Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE

Dnia 14 lutego 2023 r.

Sąd Apelacyjny w Szczecinie III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 14 lutego 2023 r. na posiedzeniu niejawnym

sprawy J. B.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w S.

o zwrot nienależnie opłaconych składek

na skutek zażalenia organu rentowego

na postanowienie zawarte w punkcie 2 wyroku Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z dnia 24 listopada 2022r., sygn. akt III AUa 533/21

p o s t a n a w i a:

1.  oddalić zażalenie,

2.  zasądzić od Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w S. na rzecz J. B. kwotę 450 zł (czterysta pięćdziesiąt złotych) tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu zażaleniowym.

Sygn. akt III AUz 8/23

UZASADNIENIE

Decyzją nr (...) z dnia 21.04.2021 r., znak: (...) Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w S. odmówił J. B. zwrotu nienależnie opłaconych składek z powodu braku nadpłaty podnosząc, że zgodnie z art. 24 ust. 6g-6h ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych (t.j.: Dz.U. z 2021 r., poz. 423 ze zm., dalej: ustawa systemowa) - nienależnie opłacone składki ulegają przedawnieniu po upływie 5 lat licząc od daty dokonanej wpłaty.

W złożonym do protokołu odwołaniu od powyższej decyzji J. B. zaskarżył decyzję oceniając, że jest ona niesłuszna i krzywdząca dla niego.

W odpowiedzi na odwołanie organ rentowy wniósł o jego oddalenie w całości oraz zasądzenie kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych wyjaśniając, że bezsporne jest, że składki na ubezpieczenia emerytalno-rentowe zostały nadpłacone, ale istota sporu sprowadza się do stwierdzenia, czy skarżący ma prawo, by skutecznie domagać się ich zwrotu. Organ wskazał, iż od 2016 r. wnioskodawca miał świadomość, iż nie podlega on polskiemu ustawodawstwu, a co za tym idzie składki zapłacone na ubezpieczenia społeczne za sporny okres są nienależne. Co więcej skarżący nie zareagował na wezwanie dotyczące skorygowania dokumentów rozliczeniowych. W ocenie organu rentowego pismo z dnia 06.10.2016 r. stanowiło pośrednio zawiadomienie o nadpłacie. Z kolei nawet gdyby uznać, iż pozwany nie dochował konieczności wysłania formalnego zawiadomienia o nadpłacie, składki te przedawniły się z upływem 5 lat od daty ich opłacenia (art. 24 ust. 6g w/w ustawy). Z uwagi na skrócenie terminu z obowiązujących 10 lat na 5 ustawą nowelizującą, termin przedawnienia rozpoczął swój bieg z dniem 01.01.2012 r., a co za tym idzie składki za okres 05.07.2010 r. do 09.02.2017 r. uległy przedawnieniu.

W piśmie uzupełniającym ubezpieczony wniósł o zmianę zaskarżonej decyzji organu rentowego nr (...) z 21 kwietnia 2021 r., znak: (...) i zobowiązanie Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w S. do zwrotu skarżącemu nienależnie opłaconych składek za okres od dnia 15.06.2010 r. do dnia 31.12.2012 r. w łącznej kwocie 17.379,69 zł, wraz z odsetkami w wysokości równej odsetkom za zwłokę pobieranym od zaległości podatkowych liczonymi od dnia 09.12.2019 r., a także o zasądzenie od organu kosztów postępowania w tym zasądzenie na rzecz skarżącego zwrotu kosztów zastępstwa procesowego w wysokości określonej na podstawie § 2 pkt. 2 w zw. z § 20 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (t.j. Dz.U. z 2018 r., poz. 265).

Wyrokiem z 13 października 2021 r. Sąd Okręgowy w Szczecinie VI Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych zmienił zaskarżoną decyzję stwierdzająć, że organ rentowy Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w S. jest zobowiązany do zwrotu na rzecz ubezpieczonego J. B. nienależnie opłaconych składek za okres od czerwca 2010 roku do grudnia 2012 roku w kwocie 17.379,69 zł (pkt I), a także zasądził od organu rentowego na rzecz ubezpieczonego kwotę 3.600 złotych tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego (pkt II). Z kolei wniosek ubezpieczonego o zasądzenie odsetek za zwłokę zawarty w piśmie procesowym z 9 lipca 2021 roku przekazał organowi rentowemu w celu jego rozpoznania i wydania decyzji (pkt III).

Wyrokiem z 24 listopada 2022 r. Sąd Apelacyjny w Szczecinie III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych zmienił zaskarżony wyrok w ten sposób, że oddalił odwołanie i w postanowieniu zawartym w punkcie 2 odstąpił o obciążenia ubezpieczonego J. B. kosztami zastępstwa procesowego organu rentowego za obie instancje.

W uzasadnieniu wskazał, iż na podstawie art. 102 k.p.c. Sąd odwoławczy nie obciążył ubezpieczonego kosztami zastępstwa procesowego strony przeciwnej uznając, że zaistniał szczególnie uzasadniony wypadek polegający na subiektywnym przekonaniu strony o słuszności dochodzonego przed sądem żądania, które to żądanie sprowadzało się do realizacji sprawy doniosłej życiowo, a także o istnieniu okoliczności usprawiedliwiających jej zaniedbania, które dopiero w postępowaniu odwoławczym zostały wyjaśnione na niekorzyść ubezpieczonego.

Z rozstrzygnięciem zawartym w punkcie II wyroku nie zgodził się organ rentowy zaskarżając je w części dotyczącej o odstąpienia od obciążania ubezpieczonego kosztami zastępstwa procesowego organu rentowego za instancję odwoławczą, zarzucając mu:

1) naruszenie art, 102 k.p.c. - poprzez jego zastosowanie podczas gdy brak jest szczególnie uzasadnionego przypadku, który uprawniałby sąd do odstąpienia od zasądzenia kosztów zastępstwa procesowego za II instancję

2) naruszenie § 2 pkt 1 w związku z § 10 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości w sprawie opłat za czynności radców prawnych z dnia 22 października 2015 r. (Dz.U. z 2018 r. poz. 265 ze zm.) - poprzez jego niezastosowanie w niniejszej sprawie i nie zasądzenie kosztów zastępstwa procesowego zgodnie z wartością przedmiotu sporu, gdzie spór dotyczył zwrotu składek na ubezpieczenia społeczne

Wskazując na powyższe skarżący wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku w pkt 2 poprzez zasądzenie od ubezpieczonego na rzecz Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w S. kosztów zastępstwa procesowego za II instancję według norm przepisanych i zasądzenie od skarżącego na rzecz Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w S. kosztów postępowania zażaleniowego według norm przepisanych. Z ostrożności, w przypadku oddalenia zażalenia, wniósł o odstąpienie od obciążania Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w S. kosztami postępowania zażaleniowego.

W ocenie pozwanego nie zaszedł żaden szczególnie uzasadniony przypadek do zastosowania art. 102 k.p.c. Do kręgu „wypadków szczególnie uzasadnionych” należą zarówno okoliczności związane z samym przebiegiem procesu, jak i leżące na zewnątrz. Do pierwszych zaliczane są sytuacje wynikające z charakteru żądania poddanego rozstrzygnięciu, jego znaczenia dla strony, również subiektywne przekonanie strony o zasadności roszczeń, przedawnienie oraz prekluzja.

Organ rentowy podkreślił, iż strona była reprezentowana przez zawodowego pełnomocnika, który zapoznał się z treścią apelacji, zaprezentowana tam linią orzeczniczą oraz miał wiedzę w zakresie obowiązujących przepisów prawa dotyczących przedawnień roszczeń przed organem rentowym. Samo „wygranie sprawy” przed Sądem Okręgowym nie może tu rodzić subiektywnego przekonania o zasadności roszczenia, zwłaszcza w kontekście przywołanych w apelacji zarzutów. Zdaniem skarżącego, płatnik składek w niniejszej sprawie nie dochował należytej staranności, gdyż sam fakt nadpłaty składek z tytułu pracy najemnej za granicą i odprowadzania ich w Polsce powinien być mu znany, przynajmniej od momentu zwrócenia się o ustalenie właściwego ustawodawstwa. Jeżeli nie posiadał na ten temat odpowiedniej wiedzy, winien ponownie zasięgnąć stosownej informacji czy to w organie rentowym, czy też korzystając z usług podmiotów zajmujących się księgowością i rozliczaniem składek.

W ocenie organu rentowego, uznać zatem należy, iż to zaniedbania strony przyczyniły się do powstania niniejszego sporu, a co za tym idzie uznanie przez Sąd Apelacyjny, iż obciążanie kosztami strony przegrywającej byłoby niesłuszne, niesprawiedliwe czy niezgodne z zasadami współżycia aspołecznego, nie znajduje żadnego uzasadnienia w stanie faktycznym oraz prawnym sprawy.

W odpowiedzi na zażalenie ubezpieczony wniósł o jego oddalenie w całości o raz o zasądzenie kosztów postępowania zażaleniowego, w tym kosztów zastępstwa procesowego wg norm przepisanych.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Zażalenie organu rentowego okazało się nieuzasadnione.

Na wstępie podkreślenia wymaga, że przepis art. 98 § 1 k.p.c., wyraża podstawową zasadę ponoszenia przez strony kosztów procesu. Strona przegrywająca sprawę, obowiązana jest zwrócić przeciwnikowi na jego żądanie koszty niezbędne do celowego dochodzenia praw i celowej obrony. Reguła ta jest uzupełniona zasadami kompensacji, słuszności i zawinienia (art. 100 do 104 i art. 110 k.p.c.). Oparcie rozstrzygnięcia o kosztach procesu na jednej z uzupełniających zasad orzekania o kosztach, powinno być poprzedzone stwierdzeniem, że sytuacja zaistniała w sprawie wskazuje na celowość wyłączenia normy ogólnej. Możliwość obciążenia strony przegrywającej jedynie częścią kosztów albo nieobciążenia jej w ogóle tymi kosztami, uzależniona jest, stosownie do art. 102 k.p.c., od wyłonienia się w sprawie wypadków szczególnie uzasadnionych.

Przepis art. 102 k.p.c. nie konkretyzuje pojęcia wypadków szczególnie uzasadnionych, pozostawiając ich kwalifikację, przy uwzględnieniu całokształtu okoliczności danej sprawy, sądowi (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 20 grudnia 1973 r., II CZ 210/73, postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 26 stycznia 2012 r. III CZ 10/12, postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 12 stycznia 2012 r. IV CZ 117/11, postanowieniu z dnia 11 lutego 2010 r., I CZ 112/09, postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 20 kwietnia 2012 r. III CZ 17/12). Innymi słowy możliwość skorzystania z zasady słuszności unormowanej przepisem art. 102 k.p.c. jest uprawnieniem jurysdykcyjnym sądu orzekającego i do jego oceny należy przesądzenie, czy wystąpił szczególnie uzasadniony wypadek, który uzasadnia odstąpienie, a jeśli tak, to w jakim zakresie, od generalnej zasady obciążenia kosztami procesu strony przegrywającej spór. Ustalenie, czy w danych okolicznościach zachodzą „wypadki szczególnie uzasadnione”, ustawodawca pozostawia swobodnej ocenie sądu (por. Wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 2 października 2015 roku, Lex nr 1820933).

Wskazania przy tym wymaga, że podstawę do zastosowania art. 102 k.p.c. stanowią konkretne okoliczności danej sprawy, przekonujące o tym, że w danym przypadku obciążenie strony przegrywającej kosztami procesu na rzecz przeciwnika byłoby rażąco niezgodne z zasadami słuszności, niesprawiedliwe. Przy ocenie przesłanek z omawianego przepisu należy przede wszystkim wziąć pod uwagę fakty związane z samym przebiegiem procesu, tj. podstawę oddalenia żądania, zgodność zamiarów stron w sprawach dotyczących stosunku prawnego, który może być ukształtowany tylko wyrokiem, szczególną zawiłość lub precedensowy charakter sprawy, a ponadto sposób prowadzenia procesu przez stronę przegrywającą albo niesumienne lub oczywiście niewłaściwe postępowanie strony wygrywającej, która w ten sposób wywołała proces i koszty połączone z jego prowadzeniem.

Konstatacja organu rentowego jakoby wypadkiem szczególnie uzasadnionym nie był przedmiot sprawy jest niezrozumiała, w szczególności w świetle faktu, iż organ rentowy na skutek przedawnienia roszczeń ubezpieczonego nie jest już zobowiązany do zwrotu nadpłaconych przez ubezpieczonego składek w wysokości ponad siedemnastu tysięcy. Przyjąć należy również, że ubezpieczony mógł pozostawać w przekonaniu o słuszności roszczenia skoro przekonanie to podzielił również Sąd pierwszej instancji.

Słusznie podnosi ubezpieczony w odpowiedzi na zażalenie, że stanowisko strony powodowej wyrażone w skardze na decyzję organu nie było gołosłowne lecz wsparte szeroko cytowanym orzecznictwem, prezentującym odmienną ocenę i interpretację przepisów ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych będących źródłem sporu prawnego w sprawie.

Strona powodowa słusznie również zwróciła uwagę na niekonsekwencję organu w podejściu do równości stron postępowania procesowego, wyrażającą się w tym, iż z jednej strony zarzucił on Sądowi drugiej instancji skorzystanie z uprawnienia do oceny sytuacji i nieobciążania powoda jako przegrywającego sprawę kosztami postępowania za obydwie instancje z racji subiektywnego poczucia o zasadności swoich roszczeń, z drugiej zaś strony wniósł o odstąpienie od obciążania Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w S. kosztami postępowania zażaleniowego, w przypadku oddalenia zażalenia.

Zdaniem Sądu Apelacyjnego, ocena zasadności zastosowania normy art. 102 k.p.c., dokonana przez Sąd odwoławczy, jest w pełni uzasadniona i znajduje uzasadnione podstawy w okolicznościach sprawy. Z tego też względu przytoczone w zażaleniu okoliczności nie uprawniają do zmiany rozstrzygnięcia tego Sądu w przedmiocie kosztów procesu.

Z powyższych względów Sąd Apelacyjny na podstawie art. 385 k.p.c. w związku z art. 397 § 3 k.p.c. orzekł jak w punkcie I sentencji. Konsekwencją oddalenia zażalenia organu rentowego było rozstrzygnięcie o kosztach postępowania zażaleniowego stosownie do dyspozycji art. 98 § 1 i § 3 k.p.c. w zw. z § 10 ust. 2 pkt 2 (50% stawki minimalnej w postępowaniu zażaleniowym) i § 2 ust. 3 (w. p. z. - 2700 zł) rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (Dz.U. z 2018 r. poz. 265 t.j. ze zm.) – punkt II sentencji.

Gabriela Horodnicka-Stelmaszczuk