Pełny tekst orzeczenia

Formularz UK 2

Sygnatura akt

II AKa 172/21

Załącznik dołącza się w każdym przypadku. Podać liczbę załączników:

1

1.  CZĘŚĆ WSTĘPNA

0.11.1. Oznaczenie wyroku sądu pierwszej instancji

wyrok Sądu Okręgowego w P. z dnia (...) r., sygn. akt (...)

0.11.2. Podmiot wnoszący apelację

☐ oskarżyciel publiczny albo prokurator w sprawie o wydanie wyroku łącznego

☐ oskarżyciel posiłkowy

☐ oskarżyciel prywatny

☐ obrońca

☐ oskarżony albo skazany w sprawie o wydanie wyroku łącznego

☒ inny

0.11.3. Granice zaskarżenia

0.11.3.1. Kierunek i zakres zaskarżenia

☒ na korzyść

☐ na niekorzyść

☒ w całości

☐ w części

☐

co do winy

☐

co do kary

☒

co do środka karnego lub innego rozstrzygnięcia albo ustalenia

0.11.3.2. Podniesione zarzuty

Zaznaczyć zarzuty wskazane przez strony w apelacji

☐

art. 438 pkt 1 k.p.k. – obraza przepisów prawa materialnego w zakresie kwalifikacji prawnej czynu przypisanego oskarżonemu

☐

art. 438 pkt 1a k.p.k. – obraza przepisów prawa materialnego w innym wypadku niż wskazany
w art. 438 pkt 1 k.p.k., chyba że pomimo błędnej podstawy prawnej orzeczenie odpowiada prawu

☒

art. 438 pkt 2 k.p.k. – obraza przepisów postępowania, jeżeli mogła ona mieć wpływ na treść orzeczenia

☐

art. 438 pkt 3 k.p.k. – błąd w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę orzeczenia,
jeżeli mógł on mieć wpływ na treść tego orzeczenia

☐

art. 438 pkt 4 k.p.k. – rażąca niewspółmierność kary, środka karnego, nawiązki lub niesłusznego zastosowania albo niezastosowania środka zabezpieczającego, przepadku lub innego środka

☐

art. 439 k.p.k.

☐

brak zarzutów

0.11.4. Wnioski

☒

uchylenie

☒

zmiana

2.  Ustalenie faktów w związku z dowodami przeprowadzonymi przez sąd odwoławczy

.  STANOWISKO SĄDU ODWOŁAWCZEGO WOBEC ZGŁOSZONYCH ZARZUTÓW i wniosków

Lp.

Zarzut

Obraza przepisów art. 555 k.p.k. w zw. z art. 552 § 4 k.p.k., poprzez uznanie, że roszczenie wnioskodawczyni o zadośćuczynienie za krzywdy związane z niesłusznym zatrzymaniem, zastosowaniem poręczenia i zabezpieczenia majątkowego, a także za szkody niematerialne wyrządzone przez trwający 17 lat proces karny, uległo przedawnieniu w (...) r., w sytuacji gdy zgodnie z art. 555 k.p.k., roszczenia tam przewidziane przedawniają się z upływem roku od daty uprawomocnienia się orzeczenia dającego podstawę do odszkodowania i zadośćuczynienia, co powoduje, że w niniejszej sprawie bieg rocznego terminu przedawnienia roszczeń wnioskodawczyni rozpoczął się (...) r., tj. z chwilą uprawomocnienia się orzeczenia kończącego postępowanie, a więc wniosek złożony dnia (...) r bezsprzecznie zasługiwał na uwzględnienie.

☐ zasadny

☐ częściowo zasadny

☒ niezasadny

Zwięźle o powodach uznania zarzutu za zasadny, częściowo zasadny albo niezasadny

W pierwszej kolejności zauważyć należało, że w sprawie bezspornym było, że w związku z toczącym się przeciwko wnioskodawczyni postepowaniem karnym została ona zatrzymana na jeden dzień, (...) r.

Oczywiście nietrafne było zaś stanowisko apelującego, jakoby Sąd I instancji wadliwie ustalił moment upływu terminu przedawnienia roszczenia wnioskodawczyni o zadośćuczynienie za niesłuszne zatrzymanie ((...) r.), jak i to, że wnioskodawczyni zgłaszając swoje roszczenie w dniu (...) r. (data złożenia wniosku), uczyniła to po dacie wyznaczającej w jej przypadku koniec terminu przedawnienia.

Stanowisko apelacji nie uwzględniało tego – co wprost wynika z art. 555 k.p.k. i nie budzi kontrowersji w orzecznictwie – że roszczenia te przedawniają się, w razie zatrzymania, z upływem roku od daty zwolnienia. Przy tej formie krótkotrwałego pozbawienia wolności ustawodawca nie uzależnił dochodzenia roszczeń od sposobu zakończenia sprawy karnej, w razie jej wszczęcia. Rozdzielił kwestię oceny zasadności samego zatrzymania od ostatecznego zakończenia postępowania. Tak więc jego tok, w tym zakończenie wyrokiem określonej treści, nie ma znaczenia dla dochodzenia roszczeń za samo zatrzymanie. Podkreślenia wymagało też, że ani długotrwałość postępowania w sprawie karnej, ani też oczekiwanie na wyrok (sposób rozstrzygnięcia) – na które powoływał się apelujący – nie stanowią usprawiedliwienia dla zwłoki, której dopuściła się wnioskodawczyni w dochodzeniu swoich roszczeń (por.: wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 15 lutego 2019 r., II AKa 305/18).

Nie bacząc na przedstawione powyżej niekontrowersyjne brzmienie i rozumienie art. 555 k.p.k., apelujący pełnomocnik zaprezentował stanowisko sprowadzające się w istocie do jednego argumentu, a mianowicie tego, że przekroczenie terminu przedawnienia z art. 555 k.p.k. było usprawiedliwione. Z uzasadnienia apelacji wynikało przy tym że owym usprawiedliwieniem miało być toczące się długo postępowanie karne. Tak uzasadniony zarzut naruszenia art. 555 k.p.k., sprowadzał się zatem raczej w swej istocie do krytyki ustawodawcy – który ustanowił w tym wypadku roczny termin przedawnienia roszczenia – niżli ocen Sądu I instancji. Tym samym apelujący domagał się de facto zarzucenia powszechnych reguł interpretacji przepisów prawnych i przyjęcia, że art. 555 k.p.k. winien być w tym wypadku – wbrew dominującemu stanowisku – rozumiany w sposób sprzyjający wnioskodawczyni, tj. roczny termin powinno się liczyć od daty wyroku. Stanowisko apelującego pozostawało zatem w oczywistej sprzeczności z przepisami art. 555 k.p.k., które zawierają jasny i prosty zapis co do terminu przedawnienia roszczeń z tytułu zatrzymania. Wykładnia zaprezentowana przez apelującego była zatem w sposób oczywisty nieuprawniona.

Dodać należało, że konkluzji powyższej nie zmieniał podkreślany w apelacji fakt, że krzywda wnioskodawczyni wynikała nie tylko z faktu jej niesłusznego zatrzymania, ale też wiązała się z zastosowaniem wobec niej poręczenia i zabezpieczenia majątkowego, a także z faktem toczenia się przeciwko niej procesu karnego przez 17 lat. Wskazane zdarzenia procesowe – poza oczywiście faktem niesłusznego zatrzymania – nie stanowią bowiem żadnej z podstaw żądania zadośćuczynienia w trybie art. 552 k.p.k. Roszczenia te nie podlegały zatem dochodzeniu w niniejszym postępowaniu toczącym się w na podstawie przepisów rozdziału 58 k.p.k., stąd ich zgłoszenie nie miało znaczenia dla oceny terminu przedawnienia, który – co należy podkreślić – był w ocenianym przypadku roczny i biegł od daty zwolnienia po zatrzymaniu.

W tej sytuacji – jakkolwiek oczywistym było, że pomimo upływu terminu przewidzianego w art. 555 k.p.k., roszczenie wnioskodawczyni nie wygasło – to jednak podmiot, przeciwko któremu roszczenie to przysługiwało, po upływie terminu przedawnienia mógł uchylić się od jego zaspokojenia (por. postanowienie Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 20 sierpnia 2013 r., II AKz 265/13).

Wobec skorzystania przez prokuratora z przysługującego mu prawa i podniesienia zarzutu przedawnienia ( vide: protokół rozprawy z dnia 12 marca 2021 r. w sprawie (...) – k. 91), roszczenie wnioskodawczyni mogło zostać uwzględnione wyłącznie w sytuacji, gdyby Sąd I instancji ustalił (poprzez pryzmat art. 5 k.c.), że upływu terminu był w przypadku wnioskodawczyni usprawiedliwiony wyjątkowymi okolicznościami (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z dnia 30 kwietnia 2013 r., II AKa 73/13). Sąd I instancji jednakże – po przeprowadzeniu w tym zakresie badania – takich okoliczności w przypadku wnioskodawczyni nie doszukał się, zaś apelujący nie wykazał wadliwości przedmiotowego wnioskowania Sądu.

Wykazanie zasadności apelacji wymagało bowiem dowiedzenia, że w przedmiotowej sprawie wystąpiła któraś z wyjątkowych okoliczności, usprawiedliwiających uchybienie terminowi określonemu w art. 555 k.p.k. Przykładowy katalog tych okoliczności ustalony jest w orzecznictwie i zalicza się do nich na przykład: długotrwałą obłożną chorobę, całkowity upadek sił powodujący konieczność zapewnienia opieki osoby trzeciej w sprawach codziennej egzystencji, chorobę psychiczną, ubezwłasnowolnienie, długotrwały pobyt za granicą połączony z niemożnością nawiązania kontaktu z krajem (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 21 maja 2013 r., II AKa 70/13). Wynikało stąd, że wspomniane wyjątkowe okoliczności oznaczać muszą w swej istocie wykluczenie w przypadku wnioskodawcy faktycznej bądź prawnej możliwości działania i prowadzenia swoich spraw życiowych.

Tymczasem z argumentacji zaprezentowanej w apelacji, nie wynikało w żaden sposób, jakoby pomiędzy (...) r. (kiedy to roszczenie o zadośćuczynienie stało się wymagalne) a dniem (...) r. (kiedy upłynął termin jego przedawnienia), czy nawet do dnia faktycznego sporządzenia wniosku w dniu (...) r., a zatem prze okres blisko 16 lat, w przypadku wnioskodawczyni zachodziły okoliczności wykluczające podjęcie działań nakierowanych na zgłoszenie przysługującego jej roszczenia o zadośćuczynienie.

Wprost przeciwnie – apelujący przyznawał, że wnioskodawczyni oczekiwała na wynik sprawy karnej, uzależniając od niego decyzję o złożeniu wniosku o zadośćuczynienie. Świadczy to raczej o potrzebie rekompensaty za proces karny, za stan oskarżenia, czego – jak wskazano powyżej – nie przewidują przepisy rozdziału 58 k.p.k., niż o poczuciu krzywdy wynikającej z krótkotrwałego zatrzymania w (...) r.

Okoliczności te czyniły konkluzję Sądu I instancji – o braku w przypadku wnioskodawczyni szczególnych okoliczności usprawiedliwiających jej zwłokę w zgłoszeniu roszczenia – w pełni uprawnioną.

Oczywiście mylne było także przekonanie apelującego, że sam fakt doznania przez wnioskodawczynię krzywdy w wyniku zatrzymania w sprawie zakończonej następnie wyrokiem uniewinniającym – stanowił wystarczającą przesłankę do wykazania, że w niniejszej sprawie uwzględnieniu zarzutu przedawnienia sprzeciwiały się zasady współżycia społecznego. Takie utożsamienie w apelacji samego faktu zatrzymania w sytuacji późniejszego uniewinnienia wnioskodawczyni z sytuacją, w której uwzględnienie zarzutu przedawnienia naruszałoby zasady współżycia społecznego, stanowiło błąd w rozumowaniu. Czym innym jest bowiem wykazanie zasadności roszczenia o zadośćuczynienie w oparciu o przesłanki określone w art. 552 § 4 k.p.k., czym innym zaś – dowiedzenie, że roszczenie takie powinno być uwzględnione pomimo podniesienia zarzutu przedawnienia. To ostatnie bowiem – jak podkreślano powyżej – wymaga wykazania, że wnioskodawczyni nie miała realnej możliwości (prawnej lub faktycznej) zgłoszenia żądania w okresie biegu terminu przedawnienia o jakim mowa w art. 555 k.p.k., a nie tylko samego powołania się na poczucie słuszność, czy odwołania się do zasad współżycia społecznego wynikających z art. 5 k.c. (por. wyrok Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z dnia 31 stycznia 2013 r., II AKa 391/12 oraz wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 2 kwietnia 2013 r., II AKa 36/13). Podkreślenia wymagało, że zaprezentowane w apelacji utożsamianie wskazanych pojęć, wykluczałoby de facto możliwość uwzględnienia zarzutu przedawnienia roszczenia o zadośćuczynienie zgłaszanego w oparciu o art. 552 § 4 k.p.k. i powodowałoby konieczność każdorazowego zasądzania przez sądy takich roszczeń, pomimo ich przedawnienia. Tymczasem nawet fakt słuszności roszczenia o zadośćuczynienie nie zwalniał uprawnionej wnioskodawczyni z obowiązku respektowania przepisów regulujących sposób realizacji tego prawa, w tym zgłoszenia roszczenia w terminie (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 28 maja 2013 r., II AKa 93/13).

Wniosek

1.  O uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi I instancji.

2.  Ewentualny – o zmianę zaskarżonego orzeczenia i zasądzenie od Skarbu Państwa na rzecz wnioskodawczyni, kwoty 170 000 zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia uprawomocnienia się wyroku do dnia zapłaty, tytułem zadośćuczynienia za krzywdy związane z niesłusznym zatrzymaniem, zastosowaniem poręczenia i zabezpieczenia majątkowego, a także za szkody niematerialne wyrządzone przez trwający 17 lat proces karny.

☐ zasadny

☐ częściowo zasadny

☒ niezasadny

☐ zasadny

☐ częściowo zasadny

☒ niezasadny

Zwięźle o powodach uznania wniosku za zasadny, częściowo zasadny albo niezasadny.

Ad. 1

Jak wskazano powyżej, apelujący pełnomocnik wnioskodawczyni nie wykazał, jakoby zaskarżone orzeczenie oraz poprzedzające jego wydanie procedowanie Sądu I instancji dotknięte było wadami uzasadniającymi potrzebę ponownego rozpoznania sprawy.

Ad. 2

Apelujący nie wykazał także wadliwości w zakresie dokonanej przez Sąd I instancji oceny kwestii przedawnienia roszczenia wnioskodawczyni oraz potrzeby uwzględnienia podniesionego w tym przedmiocie zarzutu prokuratora.

4.  OKOLICZNOŚCI PODLEGAJĄCE UWZGLĘDNIENIU Z URZĘDU

5.  ROZSTRZYGNIĘCIE SĄDU ODWOŁAWCZEGO

0.15.1. Utrzymanie w mocy wyroku sądu pierwszej instancji

Pkt I wyroku

Przedmiot utrzymania w mocy

Zaskarżone rozstrzygnięcie w całości

Zwięźle o powodach utrzymania w mocy

Uwzględniając przedstawione powyżej uwagi, uznać należało, iż rozstrzygnięcie Sądu I instancji było w pełni prawidłowe, czego apelujący nie zdołał skutecznie zakwestionować, a co przesądziło o utrzymaniu zaskarżonego wyroku w mocy.

6.  Koszty Procesu

Punkt rozstrzygnięcia z wyroku

Przytoczyć okoliczności

Pkt II wyroku

Orzekając o kosztach postępowania, Sąd Apelacyjny uwzględniając przepis art. 554 § 4 k.p.k., kosztami procesu za postępowanie odwoławcze obciążył Skarb Państwa.

7.  PODPIS

P. M. (1) P. G. M. Ś.