Pełny tekst orzeczenia

UZASADNIENIE

Stowarzyszenie (...) z siedzibą w P. wniosło pozew przeciwko (...) (...) z siedzibą w B. (zwanej dalej (...)) o uznanie za niedozwolone i zakazanie wykorzystywania w obrocie z konsumentami postanowienia wzorca umowy o treści: „Użytkownika obciążają Operacje dokonane przy użyciu Loginu, Hasła i haseł z List haseł jednorazowych.” oraz o zasądzenie kosztów postępowania według norm przepisanych.

W uzasadnieniu pozwu powód wskazał, że pozwana w prowadzonej działalności gospodarczej posługuje się wzorcem umownym zawierającym zakwestionowane postanowienie. W ocenie powoda jest ono rażąco sprzeczne z dobrymi obyczajami i narusza uzasadnione interesy konsumentów, gdyż przewiduje obciążenie Klienta odpowiedzialnością za wszystkie transakcje wykonane na jego koncie, nawet w sytuacji, gdy doszło do tego na skutek np. działań nieuczciwego pracownika pozwanego albo na skutek np. włamania hakerów do systemu komputerowego pozwanego. W takich wypadkach, w ocenie powoda, pozwany nie powinien z góry i całkowicie przerzucać wszystkich skutków na Klienta.

W odpowiedzi na pozew pozwana (...) wniosła o oddalenie powództwa i zasądzenie kosztów postępowania według norm przepisanych. Pozwana zarzuciła, że powód nie wykazał, w jaki sposób zakwestionowana klauzula umowna rażąco narusza interesy konsumenta oraz narusza dobre obyczaje. Pozwana podniosła, iż na podstawie art. 16 ust. 1 pkt 4 ustawy z dnia 12 września 2002 roku o elektronicznych instrumentach płatniczych (Dz. U. z 2002r., Nr 169, poz. 1385 ze zm.) i wynikającego z niego § 6 ust. 2 Regulaminu świadczenia usługi (...) Użytkownik zobowiązany jest do nieudostępniania Loginu, Hasła i Listy haseł jednorazowych osobom nieuprawnionym. Pozwana wskazała także na przepis art. 32 powołanej ustawy, stanowiący, iż Posiadacza obciążają operacje dokonane przez osoby, którym udostępnił informacje, o których mowa w ust. 1.

Ponadto, pozwana wskazała, że oferowany przez (...) członkom systemu bankowości elektronicznej przewiduje daleko idące zabezpieczenia zarówno w zakresie dostępu do danych, jak i wykonywania transakcji.

Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny:

Pozwana prowadzi działalność gospodarczą w formie spółdzielni m.in. w zakresie gromadzenia środków pieniężnych swoich członków, udzielania im pożyczek i kredytów oraz przeprowadzania na ich zlecenie rozliczeń finansowych (odpis z KRS – k. 22-23). W działalności tej pozwana posługuje się wzorcem umownym o nazwie „Umowa o świadczenie usługi (...)”, który w § 9 ust. 2 zawiera postanowienie o treści „Użytkownika obciążają Operacje dokonane przy użyciu Loginu, Hasła i haseł z List haseł jednorazowych.” (odpis wzorca umowy – k. 7-10).

Sąd Okręgowy zważył, co następuje.

Powództwo jest zasadne.

Wstępnie zauważyć należy, że spółdzielcze kasy oszczędnościowo-kredytowe są uznawane w orzecznictwie za przedsiębiorców – podmioty prowadzące działalność gospodarczą. Tak orzekł m.in. SN w dniu 21 stycznia 2011 r. (uchwała III CZP 125/10) wskazując, że zgodnie z art. 1 i 67 ustawy z dnia 16 września 1982 r. Prawo spółdzielcze (Dz.U. z 2003 r., nr 188, poz. 1848 ze zm.) prowadzenie działalności gospodarczej jest podstawowym przedmiotem działania oraz racją bytu prawnego spółdzielni. Prowadzona jest ona w interesie członków na zasadach rachunku ekonomicznego, w celu zapewnienia im korzyści, przy czym ma ona charakter działalności gospodarczej tzw. bezwynikowej – nieobliczonej na zysk. Działalność taka nadal podporządkowana jest regułom ekonomicznym, a motyw zysku (zarobku) zastępowany jest motywem racjonalnego (ekonomicznego) gospodarowania, co oznacza zamiar uzyskania maksymalnego efektu - niekoniecznie zysku - przy danym nakładzie środków albo zamiar minimalnego zużycia tych środków w celu wykonania wyznaczonego zadania. Te obserwacje w pełni odnoszą się do spółdzielczych kas oszczędnościowo-kredytowych, będących przecież szczególną postacią spółdzielni.

Analizując abuzywność zakwestionowanego postanowienia umownego, wskazać należy, że w myśl art. 385 ¹ § 1 k.c. za niedozwolone uznaje się postanowienia umowy zawieranej z konsumentem nieuzgodnione indywidualnie, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy. Nie dotyczy to postanowień określających główne świadczenia stron, w tym cenę lub wynagrodzenie, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny.

Oznacza to, że dla uznania określonego postanowienia umownego za niedozwolone i wyeliminowania go z praktyki stosowania z konsumentami konieczne jest stwierdzenie, że spełnia ono łącznie następujące przesłanki:

1.  nie zostało uzgodnione indywidualnie z konsumentem (zostało narzucone konsumentowi),

2.  nie dotyczy sformułowanych w sposób jednoznaczny głównych świadczeń stron,

3.  ukształtowane w ten sposób prawa i obowiązki pozostają w sprzeczności z dobrymi obyczajami,

4.  ukształtowane w ten sposób prawa i obowiązki rażąco naruszają interesy konsumenta.

Analizowana klauzula umowna nie była uzgadniana indywidualnie z konsumentami, o czym świadczy jej stanowcze sformułowanie. Klauzula ta nie dotyczy także głównych świadczeń stron, którymi w niniejszym przypadku są:

-

ze strony pozwanego: świadczenie usług bankowych

-

ze strony konsumenta: zapłata wynagrodzenia za świadczone usługi.

Sporne postanowienie reguluje zaś wyłączenie odpowiedzialności (...) za niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania w zakresie świadczenia usług bankowości elektronicznej. Powyższych ocen pozwana nie kwestionowała.

Przedmiotem badania Sądu w zaskarżonej klauzuli stała się jej ewentualna sprzeczność z dobrymi obyczajami, jak również ustalenie, czy ukształtowane nią prawa i obowiązki stron nie naruszają rażąco interesów konsumenta.

Należy wskazać, że „dobre obyczaje” to reguły postępowania niesprzeczne z etyką, moralnością i aprobowanymi społecznie obyczajami. Istotą dobrych obyczajów jest szeroko rozumiany szacunek do drugiego człowieka. Za sprzeczne z dobrymi obyczajami można uznać więc działania zmierzające do niedoinformowania, dezorientacji, wywołania błędnego przekonania konsumenta, wykorzystania jego niewiedzy lub naiwności, a więc o działania potocznie określane jako nieuczciwe, nierzetelne, odbiegające na niekorzyść od przyjętych standardów postępowania. Pojęcie „interesów konsumenta” należy rozumieć szeroko, nie tylko jako interes ekonomiczny. Mogą tu bowiem wejść w grę także inne aspekty, jak choćby zdrowia konsumenta (i jego bliskich), jego czasu zbędnie traconego, dezorganizacji toku życia, przykrości, zawodu itp.

Należy także wskazać, że klauzula generalna wyrażona w art. 385 ¹ § 1 k.c. uzupełniona została listą niedozwolonych postanowień umownych zamieszczoną w art. 385 ³ k.c. Obejmuje ona najczęściej spotykane w praktyce klauzule uznane za sprzeczne z dobrymi obyczajami, zarazem rażąco naruszające interesy konsumenta. Ich wspólną cechą jest nierównomierne rozłożenie praw, obowiązków lub ryzyka między stronami prowadzące do zachwiania równowagi kontraktowej. Są to takie klauzule, które jedną ze stron (konsumenta) z góry, w oderwaniu od konkretnych okoliczności, stawiają w gorszym położeniu. Wyliczenie to ma charakter niepełny, przykładowy i pomocniczy. Funkcja jego polega na tym, iż zastosowanie we wzorcu umowy postanowień odpowiadających wskazanym w katalogu, ma znacząco ułatwić wykazanie, że spełniają one przesłanki niedozwolonych postanowień umownych objętych klauzulą generalną art. 385 ¹ §1 k.c.

Dokonując analizy zakwestionowanej klauzuli umownej, Sąd stwierdził, że pozostaje ona w sprzeczności z dobrymi obyczajami i w konsekwencji rażąco narusza interesy konsumentów.

Zgodnie z art. 471 k.c. dłużnik obowiązany jest do naprawienia szkody wynikłej z niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania, chyba że niewykonanie lub nienależyte wykonanie jest następstwem okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi. Zakres tej odpowiedzialność można rozszerzyć albo ograniczyć, z tym że nieważne jest zastrzeżenie, iż dłużnik nie będzie odpowiedzialny za szkodę wyrządzoną wierzycielowi umyślnie (art. 473 k.c.). Dodatkowo, dłużnik odpowiedzialny jest jak za własne działanie lub zaniechanie za działania i zaniechania osób, przy pomocy których zobowiązanie wykonuje (art. 474 k.c.). Przyjmuje się, że i tę odpowiedzialność można rozszerzyć bądź ograniczyć, jednakże bez możliwości wyłączenia odpowiedzialności za szkodę wyrządzaną umyślnie przez te osoby.

Powołane przepisy, poza regulującymi możliwość wyłączenia odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną umyślnie, mają charakter dyspozytywny. Oznacza to, że strony stosunku cywilnoprawnego mogą je umownie modyfikować. Jednakże, w sprawach o uznanie postanowienia wzorca umowy wykorzystywanego w stosunkach z konsumentami za niedozwolone, aby mogło dojść do badania istoty danego postanowienia umownego, konieczne jest stwierdzenie, że nie podlegało ono negocjacjom. Chodzi o sytuacje, w których przedsiębiorca wykorzystując swoją faktyczną przewagę nad konsumentem, narzuca mu warunki, na jakich zostaje między nimi ukształtowany stosunek prawny.

Należy podkreślić, że dyspozytywne uregulowania kodeksu cywilnego zawierają wzorcowe wyważenie wzajemnych interesów stron umów zawieranych na gruncie prawa cywilnego. Przepisy te zapewniają równowagę i neutralne ukształtowanie ich uprawnień oraz obowiązków. W sytuacji, gdy przedsiębiorca w „narzucanym” wzorcu umowy odstępuje od dyspozytywnego uregulowania kodeksowego na niekorzyść konsumentów, ich interesy doznają uszczerbku.

Mocą zakwestionowanej klauzuli umownej, pozwana wyłączyła swoją odpowiedzialność za skutki operacji przeprowadzonych w ramach systemu bankowości elektronicznej przeprowadzone przy użyciu haseł, loginu, jednocześnie obciążając nią w każdej sytuacji Użytkownika. Tym samym zakwestionowana w pozwie klauzula w sposób rażący prowadzi do naruszenia interesów konsumentów, bowiem wyłączenie odpowiedzialności (...) następuje bez względu na przyczynę określonego zdarzenia, a więc nawet w sytuacji, gdy zdarzenie to będzie wywołane działaniami obciążającymi (...). Jest to sprzeczne z przytoczonymi wyżej przepisami kodeksu cywilnego gdyż stawia przedsiębiorcę w sytuacji korzystniejszej od przewidzianej tymi przepisami. Może bowiem zdarzyć się taka sytuacja, że ujawnienie wskazanych środków dostępu, a co za tym idzie dokonanie operacji, nastąpi nie poprzez konsumenta, lecz na skutek działań lub zaniechań (...) – osób w nim pracujących lub też osób przy pomocy których (...) wykonuje swoją działalność. W świetle omawianego zapisu wzorca umownego, również w takiej sytuacji, (...) będzie mógł wyłączyć swoją odpowiedzialność za operacje zrealizowane z użyciem odpowiednich środków dostępu, bez względu na to w jaki sposób osoby trzecie weszły w posiadanie haseł dostępu, kodów i innych informacji umożliwiających dostęp do środków finansowych klienta (...). Przerzucenie w takiej sytuacji odpowiedzialności w całości na konsumenta, który faktycznie nie miał wpływu na ujawnienie tychże informacji rażąca narusza jego interes.

Należy również wskazać, bezzasadne jest powoływanie się przez pozwaną na przepis art. 32 ustawy z dnia 12 września 2002 roku o elektronicznych instrumentach płatniczych (Dz. U. z 2002r., Nr 169, poz. 1385 ze zm.) stanowiący, iż posiadacza obciążają operacje dokonane przez osoby, którym udostępnił informacje umożliwiające dostęp do rachunku, bowiem w zakwestionowanym zapisie regulaminu wyłączenie odpowiedzialności (...) nie ogranicza się tylko do sytuacji gdy to sam konsument udostępnił hasła i identyfikatory osobom nieuprawnionym. W omawianym wzorcu pozwany wyłączył swoją odpowiedzialność za dyspozycje zrealizowane z użyciem identyfikatorów oraz haseł do kanału dostępu przez jakiekolwiek osoby nieuprawnione tj. inne od uprawnionego posiadacza i pełnomocnika, czyli także np. hakerów. Tymczasem zdaniem Sądu to (...) odpowiada zarówno za działania swoich pracowników oraz za skutki działań hakerów, gdyż świadcząc usługi musi zapewnić bezpieczeństwo operacji przed osobami nieuprawnionymi, albowiem zgodnie z art. 31 pkt 1 ustawy o elektronicznych instrumentach płatniczych (...) świadcząc usługi na podstawie umowy o usługi bankowości elektronicznej obowiązany jest do zapewnienia posiadaczowi bezpieczeństwa dokonywanych operacji z zachowaniem należytej staranności oraz przy wykorzystaniu właściwych rozwiązań technicznych.

Ponadto, wskazać należy, iż skoro pozwany prowadzi działalność gospodarczą nastawioną na zysk, to ponosi również ryzyko gospodarcze z tą działalnością związane. Zdaniem Sądu zakwestionowane postanowienie zmierza do przerzucenia na konsumentów ryzyka gospodarczego związanego z prowadzoną przez (...) działalnością polegającą na ponoszeniu ewentualnej odpowiedzialności odszkodowawczej względem klientów z tytułu niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania. Jednocześnie należy zaznaczyć, iż działalność pozwanego działającego jako quasi banku, opiera się w głównej mierze na zaufaniu pomiędzy (...) a klientem.

Mając powyższe na uwadze Sąd doszedł do przekonania, że wyłączenie odpowiedzialności (...), będącego instytucją zaufania publicznego, za szkody wynikłe z powodu zrealizowania operacji z użyciem odpowiednich środków dostępu przez osoby nieuprawnione, niezależnie od okoliczności ich ujawnienia tym osobom, jest sprzeczne z dobrymi obyczajami i narusza rażąco interesy konsumenta (art. 385 ¹ § 1 kc).

W tym stanie rzeczy Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów uznał za niedozwolone i zakazał wykorzystywania w obrocie z konsumentami zakwestionowanej w pozwie klauzuli umownej na podstawie art. 479 ⁴² § 1 k.p.c.

O kosztach postępowania orzeczono w oparciu o art. 108 § 1 k.p.c. obciążając nimi w całości pozwaną stosownie do wyniku sporu na podstawie art. 98 § 1 k.p.c.. W myśl art. 98 § 3 w zw. z art. 99 k.p.c. koszty te stanowiły koszty zastępstwa procesowego w wysokości 360 zł określonej w § 14 ust. 3 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu (Dz. U. z 2002 r., nr 163, poz. 1349 ze zm.).

Opłatę sądową w wysokości 600 zł, od wniesienia której powód był zwolniony, Sąd postanowił obciążyć pozwaną na podstawie art. 26 ust 1 pkt 6 oraz art. 113 ust. 4 w zw. z art. 96 ust. 1 pkt 3 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz. U. z 2005 r., nr 167, poz. 1398 ze zm.).

O publikacji prawomocnego wyroku w Monitorze Sądowym i Gospodarczym zarządzono na podstawie art. 479 ⁴⁴ § 1 k.p.c., obciążając kosztami pozwaną.

SSO Małgorzata Perdion-Kalicka