismem maszynowym oraz podpisany przez spadkodawcę oraz przed dwóch świadków obecnych przy sporządzaniu testamentu. Przy podpisach świadków testamentu widnieją ich adresy zamieszkania.

Testament zawiera powołanie spadkobiercy w osobie żony spadkodawcy Y. C., pod warunkiem, że żona dożyje jego śmierci (w oryginale: I will give and bequeath unto the persons named below, if he or she survives me, the (...) described below: name: Y. C., address: 260-16 57 A., L. N., NY (...), relationship: wife, property: ul. (...), G. – B. ”. Ponadto, w treści testamentu spadkodawca oświadczył, że cały pozostały, oczyszczony z długów majątek oraz pozostałość jego majątku, jakiegokolwiek rodzaju i charakteru oraz gdziekolwiek zlokalizowany majątek (w oryginale: all of the rest residue and remainder of my estate of whatever kind and character and whathever located) „daje, zapisuje w testamencie oraz zostawia w spadku” swojej żonie, pod warunkiem, że dożyje ona jego śmierci. Wskazał również, że nie dokonuje żadnego zapisu dla swoich dzieci, wiedząc, że jako ich rodzic, jego żona nadal będzie dbać o ich potrzeby i wymagania. W przypadku, gdyby jego żona nie dożyła jego śmierci, oświadczył, że cały pozostały majątek „daje, zapisuje” swoim dzieciom według udziału.

Wnioskodawczyni została również wyznaczona do pełnienia funkcji wykonawcy testamentu, upoważnionego do przeprowadzenia wszystkich postanowień woli spadkodawcy i opłacenia jego słusznych długów, zobowiązań i kosztów pogrzebu.

Oryginał dokumentu obejmującego testament spadkodawcy został złożony w Sądzie do spraw Spadkowych i Opiekuńczych O. Q. w stanie N., pod numerem kontrolnym (...) i numerem akt 2016-1629.

Testament został otwarty i ogłoszony przez Sąd na posiedzeniu niejawnym w dniu 5 maja 2021 roku.

( dowód: poświadczona kopia testamentu spadkodawcy z dnia 25.10.2013 r. z tłumaczeniem– k. 118, wyciąg z ustawy obowiązującej w stanie N. z tłumaczeniem – k. 107-116, dowód z zapewnienia spadkowego wnioskodawczyni – k. 147-150, protokół otwarcia i ogłoszenia testamentu k. 234)

Sąd zważył, co następuje:

Zamknięcie rozprawy i wydanie orzeczenia nastąpiło po uprzednim zobowiązaniu stron do zajęcia ostatecznych stanowisk na piśmie, na podstawie art. 15zzs ² ustawy z dnia 2 marca 2020 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem (...)19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych (Dz. U. z 2020 r., poz. 1842), zgodnie z którym jeżeli w sprawie rozpoznawanej według przepisów Kodeksu postępowania cywilnego postępowanie dowodowe zostało przeprowadzone w całości, sąd może zamknąć rozprawę i wydać orzeczenie na posiedzeniu niejawnym po uprzednim odebraniu od stron lub uczestników postępowania stanowisk na piśmie. Wobec spełnienia przesłanek opisanych w cytowanym przepisie, Sąd orzekł jak w punkcie I postanowienia.

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił w oparciu o przedłożone wraz z wnioskiem kopie dokumentów urzędowych przetłumaczonych na język polski przez tłumacza przysięgłego języka angielskiego. Ich prawdziwość i autentyczność nie była kwestionowana. Dokumenty te stanowiły podstawę ustalenia daty śmierci spadkodawcy, jego stanu cywilnego w chwili śmierci oraz kręgu spadkobierców.

Dowodem w sprawie było również zapewnienie spadkowe wnioskodawczyni Y. C., które z uwagi na miejsce zamieszkania wnioskodawczyni zostało odebrane w drodze pomocy sądowej przez organ państwa obcego. Sąd dał wiarę złożonemu przez wnioskodawczynię zapewnieniu spadkowemu, albowiem jego treść pozostawała spójna z dowodami w postaci dokumentów zgromadzonych w aktach sprawy.

Podstawą ustaleń faktycznych w sprawie był również dokument stanowiący rozporządzenie ostatniej woli spadkodawcy M. C. (1) wraz z jego tłumaczeniem przysięgłym na język polski. Strony nie kwestionowały autentyczności tego dokumentu, ani jego formalnej ważności. W sprawie kwestionowano jedynie, by dokument ten stanowił podstawę dziedziczenia po M. C. (1) według polskiego porządku prawnego.

Przedmiotem niniejszej sprawy jest stwierdzenie nabycia spadku po M. C. (1) – obywatelu polskim zmarłym na terenie Stanów Zjednoczonych i ostatnio stale tam zamieszkałym.

Z uwagi na fakt sporządzenia przez spadkodawcę testamentu na terenie Stanów Zjednoczonych, zasadniczą kwestią pozostawało ustalenie, czy przedmiotowy testament stanowi podstawę dziedziczenia po spadkodawcy. Zarówno wnioskodawczyni, jak i kurator ustanowiony dla małoletniej uczestniczki C. C. (2) domagali się stwierdzenia nabycia spadku po spadkodawcy z pominięciem testamentu sporządzonego za granicą, przy zastosowaniu norm polskiego prawa materialnego i w oparciu o porządek dziedziczenia ustawowego przewidziany w kodeksie cywilnym.

W pierwszej kolejności wskazać należy, że sąd polski ma jurysdykcję do orzekania w przedmiocie stwierdzenia nabycia spadku po M. C. (1), bowiem zgodnie z treścią art. 1108 § 1 k.p.c. do jurysdykcji krajowej należą sprawy spadkowe, jeżeli spadkodawca w chwili śmierci był obywatelem polskim lub miał miejsce zamieszkania bądź miejsce zwykłego pobytu w Rzeczypospolitej Polskiej. Stosownie do treści art. 1099 § 1 k.p.c. brak jurysdykcji krajowej sąd bierze pod rozwagę z urzędu w każdym stanie sprawy, a w razie stwierdzenia braku jurysdykcji krajowej sąd odrzuca pozew lub wniosek.

Rzeczypospolita Polska jest stroną Konwencji z dnia 5 października 1961 r. dotyczącej kolizji praw w przedmiocie formy rozporządzeń testamentowych (Dz. U. z 1969 r., poz. 284 i poz. 285). Konwencja ta obowiązuje w Polsce od dnia 2 listopada 1969 r. Wprawdzie Stany Zjednoczone do konwencji tej nie przystąpiły, jednak – jak wynika z art. 6 Konwencji – ma ona zastosowanie nawet wówczas, gdy miarodajne prawo wskazane jej przepisami nie jest prawem żadnego z umawiających się państw, jak również zainteresowaniu nie są obywatelami żadnego z tych państw. Oznacza to, że normy przedmiotowego aktu prawnego są stosowane przez polski sąd niezależnie od tego, z jakimi państwami rozstrzygana sprawa ma związek. Tym samym normy konwencji haskiej w zakresie przedmiotowym jej regulacji zastępują całkowicie normy polskiego prawa wewnętrznego, w tym przepisy ustawy z dnia 4 lutego 2011 r. Prawo prywatne międzynarodowe. Podkreślenia wymaga również, iż na zastosowanie przepisów konwencji haskiej wskazywała także już sama treść art. 66 ustawy Prawo prywatne międzynarodowe w brzmieniu obowiązującym zarówno na datę testowania, jak i na datę śmierci spadkodawcy. Przywołany artykuł wprost odsyłał do postanowień Konwencji przy określeniu prawa właściwego dla formy testamentu.

W judykaturze podkreślono, że przepisy Konwencji z 1961 r. zostały ukształtowane w taki sposób, aby w możliwie szerokim zakresie utrzymać w mocy rozrządzenia testamentowe (zob. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 26 września 2001 r., IV CKN 468/00). W tym stanie rzeczy ważność testamentu sporządzonego przez spadkodawcę w niniejszej sprawie podlegała ocenie w świetle powyższej Konwencji.

Zgodnie z art. 1 Konwencji z 1961 r., rozrządzenie testamentowe jest ważne pod względem formy, jeżeli spełniony jest jeden z niżej wskazanych warunków: jego forma jest zgodna z prawem miejsca dokonania rozrządzenia, prawem państwa, którego spadkodawca był obywatelem, prawem miejsca zamieszkania lub pobytu spadkodawcy w chwili rozporządzenia lub jego śmierci, a w odniesieniu do nieruchomości także prawa miejsca jej położenia. Do ważności testamentu pod względem formy wystarcza zatem, aby została zachowana jego forma z uwzględnieniem któregokolwiek z przypadków wskazanych w art. 1 Konwencji z 1961 r. W świetle dokonanych w sprawie ustaleń faktycznych nie ulega wątpliwości, iż spadkodawca, zarówno w chwili testowania, jak i w chwili śmierci, posiadał obywatelstwo polskie oraz obywatelstwo amerykańskie. Jego miejsce zamieszkania i zwykłego pobytu znajdowało się w Stanach Zjednoczonych. Tam też spadkodawca dokonał rozrządzenia na wypadek śmierci. Dla oceny zachowania przez niego wymogów formy testamentu mogło mieć zatem zastosowanie prawo amerykańskie. Należy przy tym wskazać, iż na gruncie niniejszej sprawy nie znajduje uzasadnienia argumentacja podnoszona zarówno przez pełnomocnika wnioskodawczyni, jak i kuratora ustanowionego dla małoletniego uczestnika D. C..

Celem ustalenia, czy forma testamentu sporządzonego przez spadkodawcę M. C. (1) jest zgodna z prawem wewnętrznym miejsca, w którym dokonał on rozrządzenia, Sąd zwrócił się do Ministerstwa Sprawiedliwości Departamentu Współpracy Międzynarodowej i Praw Człowieka o nadesłanie wyciągu z odpowiednich przepisów prawa materialnego obowiązującego w chwili sporządzenia testamentu w miejscu zamieszkania spadkodawcy. Z nadesłanych przepisów zawartych w ustawie E., P. and T. Law ( (...)) obowiązującej w stanie N., wynika, że testament może być sporządzony na piśmie, podpisany na końcu przez testatora lub w imieniu testatora przez inną osobę w jego obecności i zgodnie z jego wskazówkami. Ponadto w obu przypadkach złożenie podpisu powinno nastąpić w obecności przynajmniej dwóch świadków, którzy następnie w terminie trzydziestu dni zarówno potwierdzą podpis testatora, złożony lub potwierdzony w ich obecności oraz na żądanie testatora złożą swoje podpisy i podadzą swoje adresy na końcu testamentu. Wskazane wymogi formalne przewidziane przez przepisy prawa amerykańskiego, spełnia testament sporządzony przez M. C. (1) w dniu 25 października 2013 r. Nie budzi wątpliwości, że testament ten został podpisany zarówno przez samego spadkodawcę, jak i przez dwóch świadków, którzy podali swoje adresy.

Zgodnie z treścią testamentu z dnia 25 października 2013 r. wolą spadkodawcy M. C. (1) było uczynienie jedyną spadkobierczynią jego żony Y. C.. Treść testamentu jest jasna i nie pozostawia żadnych wątpliwości interpretacyjnych.

Wobec tak poczynionych ustaleń zasadnym jest stwierdzenie nabycia spadku
w oparciu o powyższy testament. Należy też stwierdzić, że w sprawie nie ustalono żadnych okoliczności wskazujących na nieważność testamentu w rozumieniu art. 945 k.c. Wobec tego Sąd stwierdził nabycie spadku po M. C. (1) na podstawie testamentu sporządzonego przez niego w dniu 25 października 2013 r.

Mając na uwadze powyższe orzeczono jak w punkcie II postanowienia.

O kosztach postępowania Sąd rozstrzygnął w oparciu o art. 520 § 1 k.p.c., zgodnie z którym w postępowaniu nieprocesowym każdy uczestnik ponosi koszty związane ze swym udziałem w sprawie. W niniejszej sprawie z wnioskiem wystąpiła wnioskodawczyni Y. C., stając się inicjatorką postępowania o stwierdzenie nabycia spadku. W sprawie został przedłożony testament spadkodawcy, którego wyłączną beneficjentką jest wnioskodawczyni, wobec czego wszelkie czynności związane z tłumaczeniem dokumentów zostały podjęte w interesie wnioskodawczyni i zgodnie z jej udziałem w sprawie, a zatem powinny obciążać ją koszty wygenerowane przez te czynności. Jednocześnie szczegółowe rozliczenie kosztów sądowych pozostawiono referendarzowi sądowemu na podstawie art. 108 § 1 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c.

W dalszej kolejności Sąd rozstrzygnął o wynagrodzeniu należnemu kuratorom ustanowionym do reprezentowania małoletnich uczestników postępowania. W niniejszej sprawie zastosowanie znajduje Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 9 marca 2018 roku w sprawie określenia wysokości wynagrodzenia i zwrotu wydatków poniesionych przez kuratorów ustanowionych dla strony w sprawie cywilnej (Dz.U. z 2018 r., poz. 536). Zgodnie z § 1 ust. 1 tego Rozporządzenia, wysokość wynagrodzenia kuratora ustanowionego dla strony w sprawie cywilnej ustala się w kwocie nieprzekraczającej 40% stawek minimalnych za czynności adwokackie określonych w przepisach wykonawczych wydanych na podstawie art. 16 ust. 3 ustawy z dnia 26 maja 1982 r. - Prawo o adwokaturze (Dz. U. z 2017 r. poz. 2368 i 2400), a w przypadku gdy kuratorem jest radca prawny - w kwocie nieprzekraczającej 40% stawek minimalnych za czynności radców prawnych określonych w przepisach wykonawczych wydanych na podstawie art. 225 ust. 3 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o radcach prawnych (Dz. U. z 2017 r. poz. 1870 i 2400 oraz z 2018 r. poz. 138), w obu przypadkach nie mniej niż 60 zł. Wysokość stawek minimalnych
w sprawach nieokreślonych w przepisach, o których mowa w ust. 1, ustala się, przyjmując za podstawę stawkę w sprawach o najbardziej zbliżonym rodzaju (ust. 2). Kuratorem ustanowionym zarówno dla uczestniczki C. C. (2), jak i uczestnika D. C. był radca prawny. Wobec tego należało zastosować przepisy Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych, zgodnie z którym stawki minimalne wynoszą za prowadzenie spraw o stwierdzenie nabycia spadku – 120 zł, a jeżeli przedmiotem postępowania jest również ważność testamentu – 720 zł (§ 6 pkt 2 Rozporządzenia). Przedmiotem niniejszego postępowania była również ważność testamentu sporządzonego przez spadkodawcę w Stanach Zjednoczonych, dlatego stawką mającą zastosowanie jest kwota 720 zł. 40% tej kwoty stanowi zaś 288,00 zł. Przedmiotowa kwota została podwyższona o 23% stawkę podatku VAT, bowiem kuratorzy będący radcami prawnymi prowadzącymi działalność gospodarczą posiadają status podatnika podatku od towarów i usług. Na marginesie wskazać należy, że Rozporządzenie z dnia 9 marca 2018 r. nie przewiduje obowiązku podwyższenia wynagrodzenia należnego kuratorowi o wskazany podatek, jednak stosowna regulacja w tym przedmiocie znajduje się w ustawie z dnia 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług (Dz. U. z 2021 r., poz. 685 t.j.). Zgodnie bowiem z art. 8 ust. 1 pkt 3 tej ustawy, przez świadczenie usług rozumie się także świadczenie usług zgodnie z nakazem organu władzy publicznej lub podmiotu działającego w jego imieniu lub nakazem wynikającym z mocy prawa. Łączna wysokość wynagrodzenia należnego każdemu kuratorowi wynosi zatem 354,24 zł. Z tych względów orzeczono jak w punktach IV i V postanowienia. Ponadto, należało orzec o zwrocie kuratorowi M. C. (2) kwoty uzasadnionego wydatku poniesionego w związku z pełnieniem funkcji kuratora w wysokości 5,90 zł – na jego wniosek.

ZARZĄDZENIE

1.  Odpis postanowienia z dnia 5 maja 2021 roku wraz z uzasadnieniem doręczyć kuratorowi uczestnika D. C. – r.pr. M. C. (2).

2.  Akta proszę przedłożyć z wpływem lub za 28 dni celem stwierdzenia prawomocności postanowienia.