Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE

Dnia 2 czerwca 2014 r.

Sąd Apelacyjny w Katowicach V Wydział Cywilny

w składzie następującym :

Przewodniczący SSA Iwona Wilk

Sędziowie SA Jadwiga Galas (spr.)

SA Grzegorz Stojek

po rozpoznaniu w dniu 2 czerwca 2014 r. w Katowicach

na posiedzeniu niejawnym

sprawy z powództwa (...) Spółki Akcyjnej w S.

przeciwko (...) Bank (...) Spółce Akcyjnej w K.

o ustalenie i zapłatę

na skutek zażalenia powódki na postanowienie Sądu Okręgowego w Katowicach z dnia 21 marca 2014 roku, sygn. akt XIII GC 582/13

p o s t a n a w i a :

1.  oddalić zażalenie;

2.  zasądzić od powódki na rzecz pozwanej 3 600 zł (trzy tysiące sześćset złotych) tytułem zwrotu kosztów postępowania zażaleniowego.

Sygn. akt V ACz 510/14

UZASADNIENIE

Zaskarżonym postanowieniem Sąd Okręgowy w Katowicach odrzucił pozew o zobowiązanie pozwanej do zapłaty kwoty 5 529 252,43 złotych z ustawowymi odsetkami oraz o ustalenie, że zobowiązania pieniężne powódki względem pozwanej wynikające z umowy kredytowej zawartej w dniu 7 sierpnia 2009 roku w zakresie rat kapitałowych i odsetek kapitałowych z terminem płatności przypadającym od 31 grudnia 2013 roku nie istnieją uznając, że strona pozwana zasadnie podniosła zarzut zapisu na sąd polubowny.

Ustalono bowiem, iż w umowie ramowej z dnia 27 maja 2008 roku strony poddały wszelkie spory mogące wyniknąć w związku z jej realizacją kognicji Sądu Polubownego przy Związku Banków Polskich. Mimo, iż powódka swe roszczenia wywodzi formalnie z faktu nieważności umowy kredytowej, która w swej treści nie zawierała klauzuli arbitrażowej tym niemniej w sytuacji gdy rzeczonej umowy w istocie nie kwestionuje, przedmiot sporu sprowadza się zasadniczo do ustalenia istnienia zobowiązań opcyjnych powódki, które powstały w związku z realizacją umowy ramowej w której zapis taki zawarto. W tym kontekście wskazano, iż nieważności umowy kredytu powódka upatruje się wyłącznie w nieistnieniu samych zobowiązań opcyjnych, realizowanych w oparciu o łączącą strony umowę ramową. Za bezzasadne uznano przy tym twierdzenia powódki odnośnie domniemanej nowacji zobowiązań opcyjnych wskutek zawarcia umowy kredytowej z pozwaną. Zdaniem Sądu zobowiązanie kredytowe nie zostało bowiem zaciągnięte w miejsce dotychczasowego zobowiązania z transakcji opcyjnych i z zamiarem jego umorzenia lecz wyłącznie w celu spłaty wcześniejszych zobowiązań powstałych na gruncie realizacji umowy ramowej. Z tego względu, zdaniem Sądu, nie doszło do umorzenia pierwotnego zobowiązania powódki lecz do jego wygaśnięcia poprzez zapłatę środkami pieniężnymi postawionymi do jej dyspozycji przez bank. Zamiar odnowienia nie wynika także ani z umowy, ani z okoliczności jej zawarcia. Samo wskazanie w umowie kredytowej celu, na jaki kredyt został zaciągnięty nie świadczy jeszcze o zamiarze nowacji szczególnie gdy zważyć, że przepisy prawa bankowego wymagają wskazania w umowie przeznaczenia kredytu. Z tej przyczyny uznano, iż zapis umowy ramowej nadal wiązał strony, gdy zobowiązanie z niej wynikające nie wygasło wskutek nowacji. W zażaleniu powódka zarzucając rozstrzygnięciu Sądu Okręgowego błędne ustalenie, iż roszczenia procesowe objęte pozwem stanowią roszczenia z zawartej przez strony umowy ramowej z 23 lipca 2008 roku zamiast ustalenia, że roszczenia te są roszczeniami z umowy kredytowej z dnia 7 sierpnia 2009 roku, błędne zastosowanie art. 1165 § 1 k.p.c. poprzez przyjęcie, że sprawa o zwrot świadczeń spełnionych na podstawie umowy kredytu stanowi „sprawę dotycząca sporu objętego zapisem na sąd polubowny” uzgodniony w umowie ramowej z 2008 roku oraz naruszenie art. 328 § 2 k.p.c. w zw. z art. 361 k.p.c. poprzez odniesienie się w uzasadnieniu zaskarżonego postanowienia do kwestii leżących poza podstawą faktyczną i prawną rozstrzygnięcia, wniosła o jego uchylenie i zasądzenie od pozwanej zwrotu kosztów postępowania zażaleniowego, w tym kosztów zastępstwa procesowego, wedle norm prawem przepisanych.

W odpowiedzi na zażalenie pozwana wniosła o jego oddalenie i zasądzenie od powódki kosztów postępowania zażaleniowego, wedle norm prawem przepisanych.

Rozpoznając zażalenie powódki Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

zażalenie, jako bezzasadne, nie zasługiwało na uwzględnienie.

Powszechnie przyjmuje się, iż zapis na sąd polubowny wywołuje dwa skutki, jeden pozytywny, drugi negatywny. Skutek pozytywny polega na przyznaniu sądowi polubownemu kompetencji do rozstrzygnięcia sporu objętego takim zapisem. Skutek negatywny oznacza zaś względną przeszkodę do rozpoznania i rozstrzygnięcia przez sąd państwowy sprawy objętej zapisem. Negatywny skutek zapisu na sąd polubowny wyraża się w treści art. 1165 § 1 k.p.c. zgodnie z którym w razie wniesienia do sądu państwowego sprawy dotyczącej sporu objętego zapisem na sąd polubowny sąd odrzuca pozew lub wniosek o wszczęcie postępowania nieprocesowego, jeżeli pozwany lub uczestnik postępowania podniósł zarzut zapisu na sąd polubowny przed wdaniem się w spór co do istoty sprawy.

Kwestią wymagającą rozstrzygnięcia na kanwie niniejszej sprawy jest ustalenie czy roszczenie w formie przedstawionej przez powódkę do osądzenia jest objęte zapisem na sąd polubowny, przewidzianym w § 48 umowy ramowej z dnia 23 lipca 2008 roku. Zgodnie z nim, wszelkie spory jakie powstaną w związku z realizacją tej umowy rozstrzygać ma Sąd Polubowny przy Związku Banków Polskich, na podstawie regulaminu tego sądu, w składzie trzech arbitrów. Podkreślić należy, iż zakres kognicji sądu rozpoznającego zarzut zapisu na sąd polubowny obejmuje nie tylko ustalenie faktu istnienia umowy poddającej rozpoznanie sporu sądowi polubownemu ale również to, czy roszczenie wyrażone żądaniem i okolicznościami faktycznymi przytoczonymi na jego uzasadnienie mieści się w zakresie przedmiotowym i podmiotowym tej umowy (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 7 listopada 2013 roku, sygn. akt V CSK 545/12).

Zważyć trzeba, iż powódka dochodzi od pozwanej roszczenia o zwrot nienależnego świadczenia w wysokości 5 529 252,43 złotych wraz z odsetkami ustawowymi jako spłatę kredytu udzielonego jej przez pozwaną, na podstawie nieważnej jej zdaniem umowy kredytowej zawartej w dniu 7 sierpnia 2009 roku oraz o ustalenie nieistnienia zobowiązań pieniężnych wobec pozwanej w zakresie rat kapitałowych oraz odsetek kapitałowych z terminem płatności przypadającym od 31 grudnia 2013 roku w oparciu o tożsame zarzuty. Nieważność rzeczonej umowy kredytowej, która w swej treści nie zawierała zapisu na sąd polubowny, powódka wywodzi zaś z faktu nieistnienia zobowiązań z transakcji opcyjnych realizowanych w oparciu o umowę ramową z dnia 23 lipca 2008 roku, będącą podstawą zobowiązań na spłatę których kredyt został zaciągnięty i wykorzystany. W tym celu posługuje się konstrukcją nowacji przewidzianą w art. 506 § 1 k.c. wskazując, iż zobowiązanie wynikające z umowy kredytowej zostało zawarte w celu umorzenia jej dotychczasowych zobowiązań wynikających z transakcji opcyjnych. Skoro zaś zobowiązania z transakcji opcyjnych nie istnieją, to bezwzględnie nieważna jest i umowa kredytowa, w oparciu o którą sfinansowano rozliczenia transakcji opcyjnych.

Abstrahując od merytorycznej oceny tak skonstruowanego żądania procesowego należy podkreślić, iż w sytuacji, gdy powódka kwestię ważności umowy kredytu zaciągniętego w celu sfinansowania zobowiązań opcyjnych powiązała wyłącznie z przesłanką istnienia (nieistnienia) tych zobowiązań, zasadnym jest stanowisko Sądu Okręgowego, iż w świetle podstawy żądania pozwu istota sporu sprowadza się de facto do „ustalenia istnienia zobowiązań opcyjnych powódki, które powstały w związku z realizacją umowy ramowej, zawierającej zapis na sąd polubowny”. Wbrew zarzutom zażalenia taka konkluzja jest uzasadniona i nie stanowi jedynie „bezpodstawnego uproszczenia” gdy zważyć, że skarżąca pod adresem umowy kredytowej nie sformułowała odrębnie żadnego zarzutu.

Konstrukcja roszczenia procesowego powódki wskazuje zatem, iż rozstrzygnięcie sporu zawisłego przed sądem nie będzie możliwe bez dokonania oceny skutków umowy ramowej (zawierającej zapis na sąd polubowny) i transakcji opcyjnych realizowanych w oparciu o jej postanowienia. W konsekwencji merytoryczna ocena jej żądania tj. ocena ważności umowy kredytowej zawartej „w celu rozliczenia transakcji na rynkach finansowych” wymaga ustalenia istnienia zobowiązań opcyjnych, która to kwestia na mocy zapisu zawartego w § 48 umowy ramowej z dnia 23 lipca 2008 roku została poddana pod osąd sądowi polubownemu. Podzielając pogląd wyrażony w postanowieniu Sądu Najwyższego z dnia 24 listopada 2010 roku, sygn. akt II CSK 291/10, zgodnie z którym wykładnia art. 1165 § 1 k.p.c. wskazującego, że zapis na sąd polubowny obejmuje nie tylko spory wprost nim objęte ale także sprawy dotyczące takich sporów nakazuje uznać, iż niedopuszczalność rozpoznania sprawy przez sąd powszechny ma miejsce także wówczas, gdy rozstrzygnięcie sprawy przedstawionej pod osąd sądu powszechnego nie jest możliwe bez rozstrzygnięcia sporu objętego zapisem na sąd polubowny, należało przyjąć niedopuszczalność rozpoznania niniejszej sprawy przez sąd powszechny.

Rację ma jednak skarżącą wskazując, iż kwestia oceny zobowiązania kredytowego w kategoriach art. 506 k.c. pozostaje irrelewantna dla oceny skuteczności i zakresu zapisu na sąd polubowny albowiem nawet w sytuacji prawnie doniosłego odnowienia zobowiązania powódki, z uwagi na zasadniczo niezależny od kontraktu głównego (a tym bardziej od materialnoprawnego zobowiązania, które zeń wynikło) charakter zapisu na sąd polubowny należy przyjąć, iż zakres przedmiotowy zapisu, zgodnie z którym arbitraż jest przewidziany nie tylko dla sporów wynikających z tego kontaktu ale również dla sporów z nim związanych, rozciąga się na spory dotyczące związanego z nim odnowienia dotychczasowego zobowiązania.

Nota bene nie sposób jednak nie zauważyć, iż zawarcie przez strony umowy kredytu w celu spłaty zobowiązań opcyjnych względem pozwanej nie skutkowało odnowieniem dotychczasowych zobowiązań powódki. Zaznaczyć wypada, iż odnowienie stanowi sposób wygaśnięcia zobowiązania, inny aniżeli spełnienie świadczenia, a jego wystąpienie wiązane jest ze stwierdzeniem wystąpienia zamiaru umorzenia istniejącego zobowiązania przez zaciągnięcie innego. Jakkolwiek zamiar odnowienia może być wyinterpretowany na podstawie okoliczności zawarcia umowy tym niemniej przyjmuje się, iż musi być on wyraźny i niewątpliwy. Wynika to stąd, iż zgodnie z art. 506 § 2 k.c. zamiaru odnowienia nie można domniemywać co wskazuje, iż w przypadku wątpliwości nie można uznać, że do odnowienia rzeczywiście doszło. Jak słusznie przyjął Sąd pierwszej instancji o istnieniu zamiaru odnowienia nie świadczy to, że strony w umowie kredytowej jako cel jej zawarcia wskazały: „rozliczenie transakcji na rynkach finansowych” określonych w załączniku nr (...), a powstałych w wykonaniu umowy ramowej z dnia 23 lipca 2008 roku, gdy w świetle art. 69 ust. 1 Prawa bankowego oznaczenie celu, na który kredytobiorca ma przeznaczyć udostępnione mu środki stanowi niezbędny element umowy kredytowej. Na istnienie takiego zamiaru nie wskazuje i to, że dzień przed zawarciem umowy kredytowej rachunek bankowy powódki został obciążony kwotą, która swą wysokością odpowiadała sumie kredytu.

Okoliczności sprawy wskazują, iż zawarcie umowy kredytowej miało jedynie zagwarantować powódce dostęp do środków finansowych, którymi pokryje zobowiązania wynikające z transakcji walutowych wobec banku stąd nie sposób twierdzić, iż celem zawarcia umowy kredytowej było „zastąpienie” wcześniejszego zobowiązania nowym. Podobny pogląd został zaprezentowany w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 7 marca 2014 roku, sygn. akt IV CSK 440/13, gdzie wskazano, iż „co do zasady zawarcie przez bank umowy kredytu w celu określonym jako spłata wcześniej powstałych z innego tytułu zobowiązań kredytobiorcy względem banku kredytującego nie stanowi nowacji wcześniejszego zobowiązania kredytobiorcy wobec banku, wynikającego z innego tytułu prawnego”.

W oparciu o powyższe orzeczono jak w sentencji postanowienia na mocy art. 385 w zw. z art. 397 § 2 k.p.c.

O kosztach postępowania zażaleniowego, sprowadzających się do wynagrodzenia pełnomocnika pozwanej, orzeczono na podstawie art. 108 § 1 k.p.c. i 98 k.p.c. w związku z art. 397 § 2 k.p.c. oraz § 6 pkt 7 i § 12 ust.2 pkt. 2 rozporządzenia Ministra sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 roku w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu (Dz. U. z 2013 r. poz. 490).