Pełny tekst orzeczenia

UZASADNIENIE

Pozwem z dnia 4 listopada 2019 r. (data nadania) powód (...) Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w K. wniósł o zasądzenie od pozwanego (...) Spółki Akcyjnej z siedzibą w W. (dalej także (...)) kwoty 38 000 złotych tytułem zwrotu nienależnego świadczenia wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie w transakcjach handlowych liczonymi dla kwot:

1) 1 000 zł od dnia 02.03.2016 r. do dnia zapłaty tytułem faktury VAT nr (...);

2) 1 000 zł od dnia 31.03.2016 r. do dnia zapłaty tytułem faktury VAT nr (...);

3) 1 000 zł od dnia 02.05.2016 r. do dnia zapłaty tytułem faktury VAT nr (...);

4) 1 000 zł od dnia 31.05.2016 r. do dnia zapłaty tytułem faktury VAT nr (...);

5) 1 000 zł od dnia 01.07.2016 r. do dnia zapłaty tytułem faktury VAT nr (...);

6) 1 000 zł od dnia 01.08.2016 r. do dnia zapłaty tytułem faktury VAT nr (...);

7) 1 000 zł od dnia 31.08.2016 r. do dnia zapłaty tytułem faktury VAT nr (...);

8) 1 000 zł od dnia 03.10.2016 r. do dnia zapłaty tytułem faktury VAT nr (...);

9) 1 000 zł od dnia 31.10.2016 r. do dnia zapłaty tytułem faktury VAT nr (...);

10) 1 000 zł od dnia 01.12.2016 r. do dnia zapłaty tytułem faktury VAT nr (...);

11) 1 000 zł od dnia 02.01.2016 r. do dnia zapłaty tytułem faktury VAT nr (...);

12) 1 000 zł od dnia 31.01.2017 r. do dnia zapłaty tytułem faktury VAT nr (...);

13) 1 000 zł od dnia 03.03.2017 r. do dnia zapłaty tytułem faktury VAT nr (...);

14) 1 000 zł od dnia 15.03.2017 r. do dnia zapłaty tytułem faktury VAT nr (...);

15) 1 000 zł od dnia 02.05.2017 r. do dnia zapłaty tytułem faktury VAT nr (...);

16) 1 000 zł od dnia 31.05.2017 r. do dnia zapłaty tytułem faktury VAT nr (...);

17) 1 000 zł od dnia 03.07.2017 r. do dnia zapłaty tytułem faktury VAT nr (...);

18) 1 000 zł od dnia 31.07.2017 r. do dnia zapłaty tytułem faktury VAT nr (...);

19) 1 000 zł od dnia 31.08.2017 r. do dnia zapłaty tytułem faktury VAT nr (...);

20) 1 000 zł od dnia 02.10.2017 r. do dnia zapłaty tytułem faktury VAT nr (...);

21) 1 000 zł od dnia 31.10.2017 r. do dnia zapłaty tytułem faktury VAT nr (...);

22) 1 000 zł od dnia 01.12.2017 r. do dnia zapłaty tytułem faktury VAT nr (...);

23) 1 000 zł od dnia 02.10.2017 r. do dnia zapłaty tytułem faktury VAT nr (...);

24) 1 000 zł od dnia 31.01.2018 r. do dnia zapłaty tytułem faktury VAT nr (...);

25) 1 000 zł od dnia 05.03.2018 r. do dnia zapłaty tytułem faktury VAT nr (...)

26) 1 000 zł od dnia 02.04.2018 r. do dnia zapłaty tytułem faktury VAT nr (...);

27) 1 000 zł od dnia 02.05.2018 r. do dnia zapłaty tytułem faktury VAT nr (...);

28) 1 000 zł od dnia 31.05.2018 r. do dnia zapłaty tytułem faktury VAT nr (...);

29) 1 000 zł od dnia 02.07.2018 r. do dnia zapłaty tytułem faktury VAT nr (...);

30) 1 000 zł od dnia 31.07.2018 r. do dnia zapłaty tytułem faktury VAT nr (...);

31) 1 000 zł od dnia 31.08.2018 r. do dnia zapłaty tytułem faktury VAT nr (...);

32) 1 000 zł od dnia 01.10.2018 r. do dnia zapłaty tytułem faktury VAT nr (...);

33) 1 000 zł od dnia 31.10.2018 r. do dnia zapłaty tytułem faktury VAT nr (...);

34) 1 000 zł od dnia 03.12.2018 r. do dnia zapłaty tytułem faktury VAT nr (...);

35) 1 000 zł od dnia 31.12.2018 r. do dnia zapłaty tytułem faktury VAT nr (...);

36) 1 000 zł od dnia 31.01.2019 r. do dnia zapłaty tytułem faktury VAT nr (...);

37) 1 000 zł od dnia 04.03.2019 r. do dnia zapłaty tytułem faktury VAT nr (...);

38) 1 000 zł od dnia 01.04.2019 r. do dnia zapłaty tytułem faktury VAT nr (...).

Powód wniósł również o ustalenie nieważności umowy o świadczenie usług przez (...) S.A. nr (...) zawartej dnia 14 września 2015 r. z (...) sp. z o.o. z uwagi na sprzeczność umowy z ustawą i zasadami współżycia społecznego. Nadto, domagał się zasądzenia kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

W uzasadnieniu powód przywołał się na okoliczności zawarcia umowy wskazanej w petitum pozwu wskazując na brak swobody przy ukształtowaniu postanowień umownych oraz brak jej celowości dla powoda. Podniósł, iż kształtując klauzule umowne wykroczono poza ramy swobody umów, o jakich mowa w art. 3531 k.c. poprzez naruszenie zasad współżycia społecznego. Powołał się na nieważność umowy w świetle art. 58 § 1 k.c. z uwagi na jej sprzeczność z ustawą i zasadami współżycia społecznego. W konsekwencji wskazał, iż jego roszczenie znajduje uzasadnienie w treści art. 410 § 2 k.c., albowiem pozwany zobowiązany jest do jego zwrotu, jako świadczenia nienależnego (pozew, k. 3-11)

W odpowiedzi na pozew pozwany wniósł o oddalenie powództwa w całości i zasądzenie na swoją rzecz kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

W uzasadnieniu pozwany wskazał, że na podstawie umowy zawartej z powodem pozostawał w gotowości do świadczenia usług, co samo w sobie stanowi usługę i dotyczy to zarówno usług faktoringowych przewidzianych w umowie, jak i wskazanych w niej usług monitoringowych i windykacyjnych. Podniósł, iż utrzymywał w dyspozycji powoda środki finansowe, które były niezbędne do rozpoczęcia finansowania wierzytelności stwierdzonych fakturami VAT oraz świadczenia pozostałych usług, do których się zobowiązał. Podniósł, iż środki te nie zostały wypłacone tylko i wyłącznie z powodu braku inicjatywy powoda, który mógł o nie wystąpić w każdym momencie. Zarzucił, iż nie podjął żadnych działań na podstawie umowy tylko z uwagi na brak zgłoszeń kontrahentów przez powoda. Zaprzeczył, jakoby powód miał brak swobody w zawarciu umowy. Jego zdaniem powód nie został zmuszony do zawarcia umowy, lecz zawarł ją w ramach autonomii woli, albowiem w ramach swobody kontraktowania z (...) Bank S.A. świadomie podjął decyzję o wyborze kredytu, którego zabezpieczenie stanowiła umowa zawarta z pozwanym. Zarzucił wreszcie dyspozytywność kauzalności umów i wskazał, że jego zdaniem brak jest podstaw do uznania nieważności umowy w oparciu o twierdzenia o wyzysku. Wreszcie, na wypadek uznania roszczenia za uzasadnione, zarzucił również inną datę jego wymagalności (odpowiedź na pozew, k.123-129)

Strony pozostawały na swych stanowiskach do zakończenia postępowania. Na rozprawie w dniu 6 października 2021 r. powód wskazał, że jego roszczenie o ustalenie nieważności umowy jest roszczeniem ewentualnym.

S ąd ustalił następujący stan faktyczny:

W dniu 4 września 2015 r. (...) Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w K. – jako kredytobiorca - zawarł z (...) Bank Spółką Akcyjną z siedzibą w W. – jako kredytodawcą – umowę kredytu "Kredyt Obrotowy - operacyjny ratalny" nr (...) (...) (dalej jako: Umowa Kredytu).

Całkowita kwota kredytu wyniosła 100 000 zł, zaś celem operacyjnym kredytu było finansowanie bieżącej działalności, obsługa inwestycji przetargowych (zakupy materiałów, itp.). termin ostatecznej spłaty kredytu ustalono na 60 miesięcy od dnia spłaty pierwszej raty, zgodnie z harmonogramem.

Zgodnie z postanowieniami umownymi tytułem zabezpieczenia ww. umowy podjęte zostały następujące czynności prawne:

1)  zawarto umowę poręczenia z prezesem spółki (...) Sp. z o.o. Ł. D. wraz z oświadczeniem poręczyciela o poddaniu się egzekucji nr (...) do kwoty 200 000 zł,

2)  zawarto umowę przeniesienia własności środków pieniężnych (kaucja) nr (...), przy czym kwota kaucji wynosiła 30 000 złotych,

3)  kredytobiorca złożył oświadczenie o poddaniu się egzekucji przdo kwoty 200 000 zł

4)  kredytobiorca zawarł z (...) S.A. umowę o świadczenie usług („Umowa o Pakiet”), na podstawie której udostępniony został Pakiet Płynnościowy, jako zabezpieczenie Umowy Kredytu, z limitem do 100 000 zł,

5)  przedłożona została gwarancja Banku (...) w ramach portfelowej linii gwarancyjnej de minimis do kwoty 60 000 zł, przy ustaleniu procentu gwarancji na 60%, z datą ważności do 4 grudnia 2017 r.,

6)  udzielone zostało bankowi (...) S.A. pełnomocnictwo do dysponowania środkami zgromadzonymi na rachunkach prowadzonych dla kredytobiorcy w (...) Banku S.A.

Dodatkowo – w związku z udzieleniem kredytu – kredytobiorca uiszczał opłatę za weryfikację jego działalności gospodarczej w wysokości 200 zł, opłatę prowizyjną z tytułu gwarancji spłaty kredytu udzielanej przez (...) w wysokości 300 zł oraz prowizję za udzielenie kredytu w wysokości 30 000 zł. Płatność tej ostatniej została zawieszona do ostatniego dnia kredytowania i kredytobiorca miał być z niej zwolniony w przypadku łącznego spełnienia przesłanek wskazanych w pkt VIII lit. b) umowy.

Zgodnie z postanowieniami Umowy Kredytu warunkiem uruchomienia kredytu było zawarcie ww. umów, podpisanie oświadczeń i udzielenie pełnomocnictw, a dodatkowo również przedłożenie weksla in blanco wraz z deklaracją wekslową na rzecz (...) czy aktywacja rachunku rozliczeniowego (pkt. VI umowy). Kredytobiorca zobowiązywał się nadto m.in. do niewypowiadania Umowy o Pakiet. Która zostanie zawarta z (...) Bank S.A. do czasu spłaty wszelkich zobowiązań kredytobiorcy wobec Banku. Na wypadek niezastosowania się do tych zobowiązań Bank miał prawo do powiększenia bieżącego oprocentowania kredytu do wysokości oprocentowania maksymalnego określonego zgodnie z art. 359 § 21 k.c., co nie wymaga zawarcia aneksu do umowy, bądź do wypowiedzenia umowy kredytu (pkt. VII umowy). Jednocześnie kredytobiorca w umowie składał bankowi zlecenie stałe do pobierania środków należnych (...) S.A. z rachunków prowadzonych w Banku i przekazywania ich do (...) S.A. w terminie płatności opłaty abonamentowej wynikającej z Umowy o Pakiet.

(dowody: umowa kredytu "Kredyt Obrotowy - operacyjny ratalny" nr (...) (...), k. 13-16, umowa por ęczenia nr (...) o przeniesienie własności środków pieniężnych, k. 19, warunki uzyskania w (...) gwarancji spłaty kredytu w ramach portfelowej linii gwarancyjnej de minimis wraz z wnioskiem o udzieleni gwarancji, k. 20-23).

Celem spełnienia warunków uruchomienia kredytu na podstawie ww. umowy, w dniu 14 września 2015 r. (...) sp. z o.o. zawarła z (...) S.A. z siedzibą w W. umowę o świadczenie usług nr (...) (dalej jako: Umowa o świadczenie usług lub Umowa o Pakiet).

Na podstawie ww. umowy (...) S.A. zobowiązała się do świadczenia na rzecz (...) sp. z o.o. usług factoringowych, monitoringowych i windykacyjnych.

W ramach usług factoringowych (...) S.A. (faktor) zobowiązał się do stałego nabywania i finansowania wierzytelności przysługujących (...) sp. z o.o. (faktorantowi) od dostawców z tytułu wykonywania umów handlowych oraz do świadczenia innych usług związanych z finansowaniem i obsługą nabywanych wierzytelności. (...) sp. z o.o. zobowiązała się natomiast do stałego przenoszenia przedmiotowych wierzytelności na (...) S.A. oraz regulowania umówionego wynagrodzenia.

W zakresie usług monitoringu i czynności windykacyjnych przedmiotem zobowiązania (...) S.A. było wykonywanie czynności monitoringu i czynności windykacyjnych dotyczących wierzytelności windykacyjnych.

W umowie zawarto nadto następujące istotne postanowienia szczególne:

7)  (1.) strony oświadczają, że umowa zawierana jest również w celu zabezpieczenia roszczeń (...) Bank S.A. wobec klienta wynikających z zawarcia umowy o kredyt i/lub pożyczkę z Klientem (...)",

8)  (2) strony oświadczają, że niniejsza umowa jest zawarta co najmniej na okres trwania umowy Kredytu/P., a po upływie tego okresu Umowę uważa się za zawartą na czas nieokreślony. Ponadto, Klient potwierdza, że niniejsza umowa nie podlega wypowiedzeniu przez klienta w okresie trwania umowy Kredytu/P.",

9)  (5) klient wyraża zgodę na przelew wszystkich lub części wierzytelności nabytych na podstawie Umowy przez (...) na rzecz (...) Bank S.A. w celu zabezpieczenia roszczeń (...) Bank S.A. wobec Klienta wynikających z umowy P./Kredytu",

10)  (8) Strony uzgadniają, że Opłata abonamentowa będzie pobierana przez (...) Bank S.A. z Rachunku Bieżącego i została przekazana na numer rachunku bankowego (...)." (brzmienie oryginalne).

W ramach indywidualnych warunków umowy określono:

11)  wartość pakietu płynnościowego /zgodnie z definicją: zestaw usług świadczonych przez (...) na podstawie umowy/ na kwotę 100 000 zł,

12)  wartość limitu faktoringowego w ramach (...) na kwotę 15 000 zł,

13)  wartość limitu faktoringowego w ramach (...) na kwotę 5 000 zł,

14)  wartość limitu windykacyjnego w ramach usług monitoringowych i windykacyjnych 80 000 złotych.

Załącznik nr 3 do umowy stanowiła Tabela Prowizji i Opłat, w które miesięczną opłatę abonamentową ustalono na kwotę 1 230 zł. Niezależnie od tej opłaty w Tabeli wskazano procentową wartość prowizji w zależności od wartości sprawy i okresu przeterminowania wierzytelności. Prowizja za przyznanie i odnowienie limitu faktoringowego wynosiła 0%.

Tytułem zabezpieczenia umowy o świadczenie usług (...) sp. z o.o. w dniu 14 września 2015 r. podpisała deklarację wekslową i przekazała (...) S.A. weksel in blanco na wypadek niewywiązania się przez spółkę ze zobowiązań umownych. Nadto, w wykonaniu umowy spółka udzieliła pełnomocnictwa do dysponowania rachunkiem bankowym w (...) Bank S.A., tj. blokowania i dokonywania wypłat z rachunku bankowego spółki, do kwoty niespłaconej wymagalnej wierzytelności nabytej przez (...) S.A. wraz z odsetkami i innymi należności (...) S.A. wynikającymi z Umowy o świadczenie usług. W treści pełnomocnictwa zawarto oświadczenie o zrzeczeniu się prawa do odwołania pełnomocnictwa.

(dowody: umowa o świadczenie usług nr (...) wraz z załącznikami, k.132-7, weksel in blanco wraz z deklaracją wekslową, k. 138, pełnomocnictwo do dysponowania rachunkiem bankowym, k. 139)

Do ww. umowy zastosowanie miały postanowienia Regulaminu świadczenia usług przez (...) S.A.

W § 6 Regulaminu wskazano, że w ramach świadczonych usług (...) świadczy usługi:

(1)  faktoringu globalnego, w tym usługę faktoringu niepełnego (nabywa wierzytelności od faktoranta i wskazane wierzytelności finansuje i administruje nimi) oraz administrowania faktoringowego;

w ramach tego rodzaju faktoringu (...) zobowiązał się do nabywania i finansowania określonych wierzytelności, do kwoty zaangażowania nieprzekraczającej limitu faktoringowego /§7 Regulaminu/;

(2)  faktoringu dłużnego, w tym finansuje wierzytelności i świadczy inne usługi faktoringowe,

w ramach tego rodzaju faktoringu (...) zobowiązał się do finansowania określonych wierzytelności, do kwoty zaangażowania nieprzekraczającej limitu faktoringowego /§4 Regulaminu/;

(3)  monitoringu,

(4)  usługę (...),

(5)  usługę (...).

Usługa (...) to określona w umowie usług windykacyjna w stosunku do wymaganych wierzytelności windykacyjnych zgłaszanych przez klienta, za którą w (...) nalicza odrębne wynagrodzenie (S. F.) /§ 53 Regulaminu/, uzależnione jest od skuteczności czynności windykacyjnych.

Zgodnie z § 16 Regulaminu, (...) z tytułu prowadzonych czynności przygotowawczych i świadczonych usług przysługiwało wynagrodzenie określone w załączniku do umowy stanowiącym Tabelę Opłaty i Prowizji, a obejmujące w szczególności (1) prowizję za przyznanie limitu factoringowego, (2) prowizję za odnowienie limitu factoringowego, (3) opłatę abonamentową, (4) success fee w przypadku odzyskania wierzytelności, (4) prowizję od faktur VAT pochodzących od odbiorców objętych listą odbiorców, nieprzedstawionych do finansowania w ramach (...) lub (...), (5) opłatę w wysokości 1% wartości faktury w przypadku faktury błędnie przedstawionej do sfinansowania.

§ 16 pkt 2 Regulaminu przewidywał również prawo faktora do prowizji w wysokości iloczynu wartości brutto nieprzedstawionych przez faktoranta faktur VAT i odpowiedniej, w zależności od liczby dni okresu rozliczeniowego, obowiązującej stawki prowizji faktoringowej z tytułu niewywiązania się z obowiązku wskazanego w § 20 ust. 6 umowy (m.in. nieprzedstawienie faktur VAT do finansowania), zaś § 16 pkt 3, opłatę w wysokości 1% brutto od wartości faktury, którą faktorant złożył po raz drugi lub złożył dyspozycję jej wyksięgowania, przy zachowaniu prowizji popranej przy rozliczaniu faktury po raz pierwszy.

§ 16 pkt 11 stanowił, iż nadpłata z tytułu rozliczeń między (...) a klientem nie podlega zwrotowi faktorantowi, lecz będzie zaliczana na poczet przyszłych należności wynikających w wynagrodzenia przysługującego (...) od klienta na podstawie umowy.

Warunkiem finansowania wierzytelności w ramach faktoringu globalnego było złożenie przez faktoranta zgłoszenia faktur VAT oraz faktur VAT objętych tym zgłoszeniem /§ 23/. Warunki finansowania w ramach faktoringu dłużnego określone zostały w § 24 Regulaminu.

Zgodnie z § 32 Regulaminu faktorant ponosił ryzyko niewypłacalności odbiorcy, w tym w takiej sytuacji zobowiązany był nabyć od faktora całość lub część nabytej uprzednio warzelności oraz zapłacić faktorowi kwotę zaliczki, a wiec część ceny za nabywaną i zaakceptowaną przez faktora do finansowania wierzytelność, pomniejszoną o ewentualne wpłaty

§ 19 Regulaminu zawierał postanowienia o wygaśnięciu umowy. W pkt. 1 wskazano, że umowa zostają zawara co najmniej na okres trwania Umowy P./Kredytu, a po upływie tego okresu umowę uważa się za zawarta na czas nieokreślony. Klient potwierdzał, że umowa nie podlega wypowiedzeniu przez klienta w okresie trwania umowy pożyczki/kredytu. Po upływie okresu trwania umowy pożyczki/kredytu, każda ze stron mogła ją wypowiedzieć z zachowaniem1-miesięcznego okresu wypowiedzenia. Pkt. 5 statuował przypadki, gdy umowę mogła wypowiedzieć (...) S.A., przy czym zgodnie z lit. h) było to dopuszczane w sytuacji, gdy klient nie dostarczył w terminie 14 dni od zawarcia umowy podpisanego przez odbiorcę zawiadomienia o przelewie wierzytelności.

(dow ód: Regulamin świadczenia usług (...) S.A., k. 24-39).

W oparciu o postanowienia Umowy o świadczenie usług, w okresie od 31 stycznia 2016 r. do 28 lutego 2019 r. (...) comiesięcznie obciążył (...) sp. z o.o. opłatą abonamentową, wystawiając na rzecz (...) Sp. z o.o. faktury VAT opiewające na kwotę 1 230 zł brutto, tj. 1 000 zł netto. Kwoty te pobierane były z rachunku bieżącego (...) Sp. z o.o. prowadzonego przez (...) Bank S.A., zaś łączna wartość obciążenia wyniosła 46 740 zł (38 x 1 230 zł) (okoliczności bezsporne, nadto dowód: faktury VAT, k. 40-77).

W związku ze wcześniejszą spłatą kredytu na rzecz (...) Bank S.A., pismem z dnia 1marca 2019 r. roku Ł. D., jako prezes spółki (...) sp. z o.o., zwrócił się do (...) Bank S.A. o zamknięcia konta spółki z uwagi na całkowitą spłatę rat wynikających z umowy kredytu. Jego wniosek został uwzględniony.

Pismem z dnia 7 marca 2019 r. (...) S.A. wypowiedziała (...) Sp. z o.o. umowę o świadczenie usług, bez zachowania okresu wypowiedzenia, jako podstawę wypowiedzenia wskazując § 19 ust. 5 lit. h) Regulaminu.

(dowody: o świadczenie z dnia 1.03.2019 r., k. 93, historia rachunku spółki (...), k. 78-91, potwierdzenia przelewów, k. 94-95, pismo z dnia 7 marca 2019 r., k. 92).

Pismem z dnia 20 sierpnia 2019 r. (...) sp. z o.o. wezwała (...) S.A. oraz (...) Bank S.A. solidarnie do zapłaty na rzecz spółki kwoty 46 740 złotych tytułem nienależnie pobranego świadczenia pieniężnego z tytułu umowy o świadczenie usług wraz z odsetkami za opóźnienie w wysokości w wysokości 7% w skali rocznej w terminie 14 dni od dnia doręczenia wezwania. Stanowisko w przedmiocie wezwania zajął jedynie (...) Bank S.A. wskazując na niezasadność reklamacji. 14-dniowy termin do zapłaty wskazany przez (...) sp. z o.o. w treści wezwania, upłynął w dniu 12 września 2019 r.

(dowody: wezwanie do zap łaty z dnia 20 lipca 2019 roku wraz z potwierdzeniami nadania, k. 97-102, pismo (...) Bank SA z dnia 13.09.2019 r., k. 103-104)

Powyższy stan faktyczny był między stronami bezsporny, zaś Sąd ustalił go w oparciu wskazane dowody z dokumentów. Ich wiarygodność oraz treść nie była kwestionowana przez żadną ze stron, zaś Sąd nie znalazł podstaw do czynienia tego z urzędu.

S ąd zważył, co następuje:

Powództwo – jako uzasadnione – podlegało uwzględnieniu w zasadzie całości. Sąd oddalił je jedynie w zakresie niewielkiej części roszczenia odsetkowego.

Na wstępie rozważań podkreślić należy, że stan faktyczny w przedmiotowej sprawie – w zakresie zawarcia umowy, której dotyczyło powództwo, przyczyn oraz okoliczności jej zawarcia, jak i sposobu jej wykonywania – był pomiędzy stronami bezsporny. Strony nie były natomiast zgodne co do oceny ważności zawartej umowy, w tym czy zawarta ona została w ramach swobody kontraktowania po stronie powodowej oraz czy jej treść była zgodna z prawem, zasadami współżycia społecznego oraz naturą stosunku. Spór nie dotyczył zatem faktów, a oceny prawnej podjętych przez strony czynności faktycznych i prawnych.

W przedmiotowej sprawie strona powodowa wywodziła swoje roszczenie podnosząc nieważność umowy o świadczenie usług zawartej przez strony dnia 14 września 2015 r. W ocenie Sądu, uwzględniając w całości bezsporny miedzy stornami stan fatyczny sprawy, okoliczności w jakich doszło do zawarcia umowy, a także jej postanowienia, należało dojść do wniosku o nieważności ww. umowy, stosownie do treści art. 58 § 1 k.c. w zw. z art. 353 1 k.c.. Umowa ta bowiem naruszała dopuszczalny zakres swobody umów (art. 3531 k.c.), a także była sprzeczna z zasadami współżycia społecznego oraz istotą (naturą) umowy o świadczenie usług oraz transakcji zabezpieczającej. Następstwem powyższej oceny było natomiast uznanie, że kwota pobrana przez (...) Bank S.A. z rachunku powodowej spółki i przekazana pozwanemu stanowi nienależne świadczenie, bowiem czynność prawna zobowiązująca do świadczenia była nieważna ( art. 410 § 2 k.c.).

Dochodząc do powyższego wniosku, aczkolwiek wyłącznie marginalnie Sąd uwzględnił, iż umowa zawarta przez strony była nie tylko nieważna w świetle wyżej wskazanych przepisów, ale mogła również stanowić przykład typowej sprzedaży wiązanej (cross sale), która aktualnie (od 2021 r.) stanowi czyn nieuczciwej konkurencji, stypizowany w ustawie o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji. O ile więc ustawa ta zawiera dodatkowe instrumenty ochrony przed metodami nieuczciwej konkurencji oraz sankcje za jej praktykowanie, których co prawda powód w niniejszym procesie nie dochodził (powództwo oparte na takiej podstawie prawnej pozostawałoby w kognicji sądu okręgowego), to jednak należało mieć na względzie, iż jej przepisy wyłącznie uzupełniają katalog środków tradycyjnych, przewidzianych w kodeksie cywilnym dla wadliwych czynności prawnych (wyrok SN z dnia 26.01.2006 r., II CK 378/05, niepubl.). Co za tym idzie, po stronie powoda istniała możliwość dochodzenia roszczeń przewidzianych w ww. ustawie (okoliczność wyodrębnienia określonego czynu nieuczciwej konkurencji dopiero w 2021 r. nie oznacza, że już wcześniej dana praktyka nie mogła być uznana za czyn nieuczciwej konkurencji w rozumieniu art. 3 ustawy), bez potrzeby rozważania kwestii nieważności umowy stron, jak i mógł swoje powództwo wywieść wprost z przepisów kodeksy cywilnego, skoro kwestionowana transakcja została dokonana w 2015 roku. Umowa spełniająca warunki dla uznania jej za czyn nieuczciwej konkurencji, może być bowiem uznana za nieważną, jako sprzeczna z art. 58 § 2 k.c., bez potrzeby sięgania do przepisów ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji, co mało miejsce w niniejszej sprawy.

Przechodząc zatem do szczegółowej analizy przedmiotowej sprawy pod kątem prawnym, należało dokonać oceny łączącej strony umowy przez pryzmat ww. przesłanek, które stały się podstawą dla uznania jej za nieważną.

Przed przystąpieniem do powyższego jednak w pierwszej kolejności należy wskazać, iż zdaniem Sądu z formalnoprawnego punktu widzenia strony zawarły umowę nienazwaną, o mieszanym charakterze, zawierającą cechy factoringu i umowy o świadczenie usług z zakresu obsługi wierzytelności. Na podstawie tej umowy pozwany zobowiązał się do świadczenia na rzecz powoda usług faktoringowych, monitoringowych i windykacyjnych, sprecyzowanych w Regulaminie mającym do niej zastosowanie, za wynagrodzeniem płatnym przez powoda. Jednocześnie jako cel umowy w jej postanowieniach szczególnych wskazano zabezpieczenie roszczeń (...) Bank S.A. wobec powoda, wynikających z zawartej z nim umowy o kredyt. Umowa ta zatem prócz posiadania cech umowy o świadczenie usług, stanowić miała również czynność zabezpieczającą w stosunku do innej umowy, zawartej przez powoda (...) Bank S.A.

Powyższa umowa w zasadniczym zakresie posiadała cechy umowy faktoringu, który – jak wskazuje się w orzecznictwie i doktrynie – jest umową odpłatną, dwustronnie zobowiązującą, konsensualną i wzajemną (tak: wyrok SN z dnia 5.05.2016 r., II CSK 582/15, Lex nr 2069435). Celem typowej umowy faktoringowej jest stworzenie możliwości finansowania przez faktora bieżącej działalności gospodarczej faktoranta, który odracza swoim kontrahentom termin zapłaty za towar lub wykonaną usługę. W ocenianej umowie cel jej zawarcia był inny (zapewnienie płynności powodowej spółki, celem spłaty przez nią kredytu), a nadto pozwany prócz finansowania wierzytelności powoda dodatkowo przyjął na siebie obowiązek świadczenia usług monitoringu i windykacji tych wierzytelności, co nadawało umowie mieszany charakter. Jednocześnie, w zamian za świadczone usługi, a właściwie gotowość do ich świadczenia, powód zobowiązany był do płacenia opłaty abonamentowej, zaś w sytuacji faktycznego świadczenia usług również szeregu innych opłat wskazanych szczegółowo w Regulaminie. Zapisy Regulaminu stanowiły bowiem m.in. o zapłacie dodatkowo prowizji za przyznanie limitu factoringowego, prowizji za odnowienie limitu factoringowego, success fee w przypadku odzyskania wierzytelności, różnej wysokości prowizji od faktur VAT pochodzących od odbiorców objętych listą odbiorców, a nieprzedstawionych do finansowania w ramach Faktoringu Globalnego lub Faktoringu Dłużnego, opłaty w wysokości 1% wartości faktury w przypadku faktury błędnie przedstawionej do sfinansowania, a nadto uprawniały pozwanego do wstrzymania zwrotu powodowi nadpłaty z tytułu rozliczeń z pozwanym i zaliczenie ich na poczet przyszłych należności wynikających z wynagrodzenia przysługujących pozwanemu od powoda.

Powyższa umowa – jak twierdził pozwany, a powód kwestionował – miała być zawarta w ramach zasady swobody umów wyrażonej w art. 3531 k.c. Zgodnie z treścią powołanego przepisu natomiast strony zawierające umowę mogą ułożyć stosunek prawny według swego uznania, byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości (naturze) stosunku, ustawie ani zasadom współżycia społecznego.

Jak podkreśla się w doktrynie i orzecznictwie uregulowanie z art. 3531 k.c. dotyczy w szczególności swobody kształtowania treści stosunku prawnego, aczkolwiek obejmuje ona również inne elementy, a mianowicie: swobodę decyzji o samym zawarciu umowy, swobodę wyboru kontrahenta, swobodę formy, w jakiej ma być umowa zawarta (tak: uzasadnienie do uchwały SN z 28.4.1995 r., III CZP 166/94, OSNC 1995, Nr 10, poz. 135). Swoboda kształtowania treści stosunku umownego polega przy tym zarówno na swobodzie ustalania treści stosunków umownych w ramach poszczególnych typów umowy nazwanej, jak i na swobodzie kreowania stosunków umownych nieobjętych katalogiem umów nazwanych, w tym także stosunków łączących elementy różnych umów nazwanych. Należy przy tym uwzględnić, iż znaczenie normatywne art. 353 1 k.c. nie polega wyłącznie na afirmacji zasady swobody umów, lecz na wskazaniu jej ograniczeń: ustawy, zasad współżycia społecznego oraz właściwości (natury) stosunku prawnego. Kontroli przez pryzmat tych kryteriów podlega nie tylko treść umowy, lecz również cel, jaki każda ze stron chce osiągnąć przez zawarcie danej umowy. W doktrynie wskazuje się takie cechy składające się na naturę stosunku prawnego, jak to, że stosunek ten nie może unicestwiać ani nadmiernie ograniczać wolności strony, powinien dać stronom pewność co do przysługujących im praw i ciążących na nich obowiązków (nie stwarzać sytuacji, w której jeden podmiot jest uzależniony od innego), musi go cechować minimum racjonalności i użyteczności oraz musi on mieć względny charakter. Treść stosunku prawnego wyznaczona jest treścią oświadczeń woli stron umowy, określającą głównie prawa i obowiązki stron, i uzupełniona jest przez przepisy ustawy, zasady współżycia społecznego i ustalone zwyczaje. Natomiast przez cel umowy rozumie się stan rzeczy, który ma być dopiero zrealizowany w następstwie zawartej umowy, a jest albo zamierzony przez obie strony, albo co najmniej im znany, lecz nie wyrażony w treści umowy.

W świetle powyższego w pierwszej kolejności należy zwrócić uwagę na immanentne związanie ocenianej umowy z Umową kredytu, jaką powód zawarł z (...) Bank S.A., a wyrażające się nie tylko w szeregu postanowień ocenianej umowy, zachowaniu pozwanego, który wypowiedział umowę o świadczenie usług z chwilą spłaty kredytu, czy wprost wskazanym celu umowy (zabezpieczenie roszczeń (...) Bank S.A. wynikających z zawarcia Umowy kredytu), lecz przejawiające się w szczególności w narzuceniu powodowi zawarcia umowy z pozwanym, jako warunku dla udzielenia mu kredytu przez (...) Bank S.A. Otóż, z ustalonego stanu faktycznego sprawy wprost wynikało, iż zawarcie Umowy o Pakiet nie było spowodowane inicjatywą jednej z jej stron, ani też motywowane potrzebą powoda w uzyskaniu finansowania swoich wierzytelności, lecz zostało powodowi narzucone, jako przesłanka udzielania mu przez (...) Bank S.A. kredytu. Jak wprost wynikało z treści Umowy Kredytu, zawarcie z (...) S.A. umowy o Pakiet stanowiło podstawowy warunek uruchomienia kredytu, bez spełnienia którego kredyt nie zostałby uruchomiony, zaś brak trwania powoda w stosunku prawnym zawartym z pozwanym skutkować mógł bądź wypowiedzeniem umowy kredytu, bądź podwyższeniem jego oprocentowania do maksymalnie dopuszczalnego przepisami prawa. Zawarcie pożądanej przez powoda umowy kredytowej uzależnione więc było od przyjęcia przez niego zobowiązania dodatkowego, które miało całkowicie inny charakter i – oceniane niezależnie i obiektywnie – nie miało żadnego znaczenia nie tylko dla powoda, ale również – uwzględniając ogólny możliwy koszt świadczenia przez pozwanego usług – dla jego zobowiązań kredytowych. Co za tym więc idzie trudno uznać, iż po stronie powoda była jakakolwiek swoboda w kontraktowaniu z pozwanym.

W powyższym przedmiocie pozwany zarzucił, iż powód nie musiał zawierać umowy kredytu z (...) Bankiem S.A., jeśli nie miał woli spełnienia wszystkich warunków stawianych przez Bank, lecz mógł taka umowę zawrzeć z innym podmiotem działającym na rynku. Zdaniem Sądu jednak sama chęć skorzystania z ogólnodostępnej oferty banku, a więc podmiotu zaufania publicznego, w sytuacji, gdy zainteresowany nią podmiot spełnia wszystkie formalnoprawne warunki uzyskania oferowanego kredytu, nie może skutkować automatycznym uznaniem, iż w zakresie umowy, której zawarcie zostało narzucone przez bank, nie została naruszona zasada swobody kontraktowania. Przeciwnie, skoro z okoliczności sprawy wynika, iż powód nie był zainteresowany kontraktowaniem z pozwanym i korzystaniem z oferowanych przez niego usług (na co wprost wskazuje brak korzystania z nich przez cały okres trwania umowy), zaś żadne usługi z mocy samej umowy nie były świadczone (bezspornie pozwany wyłącznie pozostawał w gotowości do ich świadczenia), to bez względu na przyczynę braku zlecania usług pozwanemu przez powoda (np. brak wierzytelności do finansowania, brak potrzeby ich finansowania czy wreszcie skrajnie niekorzystne warunki finansowania przez IM), nie sposób przyjąć, iż oceniania umowa nie narusza swobody kontraktowania po stronie powoda.

Dochodząc do powyższego wniosku Sąd miał również na względzie, iż wyrażonym zarówno w Umowie kredytu, jak i w Umowie o Pakiet celem umowy zawartej z pozwanym było zabezpieczenie roszczeń (...) Bank S.A. wynikających z Umowy kredytu, jednak – oceniając zapisy Umowy o Pakiet – nie sposób uznać, iż w istocie stanowiła ona realne zabezpieczenie wierzytelności Banku. Otóż, z umowy o Pakiet wynikało wyłącznie uprawnienie powoda do skorzystania z finansowania jego wierzytelności przez (...) czy usług monitoringu i windykacji oferowanych przez (...), przy czym usługi te nie miały być świadczone wyłącznie w ramach comiesięcznej opłaty abonamentowej, ale obarczone były szeregiem innych opłat, stając się de facto dla powoda nieopłacalnymi. Brak obowiązku powoda przekazywania wierzytelności do finansowania, co z założenia mogłoby korzystnie wpływać na zapewnienie jego płynności finansowej, jednoznacznie świadczy, że zabezpieczający cel umowy mógł nigdy nie zostać osiągnięty, a więc de facto umowa ta faktycznie była dla Banku zbędna. Nie sposób nadto nie zauważyć, że o ile (...) zobowiązywał się nabywać określone (nie wszystkie) wierzytelności powoda, to jednak finansowanie to było ograniczone dość niskim limitem faktoringowym (15 000 zł w ramach faktoringu globalnego i 5 000 zł w ramach faktoringu dłużnego), który – po wykorzystaniu – musiał zostać przez powoda odnowiony; co więcej, ryzyko niewypłacalności kontrahenta ponosił wyłącznie faktorant (powód), który w takiej sytuacji zobowiązany był spełnić na rzecz (...) świadczenie wynikające z wierzytelności nie tylko w całości, ale również wraz z odsetkami. Co za tym idzie, o ile interesy (...) były w pełni zabezpieczone, to jednak interesy powoda już niekoniecznie, mogąc wręcz prowadzić do znacznego obniżenia jego potencjału finansowego, co natomiast prowadzi do wniosku, iż umowa ta nie mogła stanowić realnego zabezpieczenia roszczeń kredytodawcy wynikających z Umowy kredytu. Warto również zwrócić uwagę, że faktyczna realizacja Umowy o Pakiet przez powoda (przekazywanie wierzytelności do finansowania) dla Banku w istocie mogła być obojętna również z tego powodu, że przy kredycie opiewającym na 100 000 zł jego interes został dodatkowo znacznie szerzej zabezpieczony poprzez umowę poręczenia przez inną osobę, umowę przeniesienia własności środków finansowych pieniężnych (kaucja), oświadczenie kredytobiorcy o poddaniu się egzekucji, gwarancję (...), pełnomocnictwo do dysponowania środkami na rachunkach bieżących i weksel. Tak szerokie zabezpieczenie interesów kredytodawcy w inny sposób jednoznacznie świadczy o tym, iż faktyczny cel Umowy o Pakiet był inny niż w niej wyrażony.

W świetle powyższego zatem, wobec braku jakiejkolwiek racjonalności w zawarciu umowy z dnia 14 września 2015 r., jak i braku jej użyteczności dla powoda czy jego interesów, nie sposób nie dojść do wniosku, iż swoboda decyzji powoda o zawarciu ww. umowy została naruszona.

Co więcej, zdaniem Sądu oceniana umowy naruszała również swobodę powoda w kształtowaniu treści łączącego strony stosunku prawnego, co stanowiło dodatkową przesłankę dla uznania jej za naruszającą zasadę swobody umów. Otóż, z okoliczności faktycznych sprawy wynikało, że pozwany, jako podmiot profesjonalnie zajmujący się świadczeniem usług finansowych, posługiwał się wzorcem, zaś treść narzuconej powodowi umowy kształtował właśnie ów wzorzec, w skład którego wchodził Regulamin świadczenia usług przez (...) S.A. Zasadnicze postanowienia umowy zawartej z powodem – mające wpływ nie tylko na zakres obowiązków umownych stron, ale i na wysokość zobowiązań finansowych powoda – zawarte zostały nie w samej umowie, lecz właśnie w Regulaminie, na treść którego powód nie miał żadnego wpływu. Analiza postanowień ww. Regulaminu jednoznacznie natomiast wskazuje, że treść umowy została ukształtowana skrajnie jednostronnie, przy zaznaczonej dysproporcji obowiązków względem uprawnień powoda (o czym niżej). W konsekwencji więc, przy takim ukształtowaniu stosunku umownego, nie sposób wnioskować, iż powodowa spółka miała jakikolwiek wpływ na uksztaltowanie jego treści.

Mimo powyższego, Sąd miał dodatkowo na względzie, że zasada swobody umów wyrażona w art. 353 1 k.c. doznaje szeregu ograniczeń w postaci przepisu ustawy, zasad współżycia społecznego oraz właściwości (natury) stosunku prawnego. Granice swobody określone w cytowanym przepisie odnoszą się również zarówno do treści, jak i celu stosunku prawnego kształtowanego przez strony umowy.

Umowa zawarta przez strony natomiast – jak wyżej Sąd ocenił – stanowi umowę o charakterze mieszanym, w przeważającym zakresie zbliżoną do kodeksowej umowy świadczenia usług, stanowiąc zarazem czynność prawną zabezpieczającą dla innej umowy zawartej przez powoda. W ramach takiej umowy na pierwszy plan winno wysuwać się świadczenie usług przez jedną ze stron i zapłata wynagrodzenia przez kontrahenta za świadczone usługi, o ile wynagrodzenie to zostało zastrzeżone. Już z takiego uproszczonego sformułowania obowiązków stron ww. umowy wprost zatemwynika, iż jest ona umową wzajemną, dwustronnie zobowiązującą, zaś świadczenia stron są ekwiwalentne.

Przepis art. 487 § k.c. stanowi natomiast, że umowa jest wzajemna, gdy obie strony zobowiązują się w taki sposób, że świadczenie jednej z nich ma być odpowiednikiem świadczenia drugiej. Zgodnie z tradycyjnym poglądem o ekwiwalentności decydowała subiektywna ocena stron, a nie rzeczywista, obiektywna wartość świadczeń (tak: uchwała SN z 22.10.1987 r., III CZP 55/87, OSNCP 1989, Nr 6, poz. 90). Współcześnie jednak za decydującą uznaje się ustanowioną przez strony więź polegającą na zależności świadczenia jednej strony od drugiej – do ut des, czyli funkcjonalnym sprzężeniu świadczeń; tak m.in. Z. R., w: (...), t. III, cz. 1, s. 372; K. Z., w: G., M., Komentarz, 2016, art. 487, Nb 3). Świadczenia wzajemne są ze sobą powiązane w taki sposób dlatego, że nieważność jednego z zobowiązań, niewykonanie lub nienależyte wykonane świadczenia jednego z kontrahentów ma wpływ na nieważność drugiego zobowiązania lub obowiązek wykonania świadczenia wzajemnego przez drugiego kontrahenta (por. wyrok SN z 17.12.2008 r., I CSK 258/08, L.). Skutkiem stwierdzenia braku ekwiwalentności świadczeń umownych nie jest niejako automatycznie jej nieważność. W zależności od okoliczności konkretnego stanu faktycznego oraz statusu stron, możliwe jest ustalenie, iż umowa została zawarta w warunkach, o których mowa w art. 388 k.c. lub uznanie jej za nieważną, jako sprzeczną z zasadami współżycia społecznego albo naturą (właściwością) stosunku zobowiązaniowego. Przy dokonywaniu tej oceny istotne znaczenie mają okoliczności towarzyszące zawieraniu umowy. Przy wykładni oświadczenia woli należy bowiem - poza kontekstem językowym - brać pod uwagę także okoliczności złożenia oświadczenia woli, czyli tzw. kontekst sytuacyjny (art. 65 § 1 k.c.). Obejmuje on w szczególności przebieg negocjacji (por. wyrok SN z dnia 3.09.1998 r., I CKN 815/97, OSNC 1999, nr 2, poz. 38), dotychczasowe doświadczenie stron (por. wyrok SN z dnia 4.07.1975 r., III CRN 160/75, OSP 1977, nr 1, poz.6), ich status (wyrażający się, np. prowadzeniem działalności gospodarczej). W wyroku Sądu Najwyższego z dnia 25 maja 2011 r., II CSK 528/10, został wyrażony pogląd, że w ramach wyrażonej w art. 3531 k.c. zasady swobody umów mieści się również przyzwolenie na faktyczną nierówność stron, która może się wyrażać nieekwiwalentnością ich wzajemnej sytuacji prawnej. Nieekwiwalentność ta, stanowiąc wyraz woli stron, nie wymaga, co do zasady, wystąpienia okoliczności, które by ją usprawiedliwiały, jednakże obiektywnie niekorzystna dla jednej strony treść umowy zasługuje na negatywną ocenę moralną, a w konsekwencji prowadzi do uznania umowy za sprzeczną z zasadami współżycia społecznego w sytuacji, w której do ukształtowania stosunków umownych, w sposób krzywdzący dla strony doszło wskutek świadomego lub tylko spowodowanego niedbalstwem wykorzystania przez drugą stronę silniejszej pozycji.

Jak wyżej wskazano, zawarcie ocenianej umowy zostało powodowi narzucone przez (...) Bank S.A., jako warunek zawarcia z nim Umowy kredytu. Co za tym idzie, ocena charakteru łączonej strony umowy o świadczenie usług w świetle powyższych rozważań, nie może pozostawać w oderwaniu od zobowiązania łączącego powoda z (...) Bank S.A., tj. Umowy kredytu z dnia 4 września 2015 r. Nie sposób przy tym nie zauważyć, iż strony dały wyraz powiązaniu obu umów w postanowieniach szczególnych Umowy o świadczeń usług, tj. w pkt 1, 2 i 5 (k. 135), w szczególności uniemożliwiając powodowi wypowiedzenie umowy o świadczenie usług w okresie trwania Umowy kredytu oraz formułując blankietową zgodę klienta (powoda) na przelew wszystkich wierzytelności nabytych na podstawie umowy o świadczenie usług na rzecz (...) Bank S.A. w celu zabezpieczenia roszczeń wynikających z umowy kredytu.

Oceniania przez Sąd Umowa o Pakiet, została zawarta na wzorcu umownym, ukształtowanym w całości przez pozwaną spółkę. Bezsporne było, że pomiędzy stronami nie prowadzono negocjacji co do treści tej umowy, a jej zawarcie w takiej formie było warunkiem uzyskania kredytu przez powoda w (...) Bank S.A. Na podstawie przedmiotowej umowy powód zobowiązany był spełniać comiesięczne świadczenia abonamentowe, którym nie towarzyszyły żadne realne obowiązki ze strony pozwanego (było to wynagrodzenie „za nic”). Bezspornie, pozostawał on w gotowości do świadczenia usług, jednakże ich zlecenie wiązać się miało dla powoda z dalszymi kosztami, jednoznacznie prowadząc do ponadwymiarowych jego obciążeń. Formą zabezpieczenia interesów pozwanego – prócz uzyskiwanego wynagrodzenia – był nie tylko istniejący po stronie powoda obowiązek zwrotnego nabycia wierzytelności uprzednio przekazanych do finansowania pozwanemu w razie niewypłacalności dłużnika, przy czym cena nabycia miała obejmować również odsetki, ale także udzielenie pozwanemu pełnomocnictwa do dysponowania rachunkiem bankowym powoda w (...) Bank S.A. (k.139), na mocy którego pozwany był uprawniony do blokowania i dokonywania wypłat z tego rachunku do kwoty nie spłaconej wymagalnej wierzytelności nabytej przez pozwanego wraz z odsetkami i innymi należności (...) S.A. wynikającymi z Umowy o świadczenie usług. Należy przy tym zauważyć, iż w treści tego pełnomocnictwa zawarto oświadczenie o zrzeczeniu się prawa do jego odwołania. Mając na uwadze fakt, iż udzielnie ww. pełnomocnictwa stanowiło obligatoryjny element Umowy o świadczenie usług, pozwany minimalizował ryzyko związane z nieuregulowaniem przyjętych w ramach Umowy o świadczenie usług wierzytelności, korzystając wyłącznie z powiązania z podmiotem trzecim, jakim jest (...) Bank S.A. O znaczeniu Umowy kredytu dla Umowy o świadczenie usług z perspektywy pozwanej spółki świadczy również fakt, iż umowa – zgodnie z jej treścią – zawarta została co najmniej na okres trwania Umowy kredytu, zaś po jej upływie miała stanowić umowę zawartą na czas nieokreślony. W okolicznościach fatycznych niniejszej sprawy jednak pozwany wypowiedział ją niemalże natychmiast po spłacie kredytu przez powoda, wskazując na przyczynę wypowiedzenia, która ziściła się wiele miesięcy, a nawet lat wcześniej, co świadczy o jej pozorności. O tym bowiem, że powód nie przekazał listy wierzytelności do finansowania pozwany wiedział już w 2015 roku. Przedmiotowa czynność pozwanego potwierdza zatem, że zasadniczym celem umowy było nie świadczenie jakichkolwiek usług na rzecz powodowej spółki, a jedynie ukształtowanie dodatkowych świadczeń po stronie powoda w związku z udzielonym mu kredytem, na rzecz co prawda podmiotu odrębnego od (...) Bank S.A., ale jednak z nim powiązanego, przy braku jakiegokolwiek znaczenia zawartej umowy dla zobowiązań kredytowych powoda (o czym była mowa wyżej).

Dalej należy wskazać, iż z opłatą abonamentową, którą comiesięcznie zobowiązany był uiszczać powód, nie było sprzężone żadne świadczenie pozwanego. Pozostawanie w gotowości do świadczenia usług z całą pewnością takim świadczeniem natomiast nie jest. Tymczasem, umowa faktoringu ma charakter umowy wzajemnej, a zatem brak świadczenia jednej strony, zwalnia kontrahenta z obowiązku zapłaty. Zgodnie z art. 735 § 1 k.c., który znajduje zastosowanie do umowy o świadczenie usług (art. 750 k.c.), a w konsekwencji i do umowy zawartej przez strony, jeżeli ani z umowy, ani z okoliczności nie wynika, że przyjmujący zlecenie zobowiązał się wykonać je bez wynagrodzenia, za wykonanie zlecenia należy się wynagrodzenie. A contrario więc, wynagrodzenie należy się wyłącznie za wykonanie zlecenia, a nie pozostawanie w gotowości do jego wykonania, jeśli z gotowością tą nie jest sprzężone jakiekolwiek działanie czy zaniechanie. Sąd ma oczywiście świadomość tego, że w określonych sytuacjach już sama gotowość do świadczenia usługi może być uznana za usługę. W wyroku Trybunału Sprawiedliwości z 3.09.2015 r., C-463/14, odnosząc się do gotowości do świadczenia usług w kontekście obowiązku podatkowego i wymagalności podatku Trybunał wskazał, że okoliczność, że świadczenia nie są ani z góry określone, ani zindywidualizowane, oraz że wynagrodzenie jest wypłacane w formie ryczałtu, nie ma wpływu na bezpośredni związek pomiędzy świadczeniem usług a otrzymanym w zamian świadczeniem, którego kwota jest określona z góry i zgodnie z ustalonymi kryteriami (wyrok TS z 3.09.2015 r., C-463/14, A. L. I. O. v. Direktor Na D. (...) W. P. U. Na N. A. Za P., (...) 2015, nr 9, poz. I-542.). Stwierdzenie to poprzedzone było jednak zastrzeżeniem, że warunkiem takiego przyjęcia jest ustalenie, że istnieje bezpośredni związek pomiędzy wyświadczoną usługą a otrzymanym świadczeniem wzajemnym. W przedmiotowej sprawie świadczenia powoda były w umowie precyzyjnie określone, zarówno co do opłat, jak i trybu przedstawiania wierzytelności, jednak nie istniał bezpośredni związek między opłatą abonamentową a jakimkolwiek świadczeniem ze strony pozwanego. Zatem, o ile sama konstrukcja usługi jako gotowości do świadczenia jest możliwa do przyjęcia, to jednak warunkiem tego jest ustalenie, że umowa faktycznie była wykonywana i - co podkreśla TS - świadczeniu o charakterze abonamentowym w istocie towarzyszyło jakiekolwiek świadczenie wzajemne. Odnosząc się w tym miejscu do twierdzeń pozwanego, iż za sprawą pozostawania przez (...) S.A. w gotowości do świadczenia usług dochodziło do poprawy płynności finansowej powodowej spółki wskazać należy, że o ile teoretycznie taka zależność rzeczywiście może istnieć, to w okolicznościach przedmiotowej sprawy – przy braku finansowania wierzytelności powoda z mocy samej tylko umowy stron – brak było pozytywnej zależności miedzy poprawą płynności finansowej kredytobiorcy a istnieniem factoringu. W istocie natomiast rzecz miała się zupełnie odwrotnie - w wyniku umowy z rachunku bankowego powoda w (...) Bank S.A. pozwany pobierał comiesięczne opłatę abonamentową za usługi, które nigdy nie były świadczone, zmniejszając tym samym możliwość zaspokojenia zobowiązań powoda wobec (...) Bank S.A. Trudno zatem zgodzić się z tezą, że w wyniku nawiązania współpracy z pozwanym dochodziło do poprawy płynności finansowej (...) sp. z o.o., co było przecież zamierzonym celem umowy. Wniosek taki uzasadnia natomiast stwierdzenie, że łącząca strony umowa pozostawała w sprzeczności z naturą transakcji zabezpieczającej. Ta ostatnia bowiem - w znaczeniu jurydycznym – winna "gwarantować" partnerowi banku (powodowi) nieponiesienie uszczerbku określonego rodzaju, wynikającego z niezaspokojenia jego roszczeń przez klientów, a w konsekwencji zapewnienie płynności finansowej. Skoro funkcja taka z mocy samej tylko umowy nie mogła zostać zrealizowana, to nie sposób uznać, iż Umowa o Pakiet w istocie stanowiła czynność prawną zabezpieczającą.

Wbrew twierdzeniom strony pozwanej również z treści zawartej między stronami umowy nie wynika, jakoby pozwany utrzymywał środki w kwocie 100 000 zł na zabezpieczenie płynności finansowej powoda, w szczególności mając na uwadze, iż suma limtów faktoringowych ustalonych dla powoda wynosiła 20 000 zł. Warunki umowy o świadczenie usług wynikające z zaakceptowanego przez powoda wzorca charakteryzowała zdaniem Sądu niska wartość limitów faktoringowych, wysokie prowizje należne pozwanemu z tytułu finansowania wierzytelności, a także szereg zobowiązań dodatkowych kreujących dalsze opłaty po stronie powoda. Jednocześnie, bezsporny pozostawał fakt, iż obie strony umowy miały świadomość, że zasadniczym celem umowy, co wynika zresztą wprost z jej brzmienia, było zabezpieczenie roszczeń (...) Bank S.A. wobec powoda poprzez poprawę płynności finansowej tego ostatniego, co – w świetle powyższego – było trudne do osiągnięcia. Nadmienić w tym miejscu trzeba, że brak przedstawienia przez powoda wierzytelności do finansowania przez pozwanego stanowić mógł przede wszystkim logiczną konsekwencję faktu, iż powód w zakresie prowadzonej działalności gospodarczej nie miał zapotrzebowania na tego rodzaju usługi. Zawarcie Umowy o świadczenie usług nie zmierzało zatem do realizacji celów gospodarczych powoda i było dla niego zbędne, albowiem jego celem było wyłącznie pozyskanie środków na działalność gospodarczą w drodze zawarcia Umowy kredytu z (...) Bank S.A. na działalność inwestycyjną, a nie finansowanie zobowiązań poprzez factoring. Wniosek taki winien natomiast skutkować stwierdzeniem, iż zawarta umowa była sprzeczna z naturą stosunku faktoringowego.

Pozwany w toku postępowania podnosił dalej, że powód zawarł umowę z (...) Bank S.A. z własnej inicjatywy, działając jako przedsiębiorca. Status ten obligował go zatem do zachowania szczególnych standardów staranności przy zawieraniu kontraktów z innymi podmiotami gospodarczymi. Taka argumentacja pozwanego jest słuszna w zakresie, w jakim akcentuje, iż status profesjonalisty w obrocie skutkuje przyjęciem innych standardów oceny podejmowanych działań niż ma to miejsce w przypadku czynności podejmowanych przez konsumentów. Minimalizowaniu negatywnych skutków tych dysproporcji służy cały szereg instrumentów prawnych, zaś zagadnienie to jest przedmiotem orzecznictwa zarówno polskiego, jak i europejskiego. Zgodnie z art. 355 § 2 k.c., należytą staranność dłużnika w zakresie prowadzonej przez niego działalności gospodarczej określa się przy uwzględnieniu zawodowego charakteru tej działalności. Wzorzec należytej staranności wobec przedsiębiorcy musi nadto uwzględnić zwiększone oczekiwania co do zawodowych kwalifikacji oraz wiedzy i doświadczenia związanego z funkcjonowaniem w ramach obrotu gospodarczego. Od profesjonalisty wymaga się zwiększonego zaangażowania w podjęte działania, zgodnego z wzorcem starannego przedsiębiorcy, uwzględniającego odpowiednią wnikliwość, zapobiegliwość i rzetelność w sposobie działania.

W sprawie niniejszej łatwo zestawić - jak to czyni strona pozwana - przedstawiony wzorzec z działaniem powodowej spółki, czyniąc jej zarzut nienależytej staranności w toku negocjacji umowy o świadczenie usług, zapominając jednocześnie, że ów podwyższony standard dotyczy również pozwanego. W doktrynie prawa handlowego wskazuje się bowiem na następujące zasady prawa handlowego: zasadę pewności i bezpieczeństwa obrotu gospodarczego, zasadę równości przedsiębiorców, zasadę zachowania podwyższonej staranności (zasada profesjonalizmu), zasadę ponoszenia ryzyka gospodarczego oraz zasadę uczciwości kupieckiej. Przywołane zasady mają swoje źródło w normach konstytucyjnych wyrażonych w art. 20 i 22 ustawy zasadniczej. W warunkach wolnego rynku coraz większe znaczenie zyskują także normy o charakterze pozaprawnym, formułowane w kodeksach etycznych czy kodeksach dobrych praktyk. W sprawie niniejszej to pozwana spółka stanowi podmiot profesjonalny, który specjalizuje się w factoringu i obsłudze wierzytelności. Powód również działał jako przedsiębiorca, jednak – w zakresie ocenianej umowy – poza przedmiotem swojej działalności gospodarczej. Zawarcie umowy z pozwanym było warunkiem zawarcia Umowy kredytu z (...) Bank S.A. Od banku natomiast, jako instytucji zaufania publicznego oraz pozwanego, jako doświadczonego i profesjonalnego podmiotu działającego na rynku factoringowym, należało oczekiwać odpowiednich standardów z zakresie rzetelności oraz uczciwości kupieckiej. Takiego standardu oczekiwać mógł również powód, zwracając się nie tylko do (...) Banku S.A., ale i do (...) S.A., jako do przyszłego kontrahenta. Tymczasem charakter postanowień zwartych w umowie o świadczenie usług w sposób rażący odbiera od elementarnych zasad gwarantujących bezpieczeństwo obrotu profesjonalnego. Zdaniem Sądu zasada volenti non fit injuria (chcącemu nie dzieje się krzywda), nie ma znaczenia absolutnego w obrocie gospodarczym pomiędzy przedsiębiorcami. Z zasad współżycia społecznego, określanych mianem lojalności i uczciwości w obrocie gospodarczym wynika, że umowa wzajemna powinna stwarzać równorzędne warunki jej realizacji. Tymczasem, postanowienia spornej umowy przewidują stałą opłatę o charakterze abonamentowym, któremu to świadczeniu nie towarzyszyło żadne świadczenie wzajemne drugiej strony. Nadto, pozostałe postanowienia umowy dotyczące: (1) związania okresu jej obowiązywania z teoretycznie niezależną umową kredytową, (2) wysokości prowizji za obsługę finansowanych wierzytelności, (3) przyznania niskiego limitu kredytowego, (4) zapisów o obowiązku odnowienia limitu faktoringowego, (5) obowiązku uiszczania success fee w przypadku odzyskania wierzytelności, (6) obowiązku odkupu wierzytelności w razie niewypłacalności kontrahenta, za opłata obejmująca nie tylko wartość wierzytelności, ale i odsetek, (7) obowiązku uiszczania prowizji od faktur VAT pochodzących od odbiorców objętych listą odbiorców, nieprzedstawionych do finansowania w ramach (...) lub (...), (8) obowiązku uiszczania opłaty w wysokości 1% wartości faktury w przypadku faktury błędnie przedstawionej do sfinansowania, (9) wstrzymania zwrotu powodowi nadpłaty z tytułu rozliczeń z pozwanym i zaliczenie ich na poczet przyszłych należności wynikających z wynagrodzenia przysługujących pozwanemu od powoda, (10) uprawnienia (...) do pobierania opłaty abonamentowej bezpośrednio z rachunku powoda w (...) Bank S.A., w oparciu o nieodwołane pełnomocnictwo, czy (11) wyłączenie możliwości wypowiedzenia umowy przez powoda w okresie trwania Umowy kredytu, a nadto wiele innych wskazują na jaskrawe dysproporcje w obowiązkach i uprawnieniach umownych stron, przemawiając za uznaniem, że doszło do rażącego naruszenia zasad uczciwości kupieckiej.

Należy nadto nadmienić, iż umowa faktoringu ze swej istoty winna rozkładać ryzyko związane z nieuregulowaniem przejętych wierzytelności na obie strony, z różnym nasileniem zobowiązań i opłat, z zależności od rozłożenia ryzyka gospodarczego. W przedmiotowej sprawie doszło do nierównomiernego rozkładu praw i obowiązków stron Umowy o świadczenie usług oraz ryzyka związanych z umową. W szczególności doszło do zachwiania ekwiwalentności świadczeń pomiędzy powodem a pozwanym, zaś akceptacja tych dysproporcji przez powoda wynikała z okoliczności ulokowanych poza samą umową, jaką było dążenie do zawarcia umowy kredytu z (...) Bank S.A. Należy jednak wskazać, że ukształtowanie czynności prawnej w sposób sprzeczny z ustawą i zasadami współżycia społecznego skutkuje sankcją nieważności, na którą to sankcję nie ma wpływu akceptacja stron. W takich okolicznościach bowiem zasada pacta sunt servanda doznaje istotnych ograniczeń.

W orzecznictwie Sądu Najwyższego wskazuje się, że umowa naruszająca zasadę ekwiwalentności świadczeń i przewidująca rażącą dysproporcję świadczeń stron może być oceniona w świetle postanowień art. 58 § 2 k.c., zwłaszcza wówczas, gdy nie powstały wszystkie przesłanki wyzysku przewidziane w art. 388 § 1 k.c. Przepis art. 388 § 1 k.c. stanowi bowiem lex specialis w stosunku do ogólnego art. 58 § 2 k.c. (tak: wyrok SN z dnia 14.01.2010 r., IV CSK 432/09). W swoich pismach procesowych strony odwoływały się do instytucji z art. 388 § 1 k.c., przy czym poza sporem pozostawało, że nie znajduje ona zastosowania w przedmiotowej sprawie. Należy jednak zwrócić uwagę, że brak przesłanek podmiotowych i przedmiotowych uzasadniających zastosowanie w tej sprawie konstrukcji wyzysku nie uniemożliwia badania treści i celu zawartej przez strony umowy w kontekście zasady swobody umów i elementów wyznaczających granice tej swobody, również w odniesieniu do kontraktowania między przedsiębiorcami. W pewnych okolicznościach, a takie w ocenie Sądu zaszły również w niniejszej sprawie, może dochodzić do ograniczenia zasady autonomii woli stron opartej na założeniu volenti non fit iniuria. Przewaga kontraktowa pozwanego, wynikająca w głównej mierze z funkcjonalnego związku z udzielającym kredytu (...) Bank S.A., nie może być wprawdzie w okolicznościach niniejszej sprawy być kwalifikowana w kategoriach wyzysku, jednakże jest okolicznością istotną z punktu widzenia oceny dochowania zasad lojalności i słuszności kontraktowej.

W ocenie Sądu zatem zgromadzony w sprawie materiał dowodowy uzasadnia stwierdzenie, że faktycznym celem umowy o świadczenie usług było nadmiarowe ukształtowanie zobowiązań powoda względem pozwanego oraz powiązanego z nim podmiotu, tj. (...) Bank S.A. Z uwagi na ograniczenia dotyczące charakteru zobowiązań stron umowy kredytu, w szczególności tych dotyczących odsetek maksymalnych, powód zobligowany był przyjąć na siebie zobowiązanie wynikające z przedstawionego mu wzorca umowy. Postanowienia wzorca jednoznacznie wskazują, że dysproporcja obowiązków względem uprawnień powoda miała charakter na tyle jednoznaczny i rażący, że uzasadniała uznanie umowy za sprzeczną z zasadą swobody umów wyrażoną w art. 3531 k.c.

Uwzględniając powyższe zdaniem Sądu oceniana umowa naruszała dodatkowo zasady współżycia społecznego w postaci zasady etycznego i uczciwego postępowania, moralności, lojalności i uczciwości kupieckiej, zasadę rzetelnego informowania kontrahentów o rodzaju i treści obciążeń pozostających w związku z zawartą umową, a nadto zasadę zaufania klientów do banku, jako instytucji zaufania publicznego. Należy przy tym mieć na względzie, iż zasady współżycia społecznego są normami pozaprawnymi, regułami postępowania o aksjologicznym uzasadnieniu i odwołują się do powszechnie uznawanych w całym społeczeństwie lub w danej grupie społecznej wartości i ocen właściwego, przyzwoitego, rzetelnego, lojalnego czy uczciwego zachowania. W relacjach pomiędzy przedsiębiorcami zasady współżycia społecznego należy rozumieć właśnie jako zasady rzetelności i lojalności w stosunku do partnera umowy (tak wyrok SN z dnia 2.10.2003 r., V CK 241/02). W okolicznościach rozpoznawanej sprawy tak rozumiane zasady współżycia społecznego zostały naruszone.

Bez potrzeby powielania wszystkich powyższych rozważań podkreślić należy, że w ocenie Sądu zawarcie Umowy o Pakiet zostało powodowi narzucone przez bank, a więc instytucję zaufania publicznego, zaś pozwany – konstruując umowę i opierając ją na wzorcu, w którym wszystkie istotne postanowienia umowy, nakładające na strony zobowiązania umowne, zawarte zostały w załączniku do umowy (Regulaminie), a nie wyartykułowane wprost w umowie - wykorzystał swoją pozycję i powiązanie z podmiotem udzielającym kredytu, a nadto większą wiedzę i doświadczenie w zakresie obrotu wierzytelnościami. W efekcie treść umowy została ukształtowana z naruszeniem zasady uczciwości i lojalności kontraktowej oraz uczciwości kupieckiej, prowadząc do uznania jej za sprzeczną z zasadami współżycia społecznego. Umowa ta nie mogła zostać wypowiedziana przez powoda w trakcie trwania Umowy kredytu (analogiczny zakaz nie obowiązywał pozwanego), natomiast pozwany posiadał na jej podstawie nieodwołane pełnomocnictwo do pobierania świadczeń abonamentowych z rachunku powoda, którym to świadczeniom nie odpowiadały żadne realne świadczenia po stronie pozwanego. Takie postanowienia umowy dodatkowo akcentują rażącą dysproporcję w uprawnieniach i obowiązkach umownych, godząc w zasadę lojalności kupieckiej. Na mocy tak ukształtowanej umowy pozwany nie partycypował w żadnych wydatkach, w żadnym zakresie nie dzieli z powodem odpowiedzialności i ryzyka niewypłacalności jego klientów, będąc uprawnionym do pobierania opłat abonamentowych bezpośrednio z rachunku powoda za samo tylko pozostawanie w gotowości do świadczenia usług; ewentualnie świadczone przez niego usługi nie były dla niego obarczone żadnym ryzykiem, a co więcej, za ich świadczenie uzyskiwać miał dodatkowe wynagrodzenie (inne opłaty czy success fee), podobnie jak uprawniony był do pobierania dodatkowych opłat, stanowiących dla powoda formę kar za niewywiązanie się z jego zobowiązania do przekazywania wierzytelności do finansowania. Takie postanowienia umowy w sposób jawny naruszają zasadę równości przedsiębiorców, godząc wprost w zasady współżycia społecznego i uczciwości kontraktowej.

W świetle powyższego więc zawartą przez strony umowy Sąd uznał za naruszającą zasadę swobody umów określoną w art. 3531 k.c. i zasady współżycia społecznego, a więc nieważną w świetle art. 58 § 1 i 2 k.c.

Niezależnie od powyższego – jak wskazano w początkowej części rozważań – bez względu na uznanie umowy za sprzeczną z art. 58 § 1 i 2 k.c., Sąd marginalnie wyłącznie uwzględnił, iż Umowa o Pakiet mogła również zostać uznana za transakcję sprzeczną z art. 3 ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji. O ile bowiem dopiero od dnia 24 września 2021 r. wprowadzono do ww. ustawy stypizowany w art. 15c czyn nieuczciwej konkurencji, który aktualnie oceniana umowa mogłaby naruszać, to jednak okoliczność wyodrębnienia określonego czynu nieuczciwej konkurencji dopiero w 2021 r. nie oznacza, że już wcześniej dana praktyka nie mogła być uznana za czyn nieuczciwej konkurencji w rozumieniu art. 3 ustawy (tak: SN w wyroku z 26.01.20II CK 278/05). Wprowadzony w 2021 roku art. 15c ustawy stanowi natomiast, że czynem nieuczciwej konkurencji jest naruszenie zakazu praktyk ograniczających konkurencję w rozumieniu art. 6 i art. 9 ustawy z dnia 16 lutego 2007 r. o ochronie konkurencji i konsumentów (Dz. U. z 2021 r. poz. 275), a także art. 101 i art. 102 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej. Przepis art. 102 d (...) stanowi natomiast, że niezgodne z rynkiem wewnętrznym i zakazane są: wszelkie porozumienia między przedsiębiorstwami, wszelkie decyzje związków przedsiębiorstw i wszelkie praktyki uzgodnione, które mogą mieć wpływ na handel między Państwami Członkowskimi i których celem lub skutkiem jest zapobieżenie, ograniczenie lub zakłócenie konkurencji wewnątrz rynku wewnętrznego, a w szczególności te, które polegają na uzależnianiu zawarcia kontraktów od przyjęcia przez partnerów zobowiązań dodatkowych, które ze względu na swój charakter lub zwyczaje handlowe nie mają związku z przedmiotem tych kontraktów. Wprowadzenie przywołanej regulacji w ustawie o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji stanowi wyraz dążenia ustawodawcy, zarówno polskiego, jak i unijnego, do eliminowania z obrotu prawnego postanowień umów, które uzależniają zawarcie umowy od przyjęcia przez stronę zobowiązań o charakterze akcesoryjnym, które nie pozostają w funkcjonalnym związku z przedmiotem zasadniczej umowy. Taki kierunek działania ustawodawcy wynika z faktu, iż tego rodzaju umowy - z różnym nasileniem - godzą w zasady swobody kontraktowej. W relacjach z konsumentami podobne klauzule od dawna uznawane są za abuzywne i tego powodu niedopuszczalne. Mając na względzie wszystkie powyższe rozważania zdaniem Sądu umowa łącząca strony mogłaby zostać uznana za spełniającą wszystkie warunki dla uznania jej za niedozwoloną praktykę w rozumieniu ww. ustawy. Niemniej podkreślić ponownie należy, iż ustawa o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji zawiera dodatkowe instrumenty ochrony przed metodami nieuczciwej konkurencji oraz sankcje za jej praktykowanie, których dochodzenie zależne jest od strony inicjującej proces. W niniejszej sprawie powództwo dotyczyło czynności dokonanej w 2015 roku i oparto wyłącznie na twierdzeniu o sprzeczności umowy łączącej strony z prawem i zasadami współżycia społecznego, a w konsekwencji o jej nieważności w świetle art. 58 § 1 i 2 k.c., co wyznaczało zarówno kognicję sądu rejonowego do jej rozpoznania, jak i zakres twierdzeń i zarzutów podlegających badaniu w ramach niniejszego procesu. Zarzuty te okazały się uzasadnione, prowadząc do stwierdzenia nieważności łączącej strony umowy.

Reasumując, w uznaniu Sądu sporna umowa była dotknięta nieważnością z mocy prawa wobec naruszenia treści art. 58 § 2 k.c. w zw. z art. 353 1 k.c. tj. z uwagi na jej sprzeczność z zasadą swobody umów, istota (naturą) umowy o świadczenie usług, umowy faktoringowej i transakcji zabezpieczającej, a nadto z zasadami współżycia społecznego. Następstwem powyższej oceny było uznanie, że kwota zatrzymana przez pozwanego z tytułu opłat abonamentowych stanowi nienależne świadczenie, bowiem czynność prawna zobowiązująca do świadczenia była nieważna ( art. 410 §2 k.c.).

Mając natomiast na uwadze niekwestionowany fakt pobrania przez pozwanego z rachunku bankowego powoda prowadzonego w (...) Bank S.A. środków z tytułu opłat abonamentowych w łącznej wysokości 46 740 zł, to nie ulegało wątpliwości, że powodowa spółka spełniła świadczenie. Co za tym idzie, na podstawie art. 410 § 2 k.c. stronie powodowej przysługiwało roszczenie o zwrot świadczenia nienależnego pobranego przez pozwanego. Skoro w niniejszym postępowaniu powód dochodził zasądzenia na jego rzecz kwoty 38 000 zł, a więc ww. należności pomniejszonej o wartość podatku VAT (powód zapewne rozliczył podatek wobec niego naliczony z podatkiem od niego należnym) powództwo podlegało uwzględnieniu w zakresie należności głównej w całości, o czym orzeczono w pkt. I wyroku.

Rozstrzygnięcie z zakresie odsetek oparto na podstawie art. 481 § 1 i 2 k.c., przyjmując jako termin wymagalności roszczenia o zwrot nienależnego świadczenia dzień 13 września 2019 r. Otóż roszczenie o zwrot nienależnego świadczenia jest roszczeniem bezterminowym w rozumieniu art. 455 k.c., wymagającym wezwania dłużnika do zapłat (por. wyrok SN z dnia 28.04.2004 r. V CK 461/03, Legalis nr 278136). W niniejszej sprawie powód wykazał, iż takie wezwanie skierował do pozwanego w dniu 22 sierpnia 2019 r. (k. 101), zaś pozwany nie kwestionował, że je otrzymał. Przyjmując zatem 7-dniowy termin na obrót korespondencji i wyznaczony przez powoda w ww. wezwaniu 14-dniowy termin na spełnienie świadczenia (do 12 września 2019 r.), odsetki ustawowe za opóźnienie należały się stronie powodowej od dnia 13 września 2019 r. do dnia zapłaty. Roszczenie dalej idące było bezpodstawne i jako takie podlegało oddaleniu.

Powództwo podlegało oddaleniu również w części odsetek przekraczających odsetki ustawowe za opóźnienie w rozumieniu art. 481 k.c. Otóż powód roszczeniem odsetkowym objął żądanie zasądzenia odsetek ustawowych za opóźnienie w transakcjach handlowych, stypizowanych w przepisach ustawy o przeciwdziałaniu nadmiernym opóźnieniom w transakcjach handlowych (Dz.U.2021.424 t.j. z dnia 2021.03.08). Ustawa ta dopuszcza jednak dochodzenie ww. odsetek jedynie w stosunku do opóźnienia w zapłacie należności głównej wynikającej z transakcji handlowej, podczas gdy źródłem roszczenia powoda w przedmiotowej sprawie nie była transakcja handlowa, lecz konstrukcja nienależnego świadczenia, o której mowa w art. 410 § 2 k.c. Co za tym idzie, powodowi należne były wyłącznie odsetki ustawowe za opóźnienie, o których mowa w art. 481 k.c., zaś roszczenie dalej idące było bezzasadne.

Co za tym idzie w przedmiocie odsetek Sąd orzekł jak w pkt. I i II wyroku.

Konsekwencją uwzględnienia powództwa w zasadzie w całości, było orzeczenie w przedmiocie kosztów procesu na podstawie art. 100 zd. 2 k.p.c. Na koszty poniesione przez powoda i podlegające zwrotowi przez pozwanego złożyła się opłata sądowa od pozwu w kwocie 1 900 zł (art. 13 ust. 2 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych) oraz wynagrodzenie pełnomocnika w osobie adwokata w wysokości 3 600 złotych (§ 2 ust. 5 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 roku, Dz. U. poz. 1800, ze zm.). Łączna wysokość kosztów obejmowała zatem kwotę 5 500 złotych.

Sędzia Małgorzata Różańska-Prus

Z/

1.  (...)

2.  (...).

(...)

3.  (...).