Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 29 czerwca 2022 roku

Sąd Okręgowy w Sieradzu Wydział I Cywilny

w składzie:

Przewodniczący: sędzia Katarzyna Powalska

Protokolant: Elwira Kosieniak

po rozpoznaniu w dniu 29 czerwca 2022 roku w Sieradzu

na rozprawie

sprawy z powództwa P. M. i J. M.

przeciwko Bankowi (...) SA z siedzibą w W.

o zapłatę ewentualnie o ustalenie i zapłatę

na skutek apelacji obu stron

od wyroku Sądu Rejonowego w Sieradzu

z dnia 23 marca 2022 roku, sygnatura akt I C 425/20

I.  zmienia zaskarżony wyrok w punkcie 3 w ten sposób, że końcowy termin płatności odsetek ustawowych za opóźnienie określa na dzień 29 czerwca 2022 roku i dodaje zastrzeżenie, iż spełnienie zasądzonego na rzecz powodów P. M. i J. M. świadczenia powinno nastąpić za jednoczesnym zaoferowaniem przez powodów pozwanemu Bankowi (...) SA z siedzibą w W. kwoty 70 400 (siedemdziesiąt tysięcy czterysta) złotych;

II.  oddala apelację powodów w całości i apelację pozwanego w pozostałej części;

III.  znosi wzajemnie między stronami koszty postępowania apelacyjnego.

Sygn. akt I Ca 172/22

UZASADNIENIE

Zaskarżonym wyrokiem Sądu Rejonowego w Sieradzu z dnia 23 marca 2022 r. wydanym w sprawie I C 425/20 z powództwa P. M. i J. M. przeciwko Bankowi (...) S.A. z siedzibą w W. o zapłatę ewentualnie o ustalenie i zapłatę oddalono powództwo w zakresie żądania głównego (pkt 1. wyroku), ustalono, że umowa kredytu hipotecznego nr KH/ (...), która została zawarta pomiędzy P. M. i J. M. a Bankiem (...) S.A. z siedzibą w W. w dniu 30 maja 2008 r. jest nieważna (pkt 2. wyroku). Ponadto zasądzono od pozwanego na rzecz powodów kwotę 45.304,22 zł wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 19 maja 2020 r. do dnia zapłaty (pkt 3. wyroku) oraz zasądzono od pozwanego na rzecz powodów 7.629,57 zł tytułem zwrotu kosztów procesu wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia uprawomocnienia się wyroku do dnia zapłaty, w tym kwotę 3.600 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa prawnego (pkt 4. wyroku).

Powyższe orzeczenie zapadło w oparciu o następujące ustalenia i wnioski, których istotne elementy przedstawiają się następująco:

Powodowie są małżeństwem. Powód ma wykształcenie średnie elektroniczne w kierunku reklamy i elektroniki, a powódka ma wykształcenie wyższe psychologiczne. W 2008 roku powódka kończyła studia i powodowie byli zainteresowani kredytem na zakup mieszkania. Powodowie w związku z tym udali się do Banku (...) S.A. i Banku (...) S.A.. (...) Banku (...) S.A. powodom zaproponowano kredyt „frankowy”, wskazując iż jest to najkorzystniejsza opcja w porównaniu do złotówek i Euro. W (...) powodowie mieli również propozycję kredytu w złotówkach i frankach. Pracownik pozwanego banku powiedział powodom, że przy kredycie frankowym w odróżnieniu od kredytu złotówkowego nie powinno być problemu z ich zdolnością kredytową. Wystarczyły wtedy dochody powoda, żeby powodowie mogli wziąć kredyt we frankach szwajcarskich. Powodowie rozważali opcję kredytu na 10 lat, ale ostatecznie zdecydowali się na kredyt na okres 30 lat. Wynikało to z tego, że rata kredytu była mniejsza, a powódka była wtedy w ciąży. W pozwanym banku było dużo materiałów zachęcających do wzięcia kredytu we frankach szwajcarskich. Powodowie mieli przedstawiane kwestie jeśli chodzi o ryzyko walutowe, w ten sposób że było im mówione, iż jeśli chodzi o kurs franka to jest to sinusoida, ale te wahania są takie, że nie powinno to mieć większego wpływu na kredyt. Powodowie byli uspokajani przez pracownika pozwanego banku poprzez informację, że wahania kursu franka szwajcarskiego nie są duże. W banku była robiona symulacja kredytu we frankach szwajcarskich na 10 i 30 lat oraz kredytu zaciągniętego w złotówkach. Powodowie podejmując decyzję o zawarciu umowy kredytu objętego pozwem bazowali na doświadczeniu pracowników banku, którzy im doradzali. Był to bowiem ich pierwszy i jedyny kredyt hipoteczny. W związku z tym powodowie nie mieli doświadczenia z tym związanego. W związku z kredytem objętym pozwem powodowie byli w pozwanym banku około 3 razy. Pierwsza wizyta była rozmową dotyczącą dokumentów potrzebnych do zawarcia umowy, przy drugiej powodowie dostarczyli do banku potrzebne do zawarcia umowy kredytu dokumenty, a przy trzeciej podpisali umowę. Powodowie otrzymali umowę kredytu do podpisu i nie wnikali w jej zapisy. P. i J. M. nie wiedzieli, że mogą cokolwiek zmienić w tej umowie. Powodowie czytali umowę kredytu i regulaminy przedstawione im przez powodowy bank do podpisu, ale skupili się tylko na tym co było dla nich istotne i zrozumiałe tj. w okresie i kwocie kredytu, pomijając pozostałe kwestie. Osoba, która zawierała z powodami umowę bankową nie omawiała jej z powodami punkt po punkcie. Powodowie nie pytali konsultanta o tabelę kursów walut. Powodowie myśleli, że konsultant jako profesjonalista udzieli im wszystkich istotnych informacji. Dużo zapisów umowy było dla powodów niezrozumiałych. Powodowie nie rozumieli wówczas pojęcia „spreadu”. W rozmowie z pracownikiem banku nie było tłumaczone jak to zadłużenie stron i raty są przeliczane. Bank nie informował powodów o tym w jaki sposób pozyskał środki na finansowanie udzielonego im kredytu. Nie było też mowy o żadnym zabezpieczeniu przed znacznym wzrostem kursu franka. Powodowie przed podpisaniem umowy objętej pozwem nie radzi się żadnego prawnika czy też konsultanta, bo zawierzyli pracownikowi banku i uwierzyli, że zapisy umowy są dla nich korzystne i nie muszą ich podważać. Powodowie nie zwracali się do banku o zmianę zapisów umowy, bo nie wiedzieli, że zapisy w tej umowie są niezgodne z prawem a bank jest na tyle elastyczny, żeby cokolwiek zmienić w umowie korzystnie dla nich, a nie dla banku. Zmieniło się to wtedy, kiedy zrobił się szum medialny odnośnie franka szwajcarskiego. Wtedy powodowie zorientowali się, że ich umowa bankowa też może mieć takie zapisy. Wtedy powodowie zwrócili się do prawników, żeby przeanalizowali ich umowę.

Za środki z kredytu objętego pozwem powodowie kupili jeden poziom domu o powierzchni około 88 m kw. Kwota kredytu otrzymana z pozwanego banku wystarczyła na ww. zakup, bo mieszkanie było kupione od rodziny. Po pewnym czasie powodowie uzyskali informację o możliwości spłaty kredytu objętego pozwem bezpośrednio we frankach szwajcarskich. Przez pewien czas powód zastanawiał się czy nie kupować franka osobno, dlatego, że kurs w banku był wyższy niż kurs franka na wolnym rynku, ale ostatecznie powód tego nie robił, bo nie miał czasu. W domu powodów było małe dziecko i był przeprowadzany remont domu. Było to problematyczne, bo powód miał zlecenie stałe, a przy płatności we frankach musiałby on kupować fanka i płacić raty gotówką. Powód otrzymał ze strony pozwanej propozycję przewalutowania kredytu z (...) na PLN, ale ostatecznie do ugody nie doszło.

Powodowie pozostają we wspólności majątkowej małżeńskiej przez cały okres spłacania kredytu. Nadal spłacają kredyt objęty pozwem. Ostatnią ratę uregulowali w dniu 10 lutego 2022 roku. Powodowie nie mieli informacji z wyprzedzeniem po jakim kursie nastąpi spłata raty oraz nie mieli wpływu na tabele kursowe banku. Dla powodów akceptowalne jest stwierdzenie przez Sąd nieważności umowy i znają oni możliwe konsekwencje finansowe z tym związane.

W dniu 30 maja 2008 r. powodowie zawarli z Bankiem (...) S.A.
z siedzibą w W. umowę o kredyt hipoteczny nr KH/ (...). Dotyczyła ona kwoty 70.400,00 zł, w tym 70.000,00 zł na zakup gotowego mieszkania na rynku wtórnym, a 400,00 zł na koszty wliczone w kredyt. Kredyt był indeksowany do franka szwajcarskiego (...). Okres kredytowania wynosił 360 miesięcznych rat. Podstawą do ustalenia oprocentowania była stawka LIBOR 3M, zmienna w cyklu kwartalnym, o wartości ustalonej z ostatniego dnia roboczego ostatniego miesiąca poprzedzającego kolejny kwartał kalendarzowy. Kredyt był oprocentowany według zmiennej stopy procentowej, która na dzień sporządzenia umowy wynosiła 4,2850 % w stosunku rocznym. Była ona ustalana jako suma stopy referencyjnej LIBOR 3M oraz stałej marży w wysokości 1,4000 punktów procentowych. Spłata miała nastąpić w 360 równych miesięcznych ratach, zawierających malejącą część odsetek oraz rosnącą część raty kapitałowej. Zabezpieczeniem kredytu miała być hipoteka umowna kaucyjna do kwoty 119.680,00 zł, cesja praw polisy ubezpieczenia od ognia i innych zdarzeń losowych na nieruchomości, na której zostanie ustanowiona hipoteka oraz cesja praw z polisy ubezpieczeniowej na życie kredytobiorcy P. M.. Integralną częścią umowy był regulamin kredytowania osób fizycznych w ramach usług bankowości hipotecznej w Banku (...) S.A. (dalej – regulamin). Powodowie poświadczyli w umowie, że go otrzymali, zapoznali się z jego treścią i wyrazili zgodę na jego stosowanie.

Kredyt miał zostać przeznaczony na zakup lokalu mieszkalnego stanowiącego odrębną nieruchomość płożonego w S., przy ul. (...), 9/2, dla którego Sąd Rejonowy w Sieradzu prowadzi księgę wieczystą nr (...).

W treści umowy zostało zawarte oświadczenie, że kredytobiorcy wraz
z wnioskiem kredytowym otrzymali pismo zatytułowane „Informacja dla wnioskodawców ubiegających się o produkty hipoteczne indeksowane kursem waluty obcej, oparte na zmiennej stopie procentowej” dotyczące ryzyka kursowego i ryzyka zmian stóp procentowych oraz że zapoznali się z nim. W informacji tej przedstawiono przykłady wpływu zmiany stopy procentowej oraz kursu waluty na wysokość raty kredytowej, wskazując w tabeli szacowane wysokości rat na kwoty od 419,59 złotych do 641,33 złotych.

Kredyt został wypłacony powodom w jednej transzy w walucie polskiej, co było zgodne z treścią umowy, po przeliczeniu wypłaconej kwoty zgodnie z kursem kupna franka szwajcarskiego według Tabeli Kursów Walut Obcych (obowiązującej w pozwanym banku w dniu uruchomienia kredytu (§ 2 ust 2). Środki finansowe z kredytu w wysokości 34.358,22 franków szwajcarskich zostały uruchomione w dniu 10 czerwca 2008 roku.

Wysokość rat kapitałowo - odsetkowych określona była we frankach szwajcarskich. Ich spłata dokonywana była w złotych polskich po uprzednim ich przeliczeniu według kursu sprzedaży franka szwajcarskiego obwiązującego w dniu płatności kredytu, zgodnie z tabelą.

W przypadku niespłacenia przez kredytobiorców w terminie raty spłaty kredytu wynikającej z umowy kredytu, niespłacona kwota stawała się zadłużeniem przeterminowanym. W przypadku przeterminowania raty odsetkowej, bank miał prawo naliczać odsetki od chwili wytoczenia o nie powództwa. Od wymagalnego kapitału bank naliczał odsetki według stopy określonej w aktualnym cenniku dla zadłużenia przeterminowanego. W przypadku kredytu indeksowanego kursem waluty obcej, pozwany bank, w następnym dniu po upływie terminu wymagalności kredytu, dokonywał przewalutowania całego wymagalnego zadłużenia na walutę polską, z zastosowaniem aktualnego kursu sprzedaży dewiz, określonego przez pozwany bank w tabeli. Od wymagalnego kapitału bank naliczał dalsze odsetki w wysokości dwukrotności odsetek ustawowych. W przypadku przedmiotowego kredytu kwota wcześniejszej spłaty była obliczana według kursu sprzedaży dewiz na podstawie obowiązującej w banku tabeli kursów z dnia realizacji. Prowizja za wcześniejszą spłatę ustalana była od kwoty wcześniejszej spłaty, przeliczonej według kursu sprzedaży dewiz na podstawie obowiązującej w banku tabeli kursów z dnia realizacji wcześniejszej spłaty.

W przypadku niedotrzymania przez kredytobiorców warunków udzielania kredytu albo w razie utraty przez nich zdolności kredytowej, bank mógł: obniżyć kwotę przyznanego kredytu, wstrzymać uruchomienie kredytu lub transzy, zażądać dodatkowego zabezpieczenia spłaty wierzytelności, wypowiedzieć umowę kredytu z zachowaniem trzydziestodniowego terminu wypowiedzenia, po czym dochodzić zaspokojenia swoich roszczeń w drodze postępowania egzekucyjnego, w szczególności z nieruchomości wskazanej w umowie jako zabezpieczenie spłaty kredytu. W przypadku niespełnienia przez kredytobiorców w terminie warunków zawartych w umowie kredytowej pozwany bank był upoważniony do wysłania monitu wzywającego do spełnienia warunków. W przypadku niespełnienia warunków w określonym terminie, bank był upoważniony do wysłania drugiego monitu, jednak nie wcześniej niż po upływie 30 dni od daty wysłania pierwszego monitu. Za wysłanie monitu naliczano opłatę określoną w Cenniku Kredyt Hipoteczny/Pożyczka Hipoteczna.

Umowa mogła zostać rozwiązana za porozumieniem stron lub wypowiedziana w formie pisemnej przez każdą ze stron z zachowaniem okresu wypowiedzenia. Wypowiedzenie umowy kredytu stawało się skuteczne z chwilą otrzymania przez kredytobiorców wypowiedzenia listem poleconym lub doręczenia go bezpośrednio kredytobiorcom.

W okresie od dnia wypłaty kredytu tj. 10.06.2008 roku do 14.03.2020 roku powodowie wpłacili na poczet spłaty kredytu objętego pozwem 55.643,13 zł (w tym 40.812,13 zł na poczet spłaty kapitału i 14.830,91 zł na poczet spłaty odsetek umownych), zaś w okresie od 11 sierpnia 2010 r. do 14 marca 2020 r. powodowie wpłacili na poczet spłaty kredytu kwotę 46.057,45 zł. Powodowie korzystali z tzw. „wakacji kredytowych” w: grudniu 2011 roku, sierpniu 2012 roku, listopadzie 2014 roku, sierpniu 2015 roku, sierpniu 2016 roku, sierpniu 2017 roku, lipcu 2018 roku i sierpniu 2019 roku.

Poziom ryzyka związanego z zawarciem przedmiotowej umowy nie był rozłożony równomiernie na obie strony. Ze strony powodów występowało ryzyko nieograniczone. Nie mieli oni możliwości zabezpieczenia się przed ryzykiem kursowym. Natomiast bank posiadał potencjalną możliwość zabezpieczenia się przed ryzykiem kursowym (np. poprzez (...)) i ryzykiem stóp procentowych (np. poprzez spread). Kursy walut były ustalane przez bank w sposób jednostronny w publikowanych tabelach.

Z § 2 ust. 2 umowy stron wynikało, że kredyt jest indeksowany do (...), po przeliczeniu wypłaconej kwoty zgodnie z kursem kupna (...) według Tabeli Kursów Walut Obcych obowiązującej w Banku (...) w dniu uruchomienia kredytu lub transzy, a po uruchomieniu kredytu Bank wysyłał do Kredytobiorcy pismo, informujące o wysokości pierwszej raty kredytu, kwocie kredytu w (...) oraz jego równowartości w PLN, zgodnie z kursem kupna (...) według Tabeli Kursów Walut Obcych obowiązującej w Banku (...) w dniu uruchomienia kredytu, przy czym zmiany kursów walut w trakcie okresu kredytowania miały wpływ na wysokość kwoty zaciągniętego kredytu oraz raty kapitałowo-odsetkowej. W myśl § 7 ust. 1 umowy stron kredytobiorca zobowiązywał się spłacić kwotę kredytu w (...) ustaloną zgodnie z § 2 w złotych polskich, z zastosowaniem kursu sprzedaży (...) obowiązującego w dniu płatności raty kredytu, zgodnie z tabelą Kursów Walut Obcych w Banku (...) S.A.. W myśl § 8 ust. 3 regulaminu w przypadku kredytu indeksowanego kursem waluty obcej kwota raty spłaty obliczona była według kursu sprzedaży dewiz, obowiązującego w Banku na podstawie obowiązującej w Banku (...) z dnia spłaty. Zgodnie z § 9 ust. 4 regulaminu w przypadku kredytu indeksowanego kursem waluty obcej, Bank w następnym dniu po upływie terminu wymagalności kredytu, dokonuje przewalutowania całego wymagalnego zadłużenia na PLN, z zastosowaniem aktualnego kursu sprzedaży dewiz, określonego przez Bank w Tabeli Kursów Walut Obcych. Od wymagalnego kapitału, wyrażonego w PLN Bank nalicza dalsze odsetki w wysokości dwukrotności odsetek ustawowych.

Z § 10 ust. 4 regulaminu wynikało, że w przypadku kredytu w walucie obcej kwota wcześniejszej spłaty jest obliczana według kursu sprzedaży dewiz na podstawie obowiązującej w banku tabeli kursów z dnia realizacji. Z § 10 ust. 5 regulaminu wynikało, że w przypadku kredytu indeksowanego kursem waluty obcej prowizja za wcześniejszą spłatę ustalana jest od kwoty wcześniejszej spłaty, przeliczonej według kursu sprzedaży dewiz na podstawie obowiązującej w banku tabeli kursów z dnia realizacji wcześniejszej spłaty. Z § 11 ust. 4 regulaminu wynikało, że przewalutowanie kredytu następuje według kursu kupna dewiz z dnia złożenia wniosku na podstawie tabeli kursów w przypadku zmiany waluty z PLN na walutę obcą, a według kursu sprzedaży dewiz z dnia złożenia wniosku na podstawie tabeli kursów w przypadku zmiany waluty z waluty obcej na PLN. Z § 11 ust. 11 wynikało, że w walucie obcej prowizja od przewalutowania ustalana jest od kwoty sprzed przewalutowania, przeliczonej według kursu sprzedaży dewiz na podstawie obowiązującej w banku tabeli kursów z dnia dokonania przewalutowania. Z § 12 ust. 3 regulaminu wynikało, że w przypadku kredytu w walucie obcej prowizja za podwyższenie kwoty kredytu ustalana jest od kwoty podwyższenia, przeliczonej według kursu sprzedaży dewiz na podstawie tabeli kursów z dnia sporządzenia aneksu, a § 13 ust. 4 regulaminu, że w przypadku kredytu w walucie obcej dla odnawiania zabezpieczeń kredytu stosuje się kurs sprzedaży dewiz obowiązujący w dniu odnawiania na podstawie tabeli kursów.

Pismem z 4 maja 2020 r. powodowie wezwali pozwanego do niezwłocznej zapłaty kwoty 55.643,13 zł z tytułu nienależnie pobranych świadczeń z umowy kredytowej KH/ (...) w okresie od 10.07.2008 roku do 14.03.2008 roku w związku z zastosowaniem w umowie niedozwolonych klauzul umownych z uwagi na nieważność umowy w świetle przepisów prawa ewentualnie, w przypadku uznania stanowiska kredytobiorców w zakresie abuzywnego charakteru kwestionowanych zapisów umowy przy jednoczesnym zanegowaniu nieważności całej umowy, powodowie wnieśli o zapłatę niezwłocznie na ich rzecz przez pozwanego kwoty 21.244,32 złotych W odpowiedzi na to pismo pozwany w dniu 18 maja 2020 roku nie uznał roszczenia powodów.

Sąd Rejonowy na podstawie tak ustalonego stanu faktycznego przyjął, że niedozwolony charakter mają następujące postanowienia: § 2 ust. 2 umowy, z którego wynika, że kredyt będzie indeksowany kursem kupna franka szwajcarskiego z tabeli kursów w dniu uruchomienia kredytu lub transzy; § 7 ust. 1 umowy kredytu, z którego wynika, że raty miały być spłacane w złotych polskich po uprzednim przeliczeniu według kursu sprzedaży franka szwajcarskiego z tabeli kursowej w dniu płatności raty; § 8 ust. 3 regulaminu, z którego wynika, że w przypadku kredytu indeksowanego kursem waluty obcej kwota raty spłaty obliczona jest według kursu sprzedaży dewiz, obowiązującego w banku na podstawie tabeli kursów; § 9 ust. 4 regulaminu, z którego wynika, że w przypadku kredytu indeksowanego kursem waluty obcej, bank w następnym dniu po upływie terminu wymagalności kredytu, dokonuje przewalutowania całego wymagalnego zadłużenia na złote polskie, z zastosowaniem aktualnego kursu sprzedaży dewiz, określonego przez bank w tabeli kursów; § 10 ust. 4 regulaminu, z którego wynika, że w przypadku kredytu indeksowanego kursem waluty obcej kwota wcześniejszej spłaty jest obliczana według kursu sprzedaży dewiz na podstawie obowiązującej w banku tabeli kursów z dnia realizacji; § 10 ust. 5, z którego wynika, że w przypadku kredytu indeksowanego kursem waluty obcej prowizja za wcześniejszą spłatę ustalana jest od kwoty wcześniejszej spłaty, przeliczonej według kursu sprzedaży dewiz na podstawie obowiązującej w banku tabeli kursów z dnia realizacji wcześniejszej spłaty.

W ocenie Sądu Rejonowego przy poszanowaniu woli stron, niemożliwe byłoby kontynuowanie umowy zawartej miedzy stronami, wobec czego Sąd uwzględnił najdalej idące żądanie powodów – ustalenia nieważności całej umowy, i w konsekwencji zasądził od pozwanego na rzecz powodów zwrot tego, co powodowie na podstawie nieważnej od początku w całości umowy świadczyli na rzecz pozwanego banku. Według Sądu, konsekwencją uznania, że badany stosunek prawny jest nieważny, jest to, iż świadczenia spełnione w jego wykonaniu są nienależne w rozumieniu art. 410 § 2 k.c.

Sąd stanął też na stanowisku teorii dwóch kondykcji, a więc uznał, że i kredytobiorcy i kredytodawcy przysługują odrębne żądania o zwrot wzajemnych świadczeń i tym samym
w niniejszym postępowaniu nie pomniejszał owego świadczenia należnego powodom
o ewentualne roszczenie banku i tym samym nie uznał, że wobec wypłaty przez kredytodawcę kwoty kredytu, pozwany nie jest de facto wzbogacony.

Apelacje od ww. wyroku złożyły obie strony procesu.

Strona powodowa zaskarżyła wyrok w części, tj. w zakresie pkt 1 co do kwoty 20.715,73 zł. Zaskarżonemu wyrokowi zarzuciła naruszenie przepisów postępowania, które miało wpływ na wynik sprawy, a to:

1.  art. 385 ¹ § 1 k.c. w zw. z art. 69 ust. 1 ustawy - Prawo bankowe poprzez ich błędną wykładnię polegającą na przyjęciu, iż zawartej przez strony umowy nie da się wykonywać po usunięciu z niej postanowień niedozwolonych bez ich zastępowania przepisami dyspozytywnymi, podczas gdy umowa ta - nawet po usunięciu z niej zapisów abuzywnych - jest możliwa do wykonania, ponieważ zawiera wszystkie określone w art. 69 ust. 1 ustawy - Prawo bankowe essentialia negoti umowy kredytu (bez jej uzupełniana w oparciu o zapisy regulaminu czy też przepisów powszechnie obowiązujących);

2.  art. 385 ¹ § 1 k.c. w zw. z art. 69 ust. 2 pkt 4a) ustawy - Prawo Bankowe poprzez ich błędną wykładnię polegającą na niezasadnym przyjęciu, że skutkiem związania stopy LIBOR z frankiem szwajcarskim jest taki, że po wyeliminowaniu klauzul indeksacyjnych dalsze obowiązywanie umowy jest niemożliwe i krzywdzące dla pozwanego, podczas gdy przepisy te, ani żadne inne przepisy prawa nie zabraniają powiązania oprocentowania wg stopy LIBOR z inną walutą niż frank szwajcarski, a tym samym możliwe jest dalsze obowiązywanie umowy pozbawionej klauzul indeksacyjnych, przy jednoczesnym pozostawieniu stopy oprocentowania, na jaką umówiły się strony, tj. stopy LIBOR;

3.  art. 69 ust. 1 i ust. 2 pkt 4a) ustawy - Prawo Bankowe poprzez jego błędną wykładnię polegającą na przyjęciu, że zastrzeżenie oprocentowania odnoszącego się do stawki LIBOR w umowie kredytu udzielonego i spłacanego w złotych polskich pozostaje w sprzeczności z właściwością (naturą) stosunku prawnego, podczas, gdy stosunek prawny powstały na skutek wyeliminowania ze spornej umowy klauzul abuzywnych spełnia wszelkie wymogi określone w art. 69 ustawy - Prawo bankowe oraz pozostałych przepisach tej ustawy, a pozostawienie oprocentowania stawką LIBOR stanowi klauzulę odstraszającą banki od stosowania niedozwolonych zapisów

W oparciu o tak sformułowane zarzuty skarżący powodowie wnieśli o:

1.  zmianę zaskarżonego wyroku, poprzez uwzględnienie żądania głównego powodów i zasądzenie od pozwanego na rzecz powodów kwoty 20.715,73 zł z odsetkami za opóźnienie liczonymi od 19.05.2020 r. do dnia zapłaty,

2.  zasądzenie od strony pozwanej na rzecz powodów zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego, w tym kosztów zastępstwa procesowego, według norm prawem przepisanych;

Strona pozwana z kolei zaskarżyła wyrok w części, tj. w zakresie pkt. 2, 3 i 4. Zaskarżonemu orzeczeniu strona pozwana zarzuciła:

1.  naruszenie przepisów postępowania mające wpływ na treść zaskarżonego rozstrzygnięcia, a to:

a)  art. 233 § 1 k.p.c. poprzez błędne ustalenie, że kwestionowane przez powodów postanowienia umowne nie zostały z nimi indywidualnie uzgodnione, podczas gdy z zebranego w sprawie materiału dowodowego w sposób oczywisty wynika okoliczność przeciwna, a mianowicie, iż indeksacja kredytu do (...) i sposób jego spłaty zostały indywidualnie uzgodnione: (i) pozwany wykazał, że powodowie otrzymali ofertę kredytu w PLN, która jednak została przez powodów odrzucona; (ii) powodowie we wniosku o kredyt hipoteczny (dalej jako: „Wniosek kredytowy") określili walutę kredytu jako (...) (a zatem to powodowie wykluczyli udzielenie kredytu w PLN - doszło do indywidualnego uzgodnienia waluty kredytu jako (...)); ( (...)) pozwany wykazał, że w okresie tożsamym do tego, w którym powodowie zawarli Umowę kredytu nr KH/ (...) z dnia 30 maja 2008 roku (dalej jako: (...), „Umowa kredytu" lub „Umowa kredytowa"), dostępnym dla wszystkich kredytobiorców wariantem była spłata kredytu indeksowanego bezpośrednio w walucie indeksacji i niektórzy kredytobiorcy decydowali się na taki wariant - mogli to uczynić również powodowie; (iv) powodowie udzielili pozwanemu pełnomocnictwa do pobierania środków z rachunku bieżącego prowadzonego w PLN na spłatę kredytu udzielonego w (...) oraz do stosowania kursów publikowanych w (...) Banku (...) S.A. (dalej, jako" (...)),

b)  art. 233 § 1 k.p.c. poprzez błędne ustalenie, że powodowie nie zostali w sposób rzetelny poinformowani o ryzyku związanym z zwarciem umowy kredytu indeksowanego podczas gdy: (i) w (...) dla Wnioskodawców ubiegających się o produkty hipoteczne indeksowane kursem waluty obcej, oparte na zmiennej stopie procentowej znalazła się informacja o ryzyku zmian kursów walutowych, wpływie tego ryzyka na wysokość raty spłaty, jak i salda zadłużenia oraz przykłady wpływu zmiany kursu waluty na wysokość raty kredytu; (ii) w § 2 ust. 2 zd. drugie Umowy znalazła się informacja, że „(...) zmiany kursów walut w trakcie okresu kredytowania mają wpływ na wysokość kwoty zaciągniętego kredytu oraz raty kapitałowo - odsetkowej";

c)  art. 233 § 1 k.p.c. poprzez sprzeczną z zasadami doświadczenia życiowego i logicznego rozumowania ocenę materiału dowodowego i wywiedzenie przez Sąd a quo ze zgromadzonego materiału dowodowego nieuprawnionych wniosków, a w konsekwencji dokonanie ustaleń sprzecznych z treścią zgromadzonych w toku postępowania dowodów, tj. ustalenie, że pozwany dysponował pełną dowolnością w kształtowaniu kursów walut mających zastosowanie do Umowy poprzez dowolne kształtowanie marży Banku, podczas gdy kursy z (...) musiały mieć charakter rynkowy gdyż Bank występował na rynku regulowanym podlegającym stałej kontroli Komisji Nadzoru Finansowego;

d)  art. 233 § 1 k.p.c. w zw. z art. 299 k.p.c. poprzez nieprawidłowe przypisanie wiarygodności dowodowi z przesłuchania powodów w charakterze strony, w sytuacji, gdy charakter zeznań strony powodowej jest subiektywny, jako strony postępowania, nadto dowód ten jest sprzeczny z dowodami z dokumentów, tj. Wnioskiem kredytowym, Umową kredytu, Informacją o ryzyku, Regulaminem kredytowania osób fizycznych w ramach usług bankowości hipotecznej w Banku (...) S.A., co skutkowało błędnym ustaleniem przez Sąd, że: (i) pozwany Bank nie poinformował powodów w sposób rzetelny o ryzyku związanym z zwarciem umowy kredytu indeksowanego; (ii) ryzyko kursowe było przedstawiane, jako minimalne, a waluta (...), jako stabilna i bezpieczna; ( (...)) symulacja wahań kursu obejmowała okres jednego roku (iv) powodowie nie mieli możliwości negocjacji postanowień Umowy.

2.  Naruszenie przepisów prawa materialnego, a to:

a)  art. 385 ¹ § 1 k.c. polegające na jego błędnej wykładni i przyjęciu, że postanowienia § 2 ust. 2, w § 7 ust. 1 Umowy oraz § 8 ust. 3 regulaminu: (i) nie były przedmiotem indywidualnych uzgodnień pomiędzy stronami, podczas gdy powodowie sami wybrali ten rodzaj kredytu i mieli możliwość spłaty kredytu bezpośrednio w (...) już od momentu podpisania Umowy kredytu, a zatem sposób wykonania Umowy podlegał indywidualnym negocjacjom; (ii) kształtują prawa i obowiązki powodów w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając ich interesy, podczas gdy ocena tych postanowień - w kontekście indywidualnej sytuacji faktycznej powodów prowadzi do wniosku, że powyższe przesłanki nie zachodzą wobec powodów; ( (...)) dotyczą głównych świadczeń stron, podczas gdy główne świadczenie stron stanowi jedynie część postanowienia odnosząca się do indeksacji (tzw. klauzula ryzyka walutowego), która została sformułowana w sposób jednoznaczny i nie budzący wątpliwości;

b)  art. 4 w zw. z art. 1 ust 1 lit a) i b) ustawy z dnia 29 lipca 2011 r. o zmianie ustawy -Prawo bankowe1 (dalej: „Ustawa antyspreadowa") w zw. z art. 316 § 1 k.p.c. polegające na ich błędnym zastosowaniu i nie uwzględnieniu przy rozstrzyganiu zarzutu abuzywności spornych postanowień Umowy kredytu obowiązującego na dzień zamknięcia rozprawy stanu prawnego wprowadzonego Ustawą antyspreadowa, a w konsekwencji błędnym przyjęciu, że wejście w życie tej Ustawy nie zniwelowało dla powodów skutków, z których wywodzili oni rzekomą abuzywność postanowień Umowy kredytu oraz że możliwe jest nadal kwalifikowanie jako niedozwolonych postanowień wskazanych w pozwie;

c)  art. 385 ¹ § 2 k.c. w zw. z art. 65 § 2 k.c., w zw. z art. 358 § 2 k.c. w zw. z art. 3 k.c. w zw. z art. 69 ust. 3 Prawa bankowego (w obecnym brzmieniu) oraz art. 6 ust. 1 Dyrektywy 93/13/EWG z dnia 5 kwietnia 1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich (dalej jako: (...)) poprzez ich niezastosowanie i nieuzupełnienie luki powstałej w Umowie wskutek uznania postanowień Umowy kredytu za abuzywne za pomocą: (i) przepisów dyspozytywnych, mimo że kurs wymiany waluty PLN/ (...) może zostać ustalony również w oparciu o przepis dyspozytywny obowiązujący w dniu orzekania, tj. art. 358 § 2 k.c; (ii) wskaźnika o charakterze dyspozytywnym, jakim jest kurs średni (...)mimo że w świetle orzecznictwa (...) może on pełnić funkcję przepisu dyspozytywnego i obowiązywał w dacie zawarcia Umowy kredytu jako norma zwyczajowa, ( (...)) art. 69 ust. 3 Prawa bankowego, który stanowi, że spłata kredytu może odbywać się w walucie obcej, podczas gdy proces taki jest odpowiedni dla przywrócenia równowagi kontraktowej stron przy jednoczesnym zachowaniu ważności Umowy i służy realizacji celów Dyrektywy oraz jest zgodny z przepisami prawa krajowego oraz orzecznictwem (...);

d)  art. 189 k.p.c. poprzez jego niewłaściwe zastosowanie i uznanie, że powodowie posiadają interes prawny w wytoczeniu powództwa o ustalenie nieistnienia stosunku prawnego w postaci Umowy kredytu, podczas interes ten został skonsumowany przez wystąpienie z dalej idącym powództwem - o świadczenie, którym Sąd zobowiązany będzie rozstrzygnąć kwestię istnienia (ważności) Umowy kredytu, co oznacza, że powodowie nie mieli w niniejszej sprawie interesu prawnego co do dodatkowego żądania ustalenia;

e)  art. 410 w zw. z art. 405 k.c. poprzez ich niewłaściwe zastosowanie i błędne uznanie świadczeń spełnionych przez powodów, jako nienależnych, pomimo tego, iż podstawą świadczenia powodów jest łącząca strony Umowa kredytu;

W oparciu o tak sformułowane zarzuty, skarżący pozwany bank wniósł o:

1.  oddalenie powództwa w całości;

2.  zasądzenie solidarnie od strony powodowej na rzecz pozwanego zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego, w tym zwrotu kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych,

ewentualnie o:

1.  uchylenie Wyroku w zaskarżonej części i przekazanie sprawy Sądowi I instancji do ponownego rozpoznania;

2.  zasądzenie od solidarnie od powodów na rzecz pozwanego zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego, w tym zwrotu kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych oraz pozostawienie Sądowi I instancji rozstrzygnięcia o kosztach instancji odwoławczej.

W odpowiedzi na apelację pozwanego, pełnomocnik powodów wniósł o jej oddalenie jako bezzasadnej. Również strona pozwana wniosła o oddalenie apelacji strony przeciwnej w całości.

W toku postępowanie przed Sądem II instancji pozwany zgłosił zarzut prawa wykonania przez pozwanego prawa zatrzymania świadczeń powoda na rzecz banku z tytułu spornej umowy kredytu w zakresie kwoty 70.000,00 zł stanowiącej równowartość wypłaconego kapitału z tytułu ww. umowy. W odpowiedzi na zgłoszony zarzut zatrzymania strona powodowa wniosła o jego nieuwzględnienie, albowiem w jej ocenie zgłoszenie tego zarzutu jest niedopuszczalne z uwagi na brak wzajemnego charakteru umowy kredytu. Strona powodowa podniosła również zarzut przedawnienia roszczeń banku o zwrot uzyskanego przez powoda kapitału kredytu.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Obie apelacje co do zasady nie zasługują na uwzględnienie i jako takie podlegają oddaleniu. Skuteczny jednakże okazał się podniesiony w toku postępowania przed Sądem Okręgowym, zgłoszony przez pozwanego zarzut zatrzymania.

Tytułem wstępu należy wyjaśnić, że obecnie nie powinno już budzić wątpliwości,
że w sprawie z umowy kredytu walutowego, w pierwszej kolejności, rozważyć należy skuteczność klauzuli ryzyka walutowego, ona bowiem określa główne świadczenia stron, główny przedmiot umowy (wyroki (...) z 20 września 2017 r., C – 186/16 , z 20 września 2018 r., C-51/17 , z 14 marca 2019 r. C-118/17 , z 3 października 2019 r., C-260/18).

Uznanie, że klauzula taka jest bezskuteczna względem konsumenta, nakazuje ustalić nieważność umowy, bowiem umowa nie może funkcjonować bez określenia głównego przedmiotu. Nie istnieje żadna regulacja ustawowa, która mogłaby w takim przypadku mieć zastosowanie w miejsce niedozwolonego postanowienia umownego. Nie jest możliwe zachowanie takiej umowy w mocy jako kredytu złotowego oprocentowanego stawką LIBOR albo stawką WIBOR, w obu przypadkach bowiem sprowadzałoby się to do nieuprawnionego przekształcenia przez sąd pierwotnej umowy.

Jeżeli zatem sąd ustali, że ryzyko walutowe wprowadzono do umowy postanowieniem niedozwolonym, to nie będzie już potrzeby analizowania innych zapisów umownych, bowiem ich ewentualna niezgodność z przepisami regulującymi ochronę konsumentów nie może prowadzić do skutku dalszego niż ten, który wynika z bezskuteczności klauzuli ryzyka walutowego.

Jednocześnie, gdyby nawet dalsze klauzule okazały się zgodne z prawem, nie mogłoby to zmienić wyniku sprawy, skoro bezskutecznością dotknięte są postanowienia określające główne świadczenia stron spornej umowy kredytu.

Wyłącznie w przypadku uznania, że pozwany dochował określonego dyrektywą 93/13 obowiązku sformułowania prostym i zrozumiałym językiem postanowienia wprowadzającego do umowy ryzyko walutowe, zachodziłaby potrzeba rozważenia skuteczności pozostałych postanowień umownych, dotyczących szczegółowych zasad wyznaczania kursu (...) (zagadnienie tabel bankowych i spreadu) na potrzeby realizacji umowy oraz stosowania odmiennych przeliczników dla świadczeń banku (kurs kupna) i konsumenta (kurs sprzedaży).

W tych warunkach, skoro jednak Sąd Rejonowy doszedł do słusznego wniosku,
że postanowienie przewidujące indeksację do (...), wprowadzające w ten sposób ryzyko walutowe do umowy, jest bezskuteczne względem powodów, to nie wymagały badania dalsze postanowienia umowne odnoszące się do szczegółowych zasad wyznaczania kursu waluty. Treść tych postanowień może bowiem jedynie uzupełniająco wskazywać na nieuczciwe potraktowanie konsumenta przez bank poprzez zastrzeżenie mechanizmów, które pozwalały bankowi czerpać dodatkowe nieuzasadnione korzyści, np. ze spreadu, nie zmienia
to jednak zasadniczej oceny umowy, choć daje pełny obraz nielojalności banku względem konsumenta, to jednak jest wtórne wobec istoty sporu wyrażającej się w nieważności umowy kredytu indeksowanego spowodowanej abuzywnością ryzyka kursowego.

W pierwszej kolejności Sąd Okręgowy rozważył zarzuty apelacyjne strony pozwanej, jako najdalej idące, negujące bowiem sam fakt ustalenia nieważności umowy kredytu.

W ocenie Sądu II instancji ustalenia faktyczne poczynione przez Sąd Rejonowy
i przyjęte za podstawę rozstrzygnięcia były prawidłowe i znajdowały potwierdzenie
w zgromadzonym w sprawie materiale dowodowym. Ustalenia te Sąd Okręgowy podziela i przyjmuje za własne w myśl art. 387 § 2 ¹ pkt 1 i 2 k.p.c. Sąd Rejonowy również w sposób właściwy zastosował przepisy prawa materialnego i prawidłowo rozstrzygnął o żądaniu powodów, uznając najdalej idący zarzut nieważności umowy.

Wywód apelacji pozwanego ogranicza się de facto do przedstawienia własnej, subiektywnej, odbiegającej od przyjętej przez Sąd Rejonowy oceny dowodów, a jego wyłącznie polemiczny charakter dyskredytuje podniesione w apelacji zarzuty błędnych ustaleń faktycznych.

Zaznaczyć trzeba, iż rozważania Sądu Rejonowego odnoszące się do braku indywidualnego negocjowania umowy w związku z zastosowaniem wzorca umownego, niejednoznaczności przyjętych klauzul przeliczeniowych, mechanizmu ich funkcjonowania, niemożności wykonywania umowy po wyeliminowaniu postanowień abuzywnych, oceny abuzywności umowy według stanu na datę jej zawarcia, braku należytego pouczenia powodów o ryzyku kursowym i jego wpływie na świadczenia stron, jednostronnego kształtowania przez pozwanego kursu wymiany walut na potrzeby wypłaty kwoty pożyczki
i odsetek, a także zawarcia w umowie klauzul waloryzacyjnych oraz intencji stron przy zawieraniu umowy wynikały przede wszystkim z analizy dokumentów w postaci treści umowy, wniosku kredytowego, regulaminu, bądź dotyczyły okoliczności, które były niesporne między stronami. Sąd Rejonowy nie mógł zatem uchybić art. 233 k.p.c. w sposób opisany w apelacji.

Ponadto analiza warstwy motywacyjnej apelacji - w ocenie Sądu Okręgowego – wskazuje, iż zarzuty naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. w istocie ukierunkowane są na podważenie oceny prawnej wyników postępowania dowodowego. Nie są one skierowane przeciwko ustaleniom faktycznym, lecz ich ocenie prawnej sprowadzającej się do rozstrzygnięcia kwestii, czy ustalony stan faktyczny może zostać uznany za usprawiedliwiający ocenę umowy za zawierającą niedozwolone postanowienia, skutkujące jej nieważnością.

Powyższe stanowi natomiast proces subsumpcji, czyli zastosowania prawa materialnego do ustalonych w sprawie okoliczności faktycznych, dlatego przytoczona przez skarżącego argumentacja będzie podlegać rozważeniu przy ocenie naruszenia przepisów prawa materialnego art. 385 ¹ § 1 k.c.

Przedmiotem ustaleń Sądu I instancji oraz przedmiotem kontroli odwoławczej
są okoliczności istotne dla rozstrzygnięcia sprawy, co zaznaczono na wstępie rozważań Poniżej zatem Sąd Okręgowy odniesie się do zarzutów obejmujących ustalenia faktyczne i oceny prawne co do abuzywności postanowień wprowadzających ryzyko kursowe do umowy kredytu, indywidualnego uzgodnienia umowy oraz skutków abuzywności ryzyka kursowego i zasad rozliczenia stron, przy uwzględnieniu opisanych wyżej czynności.

Za niezasadne trzeba uznać zarzuty odnoszące się do wadliwego ustalenia abuzywności klauzuli indeksacyjnej, która obejmuje ryzyko walutowe. Bezpodstawne
są w szczególności zarzuty odnoszące się do kwestii informacji o ryzyku walutowym udzielonych powodom, braku indywidualnego uzgodnienia, sprzeczności zachowania pozwanego z dobrymi obyczajami oraz naruszenia interesów konsumenta.

Zdaniem Sądu Odwoławczego, bank powinien w sporze z konsumentem udowodnić,
że postanowienia określające główne świadczenia stron zostały przez niego sformułowane
w sposób zgodny z art. 385 ¹ § 1 k.c., gdyż to bank z takiego faktu wywodzi korzystny
dla niego skutek w postaci wyłączenia możliwości badania tych postanowień pod kątem abuzywności. Powyższy przepis musi być przy tym interpretowany w zgodzie z art. 4 ust. 2 Dyrektywy 93/13.

Wypada w tym miejscu zwrócić uwagę, że Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej konsekwentnie wskazuje, iż wymogu przejrzystości warunków umownych wynikającego z art. 4 ust. 2 dyrektywy 93/13 nie można zawężać do zrozumiałości tych warunków pod względem formalnym i gramatycznym, lecz przeciwnie, z uwagi na to,
że ustanowiony przez Dyrektywę 93/13 system ochrony opiera się na założeniu, iż konsument jest stroną słabszą niż przedsiębiorca, między innymi ze względu na stopień poinformowania, ów wymóg wyrażenia warunków umownych prostym i zrozumiałym językiem
i w konsekwencji przejrzystości musi podlegać wykładni rozszerzającej (por. wyroki:
z 30 kwietnia 2014 r., C‑26/13, EU:C:2014:282, pkt 71, 72; z 9 lipca 2015 r., C‑348/14, EU:C:2015:447, pkt 52). Wymóg wyrażenia warunku umownego prostym i zrozumiałym językiem nakazuje, by umowa przedstawiała w sposób przejrzysty konkretne działanie mechanizmu, do którego odnosi się ów warunek, a także, w zależności od przypadku, związek między tym mechanizmem a mechanizmem przewidzianym w innych warunkach, tak by konsument był w stanie oszacować, w oparciu o jednoznaczne i zrozumiałe kryteria, wypływające dla niego z tej umowy konsekwencje ekonomiczne (por. wyroki:
z dnia 30 kwietnia 2014 r., C‑26/13, EU:C:2014:282, pkt 75; z dnia 23 kwietnia
2015 r., C‑96/14, EU:C:2015:262, pkt 50).

W wyroku z dnia 10 czerwca 2021 r. w połączonych sprawach C-776/19 do C-782/19 (pkt 3 sentencji), (...) ponownie wskazał, że przedsiębiorca musi przedstawić możliwe zmiany kursów wymiany walut i ryzyko związane z zawarciem takiej umowy, aby umożliwić przeciętnemu konsumentowi, właściwie poinformowanemu, dostatecznie uważnemu i racjonalnemu nie tylko zrozumienie, że w zależności od zmian kursu wymiany zmiana parytetu pomiędzy walutą rozliczeniową a walutą spłaty może pociągać za sobą niekorzystne konsekwencje dla jego zobowiązań finansowych, lecz również zrozumieć, w ramach zaciągnięcia kredytu denominowanego w walucie obcej, rzeczywiste ryzyko, na które narażony jest on w trakcie całego okresu obowiązywania umowy w razie znacznej deprecjacji waluty, w której otrzymuje wynagrodzenie, względem waluty rozliczeniowej (tezy 71 i 72).

Trybunał uściślił, że: „symulacje liczbowe, takie jak te zawarte w niektórych ofertach kredytu analizowanych w postępowaniu głównym, mogą stanowić użyteczną informację, jeżeli są oparte na wystarczających i prawidłowych danych oraz jeśli zawierają obiektywne oceny, które są przekazywane konsumentowi w sposób jasny i zrozumiały. Tylko w tych okolicznościach takie symulacje mogą pozwolić przedsiębiorcy zwrócić uwagę tego konsumenta na ryzyko potencjalnie istotnych negatywnych konsekwencji ekonomicznych rozpatrywanych warunków umownych. Tymczasem – podobnie jak każda inna informacja dotycząca zakresu zobowiązania konsumenta przekazana przez przedsiębiorcę – symulacje liczbowe powinny przyczyniać się do zrozumienia przez konsumenta rzeczywistego znaczenia długoterminowego ryzyka związanego z możliwymi wahaniami kursów wymiany walut, a tym samym ryzyka związanego z zawarciem umowy kredytu denominowanego
w walucie obcej.

Tak więc w ramach umowy kredytu denominowanego w walucie obcej, narażającej konsumenta na ryzyko kursowe, nie spełnia wymogu przejrzystości przekazywanie temu konsumentowi informacji, nawet licznych, jeżeli opierają się one na założeniu, że równość między walutą rozliczeniową a walutą spłaty pozostanie stabilna przez cały okres obowiązywania tej umowy. Jest tak w szczególności wówczas, gdy konsument nie został powiadomiony przez przedsiębiorcę o kontekście gospodarczym mogącym wpłynąć
na zmiany kursów wymiany walut, tak że konsument nie miał możliwości konkretnego zrozumienia potencjalnie poważnych konsekwencji dla jego sytuacji finansowej, które mogą wyniknąć z zaciągnięcia kredytu denominowanego w walucie obcej.” (pkt 73 i 74 wyroku
C-776/19 – C-782/19).

Porównanie powyższego standardu z zakresem informacji udzielonych powodom
na etapie zawierania umowy prowadzi do jednoznacznego wniosku, że postanowienie wprowadzające indeksację do waluty obcej (czyli ryzyko kursowe) nie zostało sformułowane przez pozwanego prostym i zrozumiałym językiem. Zakres udzielonych informacji o ryzyku walutowym - jak wskazuje sam skarżący w podnoszonym zarzucie - ogranicza się do informacji zamieszczonej w informacjach dla wnioskodawców, ubiegających się o produkty hipoteczne indeksowane kursem waluty obcej, oparte na zmiennej stopie procentowej oraz do brzmienia § 2 ust. 2 zdanie drugie spornej umowy.

Brak jest tym samym podstaw do przyjęcia, że przekazano szczegółowe i konkretne informacje powodom, gdyby tak było to z pewnością pozwany byłby to w stanie wykazać stosowanymi wydrukami, załącznikami do umowy lub inną dokumentacją. Tym bardziej, że z zeznań powodów wynika, że zapewniano ich, że (...) jest stabilną walutą a kredyt frankowy będzie dla nich najkorzystniejszym rozwiązaniem.

W tych warunkach słusznie uznano, że pozwany nie dochował, w zakresie sformułowania postanowienia nakładającego na konsumenta nieograniczone ryzyko kursowe, wymogów, jakie nakłada na niego dyrektywa 93/13., a tym samym nie jest skuteczny zarzut naruszenia przez Sąd Rejonowy art. 385 ¹ § 1 k.c.

Wbrew stanowisku apelującego pozwanego, nie zdołał on wykazać, że postanowienia wprowadzające ryzyko walutowe, w tym główne postanowienie dotyczące zawarcia umowy
o kredyt denominowany, zostały indywidualnie uzgodnione. Umowa została zawarta
na standardowym wzorcu umowy kredytu denominowanego, przygotowanym przez pozwanego.

W ocenie Sądu Okręgowego, jedynym elementem uzgodnionym indywidualnie była oczekiwana kwota kredytu wyrażona w złotych polskich. Sam produkt w postaci kredytu denominowanego, czy też jak przyjął Sąd Rejonowy indeksowanego do (...) został natomiast przygotowany przez pozwanego. Nie było żadnych możliwości negocjacji postanowień co do ryzyka walutowego, w szczególności przez wprowadzenie górnego pułapu tego ryzyka lub zastosowanie innych mechanizmów zabezpieczających usprawiedliwione interesy konsumenta.

O indywidualnym uzgodnieniu postanowień umownych dotyczących indeksacji
nie świadczyły złożone do akt sprawy dowody z dokumentów. Powodom zaoferowano produkt typowy, przygotowany w całości przez bank i adresowany do klientów zainteresowanych umową kredytu hipotecznego. Zarówno wniosek kredytowy, jak i umowa kredytowa opierały się o wzorzec stosowany w banku.

Oceniając zgodność umowy w kontekście dobrych obyczajów oraz naruszenia interesów konsumenta, trzeba stwierdzić, że wykorzystanie przez przedsiębiorcę swojej przewagi informacyjnej i pozycji rynkowej (siły negocjacyjnej) po to, aby nakłonić konsumenta do zawarcia umowy kredytu denominowanego, nieuczciwe traktowanie konsumenta przez zatajenie przed nim podstawowych informacji o tym, jak faktycznie może kształtować się kurs (...) w okresie obowiązywania umowy kredytu i jak może wpłynąć to na wysokość obciążeń konsumenta (generując jednocześnie nieuzasadnione dodatkowe korzyści banku) jest działaniem naruszającym dobre obyczaje.

Dodatkowo, narzucenie konsumentowi zarabiającemu w walucie krajowej niczym nieograniczonego ryzyka walutowego, szczególnie w przypadku kredytów hipotecznych
z zasady zawieranych na wiele lat i opiewających na wysokie sumy, rażąco narusza interesy konsumenta. Naraża to konsumenta na znaczny wzrost zadłużenia, podraża koszty kredytowania w stopniu, którego konsument nie był świadomy w dacie zawierania umowy, a nawet może spowodować taki wzrost zadłużenia, któremu konsument nie podoła.

W przywołanym już wcześniej wyroku z 10 czerwca 2021 r., w sprawach połączonych C-776/19 do C-782/19 Trybunał wskazał w pkt 5 sentencji, co następuje: „Wykładni art. 3 ust. 1 dyrektywy 93/13 należy dokonywać w ten sposób, że warunki umowy kredytu, przewidujące, iż waluta obca jest walutą rozliczeniową, a euro jest walutą spłaty,
i powodujące skutek w postaci ponoszenia nieograniczonego ryzyka kursowego przez kredytobiorcę, mogą doprowadzić do powstania znaczącej nierównowagi wynikających
z tej umowy kredytu praw i obowiązków stron ze szkodą dla konsumenta, jeśli przedsiębiorca nie mógł racjonalnie oczekiwać, przestrzegając wymogu przejrzystości w stosunku
do konsumenta, iż ten konsument zaakceptowałby, w następstwie indywidualnych negocjacji, nieproporcjonalne ryzyko kursowe, które wynika z takich warunków.”

Przenosząc powyższe na grunt rozpoznawanej sprawy, zdaniem Sądu Okręgowego, pozwany nie mógł oczekiwać, że zarabiający z walucie polskiej konsument zaakceptowałby niczym nieograniczone ryzyko kursowe w wieloletniej umowie, gdyby bank przestrzegając wymóg przejrzystości, uczciwie przedstawił zagrożenia jakie wiążą się z uzależnieniem wysokości zadłużenia od kursu (...).

S. zatem Sąd Rejonowy ocenił, że wprowadzenie do umowy ryzyka walutowego stanowi niedozwolone postanowienie umowne i musi być uznane i musi być uznane za bezskuteczne, co skutkuje nieważnością całej umowy.

Dlatego też bezprzedmiotowe jest odnoszenie się do pozostałych kwestii dotyczących zasad ustalania kursu waluty czy też uzyskiwania przez bank dodatkowych korzyści tzw. spredu walutowego.

Nietrafne są również zarzuty skarżącego dotyczące naruszenia art. 385 ¹ § 2 k.c. w zw. z art. 65 § 2 k.c. w zw. z art. 358 § 2 k.c. w zw. z art. 3 k.c. w zw. z art. 69 ust 3 Prawa bankowego oraz art. 6 ust. 1 Dyrektywy 93/13. Zgodnie z art. 385 ¹ k.c., uznanie postanowienia umownego za niedozwolone wymaga stwierdzenia łącznego wystąpienia obu wymienionych przesłanek, tj. „sprzeczności z dobrymi obyczajami”, jak i „rażącego naruszenia interesów konsumenta”. Artykuł 6 ust. 1 dyrektywy Rady 93/13/EWG z dnia 5 kwietnia 1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich (Dz. U. UE. L. z 1993 r. Nr 95, str. 29 z późn. zm.) należy interpretować w ten sposób, iż stoi na przeszkodzie wypełnianiu luk w umowie, spowodowanych usunięciem z niej nieuczciwych warunków, które się w niej znajdowały, wyłącznie na podstawie przepisów krajowych o charakterze ogólnym, przewidujących, że skutki wyrażone w treści czynności prawnej są uzupełniane w szczególności przez skutki wynikające z zasad słuszności lub ustalonych zwyczajów, które nie stanowią przepisów dyspozytywnych lub przepisów mających zastosowanie w przypadku, gdy strony umowy wyrażą na to zgodę. Wyeliminowanie z łączącej strony umowy niedozwolonych postanowień umownych określających zasady przeliczania udzielonego kredytu na złotówki oraz spłat na franki szwajcarskie wymaga oceny, czy umowa w pozostałym zakresie jest możliwa do utrzymania. Dla oceny tej kwestii nie ma bezpośredniego znaczenia fakt, że wymieniona klauzula określa świadczenie główne stron. Należy wprawdzie przyznać, że eliminacja postanowienia określającego takie świadczenie częściej prowadzić będzie do upadku umowy w całości niż eliminacja postanowienia niezwiązanego ze świadczeniem głównym, ale fakt ten sam w sobie jest bez znaczenia, jeżeli na podstawie pozostałych postanowień możliwe jest określenie praw i obowiązków stron (tak: Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 28 września
2021 r., I (...) 74/21, LEX nr 3283262).

W kontekście powyższych uwag, niniejsze rozważania odnoszą się zarówno do przywołanego zarzutu strony pozwanej, jak i de facto całości zarzutów sformułowanych przez skarżących powodów. W rozpoznawanej sprawie bowiem próba podstawienia przepisów ustawowych w miejsce postanowień umownych określających główny przedmiot umowy musiałaby siłą rzeczy doprowadzić do diametralnego przekształcenia stosunku zobowiązaniowego, co zostało ostatecznie jednolicie uznane za niedopuszczalne w orzecznictwie (...) i w aktualnym orzecznictwie krajowym. Puentując, umowa kredytu indeksowanego jest w całości bezskuteczna (nieważna) jeżeli zawiera niedozwolone postanowienie nakładające na konsumenta ryzyko kursowe.

Odnosząc się do kolejnego zarzutu pozwanego dotyczącego naruszenia art. 189 k.p.c., należy stwierdzić, że nie jest on także trafny.

Sąd Rejonowy poprawnie uznał, że powodowie mają interes prawny w ustaleniu nieważności umowy kredytu. Wyłącznie wyrok rozstrzygający o powództwie o ustalenie
jest w stanie trwale i zupełnie usunąć stan niepewności prawnej pomiędzy stronami
w związku z przedmiotową umową kredytu, zważywszy że nie upłynął jeszcze okres,
na jaki umowa ta została zawarta. Nie można zgodzić się ze skarżącym pozwanym, iż interes ten został „skonsumowany” przez wystąpienie przez powodów z dalej idącym powództwem – o świadczenie. Nie ma bowiem wątpliwości, iż to żądanie ustalenie nieważności umowy jest żądaniem najdalej idącym, albowiem niweczy ono ex tunc skutki nieważnej od początku czynności prawnej.

Przechodząc do zarzutów pozwanego dotyczących naruszenia art. 410 k.c.
w zw. z art. 405 k.c., stwierdzić należy, iż wobec przytoczonych wcześniej okoliczności mają one charakter wyłącznie polemiczny. Skoro bowiem uznano, iż umowa kredytu którą zawarły strony jest od początku w całości nieważna, to brak jest podstaw świadczenia powodów, tak samo zresztą jak świadczenia pozwanego.

Z powyższych względów, apelacje zarówno strony pozwanej jak i strony powodowej podlegały oddaleniu co do meritum na podstawie art. 385 k.p.c., o czym orzeczono w punkcie II. wyroku. Jednocześnie, podniesienie przez apelującego pozwanego zarzutu zatrzymania skutkowało koniecznością modyfikacji rozstrzygnięcia zawartego w punkcie 3. zaskarżonego wyroku Sądu Rejonowego.

Pismem z dnia 9 maja 2022 r. strona pozwana złożyła powodom materialnoprawne oświadczenie o skorzystaniu z prawa zatrzymania. Oświadczenie to przekuło się również na zgłoszony procesowy zarzut zatrzymania zgłodzony na etapie postępowania przed Sądem II instancji. Zgłaszająca zarzut strona pozwana wprost wskazuje, iż jest on konsekwencją wydania zaskarżonego wyroku przez Sąd Rejonowy. W ocenie Sądu Okręgowego, zarzut ten należało uznać jako skuteczny.

Podkreślenia wymaga, że możliwość skorzystania z tego zarzutu wymaga złożenia oświadczenia woli. Jest to bowiem – podobnie jako oświadczenie o potrąceniu – czynność materialnoprawna. Jeżeli strona skorzystała z prawa zatrzymania (dokonała czynności materialnoprawnej) przed wszczęciem postępowania sądowego albo w jego toku, ale poza nim, w postępowaniu sądowym może się powołać na ten fakt i podnieść już tylko procesowy zarzut zatrzymania. Strona uprawniona może powołać się na prawo zatrzymania również w ramach postępowania sądowego. Wówczas czynność materialnoprawna winna być połączona z procesowym zarzutem zatrzymania. (zob. G. Stojek [w:] Kodeks cywilny. Komentarz. Tom III. Zobowiązania. Część ogólna (art. 353-534), red. M. Fras, M. Habdas, Warszawa 2018, art. 496; T. Wiśniewski, Przebieg procesu cywilnego, Warszawa 2013, s.202) – jak to miało miejsce w niniejszej sprawie.

Ponadto, w judykaturze i doktrynie dopuszczono możliwość wykorzystania instytucji prawa zatrzymania z art. 497 k.c. w zw. z art. 496 k.c. do rozliczeń restytucyjnych
przy nieważnej umowie kredytowej i będącego jego konsekwencją obowiązku zwrotu wzajemnych świadczeń (zob. uzasadnienie uchwały Sądu Najwyższego z 16 lutego 2021 r., III CZP 11/20, LEX nr 3120579, uzasadnienie uchwały Sądu Najwyższego 7 sędziów
z 7 maja 2021 r., III CZP 6/21 , OSNC 2021/9/56, Ł. W., Przedawnienie
roszczeń z nieważnej umowy kredytu frankowego. Glosa do uchwały siedmiu sędziów
SN z 7 maja 2021 r., III CZP 6/21, LEX 2021).

Niezależnie od argumentacji powołanej we wskazanych orzeczeniach Sądu Najwyższego, w ocenie Sądu Odwoławczego, za dopuszczalnością wykorzystania instytucji prawa zatrzymania (art. 496 k.c. w zw. z art. 497 k.c.) przemawia także wykładnia językowa
i funkcjonalna wskazanych przepisów. Otóż przepisy te nie rozróżniają sytuacji,
gdy obowiązkiem zwrotu wzajemnych świadczeń są świadczenia jednorodzajowe
(w tym przypadku świadczenia pieniężne). Skoro tak, to – przyjmując, iż umowa kredytu
jest także umową wzajemną, brak jest podstaw do wykluczenia zastosowania instytucji prawa zatrzymania tylko dlatego, że w takiej sytuacji wierzyciel – będący jednocześnie dłużnikiem
– mógłby realizować swoje uprawnienia przez złożenie zarzutu potrącenia.

Warunkiem sine qua non merytorycznej oceny zarzutu prawa zatrzymania jest to,
aby strona podnosząca ten zarzut wykazała skuteczne złożenie oświadczenia woli, którego treścią jest skorzystanie z prawa zatrzymania świadczenia. Przenosząc to na grunt niniejszej sprawy, Sąd Okręgowy uznał, że pozwany wykazał, iż w sposób skuteczny złożył oświadczenie woli zawierające zarzut zatrzymania w doręczonych pismach z dnia 9 maja 2022 r. oraz 24 maja 2022 r.

Sad Okręgowy w składzie rozpoznającym sprawę zdaje sobie sprawę, że w judykaturze istnieją też poglądy przeciwne i niektóre sądy powszechne nie uwzględniają zarzutu zatrzymania. Kierując się jednak naczelną zasadą skutecznej ochrony wszystkich podmiotów sporu oraz wykładnią funkcjonalną i celowością przywołanych wyżej przepisów, Sąd Okręgowy uznał, że do spraw rozliczeń kredytów tzw. frankowych, instytucję tę można zastosować (podobnie SA w Gdańsku V ACa 340/21 i SA w W. I ACa 625/21).

Wskazać należy, że treścią oświadczenia był zarzut zatrzymania świadczenia dochodzonego przez powodów do momentu zaoferowania przez nich świadczenia wzajemnego – kwoty 70.000,00 zł stanowiącej równowartość wypłaconego kapitału z tytułu nieważnej umowy kredytu.

Ponadto zgodnie z teorią dwóch kondykcji w wyniku ustalenia nieważności umowy obu stronom przysługują dwa niezależne od siebie roszczenia, w tym powodom zwrot wszystko co świadczyli. Istnienie w takim układzie dwóch świadczeń jest zatem niesporne.

Uwzględnienie zarzutu zatrzymania zgłoszonego w toku postępowania skutkuje zawarciem w wyroku zastrzeżenia, iż spełnienie przez pozwanego świadczenia będzie uzależnione od jednoczesnego spełniania świadczenia wzajemnego przez powoda lub zabezpieczenia roszczenia pozwanego o zwrot świadczenia. Z tych względów, Sąd modyfikując punkt 3. wyroku Sądu Rejonowego jako końcowy termin płatności odsetek ustawowych za opóźnienie określił dzień 29 czerwca 2022 r. (datę wydania wyroku przez Sąd II instancji). Skuteczne bowiem złożenie zarzutu zatrzymania skutkuje tym, że dłużnik nie popada dalej w opóźnienie (zob. wyrok Sadu Najwyższego z dnia 7 stycznia 2005 r., IV CK 204/04, LEX nr 277849). Ponadto, Sąd dodał zastrzeżenie, iż spełnienie zasądzonego na rzecz powodów świadczenia powinno nastąpić za jednoczesnym zaoferowaniem przez powodów pozwanemu wskazanej kwoty.

Nie jest zarazem trafny zarzut dotyczący naruszenia art. 118 k.c., jakoby roszczenie pozwanego o zwrot kapitału wygasło. Bieg przedawnienia o zwrot kapitału rozpoczyna się dopiero od daty stwierdzenia nieważności umowy, czy też złożenia przez konsumenta oświadczenia woli o unieważnieniu umowy (patrz uchwala Sądu Najwyższego o sygn. akt III CZP 6/21).

O kosztach postępowania odwoławczego Sąd Okręgowy orzekł w punkcie 3. wyroku, na podstawie art. 100 k.p.c. w zw. z art. 391 § 1 k.p.c. znosząc je wzajemnie między stronami, mając na uwadze, że skoro obie apelacje stron co do zasady nie zasługiwały na uwzględnienie, to zarówno powodowie jaki i pozwany przegrali i wygrali sprawę odwoławczą w takim samym zakresie.