Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 20 grudnia 2022 r.

Sąd Okręgowy w Kaliszu V Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący: Sędzia Stanisław Pilarczyk

Protokolant: sekr.sądowy Anna Sobańska

po rozpoznaniu w dniu 20 grudnia 2022 r. w Kaliszu

odwołania H. L.

od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w O.

z dnia 7 września 2022 r. Nr (...)

w sprawie H. L.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w O.

o rekompensatę z tytułu pracy w szczególnych warunkach

Zmienia zaskarżoną decyzję Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w O. z dnia 7 września 2022 r., znak (...), w ten sposób, że przyznaje H. L. prawo do rekompensaty z tytułu pracy w szczególnie warunkach od dnia 1 sierpnia 2022 roku.

Sędzia Stanisław Pilarczyk

UZASADNIENIE

W dniu 11 października 2022 roku H. L. złożył, za pośrednictwem Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w O., odwołanie od decyzji z dnia 7 września 2022 roku odmawiającej przyznania mu prawa do rekompensaty z tytułu zatrudnienia w warunkach szczególnych. W uzasadnieniu odwołania wskazał, że organ rentowy odmówił mu prawa do rekompensaty ze względu na to, że nie udowodnił on 15-letniego okresu pracy w szczególnych warunkach, wykonywanej stale i w pełnym wymiarze czasu pracy. Zakład Ubezpieczeń Społecznych w treści decyzji powołał się na brak wystawienia przez pracodawcę odwołującego świadectwa pracy w szczególnych warunkach lub świadectwa pracy z adnotacją o pracy w szczególnych warunkach.

H. L., podniósł w odwołaniu, iż od dnia 1 września 1972 roku do dnia 2 maja 1991 roku wykonywał pracę na stanowisku mechanika napraw pojazdów samochodowych w kanale remontowym. W ocenie odwołującego organ rentowy zaskarżoną decyzją niezasadnie odmówił mu prawa do świadczenia, albowiem wykonywana przez niego praca została ujęta w Wykazie A, Dziale XIV, pkt. 16 – Prace wykonywane w kanałach remontowych i przy naprawie pojazdów mechanicznych lub szynowych, rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 roku w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze. Odwołujący wniósł o przeprowadzenie dowodu z zeznań świadków i przesłuchania go w charakterze strony na okoliczność jego pracy w szczególnych warunkach. W konkluzji odwołania wniósł on o zmianę zaskarżonej decyzji i przyznania mu prawa do rekompensaty.

W odpowiedzi na odwołanie H. L. Zakład Ubezpieczeń Społecznych, Oddział w O., wniósł o oddalenie odwołania na podstawie art. 477 ¹⁴ § 1 k.p.c. Uzasadniając swe stanowisko organ rentowy wskazał, że zgodnie z art. 21 ust. 1 i art. 2 pkt 5 ustawy o emeryturach pomostowych (Dz. U. z 2018 roku, poz. 1924), rekompensata stanowi odszkodowanie za utratę możliwości nabycia prawa do wcześniejszej emerytury z tytułu pracy w warunkach szczególnych lub o szczególnym charakterze dla osób, które nie nabędą prawa do emerytury pomostowej, rekompensata przysługuje ubezpieczonemu jeżeli ma okres pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze w rozumieniu przepisów ustawy emerytalnej w wymiarze co najmniej 15 lat. Z kolek w myśl § 2 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 roku w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, okresami pracy uzasadniającymi prawo do świadczeń są okresy, w których praca w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze jest wykonywana stale i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na danym stanowisku. Powyższe okresy pracy stwierdza zakład pracy na podstawie posiadanej dokumentacji, w świadectwie wykonywania prac w szczególnych warunkach lub w świadectwie pracy (§ 2 ust. 2 rozporządzenia).

W ocenie organu rentowego H. L. nie przedłożył dokumentów potwierdzających wykonywanie pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze. Jak wynika natomiast z treści art. 116 ust. 5 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, do wniosku w sprawie przyznania świadczeń powinny być dołączone dowody uzasadniające prawo do tych świadczeń i ich wysokości. Wobec tego odwołanie powinno podlegać oddaleniu.

Sąd Okręgowy poczynił następujące ustalenia.

Odwołujący H. L. urodził się (...).

Decyzją z dnia 2 sierpnia 2022 roku Zakład Ubezpieczeń Społecznych, Oddział w O., przyznał odwołującemu prawo do emerytury począwszy od dnia 16 lipca 2022 roku, czyli od ukończenia powszechnego wieku emerytalnego.

(okoliczności niesporne)

Od dnia 1 września 1972 roku do dnia 30 czerwca 1975 roku H. L. był uczniem Zasadniczej Szkoły Zawodowej w P., mając zawartą umowę o naukę zwodu w charakterze kierowcy-mechanika z (...), (...) w T..

(dowód – umowa o naukę zawodu z dnia 10 września 1972 roku, świadectwo ukończenia Zasadniczej Szkoły Zawodowej – akta osobowe odwołującego)

W dniu 1 lipca 1975 roku odwołujący zawarł z Kombinatem (...) w T. umowę o pracę w pełnym wymiarze czasu pracy na stanowisku mechanika samochodowego.

(dowód – umowa o pracę – akta osobowe odwołującego)

Do dnia 31 grudnia 1982 roku H. L. pracował w pełnym wymiarze czasu pracy jako mechanik samochodowy

(dowód – świadectwo pracy odwołującego z (...) w T. z dnia 7 stycznia 1983 roku – akta emerytalne odwołującego)

Od dnia 2 stycznia 1983 roku do dnia 31 grudnia 1991 roku H. L. był zatrudniony w pełnym wymiarze czasu pracy jako mechanik samochodowy w Wojewódzkim Ośrodku (...) w M., który przejął (...) (...) w T..

(dowód – świadectwo pracy odwołującego z dnia 31 grudnia 1990 roku z Wojewódzkiego Ośrodka (...) w M. – akta emerytalne odwołującego)

Od dnia 2 stycznia 1991 roku do dnia 2 maja 1991 roku H. L. zatrudniony był w pełnym wymiarze czasu pracy jako mechanik samochodowy w Gospodarstwie (...), który był następcą prawnym Wojewódzkiego Ośrodka (...) w M..

(dowód – świadectwo pracy odwołującego z dnia 2 maja 1991 roku – akta emerytalne odwołującego)

Odwołujący w okresie od dnia 1 lipca 1975 roku do dnia 2 maja 1991 roku pracował w pełnym wymiarze czasu pracy w warsztacie samochodowym mieszczącym się w miejscowości M.. Naprawiał on samochody w kanałach remontowych. Do jego obowiązków należała przede wszystkim naprawa podwozia samochodów, wymiana sprzęgieł, demontaż i naprawa mostów i zawieszenia samochodów, naprawa hamulców. Kanał remontowy miał około 1,6 metra głębokości. Praca w kanale remontowym zajmowała odwołującemu około 7 godzin, 30 minut dziennie. Inne czynności, które wykonywał odwołujący były związane ściśle z naprawami związanymi z pracą w kanale. Odwołujący nie naprawiał silników samochodowych, gdyż były one naprawiane przez zewnętrzne zakłady naprawcze, z którymi współpracował pracodawca odwołującego.

(dowód – zeznania odwołującego [00:01:55][00:23:53]; zeznania świadka W. G. [00:28:13][00:36:31]; zeznania świadka W. K. [00:37:56] [00:50:42]; zeznania świadka Z. K. [00:52:10][01:01:41].

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił w oparciu o wymienione dokumenty, zeznania świadków, którzy w spornym okresie pracowali razem z odwołującym u tych samych pracodawców, zeznania odwołującego. Cały ten materiał pozwala przyjąć, iż w spornym okresie od dnia 1 lipca 1975 roku, kiedy to odwołujący rozpoczął pracę po ukończeniu szkoły zawodowej, do dnia 2 maja 1991 roku, w pełnym wymiarze czasu pracy, pracował jako mechanik samochodowy przy naprawie samochodów, pracując w kanale remontowym. Zeznania świadków, którzy potwierdzają pracę odwołującego jako mechanika samochodowego w kanale remontowym, korespondują z zeznaniami odwołującego jak i z dokumentacją osobową odwołującego.

Sąd Okręgowy zważył co następuje.

Odwołanie H. L. zasługuje na uwzględnienie.

Regulacja dotycząca prawa do rekompensaty z tytułu zatrudnienia w warunkach szczególnych, o którą ubiegał się H. L., została wprowadzona do ustawy z dnia 19 grudnia 2008 roku o emeryturach pomostowych (tekst jedn. Dz. U. z 2018 roku, poz. 1924). Art. 2 pkt 5 tej ustawy zawiera definicję rekompensaty rozumianej jako odszkodowanie za utratę możliwości nabycia prawa do wcześniejszej emerytury z tytułu pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze dla osób, które nie nabędą prawa do emerytury pomostowej. Z kolei warunki jej przyznawania oraz sposób jej obliczenia wskazują art. 21-23 zamieszczone w Rozdziale III. Art. 23 stanowi, że ustalenie rekompensaty następuje na wniosek ubezpieczonego o emeryturę oraz, że przyznawana jest ona w formie dodatku do kapitału początkowego, o którym mowa w przepisach art. 173 i art. 174 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. W art. 1 ust. 1 ustawy wskazano natomiast, że rekompensata przysługuje ubezpieczonemu, jeżeli ma on okres pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, w rozumieniu przepisów ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, wynoszący co najmniej 15 lat. Z art. 21 ust. 2 ustawy wynika zaś, że rekompensata nie przysługuje osobie, która nabyła prawo do emerytury na podstawie przepisów ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych.

Celem rekompensaty, o której mowa w cytowanych przepisach, podobnie jak i emerytury pomostowej, jest łagodzenie skutków utraty możliwości przejścia na emeryturę przed osiągnięciem wieku emerytalnego przez pracowników zatrudnionych przy pracach w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze. W przypadku rekompensaty realizacja tego celu polega jednak nie na stworzeniu możliwości wcześniejszego zakończenia aktywności zawodowej, lec zna odpowiednim zwiększeniu podstawy wymiaru emerytury z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, do której osoba uprawniona nabyła prawo po osiągnięciu powszechnego wieku emerytalnego.

Wskazywane art. 2 pkt 5 i art. 21 ust. 1 ustawy o emeryturach pomostowych formułują dwie zasadnicze przesłanki nabycia prawa do rekompensaty:

1.  nienabycie prawa do emerytury pomostowej;

oraz

2.  osiągnięcie okresu pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze w rozumieniu ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych wynoszącego co najmniej 15 lat.

Z kolei w art. 21 ust. 2 tej ustawy została zawarta przesłanka negatywna, którą stanowi nabycie prawa do emerytury na podstawie przepisów ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Może ona budzić wątpliwości, gdyż literalna wykładnia tego wyrwanego z kontekstu normatywnego przepisu może prowadzić do wniosku, że prawo do rekompensaty przysługuje wyłącznie tym osobom, które nie nabyły prawa do jakiejkolwiek emerytury z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Do prawidłowej interpretacji tego przepisu konieczne jest jednak zastosowanie wykładni systemowej, która prowadzi do przepisu art. 23 ustawy o emeryturach pomostowych, zgodnie z którym rekompensata przyznawana jest w formie dodatku do kapitału początkowego. Z kolei art. 173 ust. 1 ustawy emerytalnej wynika, że kapitał początkowy ustala się dla ubezpieczonych urodzonych po dniu 31 grudnia 1948 roku, za których były opłacane składki na ubezpieczenie społeczne przed dniem 1 stycznia 1999 roku. W tych okolicznościach warunek sformułowany w art. 21 ust. 1 ustawy o emeryturach pomostowych należy rozumieć w taki sposób, że rekompensata jest adresowana wyłącznie do ubezpieczonych objętych systemem emerytalnym zdefiniowanej składki, którzy przed osiągnięciem podstawowego wieku emerytalnego nie nabyli prawa do emerytury z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych w obniżonym wieku emerytalnym ze względu na pracę w warunkach szczególnych, obliczanej według formuły zdefiniowanego świadczenia. Nabycie prawa do takiego tylko świadczenia stanowi przesłankę negatywną przyznania prawa do rekompensaty. Natomiast nabycie prawa do emerytury na zasadach ogólnych nie wpływa w żaden sposób na uprawnienia do rekompensaty (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 5 maja 2017 roku, III AUa 2047/16; wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 14 grudnia 2015 roku, III AUa 1070/15; wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 22 września 2017 roku, III AUa 529/16).

Przenosząc powyższe rozważanie na grunt rozpatrywanej sprawy należy wskazać, że nie zachodzi negatywna przesłanka przyznania H. L. prawa do rekompensaty. Ubezpieczony nie miał przyznanego prawa do wcześniejszej emerytury z uwagi na pracę w warunkach szczególnych. Decyzją z dnia 2 sierpnia 2022 roku przyznano mu prawo do emerytury w powszechnym wieku emerytalnym.

Wobec powyższego celem ustalenia, czy ubezpieczonemu przysługuje prawo do rekompensaty należało zbadać spełnienie przesłanek pozytywnych, o których była mowa. Analiza cytowanych przepisów ustawy o emeryturach pomostowych prowadzi do wniosku, że prawo do rekompensaty mają osoby urodzone po 1948 roku, które przed dniem 1 stycznia 2009 roku wykonywały przez co najmniej 15 lat prace w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze w rozumieniu art. 32 i 33 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Podobnie jak przy ustalaniu tego okresu na potrzeby przyznania emerytury w niższym wieku emerytalnym jak przy ustalaniu prawa do rekompensaty będą uwzględnione tylko okresy, w których praca była wykonywana stale i w pełnym wymiarze czasu pracy.

H. L., zdaniem Sądu, spełnił przesłanki pozytywne konieczne do tego, aby uzyskać prawo do emerytury pomostowej i legitymuje się okresem 15 lat pracy w warunkach szczególnych, przypadającym przed dniem 1 stycznia 2009 roku.

Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 roku w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U. z 1983 roku, Nr 8, poz. 43) – zwane dalej rozporządzeniem w sprawie wieku emerytalnego, do którego należy się odwołać na podstawie art. 32 ust 4 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, wskazuje w § 2 ust. 1, że okresami pracy, uzasadniającymi prawo do świadczeń na zasadach określonych w rozporządzeniu, są okresy, w których praca w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze jest wykonywana stale i w pełnym wymiarze czasu pracy, obowiązującym na danym stanowisku pracy.

W przypadku ubezpieczonego, któremu organ rentowy zakwestionował posiadanie co najmniej 15 lat pracy w warunkach szczególnych, należało uwzględnić okres jego zatrudnienia od dnia 1 lipca 1975 roku do dnia 2 maja 1991 roku. Według organu rentowego okresu tego nie można było zaliczyć z uwagi na to, że pracodawca nie wystawił ubezpieczonemu świadectwa pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze. Odnosząc się do wskazanej okoliczności należy podnieść, że w sprawie o prawo do emerytury w obniżonym wieku emerytalnym z uwagi na wykonywanie pracy w szczególnych warunkach – analogicznie w sprawie o prawo do rekompensaty – należy ustalić faktyczny rodzaj i zakres powierzonych do wykonywania obowiązków pracowniczych i to one podlegają każdorazowo ocenie, a nie rodzaj stanowiska, jaki w dokumentach podał pracodawca, bez powołania się na konkretne zarządzenie resortowe. Ponadto, choć wykonywanie pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze powinno być stwierdzone przez pracodawcę w
świadectwie wykonywania pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze lub w świadectwie pracy (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 15 grudnia 1997 roku, II UKN 417/97; wyrok Sądu Najwyższego z dnia 21 listopada 2001 roku, II UKN 598/00), to dokumenty te podlegają każdorazowo weryfikacji. Wynika to z tego, że są to dokumenty prywatne w rozumieniu art. 245 k.p.c. i nie stanowią dowodu tego co zostało w nim odnotowane. Taki walor mają wyłącznie dokumenty urzędowe, do których w myśl stosowanego a contrario art. 244 § 1 k.p.c., nie zalicza się świadectwo pracy, skoro nie zostało sporządzone przez organu władzy publicznej ani inne organy państwowe (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 17 grudnia 2013 roku, III AUa 783/13). To zatem oznacza, że nawet jeśli pracodawca ww. dokument pracownikowi wystawił, to i tak podlega on kontroli ZUS i sądu i nie oznacza automatycznie, że praca w danym okresie była wykonywana w warunkach szczególnych. Z drugiej zaś strony, brak takiego dokumentu bądź jego wadliwości formalne nie przesądzają o tym, że praca nie była wykonywana w warunkach szczególnych. Kwestia ta każdorazowo podlega badaniu przy uwzględnieniu tego, jakie czynności i rodzaj prac faktycznie wykonywał wnioskodawca i co ważne, w razie wszczęcia postępowania sądowego, toczącego się wskutek odwołania ubezpieczonego od odmownej decyzji organu rentowego w sprawie przyznania uprawnień do emerytury w wieku obniżonym (także w sprawie o rekompensatę), dopuszczalne jest przeprowadzanie wszelkich dowodów dla wykazania okoliczności mających wpływ na prawo do świadczenia. Wynika to z tego, że w postępowaniu przed sądami pracy i ubezpieczeń społecznych okoliczności mające wpływ na prawo do świadczeń lub ich wysokość mogą być udowadniane wszelkimi środkami dowodowymi, przewidzianymi w kodeksie postępowania cywilnego, a nie tylko i wyłącznie świadectwem pracy w warunkach szczególnych.

W wyroku Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 5 czerwca 2018 roku (III AUa 600/17, Lex nr 2537582) podkreślono, iż „w postępowaniu sądowym okoliczności mające wpływ na prawo do świadczeń lub ich wysokość mogą być dowodzone wszelkimi środkami dowodowymi, przewidzianymi w Kodeksie postępowania cywilnego, gdyż ograniczenia dowodowe zawarte w rozporządzeniu w sprawie postępowania o świadczenia emerytalno-rentowe dotyczą wyłącznie postępowania przed tymi organami. Nie mają więc zastosowania w postępowaniu sądowym, opartym na zasadzie swobodnej oceny dowodów.”.

W postępowaniu sądowym, toczącym się z odwołania ubezpieczonego od decyzji organu rentowego, dopuszczalne jest przeprowadzenie wszelkich dowodów dla wykazania okoliczności mających wpływ na prawo skarżącego do świadczenia i to zarówno wtedy, gdy pracodawca wystawił świadectwo pracy, a Zakład Ubezpieczeń Społecznych kwestionuje jego treść, jak i wówczas, gdy dokument taki z żadnych przyczyn nie może być sporządzony (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 14 grudnia 2004 roku, III AUa 2472/03, Lex nr 151770).

W niniejszej sprawie, z przeprowadzonych przez Sąd dowodów, jednoznacznie wynika, że H. L. w spornym okresie zatrudnienia pracował na stanowisku mechanika pojazdów samochodowych w kanałach remontowych. Do jego obowiązków należały przede wszystkim naprawy podwozia samochodów oraz wymiana tłumików, sprzęgieł i zawieszenia podwozia pojazdów. Ubezpieczony cały czas naprawiał pojazdy w kanałach remontowych, nie zajmował się natomiast wymianą i naprawą silników, ponieważ te czynności wykonywały podmioty zewnętrzne.

Praca, o której mowa, może zostać zakwalifikowana jako odpowiadająca pozycji 16 (Prace wykonywane w kanałach remontowych przy naprawie pojazdów mechanicznych lub szynowych) Dział XIV (Prace różne) Wykazu A stanowiącego załącznik do rozporządzenia z dnia 7 lutego 1983 roku. Wymieniono tam m.in. pracę w kanałach remontowych przy naprawie pojazdów mechanicznych lub szynowych, a taką pracę ubezpieczony w spornym okresie niewątpliwie wykonywał. Jak wskazano, taki rodzaj i charakter pracy ubezpieczonego znajduje potwierdzenie przede wszystkim w zeznaniach świadków, którzy przez wiele lat pracowali z ubezpieczonym H. L. w tym samym zakładzie pracy, jak również w dokumentacji do akt sprawy, w tym znajdującej się w aktach rentowych i osobowych odwołującego.

Z powyższych względów, Sąd uznał sporny okres zatrudnienia ubezpieczonego jako okres wykonywania pracy w warunkach szczególnych. Zatrudnienie to trwało od dnia 1 lipca 1975 roku do dnia 2 maja 1991 roku, a zatem okres tego zatrudnienia był na tyle długi, aby przyjąć, że H. L. legitymuje się okresem pracy w warunkach szczególnych ponad 15 lat, a więc więcej niż minimalny próg, o którym mowa w art. 21 ust. 1 ustawy o emeryturach pomostowych.

W tych okolicznościach należało stwierdzić, że ubezpieczony spełnia przesłanki do uzyskania dochodzonego od organu rentowego prawa do rekompensaty. Na mocy art. 129 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych świadczenia wypłaca się poczynając od dnia powstania prawa do tych świadczeń, nie wcześniej jednak niż od miesiąca, w którym zgłoszono wniosek lub wydano decyzję z urzędu, z uwzględnieniem ust. 2. Dlatego Sąd określił prawo do rekompensaty od miesiąca i roku, w którym ubezpieczony złożył wniosek o rekompensatę, czyli od dnia 1 sierpnia 2022 roku.

W konsekwencji odwołanie podlegało uwzględnieniu poprzez zmianę zaskarżonej decyzji na podstawie art. 477 ¹⁴ § 2 k.p.c.

Sędzia Stanisław Pilarczyk