Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 15 czerwca 2022 r.

Sąd Okręgowy w Krakowie II Wydział Cywilny Odwoławczy

w składzie:

Protokolant: sekretarz sądowy Monika Pilichowska-Miodek

po rozpoznaniu w dniu 19 maja 2022 r. w Krakowie

na rozprawie

sprawy z powództwa G. G. i E. G.

przeciwko (...) Bankowi (...) Spółce Akcyjnej z siedzibą w W.

o ustalenie

na skutek apelacji strony pozwanej od wyroku Sądu Rejonowego w Chrzanowie z dnia 18 maja 2021 r., sygnatura akt I C 17/20

I.  oddala apelację;

II.  zasądza od strony pozwanej na rzecz powodów solidarnie kwotę 2700 zł (dwa tysiące siedemset złotych) tytułem zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego.

SSO Lucyna Rajchel

Sygn. akt II Ca 1763/21

UZASADNIENIE

wyroku z dnia 15 czerwca 2022 r.

Wyrokiem z dnia 18 maja 2021 r. Sąd Rejonowy ustalił, że umowa nr (...) o kredyt mieszkaniowy (...) z dnia 10 kwietnia 2008 r. zawarta pomiędzy powodami G. G. i E. G. a (...) Bank (...) Spółką Akcyjną z siedzibą w G., którego następcą prawnym jest pozwany bank (...) Spółka Akcyjna z siedzibą w W., jest nieważna (pkt 1.) oraz zasądził od strony pozwanej na rzecz powodów jako małżonków kwotę 6.417 zł tytułem zwrotu kosztów postępowania (pkt 2.).

Orzeczenie zapadło na tle następująco ustalonych faktów:

Powodowie w dniu 10 kwietnia 2008 r. zawarli z (...) Bank (...) Spółką Akcyjną w G. umowę nr (...) o kredyt mieszkaniowy (...) na kwotę 93.545,37 CHF. Następcą prawnym (...) Bank (...) Spółki Akcyjnej w G. jest pozwana (...) Bank (...) Spółka Akcyjna w W.. Kredyt udzielony został na 25 lat z przeznaczeniem na finansowanie kosztów budowy domu jednorodzinnego w miejscowości P. gm. T. na działkach nr (...), stanowiącej własność kredytobiorców. Kredyt został zabezpieczony hipoteką kaucyjną na rzecz banku do kwoty 300 000 zł na wskazanej nieruchomości. W § 1 ust. 1 – 3 części ogólnej umowy nr (...) wskazano, iż kredyt jest udzielony w złotych, ale w przypadku kredytu denominowanego w walucie obcej, kwota kredytu w złotych zostanie określona poprzez przeliczenie na złote kwoty wyrażonej w walucie, w której kredyt jest denominowany, według kursu kupna tej waluty, zgodnie z Tabelą kursów, obowiązująca w banku w dniu uruchomienia środków, w momencie dokonywania przeliczeń kursowych; w przypadku kredytu denominowanego w walucie obcej zmiana kursu waluty wpływa na wypłacane w złotych przez bank kwoty transz kredytu oraz na spłacane w złotych przez kredytobiorcę kwoty rat kapitałowo- odsetkowych, zaś ryzyko związane ze zmianą kursu waluty ponosi kredytobiorca, z uwzględnieniem § 11 ust. 2-4 oraz § 18 ust. 6 . Zgodnie z § 1 części szczególnej umowy kredyt został udzielony w złotych w kwocie stanowiącej równowartość 93.545, 37 CHF. Zgodnie z § 11 ust. 2 -3 części ogólnej umowy w przypadku kredytu denominowanego w walucie obcej , wypłata środków następuje w złotych, w kwocie stanowiącej równowartość wypłacanej kwoty wyrażonej w walucie obcej, zaś do przeliczeń kwot walut uruchamianego kredytu stosuje się kurs kupna waluty obcej według tabeli kursów obowiązującej w banku w dniu wypłaty środków, w momencie dokonywania przeliczeń kursowych. Zgodnie z § 13 ust. 7 pkt 2 i 3 części ogólnej umowy, w przypadku kredytu denominowanego w walucie obcej , spłata udzielonego kredytu powinna nastąpić w złotych, w równowartości kwot wyrażonych w walucie obcej, po kursie sprzedaży danej waluty według tabeli kursów obowiązującej w banku w dniu spłaty, w momencie dokonywania przeliczeń kursowych. Zgodnie z § 5 części szczególnej umowy spłata kredytu następuje zgodnie z harmonogramem spłat, a środki na spłatę kredytu będą pobierane z rachunku nr (...) i faktycznie były pobierane w walucie polskiej. Kredyt został wypłacony w trzech transzach w złotych polskich: w dniu 16 kwietnia 2008 r. w wysokości 43.500 zł (równowartość 20 757, 77 CHF po kursie 1 CHF= 2,0955 zł), w dniu 24 czerwca 2008 r. w wysokości 76.000 zł (równowartość 37.408,94 CHF po kursie 1 CHF= 2,0316 zł) oraz w dniu 2 września 2008 r. w wysokości 72.113, 82 zł (równowartość 35.377,66 CHF po kursie 1 CHF= 2,0384 zł). Powodowie spłacali raty kredytu zgodnie z harmonogramem spłat oraz warunkami określonymi w § 13 ust. 7 pkt 2 i 3 części ogólnej umowy i § 5 części szczególnej umowy.

Wyjaśniając podstawę prawną rozstrzygnięcia, Sąd Rejonowy stwierdził, iż w oparciu o art. 189 k.p.c. w zw. z art. art. 58 § 1 i 2 k.c. powództwo o ustalenie nieważności umowy kredytu z dnia 10 kwietnia 2008 r. było zasadne z uwagi na fakt, iż umowa ta była sprzeczna z ustawą, a konkretnie- z art. 69 ustawy Prawo Bankowe oraz z naturą stosunku prawnego kredytu i zasadami współżycia społecznego. W umowie nie wskazano bowiem kwoty, którą bank oddawał do dyspozycji kredytobiorcy, co – zgodnie z art. 69 ustawy Prawo bankowe- stanowi esentialia negotii umowy kredytu. Wskazanie w umowie kwoty wyrażonej we fankach szwajcarskich i faktyczne wypłacenie jej równowartości w złotych, z pominięciem wskazania w umowie kursu, po którym nastąpi przeliczenie waluty, nie pozwala na precyzyjne określenie rzeczywistej kwoty udzielonego kredytu, zaś zgodnie z postanowieniami umowy kredytu bank przekazał do dyspozycji kredytobiorców niedookreśloną na dzień zawarcia umowy kwotę złotych polskich stanowiących równowartość określonych w umowie franków szwajcarskich. Ponadto kredyt spłacany miał być wyłącznie w walucie polskiej i także w tej walucie został uruchomiony. Ostateczna kwota w złotych postawiona do dyspozycji była ustalana przy zastosowaniu kursu kupna wskazanego w Tabeli kursów obowiązującej w banku w dniu realizacji zlecenia płatniczego. Kwota ta była zatem niedookreślona. Umowa nie przewidywała w ogóle możliwości wypłaty wskazanej w umowie kwoty kredytu we frankach szwajcarskich ani też możliwości spłaty kredytu we frankach szwajcarskich. Zatem w omawianej sprawie strony zawarły umowę, mocą której bank przekazał do dyspozycji strony powodowej nieokreśloną kwotę złotych polskich, stanowiących równowartość określonych w umowie franków szwajcarskich. Tym samym, udzielony kredytobiorcy kredyt był, wbrew twierdzeniom strony pozwanej, kredytem nie walutowym, lecz złotówkowym, a jedynie waloryzowanym w walucie obcej. Kredytobiorca otrzymywał do dyspozycji każdoczesną równowartość określonej kwoty franków szwajcarskich, nie zaś ściśle określoną w umowie kwotę złotych. Co więcej, nigdy w takiej sytuacji nie jest spłacana wartość nominalna kredytu, gdyż z uwagi na różnice kursowe zawsze może to być kwota inna. Jest to bowiem niedostateczne i tym samym niezgodne z art. 69 Prawa bankowego określenie kwoty kredytu. Ponadto, w ocenie sądu, zawarta w umowie klauzula waloryzacyjna nie wiązała powodów, a to w myśl art. 385 ¹ § 1 i 3 k.c. Klauzule te nie zostały indywidualnie uzgodnione z powodami, kształtując ich prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami i rażąco naruszając ich interesy. Wynika to z faktu, że pozwana odwoływała się do kursu obowiązującego w kredytującym banku, zgodnie z tabelą kursów walut banku, nie wskazując równocześnie szczegółowych zasad określania kursu wymiany walut. W konsekwencji ustalenie kursu waluty pozostawiono w umowie w istotnym stopniu do uznania banku. Z uwagi na zasadność powództwa o ustalenie nieważności umowy rozpoznaniu nie podlegało żądanie ewentualne, tj. powództwo o zapłatę.

O kosztach procesu orzeczono na podstawie art. 98 k.p.c., obciążając nimi pozwaną jako stronę przegrywającą.

Apelację od tego wyroku wniosła pozwana, zaskarżając go w całości i zarzucając naruszenie prawa materialnego, to jest:

1.  art. 385 ^{( 1)} § 1 i § 3 k.c. oraz art. 385 ^{( 2)} k.c. polegające na ich błędnej wykładni skutkującej uznaniem, że postanowienia § 1 ust. 1 - 3 COU, § 11 ust. 2 i 3 COU oraz § 13 ust. 7 pkt 2 i 3 COU stanowią niedozwolone klauzule umowne, w szczególności wskutek błędnego uznania, że postanowienia te nie były przedmiotem indywidualnych uzgodnień stron, kształtują prawa i obowiązki powodów w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami oraz rażąco naruszają ich interesy, mimo, iż prawidłowa wykładnia norm zawartych we wskazanych przepisach prowadzi do wniosku, że w odniesieniu do powyższych postanowień nie zaktualizowały się ustawowe przesłanki abuzywności;

2.  art. 69 ust 1 Prawa bankowego w zw. z art. 58 k.c. polegające na ich błędnej wykładni poprzez uznanie, że w umowie brak jest określenia kwoty kredytu, podczas gdy właściwa wykładnia wskazanych przepisów prowadzi do wniosku, że kwotą oddaną do dyspozycji powodów, którą zobowiązani byli zwrócić zgodnie z umową, jest kwota kredytu wyrażona we franku szwajcarskim, wskazana przez strony w § 1 ust. 1 CSU;

3.  art. 385 ¹ § 1 k.c.:

a)  poprzez jego niewłaściwe zastosowanie polegające na uznaniu, iż dla stwierdzenia abuzywności szeregu postanowień umowy wystarczy ogólne stwierdzenie, że postanowienia te są abuzywne i ogólne wyjaśnienie, w jakich aspektach Sąd dopatruje się ich nieuczciwości, bez osobnego wytłumaczenia, z jakich przyczyn Sąd uznał określone postanowienie umowy za spełniające łącznie obie przesłanki abuzywności, tj. przesłanki sprzeczności z dobrymi obyczajami oraz rażącego naruszenia interesu konsumenta, podczas gdy prawidłowe zastosowanie tego przepisu powinno polegać na tym, że postanowienia § 1 ust. 1 CSU oraz § 11 ust. 2 i 3 COU i § 13 ust. 7 COU dotyczące kwestii odrębnych normatywnie - tj. (i) spreadu walutowego oraz (ii) denominowanego charakteru umowy (ryzyka kursowego), Sąd miał obowiązek ocenić odrębnie w zakresie spełnienia przez każde z tych postanowień z osobna przesłanek sprzeczności z dobrymi obyczajami oraz rażącego naruszenia interesu konsumenta; Sąd nie odniósł się w sposób konkretny i zindywidualizowany do okoliczności niniejszej sprawy, nie weryfikując, czy postanowienia dotyczące spreadu walutowego oraz postanowienia dotyczące ryzyka kursowego spełniły obie przesłać abuzywności;

b)  poprzez jego błędną wykładnię polegającą na nieprawidłowym ustaleniu przesłanek sprzeczności z dobrymi obyczajami i rażącego naruszenia interesu konsumentów oraz poprzez jego błędne zastosowanie i przyjęcie, że zarówno postanowienia umowy odnoszące się do spreadu walutowego, jak i ryzyka kursowego są w całości bezskuteczne z uwagi na ich abuzywność, podczas gdy prawidłowe zastosowanie przesłanek abuzywności w niniejszej sprawie obligowało Sąd do zbadania, czy każde z postanowień z osobna prowadziło do powstania znacznej nierównowagi pomiędzy prawami i obowiązkami stron, ze szkodą dla powodów, a ocena ta winna doprowadzić do wniosku, że abuzywność zakwestionowanych postanowień w niniejszej sprawie w ogóle nie zachodzi, z uwagi na to, że:

⚫

Sąd nie ocenił klauzuli spreadu walutowego w kontekście wszystkich okoliczności towarzyszących zawarciu umowy (z których wynika, że rzekoma dowolność w kształtowaniu kursów walut ma charakter wyłącznie pozorny, a zasady wyznaczania stosowane przez Bank odpowiadają utrwalonej i powszechnej praktyce bankowej oraz treści art. 56 k.c. oraz 354 k.c., co doprowadziło do błędnego przyjęcia, że doszło do naruszenia dobrych obyczajów oraz rażącego naruszenia interesów powodów;

⚫

w zakresie klauzuli ryzyka kursowego powodowie wybrali kredyt denominowany do franka szwajcarskiego z uwagi na korzyści wynikającego z niskiego oprocentowania, a jednocześnie umowa w przejrzysty i zrozumiały sposób określała ryzyko walutowe, uwzględniając okoliczności jej zawarcia.

Formułując powyższe zarzuty, pozwana wniosła o zmianę zaskarżonego wyroku poprzez oddalenie powództwa, domagając się zasądzenia od powodów kosztów postępowania za obie instancje.

W odpowiedzi na apelację powodowie wnieśli o oddalenie apelacji jako bezzasadnej w całości, negując podniesione w niej zarzuty i domagając się zasądzenia od pozwanej kosztów postępowania odwoławczego.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja nie zasługiwała na uwzględnienie.

Poczynione przez Sąd Rejonowy ustalenia o faktach były prawidłowe i nie zostały uczynione przedmiotem zarzutów apelacyjnych, co obowiązującym modelu apelacji zasadniczo wykluczało ingerencję sądu odwoławczego w tę sferę orzeczenia. Sąd drugiej instancji, nie będąc związany zarzutami dotyczącymi naruszenia prawa materialnego, przy rozpoznaniu sprawy na skutek apelacji jest ograniczony zarzutami naruszenia prawa procesowego, zaś granicach zaskarżenia z urzędu bierze pod uwagę wyłącznie nieważność postępowania ( por. uchwałę 7 sędziów Sądu Najwyższego z dnia 31 stycznia 2008 r., III CZP 49/07, OSNC 2008/6/55- zasada prawna, a także postanowienie Sądu Najwyższego z dnia z dnia 11 września 2013 r., III CZ 38/13, LEX nr 1402621). Skarżąca nie kwestionowała zaś żadnego elementu sfery faktycznej rozstrzygnięcia, a jedynie wykładnię i zastosowanie przepisów prawa materialnego na tle ustalonych faktów.

W tym stanie rzeczy, podstawą faktyczną niniejszego wyroku pozostawały poczynione przez Sąd pierwszej instancji ustalenia faktyczne, które Sąd Okręgowy przyjmuje jako własne bez zbędnego ich powielania.

Przechodząc do oceny prawnej ustalonego stanu faktycznego, należy w pierwszej kolejności zauważyć, iż umowa kredytu pomiędzy stronami została zawarta w reżimie art. 358 k.c. w brzmieniu obowiązującym od 25 września 2003 r. do 23 stycznia 2009 r., który stanowił, że z zastrzeżeniem wyjątków w ustawie przewidzianych, zobowiązania pieniężne na terenie Rzeczypospolitej Polskiej mogą być wyrażane tylko w pieniądzu polskim. Od wyrażenia świadczenia w walucie obcej należy jednak odróżnić tzw. klauzule waloryzacyjne, które wyłączają jedynie walutę polską jako jedyny miernik wartości i odnoszą ją również do waluty obcej ( por. np. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 7 lipca 2005 r. V CK 859/04). Definicja kredytu zawarta w art. 69 ustawy Prawo bankowego wskazuje, że przez umowę kredytu bank zobowiązuje się oddać do dyspozycji kredytobiorcy na czas oznaczony w umowie kwotę środków pieniężnych z przeznaczeniem na ustalony cel, a kredytobiorca zobowiązuje się do korzystania z niej na warunkach określonych w umowie, zwrotu kwoty wykorzystanego kredytu wraz z odsetkami w oznaczonych terminach spłaty oraz zapłaty prowizji od udzielonego kredytu. Do essentialia negotii umowy kredytu należą: oddanie przez bank do dyspozycji kredytobiorcy na czas oznaczony w umowie ściśle określonej kwoty środków pieniężnych z przeznaczeniem na ustalony cel oraz zobowiązanie kredytobiorcy do korzystania z oddanych do dyspozycji środków pieniężnych na warunkach określonych w umowie, zwrotu kwoty wykorzystanego kredytu wraz z odsetkami w oznaczonych terminach spłaty oraz zapłaty prowizji od udzielonego kredytu. Umowa kredytu stanowi zatem odrębny typ umowy nazwanej, mając charakter konsensualny, dwustronnie zobowiązujący i odpłatny.

Na gruncie rozpatrywanej sprawy umowa stron została określona w paragrafie 1 Części Szczególnej jako: „kredyt denominowany udzielony w złotych w kwocie stanowiącej równowartość 93.545,37 CHF”. O tym, że kredyt udzielony został w walucie polskiej świadczyło także brzmienie paragrafu 3, który określił wielkość hipoteki kaucyjnej na kwotę 300.000 zł. Jak wynikało zaś z art. 68 ustawy o księgach wieczystych i hipotece według stanu na datę zawarcia umowy, hipoteka zabezpieczała jedynie wierzytelności pieniężne i mogła być wyrażona tylko w określonej sumie pieniężnej. Jeżeli wierzytelność została wyrażona w innym pieniądzu niż polski, hipotekę wyraża się w tym innym pieniądzu ( zob. też wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 25 marca 2011 r., IV CSK 377/10 i z 29 kwietnia 2015 r., V CSK 445/14). Takie brzmienie umowy nie było dostatecznie precyzyjne, a bez wskazania mechanizmu przeliczeniowego w sposób oczywisty nie odpowiadało wymogom przewidzianym w art. 69 Prawa bankowego, w myśl których umowa powinna określać kwotę i walutę kredytu. Tymczasem na gruncie analizowanej umowy kwota kredytu w ogóle nie była znana (i to żadnej ze stron) w chwili podpisywania umowy kredytowej, a stała się znana dopiero w chwili przekazania poszczególnych transz kredytowych. Oznacza to, że kwota kredytu, mimo że przynależy do essentialia negotii umowy, w ogóle nie została objęta jednoznacznym porozumieniem stron. Tak skonstruowana umowa nie nosi cech umowy kredytu, oznaczonych w art. 69 ust. 1 Prawa bankowego, a w konsekwencji jest nieważna w świetle art. 58 § 1 k.c. Umowa stron nie zawierała bowiem jednoznacznego i stanowczego określenia sumy pieniężnej oddanej do dyspozycji kredytobiorcy. Z jednej strony bowiem umowa stanowiła o udzieleniu kredytu w złotych polskich, ale suma kredytu w walucie polskiej nie została wskazana. Z drugiej strony umowa określa sumę kredytu jako równowartość sumy wyrażonej we frankach szwajcarskich, ale odsyła do określenia tej równowartości w dniu realizacji wypłat kolejnych transz kredytu, czyli do dat w istocie nieskonkretyzowanych. Zachodzi zatem zasadnicza sprzeczność pomiędzy określeniem kredytu jako udzielonego w złotych polskich a oznaczeniem przedmiotu umowy kredytu, jakim jest oddanie do dyspozycji kredytobiorcy oznaczonej sumy pieniężnej wyrażone we franku szwajcarskim. Cecha ta stanowi znaczące odejście od ustawowej konstrukcji kredytu, której elementem przedmiotowo istotnym jest obowiązek kredytobiorcy do zwrotu kwoty otrzymanej.

W dalszej kolejności podzielić należało stanowisko Sądu Rejonowego, w myśl którego mechanizmy przeliczeniowe, zawarte w Części Ogólnej Umowy, które dotyczyły wypłaty kredytu jak i zasad jego spłaty, winny zostać ocenione jako abuzywne, a więc i nieprzydatne dla określenia głównych obowiązków stron umowy kredytowej. Zgodnie z art. 385 ¹ § 1 k.c. postanowienia umowy zawieranej z konsumentem nieuzgodnione indywidualnie nie wiążą go, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy. Nie dotyczy to postanowień określających główne świadczenia stron, w tym cenę lub wynagrodzenie, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny. Zgodnie z art. 385 ¹ § 2 k.c. nieuzgodnione indywidualnie są te postanowienia umowy, na których treść konsument nie miał rzeczywistego wpływu. W szczególności odnosi się to do postanowień umowy przejętych z wzorca umowy zaproponowanego konsumentowi przez kontrahenta. Ciężar dowodu, że postanowienie zostało uzgodnione indywidualnie, spoczywa na tym, kto się na to powołuje (§ 4). Oceny zgodności postanowienia umowy z dobrymi obyczajami dokonuje się według stanu z chwili zawarcia umowy, biorąc pod uwagę jej treść, okoliczności zawarcia oraz uwzględniając umowy pozostające w związku z umową obejmującą postanowienie będące przedmiotem oceny (art. 385 ² k.c.).

Na kanwie rozpatrywanego przypadku zbadania pod kątem abuzywności wymagały w szczególności zapisy § 1 pkt. 2, § 7 pkt. 5 i 6 oraz § 11 pkt. 2 i 3 i § 13 pkt. 7 ppkt. 7.2 i 7.3 Części Ogólnej Umowy, którym nadano następującą treść:

§ 1 pkt. 2 – W przypadku kredytu denominowanego w walucie obcej, kwota kredytu w złotych zostanie określona poprzez przeliczenie na złote kwoty wyrażonej w walucie, w której kredyt jest denominowany, według kursu kupna tej waluty, zgodnie z tabelą kursów obowiązującą w banku w dniu uruchomienia środków, w momencie dokonywania przeliczeń kursowych; §7 pkt. 5 i 6 – w przypadku kredytu denominowanego w walucie obcej, prowizje pobierane są w złotych, w równowartości kwot wyrażonych w walucie obcej . Do przeliczenia kwot prowizji z waluty obcej na złote, stosuje się kurs sprzedaży danej waluty według Tabeli kursów, obowiązującej w Banku w dniu zapłaty prowizji, w momencie dokonywania przeliczeń kursowych; § 11 pkt 2 i 3 – w przypadku kredytu denominowanego w walucie obcej, wypłata środków następuje w złotych, w kwocie stanowiącej równowartość wypłacanej kwoty wyrażanej w walucie obcej. Do przeliczeń kwot walut uruchamianego kredytu stosuje się kurs kupna waluty obcej według tabeli kursów obowiązującej w Banku, w dniu wypłaty środków, w momencie dokonywania przeliczeń kursowych; § 13 pkt. 7 ppkt. 7.2 i 7.3 – w przypadku kredytu denominowanego w walucie obcej, spłata następuje w złotych, w równowartości kwot wyrażonych w walucie obcej. Do przeliczeń wysokości rat kapitałowo odsetkowych spłacanego kredytu stosuje się kurs sprzedaży danej waluty według Tabeli kursów obowiązującej w Banku, w dniu spłaty, w momencie dokonywania przeliczeń kursowych.

Abuzywność powyższych postanowień umownych przejawia się przede wszystkim w tym, że zawarte w nich klauzule w ogóle nie odwoływały się do jakichkolwiek obiektywnych wskaźników, lecz pozwalały wyłącznie bankowi na określenie miernika wartości wedle swojej woli. Na mocy analizowanych zapisów to bank mógł jednostronnie i arbitralnie, a przy tym w sposób wiążący, modyfikować wskaźnik, według którego obliczana była wysokość zobowiązania kredytobiorcy, a tym samym mógł wpływać na wysokość świadczenia powodów. Ponadto o abuzywności tych postanowień świadczy ich nietransparentność. Umowa kredytu nie przedstawiała w sposób przejrzysty konkretnych działań mechanizmu wymiany waluty obcej, tak by klient banku był w stanie samodzielnie oszacować, w oparciu o jednoznaczne i zrozumiałe kryteria, finansowe konsekwencje zawarcia umowy, nie znając w szczególności sposobu, w jaki bank kształtował kurs kupna franka szwajcarskiego. Umowa nie przyznawała również konsumentom żadnego instrumentu pozwalającego bronić się przed arbitralnymi decyzjami banku w zakresie wyznaczanego kursu nabycia franka szwajcarskiego. Takie zapisy umowy nie mogą zostać zaaprobowane w świetle stanowiska wypracowanego w orzecznictwie TSUE, w myśl którego warunek umowny musi być wyrażony prostym i zrozumiałym językiem, a umowa winna przedstawiać w sposób przejrzysty konkretne działanie mechanizmu wymiany waluty obcej, do którego odnosi się ów warunek, tak by rzeczony konsument był w stanie oszacować, w oparciu o jednoznaczne i zrozumiałe kryteria, wypływające dla niego z tej umowy konsekwencje ekonomiczne. Innymi słowy, banki w stosunkach konsumenckich zobowiązane są do dostarczenia kredytobiorcom informacji koniecznych do podjęcia przez konsumenta świadomych i rozważnych decyzji. Wymóg ten oznacza, że warunek dotyczący ryzyka kursowego musi zostać zrozumiany przez konsumenta zarówno w aspekcie formalnym i gramatycznym, jak i w odniesieniu do jego konkretnego zakresu, tak aby właściwie poinformowany oraz dostatecznie uważny i rozsądny przeciętny konsument mógł nie tylko dowiedzieć się o możliwości spadku wartości waluty krajowej względem waluty obcej, w której kredyt był denominowany, ale również oszacować– potencjalnie istotne – konsekwencje ekonomiczne takiego warunku dla swoich zobowiązań finansowych ( zob. orzeczenia TSUE: z 30 kwietnia 2014 r., C-26/13 oraz z dnia 20 września 2018 r., C- 51/17).

Nie można równocześnie nie zauważyć, że w rejestrze klauzul niedozwolonych, prowadzonym przez Prezesa UOKiK znajdują się już postanowienia o tożsamej treści normatywnej, jak w analizowanym przypadku, choć dotyczące innych przedsiębiorców (wpisane na podstawie wyroków Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 10 lutego 2012 r., sygn. akt VI Ca 146/11 oraz wyroków Sądu Okręgowego w Warszawie: z dnia 14 grudnia 2010 r., sygn. akt XVII AmC 426/09, z dnia 3 sierpnia 2014 r., sygn. akt XVII AmC 5344/11 oraz z dnia 27 grudnia 2010 r., sygn. akt XVII AmC 1531/09). Jakkolwiek skutki orzeczeń wydanych w trybie kontroli abstrakcyjnej w sprawach przeciwko innym przedsiębiorcom nie rozciągają się wprost na zapisy analizowanej umowy stron, to jednak nie pozostają bez znaczenia z punktu widzenia oceny ich abuzywności, stanowiąc niewątpliwy wyraz nieaprobowania w orzecznictwie sądowym sytuacji, w której postanowienia umów posługują się pojęciami nieweryfikowalnymi dla konsumenta, a w efekcie przyznają bankowi uprawnienie do jednostronnego wpływania– poprzez ustalanie tabeli kursów i sprzedaży waluty - na wysokość świadczeń stron. Zgodnie z art. 385 ¹ § 1 zd. 1 k.c., postanowienie niedozwolone nie wiąże konsumenta, a zatem nie wywołuje ono skutków prawnych od samego początku i z mocy samego prawa, co sąd ma obowiązek wziąć pod uwagę z urzędu ( por. wyroki Sądu Najwyższego: z 30 maja 2014 r., III CSK 204/13; z dnia 8 września 2016 r., II CSK 750/15; z 14 lipca 2017 r., II CSK 803/16, a także wyrok TSUE z 20 września 2018 r., C-51/17), chyba że konsument następczo udzieli „świadomej, wyraźnej i wolnej zgody” na to postanowienie i w ten sposób jednostronnie przywróci mu skuteczność ( zob. uzasadnienie uchwały składu 7 sędziów Sądu Najwyższego z 20 czerwca 2018 r., III CZP 29/17).

W odniesieniu do kredytu denominowanego za dopuszczalną należy uznać możliwość wypełnienia luk w umowie (powstałych w następstwie stwierdzenia abuzywności poszczególnych jej postanowień) przez zastąpienie pominiętego nieuczciwego warunku umowy przepisem o charakterze dyspozytywnym ( por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 14 lipca 2017 r., II CSK 803/16). Na gruncie rozpatrywanego przypadku takim przepisem niewątpliwie nie mógł być art. 358 k.c., który w kształcie regulującym możliwość spełnienia świadczenia w walucie polskiej w przypadku, w którym przedmiotem zobowiązania jest suma pieniężna wyrażona w walucie obcej i określającym wartość waluty obcej według kursu średniego NBP, wszedł w życie dopiero w dniu 24 stycznia 2009 r, a więc już po zawarciu umowy przez strony. Co więcej, przywołana możliwość uzupełnienia luki w umowie, powstałej na skutek abuzywności, ma zasadniczo charakter wyjątkowy i może mieć miejsce tylko wówczas, gdy służy to interesom konsumenta i jednocześnie pozwala zachować prewencyjno– represyjny, względem przedsiębiorcy, charakter mechanizmu niezwiązania konsumenta postanowieniami abuzywnymi ( zob. wyrok TSUE z 7 sierpnia 2018 r., C-96/16 i powołane tam orzecznictwo). W wyroku z 14 marca 2019 r. (C- 118/17) TSUE wyjaśnił również, że art. 6 ust.1 dyrektywy 93/13 należy interpretować w ten sposób, że stoi on na przeszkodzie przepisom krajowym uniemożliwiającym sądowi uwzględnienia żądania stwierdzenia nieważności umowy kredytu opartego na nieuczciwym warunku, jeśli bez tego warunku umowa nie może dalej istnieć”. Generalnie zatem, gdy – jak w sprawie niniejszej – konsument powołuje się na nieważność umowy, to próby uzupełniania tej umowy przez sąd w zakresie jej essentialia negotii należy uznać za niedopuszczalne.

Postanowienia umowne, przewidujące uprawnienie banku do przeliczania sumy kredytu do waluty obcej (§ 1 pkt. 2, § 7 pkt. 5 i 6 oraz § 11 pkt. 2 i 3 i §13 pkt. 7 ppkt. 7.2 i 7.3 Części Ogólnej Umowy) jako abuzywne, były zatem niewiążące dla powodów ex tunc i ex lege, a w konsekwencji- podlegały wyeliminowaniu z normatywnej treści umowy. To z kolei sprawia, że nawiązany przez strony stosunek zobowiązaniowy nie zawiera określenia ani kwoty udzielonego kredytu, ani wysokości spłaty poszczególnych rat– a więc elementów konstrukcyjnych kredytu. Po wyeliminowaniu mechanizmów przeliczeniowych (przewidzianych w powyższych postanowieniach umownych) zapisy umowy niewątpliwie nie odpowiadały normatywnemu minimum, ujętemu w art. 69 Prawa bankowego. Po wyeliminowaniu abuzywnych zapisów Części Ogólnej Umowy jej pozostała treść nie poddaje się jednak definicji ustawowej i nie pozwala żadnej ze stron na wykonanie umowy. Wobec obowiązywania zasady walutowości w reżimie art. 358 k.c. (w brzmieniu obowiązującym w dacie zawarcia umowy), a także wobec intencji stron co do przyjęcia za przedmiot zobowiązania waluty polskiej, nie sposób też uznać, że została między nimi zawarta umowa w walucie obcej. Bez określenia kwoty kredytu nie jest zaś możliwe określenie wysokości zobowiązania wzajemnego powodów, przy czym postanowienia abuzywne dotykają głównych świadczeń stron w tym sensie, że po ich wyłączeniu umowa nie pozwala na ustalenie świadczeń głównych stron. To zaś oznacza, że umowa nie może obowiązywać po wyłączeniu z niej nieuczciwych warunków. Ratio legis art. 385 ¹ § 1 k.c. sprowadza się wprawdzie nie tyle do wyeliminowania z obrotu umów zawierających klauzule abuzywne, ile do wprowadzenia swoistej „sankcji niezwiązania” nieuczciwymi warunkami jako formy wadliwości czynności prawnej. Na kanwie rozpatrywanej sprawy zakres regulacji dotknięty sankcją niezwiązania jest jednak na tyle znaczny, że nie pozwala mówić o istnieniu ważnej umowy.

Z przedstawionych względów Sąd Okręgowy uznał zaskarżone rozstrzygnięcie za trafne i odpowiadające prawu, a apelację pozwanej jako bezzasadną oddalił, orzekając jak w punkcie 1. sentencji niniejszego wyroku na podstawie art. 385 k.p.c.

Wynik postępowania apelacyjnego uzasadniał rozstrzygnięcie w przedmiocie kosztów tego postępowania stosownie do zasady odpowiedzialności za wynik postępowania i zasady kosztów niezbędnych i celowych. Kwota zasądzona z tego tytułu odpowiada wynagrodzeniu fachowego pełnomocnika w osobie adwokata w wysokości 2.700 zł, to jest w stawce minimalnej ustalonej stosownie do wartości przedmiotu zaskarżenia w oparciu o § 10 ust. 1 pkt 1 w zw. z § 2 pkt 6 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie ( Dz. U. z 2015 r., poz. 1800 ze zm.), o czym Sąd Okręgowy orzekł w punkcie 2. sentencji niniejszego wyroku na podstawie art. 98 k.p.c. i art. 108 § 1 k.p.c. w zw. z art. 391 § 1 k.p.c.

SSO Lucyna Rajchel