Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 13 września 2022 r.

Sąd Apelacyjny w Poznaniu III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący: sędzia Marta Sawińska

Protokolant: Emilia Wielgus

po rozpoznaniu w dniu 13 września 2022 r. w Poznaniu

sprawy I. J.

przeciwko Dyrektorowi Zakładu Emerytalno-Rentowego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji w W.

o wysokość emerytury policyjnej

na skutek apelacji Dyrektora Zakładu Emerytalno-Rentowego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji w W.

od wyroku Sądu Okręgowego w Koninie

z dnia 22 grudnia 2020 r. sygn. akt III U 521/19

oddala apelację.

Marta Sawińska

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 6 czerwca 2017 r., znak (...) Dyrektor Zakładu Emerytalno-Rentowego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji ponownie ustalił wysokość emerytury I. J. od dnia 1 października 2017 r. ustalając emeryturę w kwocie 2.069,00 zł. W uzasadnieniu decyzji organ rentowy stwierdził, że podstawa wymiaru świadczenia wynosi 5.138,97 zł, emerytura stanowi 47,88 % podstawy wymiaru i przy ustalaniu wysokości emerytury uwzględniono wysługę określoną w zestawieniu dołączonym do decyzji. W powyższym zestawieniu wskazano, że ustalona na dzień 1 października 2017 r. wysługa obejmuje okresy służby wynoszące 18 lat, 5 miesięcy i 14 dni, a okresy określone w art. 13b ustawy (od 1 sierpnia 1978 r. do 30 listopada 1978 r. i od 16 grudnia 1978 r. do 31 lipca 1990 r.) wynoszące 11 lat, 7 miesięcy i 16 dni, liczone po 0,0%. Wysokość emerytury, która stanowiła 47,88 % podstawy wymiaru wyniosła 2.460,54 zł, a ponieważ tak ustalona emerytura była wyższa od przeciętnej emerytury ogłoszonej przez Prezesa ZUS tj. od kwoty 2.069,02 zł wobec tego wysokość emerytury została ograniczona do tej kwoty. Jako podstawę prawną decyzji wskazano przepisy art. 15c w zw. z art. 32 ust. 1 pkt. 1 ustawy z dnia 18 lutego 1994r. o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Biura Ochrony Rządu, Państwowej Straży Pożarnej i Służby Więziennej oraz ich rodzin (Dz. U. z 2016 r., poz. 708 ze zm.) oraz otrzymaną z IPN informację z dnia 3 kwietnia 2017 r. Nr (...).

Odwołanie od powyższych decyzji złożyła I. J., formułując szereg zarzutów dotyczących naruszenia przepisów Konstytucji RP, naruszenia przepisów Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności oraz Protokołu nr (...) do Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności. Odwołująca wniosła o zmianę decyzji i przyznanie prawa do świadczenia emerytalnego w dotychczasowej wysokości tj. 3854,23 zł brutto oraz o zasądzenie kosztów procesu. W uzasadnieniu odwołania ubezpieczona podnosiła, iż służbę rozpoczęła 12 września 1975 r. na stanowisku łącznika Wydziału (...) w K.. W 1978 r. została służbowo przeniesiona do pracy w Wydziale (...)na stanowisko (...). Następnie od 1 sierpnia 1983 r. rozpoczęła pracę w Wydziale (...)na stanowisku (...). W trakcie służby nie wykonywała (ani nawet nie miała możliwości wykonywać) żadnych czynności, które mogłyby być zaliczone do kategorii represyjnych. Nie podlegała również weryfikacji, gdyż funkcjonariusze Wydziału (...) takiej nie przechodzili. Od stycznia 1991 r. rozpoczęła pracę w Wydziale (...) w K. na stanowisku asystenta i zajmowała się sprawami mieszkaniowymi policjantów. Zdaniem skarżącej wydanie przedmiotowej decyzji nastąpiło bez przeprowadzenia przez organ rentowy postępowania sprawdzającego weryfikującego zasadność, adekwatność, słuszność i proporcjonalność obniżenia przysługującego jej świadczenia. Skutkiem wydania przedmiotowej decyzji jest arbitralne i nieuzasadnione obniżenie wysokości emerytury co narusza prawa obywatelskie do zabezpieczenia społecznego, a także narusza osobiste prawa majątkowe ubezpieczonej, które podlegają ochronie.

Wyrokiem z 22 grudnia 2020 r. Sąd Okręgowy w Koninie, sygn. III U 521/19 zmienił zaskarżoną decyzję w ten sposób, że przyznał wnioskodawczyni I. J. prawo do obliczenia wysokości emerytury policyjnej poczynając od 1 października 2017r. z pominięciem art. 15c ustawy z dnia 18 lutego 1994 r. o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Biura Ochrony Rządu, Państwowej Straży Pożarnej, Służby Celno-Skarbowej i Służby Więziennej oraz ich rodzin.

Powyższy wyrok zapadł w oparciu o następujące ustalenia faktyczne i rozważania prawne:

I. J., ur. (...), rozpoczęła służbę w organach (...)od dnia 12 września 1975 r. Początkowo pracowała na stanowisku łącznika (...)Wydziału (...), egzamin na podoficera (...) zdała w 1977 r. W tym okresie odwołująca wykonywała obowiązki jako sekretarz – maszynistka i potrafiła pisać biegle na maszynie.

Od dnia 1 sierpnia 1978 r. powierzono jej obowiązki maszynistki w Wydziale(...) (...) w K.. Praca na stanowisku maszynistki polegała głównie na rozdzielaniu poczty i przepisywaniu dokumentów na maszynie. Odwołująca nie wykonywała żadnych czynności operacyjnych, nie podejmowała żadnych merytorycznych decyzji a czynności, które wykonywała miały jedynie charakter pomocniczy dla zadań podejmowanych w Wydziale (...)Od dnia 1 sierpnia 1979 r. powierzono ubezpieczonej stanowisko sekretarz – maszynistka, zakres obowiązków na tym stanowisku nie uległ zasadniczej zmianie, nadal zajmowała się przynoszeniem i rozdzielaniem poczty, przepisywaniem dokumentów na maszynie, dokonywaniem wypłat należności pieniężnych. Odwołująca pracowała w systemie jednozmianowym, swoje obowiązki wykonywała w sekretariacie, nie pracowała w terenie, nie wykonywała żadnych czynności operacyjnych.

Od 1 sierpnia 1984 r. I. J. została przeniesiona do pracy w Wydziale (...)na stanowisko referenta technik operacyjnych. Do podstawowych obowiązków odwołującej na tym stanowisku należało wykonanie czynności technicznych związanych ze sporządzeniem paszportu i jego wydaniem. Ubezpieczona sprawdzała wnioski o wydanie paszportu, dołączone do niego dokumenty, wypełniała wpisy w paszporcie, przyklejała zdjęcia, znaczki itp. Generalnie nie zajmowała się wydawaniem paszportów i nie podejmowała decyzji o odmowie wydania paszportu, gdyż tym zajmował się Naczelnik Wydziału, natomiast decyzje o zabraniu paszportu przychodziły z Sądu. Wydawaniem paszportów odwołująca zajmowała się sporadycznie, w zastępstwie nieobecnego pracownika. Ponadto ubezpieczona prowadziła kartoteki i kierowała zespołem archiwum. W lipcu 1990 r. odwołująca nie była poddawana weryfikacji, gdyż pracownicy Wydziału (...) takiej weryfikacji nie przechodzili. Od stycznia 1991 r. I. J. została przeniesiona do pracy w Wydziale (...) na stanowisko asystenta i zajmowała się sprawami mieszkaniowymi policjantów.

Z dniem 10 lutego 2006 r. ubezpieczona została zwolniona ze służby, na swój wniosek, w związku z nabyciem praw emerytalnych. W dniu 17 lutego 2006 r. złożyła wniosek w organie rentowym o przyznanie prawa do policyjnej emerytury. Decyzją z dnia 2 marca 2006 r. Dyrektor Zakładu Emerytalno-Rentowego MSW ustalił wnioskodawczyni prawo do emerytury policyjnej od dnia 10 lutego 2006 r. Podstawę wymiaru emerytury stanowiła kwota 3.765,28 zł, a emerytura z tytułu wysługi lat według zestawienia wyniosła 75 % podstawy wymiaru (nie więcej niż 75% tej postawy) co dało kwotę 2823,96 zł. Wysługa na dzień 10 lutego 2006 r. wynosiła 75% i obejmowała lata służby od 12 września 1975 r. do 10 lutego 2006 r., łącznie 30 lat, 4 miesiące i 29 dni. Jednocześnie organ rentowy stwierdził, że świadczenie ulega zawieszeniu z uwagi na pobieranie rocznego uposażenia wynikającego z art. 117 ustawy o służbie w Policji. Od dnia 1 marca 2007 r. pozwany podjął wypłatę emerytury policyjnej dla wnioskodawczyni i decyzją z dnia 24 stycznia 2007 r. ponownie ustalił wysokość emerytury policyjnej wnioskodawczyni. Podstawę wymiaru świadczenia przyjęto w wysokości 3848,41 zł, emerytura, która stanowi 75% podstawy wymiaru wyniosła 2886,31 zł.

W dniu 1 czerwca 2017 r. wpłynęła do organu rentowego informacja IPN o przebiegu służby Nr (...), wydana na podstawie art. 13a ust. 1 ustawy z dnia 18 lutego 1994 r. o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, w której stwierdzono, że I. J. w okresie od 1 sierpnia 1978 r. do 30 listopada 1978 r. i od 16 grudnia 1978 r. do 31 lipca 1990 r. pełniła służbę na rzecz totalitarnego państwa, o której mowa w art. 13b ustawy.

Na podstawie tej informacji pozwany decyzją z dnia 6 czerwca 2017 r. (...) ponownie ustalił wysokość emerytury odwołującej ustalając wysługę z tytułu służby w Policji ((...)) wynosząca 18 lat, 5 miesięcy i 14 dni, natomiast okres od 1 sierpnia 1978 r. do 30 listopada 1978 r. i od 16 grudnia 1978 r. do 31 lipca 1990 r. wynoszący 11 lat, 7 miesięcy i 16 dni był liczony po 0,0 %. Emerytura wyniosła 47,88 % podstawy wymiaru tj. kwotę 2.460,54 zł i została ograniczona do kwoty 2.069,02 zł.

W dniu 17 lipca 2017 r. I. J. zwróciła się do Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z wnioskiem w trybie art. 8a ustawy z dnia 16 grudnia 2016 r. o zmianie ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji o wyłączenie stosowania art. 15c. Decyzją z dnia 5 sierpnia 2020 r. Minister Spraw Wewnętrznych i Administracji odmówił ubezpieczonej wyłączenia stosowania wobec niej art. 15c ustawy. Jak wynika z uzasadnienia decyzji organ ten przyjął, że znaczna część służby I. J. była pełniona na rzecz totalitarnego państwa natomiast jednym z warunków zastosowania przepisu art. 8a ustawy jest to by służba przed dniem 31 lipca 1990 r. była krótkotrwała.

W piśmie z dnia 16 października 2020 r. IPN sprecyzował, że służba I. J. uwzględniona w przesłanej informacji jest służbą na rzecz totalitarnego państwa, o której mowa w art. 13b ust. 1 pkt 5 litera b tiret drugi i siódmy ustawy. Stwierdzono także, że nie odnaleziono dokumentów potwierdzających, że I. J. jako funkcjonariusz (...) dopuszczała się czynów naruszających podstawowe prawa i wolności człowieka.

Sąd Okręgowy uznał, że odwołanie I. J. zasługuje na uwzględnienie.

Na wstępnie Sąd Okręgowy zaznaczył, że spór w przedmiotowej sprawie sprowadzał się do możliwości zastosowania wobec ubezpieczonej przepisu art. 15c ustawy z dnia 18 lutego 1994 r. o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Biura Ochrony Rządu, Państwowej Straży Pożarnej i Służby Więziennej oraz ich rodzin, znowelizowanego w 2016 r.

Następnie Sąd I instancji wskazał, że w świetle przepisu art. 15c ust. 1 ustawy w przypadku osoby, która pełniła służbę na rzecz totalitarnego państwa, o której mowa w art. 13b, i która pozostawała w służbie przed dniem 2 stycznia 1999 r., emerytura wynosi:

1) 0% podstawy wymiaru - za każdy rok służby na rzecz totalitarnego państwa, o której mowa w art. 13b;

2) 2,6% podstawy wymiaru - za każdy rok służby lub okresów równorzędnych ze służbą, o których mowa w art. 13 ust. 1 pkt 1, 1a oraz 2-4.

Ponadto, jak wynika z treści ust. 3, wysokość emerytury ustalonej zgodnie z ust. 1 i 2 nie może być wyższa niż miesięczna kwota przeciętnej emerytury wypłaconej przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, ogłoszonej przez Prezesa Zakładu Ubezpieczeń Społecznych.

Podał nadto, że wiadomym jest także, że zarówno Sąd Okręgowy w Warszawie, jak i Sąd Okręgowy Krakowie wystąpiły do Trybunału Konstytucyjnego z pytaniem prawnym w kwestii zgodności art. 24a w związku z art. 13b i art. 15c ustawy z 18 lutego 1994 r. z przepisami art. 2, art. 32 ust. 1 i ust. 2, art. 67 ust. 1 w zw. z art. 31 ust. 3 Konstytucji RP. Sprawa wpłynęła do Trybunału w dniu 28 czerwca 2019 r. i została zarejestrowana pod sygn. akt P 16/19 Sprawa jest również prowadzona pod sygn. akt P 4/18. Do chwili obecnej wyrok w tych sprawach nie zapadł. Zdaniem Sądu I instancji, oczekiwanie na orzeczenie Trybunału, nie stanowi jednak przeszkody w prowadzeniu postępowania, albowiem rolą sądu, zarówno w przypadku orzeczenia o konstytucyjności, jak i niekonstytucyjności ustawy z 2016 r., jest ustalenie, czy zachowanie wnioskodawczyni stanowiło „służbę na rzecz państwa totalitarnego”. Sąd Okręgowy przywołał nadto wyrok Trybunału Konstytucyjnego (w pełnym składzie) z dnia 12 stycznia 2000 r., P 11/98, OTK- ZU 2000 nr 1, poz. 3, w którym Trybunał stwierdził, że niezgodność ustawy z Konstytucją może przybierać różne formy. W niektórych wypadkach naruszenie Konstytucji jest widoczne już na tle tekstu ustawy, który zawiera normy nie dające się pogodzić z normami, zasadami czy wartościami konstytucyjnymi, niezależnie od stosowanych metod wykładni. Niekiedy jednak rzeczywiste znaczenie ustawy może ujawnić się dopiero w procesie jej stosowania, bowiem niezależnie od intencji twórców ustawy, organy ją stosujące mogą wydobyć z niej treści nie do pogodzenia z normami, zasadami lub wartościami, których poszanowania wymaga Konstytucja (zob. wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 24 czerwca 1998 r., K 3/98, OTK- ZU 1998 nr 4, poz. 52). W takiej sytuacji Trybunał Konstytucyjny (a także inne organy władzy sądowniczej) powinny w pierwszym rzędzie wykorzystać technikę wykładni ustawy w zgodzie z Konstytucją, tak aby wyeliminować nieprawidłowości jej stosowania i narzucić organom władzy publicznej właściwe rozumienie przepisów ustawy. Są jednak granice posługiwania się tą techniką, zwłaszcza gdy praktyka stosowania ustawy narusza podstawowe prawa i wolności jednostki. W takiej sytuacji konieczne może okazać się orzeczenie niekonstytucyjności ustawy, bo ustawa sformułowana w sposób na tyle niepełny lub nieprecyzyjny, że pozwala na nadawanie jej praktycznego kształtu kolidującego z Konstytucją, nie odpowiada konstytucyjnym wymaganiom stanowienia prawa. Ocena możliwa jest tylko na tle konkretnej praktyki stosowania poszczególnych przepisów i to powinno decydować o wyborze dalszych środków przez Trybunał Konstytucyjny (por. wyrok z dnia 20 lipca 2004 r., SK 19/02, OTK-A 2004 nr 7, poz. 67).

Sąd Okręgowy podał, że już w 2009 r. ustawodawca dokonał zmian w zakresie wysokości emerytury policyjnej i wprowadził mechanizm weryfikacji emerytury osób, które pełniły służbę w organach bezpieczeństwa państwa wymienionych w art. 2 ustawy z dnia 18 października 2006 r. o ujawnieniu informacji o dokumentach organów bezpieczeństwa państwa z lat 1944 – 1990 (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 206 – tzw. ustawa lustracyjna). W ustawie z dnia 23 stycznia 2009 r. o zmianie ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym żołnierzy zawodowych oraz ich rodzin oraz ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Biura Ochrony Rządu, Państwowej Straży Pożarnej i Służby Więziennej oraz ich rodzin (Dz.U. z 2009 r. poz. 145) wprowadzono mechanizm obniżenia świadczenia, a okres służby w organach bezpieczeństwa państwa został potraktowany jak okres nieskładkowy to jest 0,7 % podstawy wymiaru za każdy rok takiej służby. W orzecznictwie jednoznacznie stwierdzono, że tak obniżone świadczenie może być niższe od 40 % podstawy jego wymiaru, uznając równocześnie, że art. 15b ustawy nowelizującej z 2009 r. nie naruszył zasady równości lub proporcjonalności świadczeń, bowiem tak uzyskane przywileje nie podlegają ochronie z racji działań ukierunkowanych na zwalczanie przyrodzonych praw człowieka i tym samym funkcjonariusze nie mają prawa podmiotowego ani tytułu moralnego domagania się utrzymania przywilejów zaopatrzeniowych za okresy zniewalania dążeń niepodległościowych (zob. uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 3 marca 2011 r., II UZP 2/11, OSN 2011 nr 15-16, poz. 210).

Sąd I instancji wskazał, że w przypadku odwołującej nie doszło do weryfikacji emerytury policyjnej wprowadzonej ustawą w 2009 r., gdyż nie pełniła ona służby w organach bezpieczeństwa państwa, o których mowa w art. 2 ustawy z dnia 18 października 2006 r. o ujawnianiu informacji o dokumentach organów bezpieczeństwa państwa z lat 1944 – 1990 oraz treści tych dokumentów, do których to przepisów odsyła ustawa zmieniająca. Obecnie w świetle przepisu art. 13b ust. 1 pkt 5b, służba w jednostkach wypełniających zadania wywiadowcze i kontrwywiadowcze m.in. Departament (...)i wydziały (...) od 15 lipca 1964 r. zostały uznane za służbę na rzecz totalitarnego państwa.

W dalszej części uzasadnienia Sąd Okręgowy zaakcentował, że w przedmiotowej sprawie istotą sporu było to czy odwołująca w okresie od 1 stycznia 1984 r. do 30 lipca 1990 r. pełniła służbę na rzecz totalitarnego państwa.

Zgodnie z art. 13b ust. 1 ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Biura Ochrony Rządu, Państwowej Straży Pożarnej i Służby Więziennej oraz ich rodzin, za służbę na rzecz totalitarnego państwa uznaje się służbę od dnia 22 lipca 1944 r. do dnia 31 lipca 1990 r. w wymienionych w tym przepisie cywilnych i wojskowych instytucjach i formacjach. Kryterium formalne pełnienia służby w określonych cywilnych i wojskowych formacjach zostało wzmocnione poprzez wskazanie, że jest to służba na rzecz totalitarnego państwa. Taka konstrukcja art. 13b ust. 1 ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym w sposób nieuchronny nakazuje weryfikację, czy w każdym przypadku pełnienia służby w wymienionych przez ustawodawcę instytucjach i formacjach mamy do czynienia ze służbą na rzecz totalitarnego państwa. Tylko w ten sposób zostanie bowiem zachowana systemowa spójność pomiędzy treścią art. 13b ust. 1 ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym, a treścią preambuły do ustawy z dnia 18 października 2006 r. o ujawnieniu informacji o dokumentach organów bezpieczeństwa państwa z lat 1944-1990 oraz treści tych dokumentów (Dz.U. z 2017 r. poz. 2186 ze zm.), zwanej dalej ustawą lustracyjną.

Sąd Okręgowy podkreślił, że w uchwale z dnia 16 września 2020 r. III UZP 1/20 Sąd Najwyższy stwierdził, że kryterium „służby na rzecz totalitarnego państwa” określone w art. 13b ust. 1 ustawy z dnia 18 lutego 1994 r. powinno być oceniane na podstawie wszystkich okoliczności sprawy, w tym także na podstawie indywidualnych czynów i ich weryfikacji pod kątem naruszenia podstawowych praw i wolności człowieka.

W powołanej uchwale Sąd Najwyższy dokonał szerokiej interpretacji ustawowego pojęcia „służby na rzecz totalitarnego państwa” przed dniem 1 lutego 1990 r. Analiza ta jest dogłębna i ma potrzeby jej szczegółowo przytaczać jednak warto podkreślić, że Sąd Najwyższy zaakcentował, iż pojęcie „służby na rzecz totalitarnego państwa” należy odkodować jako punkt wyjścia do analizy sytuacji prawnej indywidualnych świadczeniobiorców. Tym samym nie można – w ocenie Sądu Okręgowego - zgodzić się z założeniem, że sam fakt stwierdzenia pełnienia służby od dnia 22 lipca 1944 r. do 31 lipca 1990 r. w wymienionych instytucjach i formacjach jest wystarczający do uzyskania celu ustawy z 2016 r., w tym także aby wykluczone zostało prawo do dowodzenia, iż służba pełniona w tym czasie nie była służbą na rzecz totalitarnego państwa, zwłaszcza gdy chodzi o osobę, której już raz obniżono świadczenie za samo jej pełnienie. Ponadto skoro Minister właściwy do spraw wewnętrznych, w drodze decyzji, w szczególnie uzasadnionych przypadkach, może wyłączyć stosowanie art. 15c, art. 22a i art. 24a ustawy dezubekizacyjnej w odniesieniu do osób pełniących służbę w rozumieniu tej ustawy, to tego uprawnienia nie może być pozbawiony sąd powszechny w związku z realizacją konstytucyjnej prerogatywy sprawowania wymiaru sprawiedliwości. O ile uprawnienie Ministra wynika z jego decyzji uznaniowej, o tyle uprawnienie sądu będzie wypadkową funkcją interpretacji przepisów, stosownie do wyników postępowania dowodowego. Sąd Najwyższy podkreślił także, że nie można ograniczyć się do bezrefleksyjnej wykładni językowej art. 13b ustawy z 1994 r., bowiem zakodowane w nim pojęcie stanowi kryterium wyjściowe, a więc przybiera postać domniemania możliwego do obalenia w procesie cywilnym. Taka wykładnia jest zgodna z jednolitym i utrwalonym orzecznictwem sądów administracyjnych, w szczególności Naczelnego Sądu Administracyjnego (zob. na przykład wyroki: z dnia 11 grudnia 2019 r., I OSK 2015/19, I OSK 2247/19, a także z dnia 4 czerwca 2019 r., II FSK 2018/17).

Dodatkowo Sąd I instancji podał, że preambuła ww. ustawy lustracyjnej stwierdza, że praca na rzecz totalitarnego państwa to praca albo służba w organach bezpieczeństwa państwa komunistycznego lub pomoc udzielana tym organom, polegające na zwalczaniu opozycji demokratycznej, związków zawodowych, stowarzyszeń, kościołów i związków wyznaniowych, łamaniu prawa do wolności słowa i zgromadzeń, gwałceniu prawa do życia, wolności, własności i bezpieczeństwa obywateli, była trwale związana z łamaniem praw człowieka i obywatela na rzecz komunistycznego ustroju totalitarnego. Skoro zatem sam ustawodawca w preambule ustawy lustracyjnej stwierdził, jakie działania są działaniami na rzecz totalitarnego państwa, to wykładnia art. 13b ust. 1 ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym powinna uwzględniać tę okoliczność, jest to bowiem jedyna legalna definicja służby na rzecz totalitarnego państwa. Oznacza to jednak, że po zmianach dokonanych ustawą z dnia 16 grudnia 2016 r. o zmianie ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym nie wystarczy, że organ rentowy zmniejszając emeryturę (albo rentę inwalidzką) wykaże pełnienie służby w wymienionych przez ustawodawcę cywilnych i wojskowych instytucjach i formacjach. Musi ponadto wykazać, że była to służba na rzecz totalitarnego państwa, która według legalnej definicji zawartej w preambule ustawy lustracyjnej polegała na zwalczaniu opozycji demokratycznej, związków zawodowych, stowarzyszeń, kościołów i związków wyznaniowych, łamaniu prawa do wolności słowa i zgromadzeń, gwałceniu prawa do życia, wolności, własności i bezpieczeństwa obywateli.

Sąd Okręgowy podkreślił, że zgadza się także ze stanowiskiem Sądu Najwyższego wyrażonym w powołanej wyżej uchwale z dnia 16 września 2020 r. III UZP 1/20 oraz w postanowieniu z dnia 9 grudnia 2011 r. II UZP 10/11, z którego wynika, że sąd ubezpieczeń społecznych, rozpoznający sprawę w wyniku wniesienia odwołania od decyzji Dyrektora Zakładu Emerytalno-Rentowego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji w sprawie ponownego ustalenia (obniżenia) wysokości emerytury policyjnej byłego funkcjonariusza Służby Bezpieczeństwa, nie jest związany treścią informacji o przebiegu służby w organach bezpieczeństwa państwa przedstawionej przez Instytut Pamięci Narodowej zarówno co do faktów (ustalonego w tym zaświadczeniu przebiegu służby), jak i co do kwalifikacji prawnej tych faktów (zakwalifikowania określonego okresu służby jako służby w organach bezpieczeństwa państwa). Związanie to obejmuje jedynie organ emerytalny, który przy wydawaniu decyzji musi kierować się danymi zawartymi w informacji o przebiegu służby. Ustalenia faktyczne i interpretacje prawne Instytutu Pamięci Narodowej nie mogą natomiast wiązać sądu - do którego wyłącznej kompetencji (kognicji) należy ustalenie podstawy faktycznej rozstrzygnięcia w przedmiocie prawa do emerytury policyjnej i jej wysokości oraz odpowiednia kwalifikacja prawna (subsumcja) ustalonych faktów.

Nadto zwrócił uwagę, że stanowisko to jest także spójne ze stanowiskiem Naczelnego Sądu Administracyjnego (zob. postanowienie z dnia 12 stycznia 2018 r., I OSK 2848/17), zgodnie z którym informacja o przebiegu służby nie jest władczym przejawem woli organu administracji publicznej (władczym rozstrzygnięciem). Tak rozumiany skutek informacji o przebiegu służby został także zaaprobowany w orzecznictwie sądów powszechnych, co oznacza, że sąd ma obowiązek oceny całego materiału dowodowego łącznie z treścią informacji IPN.

Informacja o przebiegu służby nie jest więc władczym przejawem woli organu administracji publicznej (władczym rozstrzygnięciem), lecz jest oświadczeniem wiedzy i nie rozstrzyga konkretnej sprawy administracyjnej w stosunku do konkretnej osoby fizycznej. Wskazana czynność ma charakter stricte informacyjny i stanowi jedynie urzędowe potwierdzenie określonych faktów, zamieszczonych w aktach osobowych funkcjonariusza, celem ponownego ustalenia prawa do świadczeń emerytalnych. Władczym rozstrzygnięciem wobec skarżącej jest decyzja organu emerytalnego w przedmiocie ponownego ustalenia prawa do świadczenia emerytalnego i jego wysokości. Zatem dopiero decyzja organu emerytalnego podlega kontroli sądowej. Natomiast właściwym sądem dokonującym tej kontroli jest sąd powszechny, a ten, podczas rozpoznawania istoty sprawy, będzie uprawniony do weryfikacji informacji z IPN w postępowaniu dowodowym (zob. także uzasadnienie wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 11 stycznia 2012 r., K 36/09, OTK-A 2012 nr 1, poz. 3).

Zgromadzony w sprawie materiał dowodowy, zdaniem Sądu Okręgowego, nie dał podstaw by przyjąć, że odwołująca w okresie od 1 sierpnia 1978 r. do 31 lipca 1990 r. pełniła służbę na rzecz totalitarnego państwa. Sąd Okręgowy podkreślił, że w powyższym okresie odwołująca pracowała wprawdzie w Wydziale (...)jednak wykonywała jedynie czynności stricte biurowe takie jak maszynopisanie, porządkowanie dokumentów, rozdzielanie poczty. Nie wykonywała żadnych czynności operacyjnych, nie zajmowała się wykonywaniem zadań wywiadowczych czy kontrwywiadowczych, również pracując w Wydziale (...)na stanowisku referenta wykonywała tylko czynności techniczne związane z wydaniem paszportów tj. zajmowała się przyjmowaniem, sprawdzaniem wniosku o wydanie paszportu, wypełniała druk paszportu, przyklejała zdjęcia, znaczki, nie miała natomiast wpływu na podejmowanie decyzji czy i komu paszport może być (lub nie) wydany. Nie wykonywała w tym czasie żadnych czynności, które byłyby związane z zadaniami wywiadowczymi lub kontrwywiadowczymi. Samo zatrudnienie odwołującej w strukturach powołanych wydziałów - w ocenie Sądu Okręgowego - nie może być uznane za służbę na rzecz totalitarnego państwa skoro czynności i zadania, które wykonywała miały charakter stricte biurowy, administracyjny a ubezpieczona nie wykonywała czynności operacyjnych. Nie wykazano także – zdaniem Sądu I instancji w toku postępowania by I. J. dopuszczała się w tym czasie czynów, zachowań, które mogłyby naruszać podstawowe prawa i wolności obywatelskie.

Sąd Okręgowy podkreślił także, że w niniejszej sprawie w całości oparł się na uchwale Sądu Najwyższego z dnia 16 września 2020r. III UZP 1/20 oraz podziel w pełni stanowiska innych sądów powszechnych rozpoznających analogiczne sprawy, w tym m.in. Sądu Okręgowego w Częstochowie IV U 1607/19, Sądu Okręgowego w Rzeszowie IV U 1319/19, Sądu Okręgowego w Suwałkach w wyroku z dnia 29 października 2019 r. w sprawie III U 819/19 i Sądu Okręgowego w Łodzi z dnia 12 marca 2020 r. w sprawie VIII U 4713/19 oraz z dnia 16 października 2020r. VIII U 2082/20 i z tej przyczyny odwołuje się do zastosowanej w ww. orzeczeniach argumentację, przyjmując ją, jako własną. W tych orzeczeniach sądów powszechnych podniesiono m.in. że system emerytalny i kształtowane w jego ramach uprawnienia emerytalne nie mogą być elementem prowadzenia polityki represyjnej państwa, zwłaszcza że uprawnienia emerytalne nie są szczególnymi korzyściami, nawet w stosunku do służb mundurowych. Emerytura przysługuje za służbę, a nie za sposób jej pełnienia, chyba że doszłoby do popełnienia przestępstwa. Niewątpliwie każde prawo podmiotowe ma charakter indywidualny, a nie zbiorowy, a prawo do emerytury ma charakter majątkowy i aby pozbawić kogoś praw trzeba zdefiniować gdzie jest granica przywileju, a gdzie zaczyna się represja.

Biorąc powyższe rozważania pod uwagę oraz uwzględniając stan faktyczny ustalony w przedmiotowej sprawie Sąd Okręgowy doszedł do przekonania, że brak jest podstaw do zastosowanie w sytuacji ubezpieczonej norm z art. 15c ustawy z dnia 18 lutego 1994 r. o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Biura Ochrony Rządu, Państwowej Straży Pożarnej i Służby Więziennej oraz ich rodzin (Dz.U. z 2016 r., poz. 708 ze zm.), gdyż brak jest podstaw by przyjąć, że I. J. w okresie wskazanym w informacji IPN pełniła służbę na rzecz totalitarnego państwa.

Z tego względu Sąd Okręgowy, działając na podstawie art. 477 ¹⁴ § 2 k.p.c., zmienił zaskarżone decyzje i orzekł jak w wyroku.

Apelację od powyższego wyroku wywiódł pozwany Dyrektor Zakładu Emerytalno-Rentowy Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji zaskarżając go w całości.

Zaskarżonemu wyrokowi zarzucił:

⚫

naruszenie przepisów postępowania, które mogło mieć wpływ na wynik sprawy, a mianowicie art. 233 § 1 k.p.c. poprzez przekroczenie granic swobodnej oceny dowodów,

⚫

naruszenie art. 13a ust. 5 ustawy z dnia 18 lutego 1994 r. o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji /.../ oraz ich rodzin (tekst jednolity: Dz. U. z 2016 r. poz. 708 ze zm.) poprzez niezastosowanie tego przepisu do ustalenia faktu służby Odwołującej się na rzecz totalitarnego państwa, o której mowa w art. 13b ustawy z dnia 18.02.1994 r. o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji /.../ oraz ich rodzin (tekst jednolity: Dz. U. z 2016 r. poz. 708 ze zm.),

⚫

naruszenie art. 13b ustawy z dnia 18 lutego 1994 r. o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji /.../ oraz ich rodzin (tekst jednolity: Dz. U. z 2016 r. poz. 708 ze zm.) poprzez jego błędną wykładnię polegającą na przyjęciu, że zakres wykonywanych przez funkcjonariusza czynności i zadań służbowych, jego przekonanie w jakiej formacji mundurowej jest pełniona służba, jego postawa w służbie są jedynymi kryteriami pełnienia służby na rzecz totalitarnego państwa, o której mowa w art. 13b ww. ustawy, podczas gdy z literalnego brzmienia tego przepisu wprost wynika, że przepis ten nie odnosi się w ogóle do wykonywanych przez funkcjonariusza czynności, a jedynym kryterium pełnienia służby jest fakt pełnienia służby w okresie od dnia 22 lipca 1944 r. do dnia 31 lipca 1990 r. w wymienionych w tym przepisie jednostkach organizacyjnych będących częścią aparatu systemu policyjnego, na którym opiera się państwo totalitarne, a w świetle informacji Nr (...) z dnia 3 kwietnia 2017 r. o przebiegu służby, która została przedstawiona przez Instytut Pamięci Narodowej, w okresach od dnia 1 sierpnia 1978 r. do dnia 30 listopada 1978 r. oraz od dnia 16 grudnia 1978 r. do dnia 31 lipca 1990 r. Odwołująca się pełniła służbę na rzecz totalitarnego państwa, o której mowa w art. 13b ustawy z dnia 18 lutego 1994 r. o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji /.../ oraz ich rodzin (tekst jednolity: Dz. U. z 2016 r. poz. 708 ze zm.),

⚫

naruszenie art. 2 ust. 1 ustawy z dnia 16 grudnia 2016 r. o zmianie ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Anty korupcyjnego, Straży Granicznej, Biura Ochrony Rządu, Państwowej Straży Pożarnej i Służby Więziennej oraz ich rodzin (Dz. U. z 2016 r. poz. 2270) oraz art. 15c ustawy z dnia 18 lutego 1994 r. o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji /.../ oraz ich rodzin (tekst jednolity: Dz. U. z 2016 r. poz. 708 ze zm.) poprzez ich niezastosowanie z uwagi na fakt, że Odwołująca się nie spełnia przesłanek wymaganych do obniżenia emerytury policyjnej na zasadach wskazanych w ustawie, w sytuacji gdy w świetle informacji Nr (...) z dnia 3 kwietnia 2017 r. o przebiegu służby, która została przedstawiona przez Instytut Pamięci Narodowej, w okresach od dnia 1 sierpnia 1978 r. do dnia 30 listopada 1978 r. oraz od dnia 16 grudnia 1978 r. do dnia 31 lipca 1990 r. Odwołująca się pełniła służbę na rzecz totalitarnego państwa, o której mowa w art. 13b ustawy z dnia 18 lutego 1994 r. o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji /.../ oraz ich rodzin (tekst jednolity: Dz. U. z 2016 r. poz. 708 ze zm.),

⚫

naruszenie § 14 ust. 1 pkt 1 rozporządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 18 października 2004 r. w sprawie trybu postępowania i właściwości organu w zakresie zaopatrzenia emerytalnego funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Biura Ochrony Rządu i Państwowej Straży Pożarnej oraz ich rodzin (tekst jednolity: Dz. U. z 2015 r. poz. 1148 ze zm.) poprzez jego niezastosowanie, a tym samym niewłaściwe zastosowanie zasad ustalania wysokości emerytury policyjnej w stosunku do byłych funkcjonariuszy pełniących służbę na rzecz totalitarnego państwa, o której mowa w art. 13b ustawy z dnia 18 lutego 1994 r. o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji /.../oraz ich rodzin (tekst jednolity: Dz. U. z 2016 r. poz. 708 ze zm.).

Z uwagi na powyższe wniósł o:

- zmianę zaskarżonego wyroku w całości i oddalenie odwołania od decyzji z dnia 6 czerwca 2017 r. (znak: (...)) o ponownym ustaleniu wysokości emerytury policyjnej, ewentualnie

- uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi I instancji do ponownego rozpoznania,

- przeprowadzenie rozprawy w niniejszej sprawie.

Odwołująca nie złożyła odpowiedzi na apelację, na rozprawie z dnia 13 września 2022 r. wniosła o utrzymanie zaskarżonego wyroku Sądu I instancji w mocy.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja organu emerytalno-rentowego jako bezzasadna podlega oddaleniu.

W ocenie Sądu Apelacyjnego Sąd Okręgowy dokonał prawidłowych ustaleń i wydał trafne, odpowiadające prawu rozstrzygnięcie. W szczególności, w ocenie Sądu Apelacyjnego, Sąd I instancji przeprowadził wystarczające postępowanie dowodowe, a zebrany w sprawie materiał poddał właściwej ocenie, zachowując granice swobodnej oceny dowodów przewidzianej przez art. 233 § 1 k.p.c. Na tej podstawie Sąd Okręgowy poczynił prawidłowe ustalenia faktyczne, które tutejszy Sąd w pełni podziela i przyjmuje za własne.

Na wstępnie wskazać należy, że istota sporu w sprawie sprowadzała się do rozstrzygnięcia, czy organ rentowy miał podstawy do ponownego ustalenia wysokości świadczeń odwołującej.

Organ emerytalny ustalił wysokość świadczenia emerytalnego odwołującej na podstawie uzyskanej z Instytutu Pamięci Narodowej informacji z 3 kwietnia 2017 r. nr (...), w której podał na podstawie posiadanych akt osobowych wnioskodawczyni, że w okresie od 1 sierpnia 1978 r. do 30 listopada 1978 r. oraz od 16 grudnia 1978 r. do 31 lipca 1990r. pełniła ona służbę na rzecz totalitarnego państwa, o której mowa w art. 13b ustawy z 18 lutego 1994 r. o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Biura Ochrony Rządu, Państwowej Straży Pożarnej i Służby Więziennej oraz ich rodzin (Dz. U. z 2016 r. poz. 708 ze zm.).

Odnosząc się do stanowiska pozwanego, dotyczącego związania informacją o przebiegu służby odwołującej uzyskaną z Instytutu Pamięci Narodowej, należy wskazać, że sąd ubezpieczeń społecznych, jak stwierdził Sąd Najwyższy w uzasadnieniu postanowienia z 12 grudnia 2011 r., II UZP 10/11 (na co również w swoim uzasadnieniu zwrócił uwagę Sąd I instancji), rozpoznający sprawę w wyniku wniesienia odwołania od decyzji Dyrektora Zakładu Emerytalno-Rentowego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji w sprawie ponownego ustalenia (obniżenia) wysokości emerytury policyjnej byłego funkcjonariusza Służby Bezpieczeństwa, nie jest związany treścią informacji o przebiegu służby w organach bezpieczeństwa państwa przedstawionej przez Instytut Pamięci Narodowej zarówno co do faktów (ustalonego w tym zaświadczeniu przebiegu służby), jak i co do kwalifikacji prawnej tych faktów (zakwalifikowania określonego okresu służby jako służby w organach bezpieczeństwa państwa). Związanie to obejmuje jedynie organ emerytalny, który przy wydawaniu decyzji musi kierować się danymi zawartymi w informacji o przebiegu służby. Ustalenia faktyczne i interpretacje prawne Instytutu Pamięci Narodowej nie mogą natomiast wiązać sądu, do którego wyłącznej kompetencji (kognicji) należy ustalenie podstawy faktycznej rozstrzygnięcia w przedmiocie prawa do emerytury policyjnej i jej wysokości oraz odpowiednia kwalifikacja prawna (subsumcja) ustalonych faktów.

Powyższe stanowisko koresponduje z ugruntowanym poglądem sądów powszechnych, sądów administracyjnych oraz Sądu Najwyższego, zgodnie z którym ograniczenia dowodowe, odnoszące się do dopuszczalnych na etapie postępowania administracyjnego środków dowodowych, nie wiążą sądu ubezpieczeń społecznych, który rozpoznaje sprawy wszczęte na skutek odwołań od decyzji organów rentowych według procedury cywilnej w postępowaniu odrębnym, jako sprawy cywilne w znaczeniu formalnym. Ubezpieczony ubiegający się o świadczenia z ubezpieczenia społecznego w postępowaniu przed sądem pracy i ubezpieczeń społecznych może wszelkimi dowodami wykazywać okoliczności, od których zależą jego uprawnienia z tytułu ubezpieczenia. Okoliczności mające wpływ na prawo do świadczeń lub ich wysokość mogą być udowadniane wszelkimi środkami dowodowymi przewidzianymi w Kodeksie postępowania cywilnego. Przeciwko informacji o przebiegu służby mogą być przeprowadzane przeciwdowody. Sąd Najwyższy (por. wyroki z 09.04.2009 r., I UK 316/08, z 06.09.1995 r., II URN 23/95 z 08.04.1999 r., II UKN 619/98, z 04.10.2007 r. I UK 111/07, z 02.02.1996 r., II URN 3/95, z 25.07.1997 r., II UKN 186/97,) na gruncie art. 473 k.p.c. wielokrotnie wypowiadał się, że w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych i prawa pracy w postępowaniu przed sądem nie obowiązują ograniczenia dowodowe. W postępowaniu przed sądem ubezpieczeń społecznych w sprawach o świadczenia emerytalno-rentowe prowadzenie dowodu z zeznań świadków lub z przesłuchania stron nie podlega żadnym ograniczeniom. Nie może zatem ulegać wątpliwości, że pracownik czy ubezpieczony ubiegający się o świadczenie z ubezpieczenia społecznego może w postępowaniu przed sądem pracy i ubezpieczeń społecznych wszelkimi dowodami wykazywać okoliczności, od których zależą jego uprawnienia z tytułu ubezpieczenia - także wówczas, gdy z dokumentu np. zaświadczenia o zatrudnieniu, wynika co innego.

Każdy istotny fakt może być dowodzony wszelkimi środkami dowodowymi, które sąd uzna za pożądane, a ich dopuszczenie za celowe (postanowienie SN z dnia 28 marca 2019r., I UK 133/18).

Sąd Najwyższy również w uzasadnieniu cytowanej przez Sąd I instancji uchwały składu siedmiu sędziów z 16 września 2020 r. sygn. akt III UZP 1/20, dotyczącej kwestii obniżania emerytur policyjnych na podstawie aktualnie obowiązujących przepisów potwierdził, że sądu powszechnego nie wiąże informacja o przebiegu służby wydana przez IPN w trybie art. 13a ust. 1 ustawy z 1994 r.

W konsekwencji w razie stosownego zarzutu przeciwko osnowie informacji, sąd jest zobowiązany do rekonstrukcji przebiegu służby w konkretnym przypadku, na podstawie wszystkich okoliczności sprawy. W szczególności na podstawie długości okresu pełnienia służby, jej historycznego umiejscowienia w okresie od 22 lipca 1944 r. do 31 lipca 1990 r., miejsca pełnienia służby, zajmowanego stanowiska (pkt 59 uzasadnienia uchwały). W tym zakresie Sąd Najwyższy zwrócił uwagę na potrzebę sięgania do opinii służbowych funkcjonariuszy, uwzględniania ogólnych reguł dowodzenia: rozkładu ciężaru dowodu, dowodu prima facie, domniemań faktycznych, wynikających z informacji o przebiegu służby (pkt 60). Wskazano, że przy ocenie zasadności objęcia konkretnej osoby zakresem ustawy okolicznością, której nie można pominąć jest sam fakt weryfikacji w 1990 r. (pkt 92).

Na powyższe stanowisko powołał się również Sąd Najwyższy w postanowieniu z 14 września 2021 r. sygn. akt USK 259/21 (w zakresie rozpoznania skargi kasacyjnej).

Sąd Najwyższy uznaje zatem, że informacja IPN stanowi dowód, który nie jest jednak dowodem wyłącznym albo dowodem niepodważalnym, którym sąd byłby związany, bez możliwości jego oceny w ramach przysługującego sądowi prawa do swobodnej i wszechstronnej oceny dowodów (art. 233 § 1 k.p.c.). Inne rozumienie stanowiska Sądu Najwyższego dawałoby IPN przymioty organu rozstrzygającego arbitralnie kwestie wysokości świadczeń emerytalno-rentowych, bez potrzeby odwoływania się do sądu, a z sądu organ firmujący jedynie ustalenia zawarte w informacji IPN.

Sąd Okręgowy trafnie zatem uznał, że nie był związany treścią informacji IPN o przebiegu służby I. J. „na rzecz totalitarnego państwa”. Nawet uznanie, że niektóre instytucje funkcjonujące przed zmianą ustroju państwa polskiego, tj. przed rokiem 1990 działały w sposób budzący dziś poważne wątpliwości prawne i moralne, nie uprawnia do stwierdzenia, że wszystkie osoby tam zatrudnione działały w celu pokrzywdzenia współobywateli. Istotą państwa prawa związanego zasadą rządów prawa i związanej z nim klauzuli sprawiedliwości społecznej jest to, że każdy zostaje potraktowany przez państwo i prawo sprawiedliwie, czyli w sposób, który jest adekwatny do popełnionych przez niego czynów i jego postawy, którą przyjął w czasach PRL.

Wydanie decyzji obniżającej odwołującej świadczenia bez uwzględnienia indywidualnego charakteru jej służby oraz po niemal 30 latach od czasu przemian ustrojowych w Polsce, nie stanowiło realizacji zasad sprawiedliwości społecznej.

Podkreślić należy, iż Sąd Apelacyjny nie neguje konieczności rozliczenia funkcjonariuszy, którzy w sposób nieprzymuszony, często dla specjalnych gratyfikacji podejmowali służbę w organach policji politycznej państwa komunistycznego, która ze swej istoty naruszała podstawowe prawa i wolności swoich współobywateli, ale w przeciwieństwie do wówczas panujących metod winno się to odbyć z pełnym poszanowaniem demokratycznego porządku prawnego.

Zaakcentować ponownie należy, że do zastosowania rygorów z art. 15c ustawy nie wystarczy samo formalne pełnienie służby w jednostkach wymienionych w art. 13b ustawy w okresie od 22 lipca 1944r. do 31 lipca 1990r., ale pełnienie służby polegające na zwalczaniu opozycji demokratycznej, związków zawodowych, stowarzyszeń, kościołów i związków wyznaniowych, łamaniu prawa do wolności słowa i zgromadzeń, gwałceniu prawa do życia, wolności, własności i bezpieczeństwa obywateli, łamaniu praw człowieka i obywatela.

Inna wykładnia przepisu art. 13b naruszałaby zasady sprawiedliwości społecznej, bowiem dotyczyłaby także osób, których pełniona funkcja czy charakter pracy nie miały charakteru operacyjnego, lecz charakter pomocniczy, techniczny, biurowy, porządkowy, niezwiązany z głównymi funkcjami organów bezpieczeństwa. Poza tym należy mieć na względzie, że wykonywanie „służby na rzecz państwa totalitarnego” było zindywidualizowane, mogło różnić się osobistym zaangażowaniem danej osoby i determinacją na realizowanie określonych zadań i funkcji. Działalność funkcjonariusza mogła być w różnym stopniu ukierunkowana na potrzeby, korzyści totalitarnego państwa. W związku z tym nie każde nawiązanie stosunku prawnego w ramach jednostek organizacyjnych, wskazanych w ustawie, musiało wiązać się ze służbą na rzecz totalitarnego państwa.”. Służba (praca) takiej osoby powinna być oceniana na podstawie indywidualnych czynów, w oparciu o wszystkie okoliczności pełnionej służby. Nie można stosować mechanizmu odpowiedzialności zbiorowej, gdyż stosowanie takiego mechanizmu przybliżyłoby ten mechanizm do mechanizmów stosowanych w czasach państwa totalitarnego.

Sąd Najwyższy zwrócił uwagę również na potrzebę odróżnienia osób, które kierowały organami państwa totalitarnego, angażowały się w realizację zadań i funkcji państwa totalitarnego, nękały swych obywateli także na innym polu niż styk szeroko rozumianego prawa karnego, a więc tych podmiotów, których ocena jest zdecydowanie negatywna, od osób, których postawa nie pozostawała w bezpośredniej opozycji do zadań i funkcji państwa, lecz sprowadzała się do czynności akceptowalnych i wykonywanych w każdym państwie, także demokratycznym, bez skojarzeń prowadzących do ujemnych ocen. Inaczej każdy podmiot funkcjonujący w systemie państwa w tych latach mógłby się spotkać z zarzutem, że jego działanie, w ogólnym rozrachunku, było korzystne dla państwa totalitarnego (pkt 90).

Mając powyższe na uwadze, zdaniem Sądu Apelacyjnego, Sąd I instancji prawidłowo uchwycił istotę sprawy i po przeprowadzeniu postępowania dowodowego, na podstawie zeznań odwołującej złożonych na rozprawie, jej akt osobowych i akt emerytalno-rentowych, ustalił, że odwołująca jakkolwiek w ocenianym okresie od 1 sierpnia 1978 r. do 31 lipca 1990 r. pracowała najpierw w (...)Wydziale (...)w K. na stanowisku maszynistki, a następnie w Wydziale (...) zajmowała się przyjmowaniem wniosków o paszport i ich weryfikacją, to praca ta nie stanowiła „służby (pracy) na rzecz totalitarnego państwa”.

Od 1 sierpnia 1978 r. odwołująca pracowała na stanowisku maszynistki w Wydziale (...) (...) w K. (Wydział (...) zajmował się kontrwywiadem). Praca na stanowisku maszynistki polegała głównie na rozdzielaniu poczty i przepisywaniu dokumentów na maszynie. Co również istotne odwołująca nie wykonywała żadnych czynności operacyjnych, nie podejmowała żadnych merytorycznych decyzji a czynności, które wykonywała miały jedynie charakter pomocniczy dla zadań podejmowanych w Wydziale (...) (...)Od dnia 1 sierpnia1979 r. powierzono ubezpieczonej stanowisko sekretarz – maszynistka, zakres obowiązków na tym stanowisku nie uległ zasadniczej zmianie, nadal zajmowała się przynoszeniem i rozdzielaniem poczty, przepisywaniem dokumentów na maszynie, dokonywaniem wypłat należności pieniężnych. Odwołująca pracowała w systemie jednozmianowym, swoje obowiązki wykonywała w sekretariacie, nie pracowała w terenie, nie wykonywała żadnych czynności operacyjnych. Z kolei od dnia 1 sierpnia 1984 r. I. J. została przeniesiona do pracy w Wydziale (...) na stanowisko referenta technik operacyjnych. Do podstawowych obowiązków odwołującej na tym stanowisku należało wykonanie czynności technicznych związanych ze sporządzeniem paszportu i jego wydaniem. Odwołująca sprawdzała wnioski o wydanie paszportu, dołączone do niego dokumenty, wypełniała wpisy w paszporcie, przyklejała zdjęcia, znaczki itp. generalnie nie zajmowała się wydawaniem paszportów i nie podejmowała decyzji o odmowie wydania paszportu, gdyż tym zajmował się Naczelnik Wydziału, natomiast decyzje o zabraniu paszportu przychodziły z Sądu. Wydawaniem paszportów odwołująca zajmował się sporadycznie, w zastępstwie nieobecnego pracownika. Ponadto ubezpieczona prowadziła kartoteki i kierowała zespołem archiwum. W lipcu 1990 r. odwołująca nie była poddawana weryfikacji, gdyż pracownicy Wydziału (...) takiej weryfikacji nie przechodzili. Od stycznia 1991 r. I. J. została przeniesiona do pracy w Wydziale (...) na stanowisko asystenta i zajmowała się sprawami mieszkaniowymi policjantów. Z dniem 10 lutego 2006 r. ubezpieczona została zwolniona ze służby, na swój wniosek, w związku z nabyciem praw emerytalnych.

Prawidłowa wykładnia przepisów ustawy dokonana przez Sąd Okręgowy w szczególności zasadnicza kwestia wykładni art. 13b ust. 1 ustawy zaopatrzeniowej i dokonanej w następstwie tego oceny stanu faktycznego sprawy prowadzącego do wniosku, iż przepis ten nie ma zastosowania wobec odwołującej, prowadzi w konsekwencji do wniosku, iż bezzasadne były też pozostałe zarzuty naruszenia prawa materialnego podniesione w apelacji organu emerytalno-rentowego dotyczące niezastosowania przepisów art. 15c ust. 1-3 ust. 5; art. 13b ust. 1 oraz § 14 ust. 1 pkt 1) rozporządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 18 października 2004 r. w sprawie trybu postępowania i właściwości organu w zakresie zaopatrzenia emerytalnego funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Straży Granicznej, Biura Ochrony Rządu i Państwowej Straży Pożarnej oraz ich rodzin (Dz. U z 2015 r. poz. 1148 ze zm.); art. 2 ustawy z dnia 16 grudnia 2016 r. o zmianie ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Biura Ochrony Rządu, Państwowej Straży Pożarnej i Służby Więziennej oraz ich rodzin (t. j. Dz.U. z 2016 r. poz. 2270).

Niezasadny okazał się również zarzut naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. Zgodnie z zasadą swobodnej oceny dowodów, sąd ocenia wiarygodność i moc dowodów według własnego przekonania na podstawie „wszechstronnego rozważenia zebranego materiału”, a zatem, jak podkreśla się w orzecznictwie, z uwzględnieniem wszystkich dowodów przeprowadzonych w postępowaniu, jak również wszelkich okoliczności towarzyszących przeprowadzeniu poszczególnych dowodów i mających znaczenie dla oceny ich mocy i wiarygodności. Przyjmuje się, że ramy swobodnej oceny dowodów muszą być zakreślone wymaganiami prawa procesowego, doświadczenia życiowego regułami logicznego myślenia oraz pewnego poziomu świadomości prawnej, według których Sąd w sposób bezstronny, racjonalny i wszechstronny rozważa materiał dowodowy, jako całość, dokonuje wyboru określonych środków dowodowych i wiąże ich moc oraz wiarygodność, odnosi je do pozostałego materiału dowodowego.

Do naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. mogłoby dojść tylko wówczas, gdyby strona skarżąca wykazała uchybienia podstawowym regułom służącym ocenie wiarygodności i mocy poszczególnych dowodów, tj. regułom służącym ocenie wiarygodności i mocy poszczególnych dowodów tj. regułom logicznego myślenia, zasadzie doświadczenia życiowego i właściwego kojarzenia faktu (wyrok Sądu Najwyższego z 10.06.1999 r., II UKN 685/98). Apelacja pozwanego organu rentowego nie zawiera żadnych merytorycznych argumentów ograniczając się do polemiki z ustaleniami Sądu i brakiem dowodów przeciwnych, sprowadzała się wyłącznie do przedstawienia własnej oceny zgromadzonych dowodów i interpretacji przepisów.

Reasumując Sąd Apelacyjny uznał, że materiał dowodowy zebrany w rozpoznawanej sprawie dawał podstawy do stwierdzenia, że praca wykonywana przez odwołującą w okresie od 1 sierpnia 1978 r. do 30 listopada 1978r. oraz od 16 grudnia 1978 r. do 31 lipca 1990 r. nie podlega zakwalifikowaniu jako „służba na rzecz totalitarnego państwa w okresie od 22 lipca 1944r. do 31 lipca 1990r.”. Stąd nie było podstaw do obniżenia należnej jej emerytury i renty. Sąd Apelacyjny w całości podziela stanowisko Sądu I instancji w zakresie ustalonego stanu faktycznego, a w związku z tym również stanowisko zaprezentowane w wyroku z 22 grudnia 2020r.

Zarzuty apelacji choć są dość obszerne to nie podważyły powyższych ustaleń, apelacja stanowi jedynie niezasadną polemikę z prawidłowymi ustaleniami i rozważaniami Sądu Okręgowego.

Uznając zatem zarzuty apelującego za nieuzasadnione, Sąd Apelacyjny na podstawie art. 385 k.p.c. oddalił wniesioną apelację.

sędzia Marta Sawińska