Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 22 lipca 2020 r.

Sąd Apelacyjny w Poznaniu III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący: sędzia Małgorzata Woźniak-Zendran

Sędziowie: Marta Sawińska

(del.) Renata Pohl

Protokolant: Alicja Karkut

po rozpoznaniu w dniu 8 lipca 2020 r. w Poznaniu

sprawy I. B.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w P.

o wysokość emerytury

na skutek apelacji I. B.

od wyroku Sądu Okręgowego w Poznaniu

z dnia 30 października 2018 r. sygn. akt VIII U 821/18

I. zmienia zaskarżony wyrok w punkcie 1 i poprzedzające go decyzje w ten sposób, że do ustalenia wartości kapitału początkowego wnioskodawczyni I. B. zalicza nadto jako okres składkowy okresy zatrudnienia w b.ZSRR : od 7.10.1976r. do 22.09.1977r. , od 4.02.1981r. do 20.09.1982r. oraz od 13.12.1982r. do 1.09.1994r.;

II. zmienia zaskarżony wyrok w punkcie 2 w ten sposób, że zasądza od pozwanego Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w P. na rzecz wnioskodawczyni I. B. kwotę 110,70 zł brutto tytułem nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu;

III. zasądza od pozwanego Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w P. na rzecz wnioskodawczyni I. B. kwotę 240 zł wraz z należnym podatkiem VAT tytułem nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu w postępowaniu apelacyjnym.

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 11 stycznia 2018 r., znak (...), Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w P., na podstawie ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz. U. z 2018 r., poz. 1270 ze zm.; dalej: ustawa emerytalno-rentowa), po rozpoznaniu wniosku złożonego dnia 22 grudnia 2017 r., przyznał I. B. emeryturę od dnia 16 grudnia 2017 r., tj. od osiągnięcia wieku 60 lat. Podstawę obliczenia emerytury stanowi kwota składek na ubezpieczenie emerytalne oraz kapitału początkowego z uwzględnieniem waloryzacji składek i kapitału początkowego zewidencjonowanych na koncie do końca miesiąca poprzedzającego miesiąc, od którego przysługuje wypłata emerytury. Emerytura stanowi równowartość kwoty będącej wynikiem podzielenia podstawy obliczenia emerytury przez średnie dalsze trwanie życia, dla osób w wieku równym wiekowi przejścia na emeryturę. Tak ustalona wysokość emerytury wyniosła 658,23 zł i uwzględniała zwaloryzowany kapitał początkowy wynoszący na dzień 1 stycznia 1999 r. kwotę 19.597,93 zł (co z kolei było pochodną przyjęcia stażu ubezpieczeniowego wynoszącego 3 lata + 1 m-c + 25 dni okresów składkowych oraz 25 dni okresów nieskładkowych – decyzja o ponownym ustaleniu kapitału początkowego z dnia 8 stycznia 2018 r.), a po waloryzacji kwotę 73.197,63 zł. Do wysokości świadczenia doliczono świadczenie dla deportowanych w kwocie 136,24 zł.

Od powyższej decyzji odwołanie wniosła I. B., zarzucając nieuwzględnienie decyzji o ustaleniu kapitału początkowego z dnia 27 grudnia 2005 r. i domagając się uwzględnienia okresu pracy na terenie b.ZSRR.

W odpowiedzi na odwołanie organ rentowy wniósł o oddalenie odwołania.

Decyzją z dnia 8 marca 2018 r., znak (...), Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w P., na podstawie ustawy emerytalno-rentowej, w związku z odwołaniem złożonym dnia 9 lutego 2018 r., uwzględnił okres działalności kombatanckiej - deportacja do ZSRR i przeliczył emeryturę I. B. od dnia 5 stycznia 2018 r. Podstawę obliczenia emerytury stanowi kwota składek na ubezpieczenie emerytalne oraz kapitału początkowego z uwzględnieniem waloryzacji składek i kapitału początkowego zewidencjonowanych na koncie do końca miesiąca poprzedzającego miesiąc, od którego przysługuje wypłata emerytury. Emerytura stanowi równowartość kwoty będącej wynikiem podzielenia podstawy obliczenia emerytury przez średnie dalsze trwanie życia, dla osób w wieku równym wiekowi przejścia na emeryturę. Tak ustalona wysokość emerytury wyniosła 705,59 zł i uwzględniała zwaloryzowany kapitał początkowy wynoszący na dzień 1 stycznia 1999 r. kwotę 22.935,66 zł (co z kolei było pochodną przyjęcia stażu ubezpieczeniowego wynoszącego 4 lata + 2 m-ce + 25 dni okresów składkowych oraz 25 dni okresów nieskładkowych – decyzja o ponownym ustaleniu kapitału początkowego z dnia 7 marca 2018 r.), a po waloryzacji kwotę 85.663,95 zł. Jednocześnie organ rentowy uchylił decyzję z dnia 11 stycznia 2018 r. o przyznaniu emerytury w zakresie obejmującym przyznanie świadczenia dla osób deportowanych i w miejsce tego świadczenia przyznał inne dodatki: dodatek kompensacyjny, ryczałt energetyczny oraz dodatek kombatancki.

Od powyższej decyzji odwołanie wniosła I. B., zarzucając nieuwzględnienie decyzji o ustaleniu kapitału początkowego z dnia 27 grudnia 2005 r. i domagając się uwzględnienia okresu pracy na terenie ZSRR.

W odpowiedzi na odwołanie organ rentowy wniósł o oddalenie odwołania.

Sprawy z obu odwołań zostały połączone celem łącznego prowadzenia i rozstrzygnięcia.

Sąd Okręgowy w Poznaniu, VIII Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych, wyrokiem z dnia 30 października 2018 roku wydanym w sprawie o sygn. akt VIII U 821/18 oddalił odwołania (punkt 1) i orzekł o kosztach nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu (punkt 2).

Powyższy wyrok zapadł w oparciu o następujące ustalenia faktyczne i rozważania prawne:

I. B. urodziła się dnia (...) w miejscowości B. w ówczesnym Z. (...)

W grudniu 1958 r. odwołująca wraz z rodzicami przybyła do Polski z terenu ZSRR na podstawie umowy między Polską Rzeczpospolitą Ludową a ZSRR z dnia 25 marca 1957 r. W tym samym roku została wystawiona ojcu odwołującej, W. Ż. karta repatrianta Nr (...). W 1958 r. odwołująca uzyskała obywatelstwo polskie.

W 1967 r. odwołująca wraz z matką powróciła do ZSRR, gdzie przebywała do 1994 r. W trakcie tego pobytu odwołująca pracowała:

-

od 7 października 1976 r. do 22 września 1977 r. w Kombinacie (...) w I.,

-

od 4 lutego 1981 r. do 20 września 1982 r. w(...) Instytucie,

-

od 13 grudnia 1982 r. do 1 września 1994 r. w Państwowym (...) w T..

Od 1994 r. odwołująca stale zamieszkuje na terenie Polski.

Dnia 24 maja 1997 r. odwołująca zwróciła się do organu rentowego z prośbą wyjaśnienie, czy jest możliwe uwzględnienie do świadczenia okresu zatrudnienia w ZSRR.

W piśmie z dnia 17 czerwca 1997 r. organ rentowy poinformował odwołującą, że okres pracy na terenie byłego ZSRR może zostać zaliczony do świadczeń emerytalno-rentowych tylko w przypadku, gdy w czasie wykonywania pracy nie była obywatelką polską, a po powrocie do Polski została uznana za repatrianta. Wskazano również, iż zaliczenie tego okresu nie jest możliwe z uwagi na to, że umowa międzynarodowa między Polską, a Federacją Rosyjską nie przewiduje wzajemnego zaliczania okresu zatrudnienia na terenie tych państw.

Dnia 14 kwietnia 2000 r. odwołująca wniosła o przyznanie świadczenia pieniężnego przysługującego osobom deportowanym do pracy przymusowej oraz osadzonym w obozach pracy przez III Rzeszę i ZSRR.

Decyzją z dnia 10 maja 2000 r. organ rentowy odmówił prawa do tego świadczenia, stwierdzając, że odwołująca jest kombatantem, ale nie posiada decyzji Kierownika Urzędu do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych stwierdzającej uprawnienia do wypłaty świadczenia pieniężnego dla osób deportowanych do pracy przymusowej. Jednocześnie Zakład poinformował I. B., że przysługuje jej jako kombatantowi świadczenie w kwocie dodatku kombatanckiego oraz ryczałt energetyczny. Jednakże z uwagi na nie osiągniecie wymaganego wieku, organ rentowy stwierdził brak podstaw do wypłaty świadczeń.

Na wniosek złożony dnia 31 października 2003 r., organ rentowy decyzją z dnia 23 sierpnia 2005 r. ustalił kapitał początkowy na dzień 1 stycznia 1999 r. Do ustalenia wysokości kapitału początkowego oraz obliczenia wskaźnika wysokości tej podstawy przyjęto przeciętną podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne z 10 kolejnych lat kalendarzowych, tj. od dnia 1 stycznia 1989 r. do dnia 31 grudnia 1998 r. Nadto:

-

wskaźnik wysokości podstawy wymiaru wyniósł 11,68%,

-

organ rentowy uwzględnił 3 lata, 1 miesiąc i 25 dni okresów składkowych oraz 25 dni okresów nieskładkowych,

-

współczynnik proporcjonalny do osiągniętego do dnia 31 grudnia 1998 r. wieku oraz okresu składkowego i nieskładkowego wyniósł 28,66%,

-

kapitał początkowy ustalony na dzień 1 stycznia 1999 r. wyniósł 18.747,30 zł.

Jednocześnie organ rentowy nie uwzględnił okresów: od dnia 7 października 1976 r. do dnia 22 września 1977 r., od dnia 4 lutego 1981 r. do dnia 20 września 1982 r. i od dnia 13 grudnia 1982 r. do dnia 1 września 1994 r., gdyż nie zostały wystarczająco udowodnione.

Dnia 16 grudnia 2005 r. odwołująca zwróciła się o ponowne przeliczenie kapitału początkowego, dołączając: (i) kserokopię karty ewidencyjnej repatrianta, (ii) kserokopię zaświadczenia Wojewody P. z dnia 14 października 1998 r. oraz (iii) kserokopię decyzji Wojewody W.z dnia 15 stycznia 2002 r.

Decyzją z dnia 27 grudnia 2005 r. Zakład ponownie ustalił kapitał początkowy. Do ustalenia wysokości kapitału początkowego oraz obliczenia wskaźnika wysokości tej podstawy przyjęto najniższe wynagrodzenie pracowników od dnia 1 stycznia 1988 r. do dnia 31 grudnia 1994 r. oraz przeciętną podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne od dnia 1 stycznia 1995 r. do dnia 31 grudnia 1997 r.

Nadto:

-

wskaźnik wysokości podstawy wymiaru wyniósł 28,88%,

-

organ rentowy uwzględnił 17 lat, 5 miesięcy i 17 dni okresów składkowych oraz 25 dni okresów nieskładkowych,

-

współczynnik proporcjonalny do osiągniętego do dnia 31 grudnia 1998 r. wieku oraz okresu składkowego i nieskładkowego wyniósł 70,20%,

-

kapitał początkowy ustalony na dzień 1 stycznia 1999 r. wyniósł 59.673,68 zł.

Dnia 28 grudnia 2017 r. (data złożenia pisma w organie rentowym) odwołująca zwróciła się o przyznanie prawa do emerytury. Do wniosku dołączyła m.in. decyzję Kierownika Urzędu do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych z dnia 15 lutego 2000 r., przyznającą uprawnienia określone w art. 4 ust. 1 pkt 3 lit. b ustawy z dnia 24 stycznia 1991 r. o kombatantach oraz niektórych osobach będących ofiarami represji wojennych i okresu powojennego, z tytułu deportacji w okresie od grudnia 1957r. do grudnia 1958 r.

Decyzją z dnia 8 stycznia 2018 r. Zakład z urzędu ponownie ustalił kapitał początkowy na dzień 1 stycznia 1999 r., weryfikując błędnie ustaloną uprzednio wysokość kapitału początkowego – nieprawidłowe zaliczenie okresu pracy w ZSRR. Do ustalenia wysokości kapitału początkowego oraz obliczenia wskaźnika wysokości tej podstawy przyjęto przeciętną podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne z 10 kolejnych lat kalendarzowych, tj. od dnia 1 stycznia 1989 r. do dnia 31 grudnia 1998 r. Nadto:

-

wskaźnik wysokości podstawy wymiaru wyniósł 13,78%,

-

organ rentowy uwzględnił 3 lata, 1 miesiąc i 25 dni okresów składkowych oraz 25 dni okresów nieskładkowych,

-

współczynnik proporcjonalny do osiągniętego do dnia 31 grudnia 1998 r. wieku oraz okresu składkowego i nieskładkowego wyniósł 29,70%,

-

kapitał początkowy ustalony na dzień 1 stycznia 1999 r. wyniósł 19.597,93 zł.

Dnia 11 stycznia 2018 r. organ rentowy wydał dwie decyzje:

1.  jedną ustalił okresową emeryturę kapitałową od dnia 16 grudnia 2017 r., tj. od dnia nabycia prawa do emerytury. Wysokość emerytury kapitałowej stanowi iloraz kwoty środków, z uwzględnieniem ich waloryzacji, zewidencjonowanych na subkoncie, ustalonych na ostatni dzień miesiąca poprzedzającego miesiąc, od którego przyznano odwołującej okresową emeryturę kapitałową, tj. 51.910 zł i średniego dalszego trwania życia dla osób w wieku równym wiekowi przejścia na emeryturę danego ubezpieczonego, tj. wieku 60 lat – 263,20 miesięcy. Od dnia 16 grudnia 2017 r. okresowa emerytura kapitałowa wynosi 197,23 zł,

2.  natomiast drugą, zaskarżoną przez odwołującą, decyzją z dnia 11 stycznia 2018 r. Zakład przyznał I. B. emeryturę od dnia 16 grudnia 2017 r., tj. od osiągnięcia wieku 60 lat. Podstawę obliczenia emerytury stanowi kwota składek na ubezpieczenie emerytalne oraz kapitału początkowego z uwzględnieniem waloryzacji składek i kapitału początkowego zewidencjonowanych na koncie do końca miesiąca poprzedzającego miesiąc, od którego przysługuje wypłata emerytury. Emerytura stanowi równowartość kwoty będącej wynikiem podzielenia podstawy obliczenia emerytury przez średnie dalsze trwanie życia, dla osób w wieku równym wiekowi przejścia na emeryturę. Tak ustalona wysokość emerytury wyniosła 658,23 zł. Do wysokości świadczenia doliczono świadczenie dla deportowanych w kwocie 136,24 zł.

W związku z wniesionym przez I. B. odwołaniem od decyzji z dnia 11 stycznia 2018 r. przyznającej emeryturę, organ rentowy decyzją z dnia 8 marca 2018 r. uwzględnił okres działalności kombatanckiej - deportacja do ZSRR i przeliczył emeryturę I. B. od dnia 5 stycznia 2018 r. Podstawę obliczenia emerytury stanowi kwota składek na ubezpieczenie emerytalne oraz kapitału początkowego z uwzględnieniem waloryzacji składek i kapitału początkowego zewidencjonowanych na koncie do końca miesiąca poprzedzającego miesiąc, od którego przysługuje wypłata emerytury. Emerytura stanowi równowartość kwoty będącej wynikiem podzielenia podstawy obliczenia emerytury przez średnie dalsze trwanie życia, dla osób w wieku równym wiekowi przejścia na emeryturę. Tak ustalona wysokość emerytury wyniosła 705,59 zł. Jednocześnie organ rentowy uchylił decyzję z dnia 11 stycznia 2018 r. o przyznaniu emerytury w zakresie obejmującym przyznanie świadczenia dla osób deportowanych i w miejsce tego świadczenia przyznał inne dodatki: dodatek kompensacyjny, ryczałt energetyczny oraz dodatek kombatancki.

Na podstawie tak ustalonego stanu faktycznego Sąd I instancji uznał odwołanie za nieuzasadnione.

Na wstępie Sąd Okręgowy wskazał, iż bezsporne w sprawie było, że odwołująca jest uprawniona do emerytury na podstawie art. 24 ustawy emerytalno-rentowej, a wysokość tego świadczenia została obliczona według nowych zasad określonych w art. 25 - 26 ustawy emerytalno-rentowej.

Zgodnie z art. 24 ustawy emerytalno-rentowej ,ubezpieczonym urodzonym po dniu 31 grudnia 1948 r. przysługuje emerytura po osiągnięciu wieku emerytalnego wynoszącego co najmniej 60 lat dla kobiet i co najmniej 65 lat dla mężczyzn, z zastrzeżeniem art. 46, 47, 50, 50a, 50e i 184.

Stosownie do treści art. 25 ust. 1 ustawy emerytalno-rentowej podstawę obliczenia emerytury, o której mowa w art. 24, stanowi kwota składek na ubezpieczenie emerytalne, z uwzględnieniem waloryzacji składek zewidencjonowanych na koncie ubezpieczonego do końca miesiąca poprzedzającego miesiąc, od którego przysługuje wypłata emerytury, zwaloryzowanego kapitału początkowego określonego w art. 173-175 oraz kwot środków zewidencjonowanych na subkoncie, o którym mowa w art. 40a ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych, z zastrzeżeniem ust. 1a i 1b oraz art. 185.

Przepis art. 26 ust. 1 ustawy emerytalno-rentowej przewiduje natomiast, iż emerytura stanowi równowartość kwoty będącej wynikiem podzielenia podstawy obliczenia ustalonej w sposób określony w art. 25 przez średnie dalsze trwanie życia dla osób w wieku równym wiekowi przejścia na emeryturę danego ubezpieczonego, z uwzględnieniem ust. 5 i art. 183.

Zgodnie z art. 85 ust. 2 ustawy emerytalno-rentowej, kwota najniższej emerytury, z zastrzeżeniem art. 24a ust. 6, art. 54, art. 54a ust. 2 i art. 87, oraz renty rodzinnej wynosi 1.000,00 zł miesięcznie.

Stosownie do treści art. 87 ust. 1 pkt 2 ustawy emerytalno-rentowej, w przypadku gdy emerytura przysługująca z Funduszu określona w art. 26, łącznie z okresową emeryturą kapitałową, albo emerytura przysługująca z Funduszu określona w art. 26, jest niższa niż kwota, o której mowa w art. 85 ust. 2 i 3, emeryturę przysługującą z Funduszu, w tym emeryturę ustaloną ze zwiększeniem, o którym mowa w art. 26a, podwyższa się w taki sposób, aby suma tych świadczeń nie była niższa od tej kwoty, o ile ubezpieczona kobieta – osiągnęła wiek emerytalny wynoszący 60 lat i ma okres składkowy i nieskładkowy wynoszący co najmniej 20 lat – z uwzględnieniem ust. 3-7. Przepis art. 5 ust. 2 stosuje się odpowiednio.

Odwołująca nie kwestionowała sposobu wyliczenia świadczenia, a domagała się wyłącznie doliczenia do stażu pracy okresów zatrudnienia w byłym ZSRR.

Zgodnie z art. 6 ust. 1 pkt 9 ustawy emerytalno-rentowej okresami składkowymi są okresy zatrudnienia za granicą osób, które w tym czasie nie były obywatelami polskimi, jeżeli osoby te powróciły do kraju po dniu 22 lipca 1944 r. i zostały uznane za repatriantów.

Odwołująca przybyła do Polski w grudniu 1958 r. jako repatriantka wraz z rodziną z zesłania do ZSRR. Przybywając, odwołująca z mocy prawa nabyła obywatelstwo polskie na podstawie art. 10 ust. 3 ustawy z dnia 8 stycznia 1951 r. o obywatelstwie polskim (Dz. U. z 1951 r., nr 4, poz. 25 ze zm.) obowiązującej w okresie od dnia 19 stycznia 1951 r. do dnia 22 sierpnia 1962 r. Tym samym, brak podstaw prawnych do uwzględnienia do stażu ubezpieczeniowego okresów pracy w ZSRR w latach 1976-1994, gdyż w tym czasie była obywatelką polską.

Powyższej oceny prawnej nie zmienia fakt, że organ rentowy, decyzją z dnia 27 grudnia 2005 r., ponownie ustalił kapitał początkowy odwołującej, uwzględniając okresy zatrudnienia w ZSRR. Warto podkreślić, że już w piśmie z dnia 17 czerwca 1997 r. organ rentowy informował odwołującą, że okres pracy na terenie ZSRR może zostać zaliczony do świadczeń emerytalno-rentowych tylko wtedy, gdy w czasie wykonywania pracy nie była obywatelką polską, a po powrocie do Polski została uznana za repatrianta. Wskazano również, że zaliczenie tego okresu nie jest możliwe z uwagi, iż umowa międzynarodowa między Polską, a Federacją Rosyjską nie przewiduje wzajemnego zaliczania okresu zatrudnienia na terenie tych państw. Nie jest zatem do końca przekonująca argumentacja odwołującej, że cały czas działała w zaufaniu do organu rentowego i dopiero decyzje z początku 2018 r. przyniosły nieoczekiwaną i niekorzystną dla niej zmianę stanowiska organu rentowego.

Nietrafny jest zarzut pełnomocnika odwołującej, że ponowne ustalenie kapitału początkowego przez organ rentowy rażąco narusza art. 114 ust. 1e ustawy emerytalno-rentowej (pismo z dnia 07.08.2018 r. – k. 99-105). Z zarzutem tym celnie rozprawił się pełnomocnik organu rentowego, wskazując na literalne brzmienie art. 114 ust. 1f ustawy emerytalno-rentowej (pismo z dnia 20.08.2018 r. – k. 107-108).

Wreszcie, nie mógł odnieść skutku zarzut pełnomocnika odwołującej, że zgodnie z art. 13 w zw. z art. 3 ust. 1 pkt 3 lit. b) ustawy z dnia 24 stycznia 1991 r. o kombatantach oraz niektórych osobach będących ofiarami represji wojennych i okresu powojennego, okres deportacji odwołującej (od grudnia 1957 r. do grudnia 1958 r.) powinien być zaliczony w wymiarze podwójnym przy ustalaniu prawa do emerytury lub renty.

Otóż, podwójne zaliczenie okresu deportacji jest możliwe tylko przy ustalaniu stażu ubezpieczeniowego, niezbędnego do ustalenia prawa do świadczenia. Nie jest natomiast dopuszczalne przy ustalaniu wysokości świadczenia (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z dnia 20.01.2015 r., III AUa 380/14, Lex nr 1785918). W sytuacji odwołującej zaliczenie podwójne nie wchodzi w grę już tylko z tej przyczyny, że nabyła prawo do emerytury kapitałowej, przy której staż ubezpieczeniowy pozbawiony jest doniosłości prawnej, a liczy się tylko spełnienie kryterium wieku (przy ustalaniu prawa do emerytury) oraz wartość kapitału początkowego zgromadzonego do 1998 r. i składek zaewidencjonowanych po 1998 r. (przy ustalaniu wysokość emerytury).

W konsekwencji, Sąd I instancji uznał, że nie zostały spełnione przesłanki pozwalające na uwzględnienie okresów pracy odwołującej w ZSRR w latach 1976-1994 jako okresów składkowych i na tej podstawie przeliczenie świadczenia.

Mając na względzie powyższe, na podstawie art. 477 ¹⁴ § 1 k.p.c. oraz omówionych przepisów prawa materialnego, Sąd Okręgowy oddalił odwołania od obu zaskarżonych decyzji (por. punkt 1. wyroku).

O kosztach pomocy prawnej udzielonej odwołującej przez pełnomocnika ustanowionego z urzędu, Sąd orzekł na podstawie § 15 ust. 2 w zw. z § 4 ust. 3 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 3 października 2016 r. w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego z urzędu (Dz. U. z 2016 r., poz. 1715 ze zm.), przyznając radcy prawnemu D. L. od Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w Poznaniu kwotę 110,70 zł brutto (pkt 2. wyroku).

Od powyższego wyroku apelację wywiodła odwołująca, zaskarżając go w części co do punktu 1.

Zaskarżonemu orzeczeniu apelująca zarzuciła:

1.  naruszenie art. 233 § 1 k.p.c., art. 227 k.p.c. w zw. z art. 6 k.c. polegające na nieuwzględnieniu zeznań odwołującej w zakresie wskazywania, że odwołująca nigdy nie otrzymała od Zakładu Ubezpieczeń Społecznych żadnego pisma informującego o błędnym wydaniu decyzji z dnia 27 grudnia 2005 r. lub też o jej zmianie, czy uchyleniu oraz polegające na błędnym przyjęciu, iż odwołująca miała świadomość, że decyzja Zakładu Ubezpieczeń Społecznych z dnia 27 grudnia 2005 r. zaliczająca do okresu składkowego okres pracy na terenie ZSRR w latach 1976-1994 jest błędna z uwagi na to, że Zakład Ubezpieczeń Społecznych informował ją jakoby o tym fakcie pismem datowanym na dzień 17 czerwca 1997 r., skoro pismo to ma przecież datę wcześniejszą niż następcza decyzja tego organu z dnia 27 grudnia 2005 r.,

2.  naruszenie art. 232 k.p.c. w zw. z art. 6 k.c. polegające na błędnym przyjęciu, iż odwołująca miała świadomość, że decyzja Zakładu Ubezpieczeń Społecznych z dnia 27 grudnia 2005 r. jest błędna, skoro organ rentowy nie przedłożył do akt sprawy decyzji zmieniającej lub uchylającej tę decyzję, ani nie przedłożył do akt sprawy żadnej informacji o rzekomym błędzie urzędniczym,

3.  naruszenie art. 114 ust. 1e pkt 3 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych w zw. z art. 2 i art. 7 Konstytucji RP poprzez błędne uznanie, iż decyzja Zakładu Ubezpieczeń Społecznych z dnia 27 grudnia 2005 r. mogła zostać uchylona lub zmieniona po 3 latach od jej wydania,

4.  naruszenie art. 114 ust. 1 pkt 6 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych poprzez zastosowanie i błędne uznanie, że decyzja Zakładu Ubezpieczeń Społecznych z dnia 27 grudnia 2005 r. została wydana pod wpływem błędu, skoro w aktach sprawy nie ma na to żadnych dowodów,

5.  naruszenie art. 114 ust. 1g ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych poprzez niezastosowanie w sprawie i niewzięcie pod uwagę przez Sąd I instancji bardzo ciężkiej sytuacji życiowej i majątkowej odwołującej.

Wskazując na powyższe apelująca wniosła o zmianę punktu 1 zaskarżonego wyroku i poprzedzających go decyzji poprzez uwzględnienie przy ustalaniu okresu składkowego okresu pracy w ZSRR w latach 1976-1994, o zasądzenie od pozwanego na swoją rzecz zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego i przyznanie kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej odwołującej z urzędu w postępowaniu apelacyjnym w wysokości sześciokrotności stawki, powiększonych o należny podatek VAT.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja odwołującej zasługiwała na uwzględnienie, aczkolwiek z innych względów, aniżeli zostały powołane w środku odwoławczym.

Na wstępie należy zauważyć, że apelująca nie sformułowała zarzutów, które podważałyby prawidłowość ustaleń faktycznych poczynionych przez Sąd I instancji. Ustalenia te znajdują potwierdzenia w materiale dowodowym zebranym w sprawie, a zwłaszcza w treści dokumentów zawartych w aktach rentowych. Wobec powyższego, Sąd odwoławczy w pełni podziela te ustalenia i przyjmuje je za własne, przy czym na podstawie tak ustalonego stanu faktycznego Sąd Apelacyjny dokonał odmiennej oceny, aniżeli Sąd Okręgowy.

Istota sporu sprowadzała się do rozstrzygnięcia o zasadności nieuwzględnienia przez pozwany organ rentowy okresów pracy na terenie byłego ZSRR, przy obliczaniu wysokości kapitału początkowego odwołującej.

Pozostałe ustalenia organu rentowego leżące u podstaw zaskarżonych decyzji nie były bowiem kwestionowane przez odwołującą. Wymaga przy tym odnotowania, że bezspornym były okoliczności przyjazdu odwołującej wraz z rodzicami do Polski w 1958 r. i nabycia wówczas z mocy prawa obywatelstwa polskiego, ponownego wyjazdu do ZSRR w 1967 r., przebywania tam do 1994 r. i świadczenia w tym czasie pracy na terenie ZSRR.

W tym miejscu wymaga przy tym zauważenia, iż decyzją z dnia 11.01.2018r., zmieniona decyzją z 8.03.2018r., przyznano wnioskodawczyni emeryturę na podstawie art. 24 ustawy emerytalnej. Podstawę obliczenia tej emerytury stanowi więc m.in. kwota zwaloryzowanego kapitału początkowego, określonego w art. 173-175 ustawy (por. art. 25 ust. 1 i 26 ust. 1 ustawy emerytalnej).

Wysokość emerytury wnioskodawczyni zależna jest zatem od prawidłowo ustalonego stażu jej pracy przy ustalaniu kapitału początkowego, a tego de facto domaga się wnioskodawczyni.

Wnioskodawczyni zarzucając nieprawidłowe ustalenie jej ogólnego stażu pracy, faktycznie zatem kwestionowała zarówno decyzję o ustaleniu kapitału początkowego z 8.01.2018r. r. i będącą jej konsekwencją- decyzję o przyznaniu emerytury i tak należało określić przedmiot niniejszego postępowania. Obie decyzje zostały wysłane przy tym wnioskodawczyni tego samego dnia, zatem odwołanie zostało wniesione w terminie.

Mając na względzie powyższe przyjąć w sprawie należało, iż przedmiotem odwołania są obie powołane wyżej decyzje.

W pierwszej kolejności wymaga przy tym wyjaśnienia, że zarzuty apelacji, w szczególności w zakresie akcentowanej nieświadomości odwołującej co do braku mocy wiążącej decyzji z dnia 27 grudnia 2005 r. w przedmiocie ustalenia kapitału początkowego, pozostawały bez znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy, albowiem w świetle treści art. 114 ust. 1f pkt 2 w zw. z art.175 ust.4 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz.U. z 2017 r. poz. 1383 ze zm.), po wydaniu prawomocnej decyzji o ustaleniu kapitału początkowego możliwa jest jej zmiana, gdy dotąd kapitał ten nie został uwzględniony do obliczania wysokości emerytury prawomocną decyzją. Momentem końcowym do dokonania takich zmian w kapitale początkowym po upływie okresów przewidzianych w art. 114 ust. 1e przedmiotowej ustawy, jest bowiem wydanie prawomocnej decyzji ustalającej wysokość emerytury, a tak jak pozostaje niesporne- została wydana dopiero 11.01.2018r. i nie jest jeszcze prawomocna.

Rozstrzygnięcie niniejszej sprawy zależało natomiast od dokonania właściwej wykładni treści art. 6 ust. 1 pkt 9 z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, w świetle którego okresami składkowymi są m.in. okresy zatrudnienia za granicą osób, które w tym czasie nie były obywatelami polskimi, jeżeli osoby te powróciły do kraju po dniu 22 lipca 1944 r. i zostały uznane za repatriantów.

Wykładnia literalna tego przepisu wskazuje na stosowanie go do wszystkich obywateli polskich, którzy kiedykolwiek, byle po dniu 22 lipca 1944 r., powrócili do kraju i zostali uznani za repatriantów. Należy przy tym wskazać, że uznanie (ustalenie) statusu repatrianta powinno być dokonywane każdorazowo wedle regulacji prawnych adekwatnych dla uznawania za repatriantów, które obowiązywały w czasie powrotu do Ojczyzny (faktycznego aktu repatriacji). Godzi się także zauważyć, że przed podjęciem przez Sąd Najwyższy uchwał w sprawach I UZP 1/07 oraz I UZP 6/08 wskazywano w orzecznictwie, iż pojęcie prawne repatrianta ulegało licznym zmianom, ale zawsze zasadnicze znaczenie przypisywano przyjazdowi obywatela polskiego pochodzenia (któremu wcześniej narzucono obce obywatelstwo ZSRR lub państw powstałych po jego rozpadzie) do Polski (corpus) z zamiarem odzyskania Ojczyzny (animus), co ostatecznie potwierdził Trybunał Konstytucyjny w uchwale z dnia 21 czerwca 1995 r., W 16/94, wyrażając pogląd, że status repatrianta w rozumieniu właściwych przepisów, za które należy uznać przepisy obowiązujące w dacie spełnienia się (dokonania) aktu repatriacji, może być udowadniany wszelkimi okolicznościami mogącymi potwierdzić materialnoprawne przesłanki uznania za repatrianta (corpus i animus aktu repatriacji).

Po tym orzeczeniu Trybunału Konstytucyjnego w judykaturze Sądu Najwyższego jednolicie i stanowczo przyjmowano, że w sprawie o przyznanie emerytury - z uwzględnieniem okresów zatrudnienia za granicą, wyjaśnienie, czy zachodzą przesłanki określone w adekwatnych przepisach o repatriacji, należy do sądu ubezpieczeń społecznych (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 19 marca 1997 r., II UKN 38/97, OSNP 1997 nr 24, poz. 500). Uruchamiało to obowiązek sądu ubezpieczeń społecznych przeprowadzenia postępowania dowodowego w celu ustalenia, czy osoba ubiegająca się o świadczenie emerytalne z uwzględnieniem okresu zatrudnienia za granicą spełniała materialnoprawne warunki uznania jej za repatrianta (np. według przepisów ustawy o cudzoziemcach lub o obywatelstwie, aktualnie ustawy o repatriacji z 2000 r., por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 8 grudnia 2000 r., II UKN 127/00, OSNAPiUS 2002 nr 16, poz. 388).

Powyższe rozważania prowadzą przede wszystkim do wniosku o braku związania sądu ubezpieczeń społecznych decyzją stwierdzającą status repatrianta ubezpieczonego oraz o braku przeszkody do uwzględniania za okresy składkowe okresów pracy za granicą, w przypadku niewydania takiej decyzji.

Tut. Sąd w pełni podziela bowiem pogląd wyrażony w zdaniu odrębnym zgłoszonym do uchwały Sądu Najwyższego -w sprawie I UZP 6/08 i tym samym zdaniem tut.sądu - to sąd ubezpieczeń społecznych samodzielnie ocenia, w okolicznościach faktycznych konkretnej sprawy- czy zostały spełnione przesłanki do uznania okresów pracy odwołującej na terenie ZSRR jako okresów składkowych, o których mowa w art. 6 ust. 1 pkt 9 ustawy emerytalnej.

W ocenie Sądu Apelacyjnego analiza okoliczności faktycznych niniejszej sprawy prowadzi natomiast do wniosku o spełnieniu przez odwołującą przesłanek z art. 6 ust. 1 pkt 9 ustawy emerytalnej.

Należy bowiem w pierwszej kolejności zwrócić uwagę na wiek odwołującej w czasie, kiedy najpierw przyjechała do Polski wraz z rodzicami w 1958 r., a także kiedy wyjeżdżała z Polski w 1967 r.

Mianowicie, w obu powołanych momentach jej życia- była małym dzieckiem, które nie mogło w żaden sposób samodzielnie decydować o swoim losie, ani wyrazić swojej woli.

Tak o przyjeździe do Polski w 1958r. zdecydował rodzic odwołującej (ojciec), który wrócił do kraju ze swą rodziną, jak i ponowny wyjazd do ZSRR w 1967 r., gdy odwołująca miała 10 lat, nie był w żadnym stopniu przejawem woli odwołującej, tylko jej matki.

Te jednak decyzje rodziców wnioskodawczyni, na które ona nie miała żadnego wpływu, miałyby aktualnie stawiać ją w gorszej sytuacji od osoby, która z takim samym pochodzeniem i stażem pracy w b.ZSRR- do Polski przyjechałaby jako osoba dorosła.

Wobec powyższego nie można, zdaniem Sądu Apelacyjnego w składzie rozpoznającym niniejszą sprawę, przyjąć, aby w dacie powrotu ojca ubezpieczonej do kraju tj.w 1958r.- odwołującej jako rocznemu dziecku, towarzyszyła wola (animus) powrotu do ojczyzny.

Godzi się bowiem zauważyć, że gdyby nie założenie, że już w 1958r. uzyskała z mocy prawa statusu repatrianta przy ojcu -w rozumieniu nie tylko administracyjnym , ale też przepisu art.6 ust.1 pkt 9 ustawy emerytalnej, to spełniałaby przesłanki do uznania jej za repatrianta w czasie ponownego przyjazdu do Polski w 1994 r., kiedy to powrót do ojczyzny był rezultatem świadomego działania ubezpieczonej. Dopiero wówczas z przyjazdem do Polski wiązał się nie tylko corpus (tak jak to miało miejsce w 1958 r.), lecz także animus, a zatem dopiero wtedy odwołująca tak naprawdę spełniła przesłanki do uznania jej za repatrianta, w rozumieniu przepisów ubezpieczeniowych.

Zdaniem tut. Sądu w okolicznościach faktycznych niniejszej sprawy nie można inaczej traktować odwołującej, tylko dlatego, że niezależnie od swojej woli uzyskała z mocy prawa obywatelstwo polskie w 1958 r., a następnie, również niezależnie od swojej woli -znalazła się na terenie ZSRR, gdzie przez wiele lat pracowała, a gdzie w związku z powrotem do Polski, nie uzyska z tego tytułu żadnego świadczenia.

W konsekwencji, wobec faktu powrotu do Polski w 1994r. i podstawą nabycia w tym momencie statusu repatrianta w świetle obowiązujących w 1994r. w tym zakresie przepisów, zachodzi podstawa do zaliczenia spornych okresów zatrudnienia w b.ZSRR do stażu ubezpieczeniowego wnioskodawczyni, jako okresów składkowych, o których mowa w art. 6 ust. 1 pkt 9 ustawy emerytalnej.

Podkreślić przy tym należy, iż wykładnia systemowa, celowościowa powołanego przepisu wskazuje dodatkowo, iż nie chodzi o to, by ubezpieczony w czasie zatrudnienia za granicą nie był obywatelem polskim (jak nacisk kładzie ZUS) , tylko przeciwnie- chodzi o wyjątek od zasady i zaliczenie jako okresów składkowych okresów zatrudnienia za granicą nawet osobom, które w czasie tej pracy nawet nie były jeszcze obywatelami polskimi (więc tym bardziej -gdy tymi obywatelami, jak wnioskodawczyni, były!) , ale powróciły do kraju po 22.07.1944r. i zostały uznane za repatriantów.

Istotny jest zatem powrót do kraju po określonej dacie i przesłanki do statusu repatrianta.

Te natomiast warunki wnioskodawczyni spełnia i dlatego wydanie przez organ rentowy, decyzji odmawiającej doliczenia do stażu ubezpieczeniowego , przy ustalaniu wysokości kapitału początkowego- także okresu jej pracy w b.ZSRR, należało ocenić jako błędne.

Koniecznym było zatem dokonanie zmiany decyzji w tym zakresie w oparciu o art. 477 ¹⁴ § 2 k.p.c. i powołane wyżej przepisy prawa materialnego.

W tym stanie rzeczy Sąd Apelacyjny na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. zmienił zaskarżony wyrok w punkcie 1 i poprzedzające go decyzje w ten sposób, że do ustalenia wartości kapitału początkowego wnioskodawczyni I. B. zaliczył nadto jako składkowy okres zatrudnienia w b. ZSRR: od 07.10.1976r. do 22.09.1977r., od 04.02.1981r. do 20.09.1982r. oraz od 13.12.1982r. do 01.09.1994r.

W konsekwencji powyższego, należało również zmienić rozstrzygnięcie w przedmiocie kosztów postępowania przed Sądem I instancji i zgodnie z zasadą odpowiedzialności za wynik sprawy wyrażoną w art. 98 § 1 k.p.c. obciążyć nimi pozwany organ rentowy jako stronę przegrywającą spór. Dlatego też należało zasądzić od pozwanego na rzecz wnioskodawczyni kwotę 110,70 zł brutto tytułem nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu.

Rozstrzygnięcie o kosztach postępowania apelacyjnego zapadło w oparciu o art. 98 § 1 i 3 k.p.c. i art. 99 k.p.c. w zw. z art. 391 § 1 k.p.c. oraz na podstawie § 10 ust. 1 pkt 2 w zw. z § 9 ust. 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych, przy uwzględnieniu treści § 6 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 03.10.2016 r. w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego z urzędu (t.j. Dz.U. z 2019 r., poz. 68).

Wobec powyższego należało zasądzić od pozwanego na rzecz wnioskodawczyni kwotę 240 zł wraz z należnym podatkiem VAT tytułem nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu w postępowaniu apelacyjnym. przy uwzględnieniu treści § 6 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 03.10.2016 r. w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego z urzędu (t.j. Dz.U. z 2019 r., poz. 68).