Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 9 maja 2014 r.

Sąd Apelacyjny w Warszawie III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w składzie:

Przewodniczący - Sędzia: SA Ewa Jankowska

Sędziowie: SA Krystyna Sitkowska

SO del. Ewa Stryczyńska (spr.)

Protokolant: st.sekr.sądowy Aneta Wąsowicz

po rozpoznaniu w dniu 9 maja 2014 r. w Warszawie

sprawy (...) S.A. w W.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych III Oddział w W.

z udziałem zainteresowanej M. H.

o podleganie obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym z tytułu wykonywania pracy na podstawie umowy zlecenia

na skutek apelacji (...) S.A. w W.

od wyroku Sądu Okręgowego w Warszawie XIII Wydział Ubezpieczeń Społecznych

z dnia 4 stycznia 2013 r. sygn. akt XIII U 2991/12

I.  uchyla zaskarżony wyrok i poprzedzającą go decyzję Zakładu Ubezpieczeń Społecznych III Oddział w W. z dnia 22 czerwca 2012 r. znak: (...) i sprawę przekazuje do ponownego rozpoznania temu organowi rentowemu;

II.  zasądza od Zakładu Ubezpieczeń Społecznych III Oddział
w W. na rzecz (...) S.A. w W. kwotę 210 (dwieście dziesięć) złotych tytułem zwrotu kosztów postępowania za obie instancje.

Sygn. akt III AUa 697/13

UZASADNIENIE

(...) S.A. z siedzibą w W. jako płatnik składek odwołał się od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych III Oddział w W. z 22 czerwca 2012r., w której organ rentowy stwierdził, na podstawie art. 83 ust. 1, art.38 ust.1, art. 83 ust.1, art.6 ust.1 pkt 4 i 19 oraz art.9 ust.6 ustawy z dnia 13 października 1998r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. z 2009 r. Nr 205, poz. 1585 ze zm.), że M. H. jako osoba wykonująca umowę zlecenia na rzecz (...) S.A. podlega obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym: emerytalnemu, rentowym i wypadkowemu w okresach od 27 kwietnia 1999r. do 31 grudnia 1999r. Powyższa decyzja adresowana była do płatnika składek (...) S.A. z siedzibą w W. oraz ubezpieczonej M. H.. Decyzja powyższa została wydana przez organ rentowy po uchyleniu przez Sąd Apelacyjny w Warszawie do ponownego rozpoznania wyroku Sądu Okręgowego w Warszawie z 12 lipca 2011r. sygn.akt XIII U 14983/10 oraz poprzedzającej go decyzji z 17 września 2010r. znak (...) do ponownego rozpoznania Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych III Oddział w W..

Płatnik składek (...) S.A. w W. w odwołaniu od tej decyzji, podnosząc zarzut przedawnienia należności składkowych jako takich, jak i w aspekcie zobowiązania go do przekazania Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych dokumentów związanych z ubezpieczeniami społecznymi określonymi w ustawie za okres objęty decyzją, wniósł o jej zmianę w całości i zasądzenie kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych. Odwołujący się nie kwestionował zasadniczo stanu faktycznego w sprawie.

Organ rentowy wniósł o oddalenie odwołania.

Wezwana do udziału w postępowaniu w charakterze zainteresowanej M. H. nie zajęła stanowiska w sprawie.

Sąd Okręgowy w Warszawie XIII Wydział Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z dnia 4 stycznia 2013r. oddalił odwołanie.

Podstawą rozstrzygnięcia Sądu Okręgowego były następujące ustalenia faktyczne:

M. H. z tytułu wykonywania pracy na podstawie umowy zlecenia na rzecz (...) S.A. została zgłoszona do ubezpieczenia zdrowotnego w okresie od 27 kwietnia 1999r. do 31 grudnia 1999r. Jednocześnie od 1 stycznia 1999r. do 11 października 2001r. M. H. przebywała na urlopie macierzyńskim i wychowawczym udzielonym przez innego płatnika składek. Decyzją z dnia 17 września 2010r. organ rentowy stwierdził, że M. H. w okresie od 27 kwietnia 1999r. do 31 grudnia 1999r. podlegała obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym: emerytalnemu, rentowym oraz wypadkowemu z tytułu wykonywania pracy na podstawie umowy zlecenia na rzecz (...) S.A. Od powyższej decyzji płatnik składek złożył odwołanie.

Sąd Okręgowy w Warszawie XIII Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z 12 lipca 2011r. oddalił odwołanie. Sąd Apelacyjny wyrokiem z 10 maja 2012r. (sygn.akt III AUa 1983/11) uchylił wyrok z dnia 12 lipca 2011r. oraz poprzedzającą go decyzję i sprawę przekazał do ponownego rozpoznania przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych III Oddział w W..

W dniu 22 czerwca 2012r. organ rentowy wydał zaskarżoną decyzję, stwierdzając, że M. H. podlega obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym z tytułu wykonywania umowy zlecenia na rzecz (...) S.A. w okresie od 27 kwietnia 1999r. do 31 grudnia 1999r. Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił na podstawie dokumentów znajdujących się w aktach sprawy oraz w aktach rentowych. Ich wiarygodność nie była podważana przez żadną ze stron. Sąd również nie znalazł podstaw do ich kwestionowania.

Biorąc pod uwagę powyższe ustalenia Sąd Okręgowy stwierdził, że odwołanie jako bezzasadne podlega oddaleniu i wskazał, że zgodnie z art. 6 ust. 1 pkt 4 ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz.U. z 2009r. Nr 205 poz.1585), obowiązkowym ubezpieczeniom: emerytalnemu i rentowym podlegają osoby fizyczne wykonujące pracę na podstawie umowy agencyjnej lub umowy zlecenia albo umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące zlecenia, jeżeli nie posiadają innych tytułów. Jak wynika z art. 13 ust 2. w/w ustawy, obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowym, chorobowemu i wypadkowemu podlegają osoby wykonujące pracę nakładczą oraz zleceniobiorcy - od dnia wskazanego w umowie jako dzień rozpoczęcia jej wykonywania do dnia ustania lub wygaśnięcia tej umowy.

Zgodnie z art. 12 ust. 1 cytowanej ustawy, obowiązkowo ubezpieczeniu wypadkowemu podlegają osoby podlegające ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowy stanowi art. 9 ust. 1 ustawy systemowej, osoby, o których mowa w ust. 1 pkt 1, 3, 10, 18a, 20 i 21, spełniające jednocześnie warunki do objęcia ich obowiązkowo ubezpieczeniami emerytalnym i rentowym z innych tytułów, są obejmowane ubezpieczeniami tylko z tytułu stosunku pracy, umowy agencyjnej, umowy zlecenia lub innej umowy o świadczenie usług, do których zgodnie z Kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące zlecenia lub umowy o dzieło, jeżeli umowę taką zawarły z pracodawcą, z którym pozostają w stosunku pracy, lub jeżeli w ramach takiej umowy wykonują pracę na rzecz pracodawcy, z którym pozostają w stosunku pracy, członkostwa w spółdzielni służby, pobierania świadczenia szkoleniowego, świadczenia socjalnego, zasiłku socjalnego albo wynagrodzenia przysługującego w okresie korzystania ze świadczenia górniczego lub w okresie korzystania ze stypendium na przekwalifikowanie. Mogą one dobrowolnie, na swój wniosek, być objęte ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi również z innych tytułów.

W myśl art. 6 ust. 1 pkt 4 i 19 oraz art. 9 ust. 6 powyższej ustawy, osoby pobierające zasiłek macierzyński lub przebywające na urlopie wychowawczym jednocześnie wykonujące pracę na podstawie umowy zlecenia podlegają obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym z tytułu wykonywania pracy na podstawie umowy zlecenia. Zgodnie z art. 12 ust. 1 w/w ustawy, obowiązkowo ubezpieczeniu wypadkowemu podlegają osoby podlegające ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym.

Sąd stwierdził dalej, że w przypadku ubezpieczonej doszło do zbiegu tytułów objęcia obowiązkowymi ubezpieczeniami społecznymi.

W ocenie Sądu zaskarżona decyzja jest prawidłowa. Korzystanie z urlopu wychowawczego lub pobieranie zasiłku macierzyńskiego albo zasiłku w wysokości zasiłku macierzyńskiego (art. 6 ust. 1 pkt 19 ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych, Dz. U. Nr 137, poz. 887 ze zm.) stanowi odrębny tytuł obowiązkowego ubezpieczenia społecznego (art. 9 ust. 6 tej ustawy), co w razie prowadzenia działalności pozarolniczej rodzi obowiązek opłacania składek z tytułu tej działalności, bez względu na równoczesne pozostawanie w stosunku pracy (wyrok Sądu Najwyższego z 14 czerwca 2005 r.; sygn. I UK 280/04 oraz wyrok Sądu Najwyższego z 19 marca 2003r., sygn. II UK 157/02).

Stanowisko powyższe potwierdza uchwała Sądu Najwyższego z 23 maja 2006r. (sygn.akt III UZP 2/06), zgodnie z którą osoby, które w okresie pobierania zasiłku macierzyńskiego lub urlopu wychowawczego pozostają w stosunku pracy i równocześnie prowadzą pozarolniczą działalność podlegają ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym z tytułu prowadzenia tej działalności (art. 6 ust. 1 pkt 5 w związku z art. 9 ust 6 ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych). W uzasadnieniu tej uchwały Sąd Najwyższy stwierdził m.in., że niewątpliwie w okresach urlopów macierzyńskiego (art. 180 k.p.) i wychowawczego (art. 186 k.p.), których udzielenie jest obowiązkiem pracodawcy, pracownicy są zwolnieni z obowiązku świadczenia pracy. Za czas tych urlopów pracownik nie zachowuje prawa do wynagrodzenia, otrzymując z tego tytułu świadczenia z zabezpieczenia społecznego - zasiłek macierzyński, albo dodatek z tytułu opieki nad dzieckiem w okresie korzystania z urlopu wychowawczego, rekompensujące niepobieranie wynagrodzenia. Fakt, że przerwy w świadczeniu pracy z tytułu urodzenia dziecka i sprawowania nad nim osobistej opieki nie powodują utraty statusu pracownika (rozumianego w art. 8 ust. 1 ustawy systemowej jako "osoba pozostająca w stosunku pracy") nie może jednak prowadzić do wniosku, że pozostaje "w mocy" pracowniczy tytuł ubezpieczenia. Sąd wskazał, że stosownie do art. 16 ust. 2 ustawy systemowej, składki na ubezpieczenia emerytalne i rentowe - ponoszą w równych częściach ubezpieczony i płatnik. Ze względu na to, że podczas pobierania zasiłku macierzyńskiego i zasiłku w wysokości zasiłku macierzyńskiego, pracownik nie zachowuje prawa do wynagrodzenia, należy przyjąć, że ustał tytuł do podlegania obowiązkowi ubezpieczenia społecznego ze stosunku pracy. Tak więc przerwy w świadczeniu pracy z tytułu urodzenia dziecka i sprawowania nad nim osobistej opieki mają po stronie pracownika ten skutek, że nie ma on obowiązku uiszczenia składki na ubezpieczenie emerytalne i rentowe. Obowiązku tego nie ma również pracodawca ze względu na nieświadczenie pracy przez pracownika. Art. 16 ust. 8 ustawy systemowej stanowi bowiem, że w przypadku takich osób, składki na ubezpieczenia emerytalne i rentowe finansuje w całości budżet państwa. Z powyższego wynika, że ustawodawca na czas opieki nad dzieckiem, w miejsce stosunku pracy (mimo jego formalnego trwania), wprowadził odrębny tytuł obowiązkowych ubezpieczeń społecznych w postaci pobierania zasiłku macierzyńskiego i zasiłku w wysokości zasiłku macierzyńskiego. Skoro zgodnie z art. 9 ust. 6 ustawy systemowej, osoby przebywające na urlopach wychowawczych i pobierające zasiłek macierzyński, albo zasiłek w wysokości zasiłku macierzyńskiego, podlegają obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym, jeżeli nie mają ustalonego prawa do emerytury lub renty i nie mają innych tytułów rodzących obowiązek ubezpieczeń społecznych, a obowiązkowemu ubezpieczeniu emerytalnemu i rentowym podlegają osoby prowadzące pozarolniczą działalność oraz osoby z nimi współpracujące (art. 6 ust. 1 pkt 5 ustawy systemowej), to w sytuacji gdy obowiązek ubezpieczeń emerytalnego i rentowych przestał wypływać z zatrudnienia, a powstał z uwagi na korzystanie z urlopu wychowawczego i pobierania zasiłku macierzyńskiego, albo zasiłku w wysokości zasiłku macierzyńskiego - pojawia się nowy tytuł obowiązkowego ubezpieczenia ze względu na prowadzenie pozarolniczej działalności. Tytuł ten, tym samym "eliminuje" dotychczasowe ubezpieczenie z tytułu korzystania z urlopu wychowawczego i pobierania zasiłku macierzyńskiego, albo zasiłku w wysokości zasiłku macierzyńskiego.

Sąd stwierdził, że choć orzecznictwo powyższe odnosi się do osoby prowadzącej działalność gospodarczą, to w ocenie Sądu ze względu na analogiczną sytuację prawną osoby wykonującej umowę zlecenia - ma ono analogiczne zastosowanie także w tych przypadkach.

Sąd Okręgowy powołał się także na wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z 28 kwietnia 2009r. (sygn. III AUa 247/09), potwierdzające stanowisko, że osoby korzystające z urlopu macierzyńskiego i wychowawczego, mające jeszcze inny, niż korzystanie z tych urlopów tytuł rodzący obowiązek ubezpieczenia taki jak wykonywanie umowy zlecenia, nie podlegają obowiązkowi ubezpieczenia emerytalnego i rentowego na podstawie art. 6 ust. 1 pkt 19, ale z mocy art. 6 ust. 1 pkt 4 u.s.u.s., jednakże objęcie ubezpieczeniem z tytułu wykonywania umowy zlecenia wymaga, by umowa była faktycznie realizowana.

Sąd Okręgowy podniósł, że zgłoszony przez odwołującą się Spółkę zarzut przedawnienia zaległych składek za wskazany w zaskarżonej decyzji okres, nie miał w niniejszej sprawie znaczenia i nie mógł wpłynąć na rozstrzygnięcie. Zaskarżona decyzja bowiem wydana została w związku ze zbiegiem tytułów podlegania obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym i rozstrzyga, który ze zbiegających się tytułów ma zastosowanie. Decyzja ta nie stwierdza obowiązku zapłaty konkretnej kwoty stanowiącej zaległe nieopłacone składki na ubezpieczenie społeczne, a tylko w takim przypadku podniesienie zarzutu przedawnienia składek byłoby uzasadnione. Dopiero po prawomocnym rozstrzygnięciu niniejszej sprawy organ rentowy, na podstawie złożonych korekt dokumentów ubezpieczeniowych, wyda decyzję zobowiązującą płatnika składek do opłacenia należnych składek lub odstąpi od tego żądania, uwzględniając ewentualnie przepisy dotyczące ich przedawnienia. Stosownie do poglądu wyrażonego przez Sąd Najwyższy w wyroku z 1 września 2010r. (sygn. akt III UK 15/10), zakres rozpoznania i orzeczenia (przedmiot sporu) w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych, wyznaczony jest w pierwszej kolejności przedmiotem decyzji organu rentowego zaskarżonej do sądu ubezpieczeń społecznych, a w drugim rzędzie przedmiotem postępowania sądowego determinowanego zakresem odwołania od tejże decyzji.

W konkluzji motywów rozstrzygnięcia Sąd Okręgowy wskazał, że zaskarżona decyzja została wydana w związku ze zbiegiem tytułów podlegania obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym i ustala tytuł do objęcia M. H. ubezpieczeniem społecznym i wypadkowym w spornym okresie, zatem stanowi o ustaleniu prawa w rozumieniu art. 189 k.p.c., stąd roszczenie to nie ulega przedawnieniu, a w szczególności nie mają zastosowania do niego przepisy dotyczące przedawnienia roszczeń z tytułu składek. Zaskarżona decyzja nie stwierdza bowiem ani wysokości nieopłaconych składek ani obowiązku zapłaty kwoty zaległych składek na ubezpieczenia społeczne czy wypadkowe, a tylko w takim wypadku podniesienie zarzutu przedawnienia byłoby uzasadnione. Z powyższych względów Sąd Okręgowy na podstawie art.477 ¹⁴ §1 k.p.c. oddalił odwołanie.

Apelację od powyższego wyroku złożyła odwołująca się spółka, zaskarżając wyrok „w całości”, zarzuciła:

1) mające wpływ na wynik sprawy naruszenie art. 316 § 1 k.p.c. poprzez nieuwzględnienie stanu rzeczy istniejącego w chwili zamknięcia rozprawy, tj. że w stanie faktycznym niniejszej sprawy nastąpiło przedawnienie należności z tytułu składek za cały okres wskazany w zaskarżonej decyzji, a tym samym upłynął także okres, przez jaki płatnik składek jest obowiązany do przechowywania kopii deklaracji rozliczeniowych i imiennych raportów miesięcznych oraz dokumentów korygujących te dokumenty;

2) naruszenie przepisów prawa materialnego, tj. art. 24 ust. 4 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych przez jego błędne zastosowanie i w konsekwencji nierozpoznanie sprawy w zakresie zgłoszonego zarzutu przedawnienia, skutkiem czego jest wynikające wprost z uzasadnienia zaskarżonej decyzji zobowiązanie odwołującej się do przekazania do Zakładu dokumentów związanych z ubezpieczeniami społecznymi za okres objęty decyzją,

3) sprzeczność istotnego ustalenia Sądu z treścią zebranego w sprawie materiału dowodowego (błąd w ustaleniach faktycznych) polegającą na ustaleniu, iż zarzut przedawnienia zaległych składek za wskazany okres nie miał w niniejszej sprawie znaczenia i nie mógł wpłynąć na podjęte przez Sąd rozstrzygnięcie, podczas gdy zaskarżona decyzja jest decyzją nie tylko określającą prawo, lecz także nakładającą na odwołującą się obowiązek w postaci przekazania do Zakładu dokumentów związanych z ubezpieczeniami społecznymi za okres objęty decyzją, podczas gdy w zakresie zobowiązania do przekazania dokumentów doszło do przedawnienia,

4) naruszenie przepisów prawa materialnego, tj. art. 31 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych w związku z art. 59 § 1 pkt 9 ustawy z 29 sierpnia 1997r. Ordynacja podatkowa (Dz. U. z 2005r. nr 8, poz. 60 ze zm.) poprzez jego niezastosowanie i w konsekwencji zobowiązanie płatnika składek do opłacenia zaległych składek wraz z odsetkami za zwłokę, podczas gdy zobowiązanie składkowe uległo przedawnieniu, a zatem jest zobowiązaniem, które wygasło.

Wskazując na powyższe zarzuty apelująca wniosła o uchylenie zaskarżonego wyroku oraz poprzedzającej go decyzji i przekazanie sprawy bezpośrednio organowi rentowemu do ponownego rozpoznania oraz o zasądzenie kosztów postępowania za obie instancje.

Sąd Apelacyjny w Warszawie III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych zważył, co następuje:

Apelacja jest zasadna w zakresie w jakim celem skarżącego było uchylenie zaskarżonego wyroku oraz poprzedzającej go decyzji i przekazanie sprawy organowi rentowemu do ponownego rozpoznania. W tym zatem zakresie Sąd Apelacyjny uznał za uzasadniony wniosek zawarty w apelacji.

Tytułem wstępu wskazać należy, że pomiędzy stronami nie jest sporną kwestia podlegania M. H. obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym: emerytalnemu, rentowym i wypadkowemu z tytułu wykonywania umowy zlecenia zawartej z firmą (...) S.A. od 27 kwietnia 1999r. do 31 grudnia 1999r. Płatnik składek nie kwestionował stwierdzenia istnienia obowiązku ubezpieczeń społecznych w powyższym przedziale czasu w odniesieniu do ubezpieczonej, która w tym czasie wykonywała na rzecz płatnika pracę na podstawie umowy zlecenia korzystając równocześnie z urlopu macierzyńskiego i wychowawczego udzielonego jej przez innego płatnika składek.

Kwestionowanie zasadności wydania decyzji objętej sporem przez odwołującą się spółkę wynikało z zawartego w uzasadnieniu decyzji stwierdzenia, że na płatniku składek ciąży z mocy art. 38 ust. 2 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz.U. z 2013r. poz.1442 ze zm., zwanej ustawą systemową), obowiązek przekazania do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych dokumentów związanych z ubezpieczeniami społecznymi za okres objęty decyzją, po jej uprawomocnieniu. Płatnik składek konsekwentnie natomiast twierdził, że w niniejszej sprawie nastąpiło przedawnienie należności z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne za okres objęty decyzją. Twierdził przy tym, że Kodeks cywilny normujący umowę zlecenia, jaka łączyła spółkę z ubezpieczoną, nie zawiera postanowień dotyczących okresu przechowywania dokumentów związanych ze stosunkiem prawnym wynikającym z tej umowy. Inne obowiązujące przepisy również nie wyznaczają okresu, przez jaki należy przechowywać dokumentację dotyczącą tego rodzaju umowy. W związku z tym, zdaniem skarżącej, 10 letni okres przedawnienia należności z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne per analogiam odnosi się także do okresu, przez jaki należy przechowywać umowę zlecenia. Skarżąca dokumentów związanych z ubezpieczeniami społecznymi w niniejszej sprawie już nie posiada.

Ponadto zgodnie z art. 47 ust. 3c ustawy systemowej kopie deklaracji rozliczeniowych i imiennych raportów miesięcznych oraz dokumentów korygujących te dokumenty płatnik składek zobowiązany jest przechowywać przez okres 10 lat od dnia ich przekazania do wskazanej przez Zakład jednostki organizacyjnej Zakładu, w formie dokumentu pisemnego lub elektronicznego. Dlatego, według apelującej, odmiennie niż to stwierdzono w decyzji, brak jest podstaw do przekazania przez nią do Zakładu dokumentów związanych z ubezpieczeniami społecznymi za okres objęty decyzją, a egzekucja postanowień decyzji w tym przedmiocie wobec braku dokumentacji nie jest możliwa i ta faktyczna niewykonalność ma charakter trwały.

W uzasadnieniu zaskarżonego wyroku Sąd Okręgowy odniósł się jedynie do zarzutu przedawnienia należności składkowych, który to zarzut, jego zdaniem, nie miał w niniejszej sprawie znaczenia i nie mógł wpłynąć na treść orzeczenia, bowiem decyzja wydana została w związku ze zbiegiem tytułów podlegania obowiązkowym ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym.

Umknęło przy tym uwadze Sądu Okręgowego, że przedmiotowa sprawa jest przez ten Sąd rozpoznawana powtórnie na skutek uchylenia zaskarżonego wyroku i decyzji organu rentowego, temu organowi do ponownego rozpoznania przez Sąd Apelacyjny wyrokiem z 10 maja 2012r. Wobec tego zarówno organ rentowy jak i Sąd nie wziął pod uwagę i nie rozważył okoliczności wskazanych w motywach powyższego wyroku przez Sąd odwoławczy. Nie odniósł się do twierdzeń skarżącej dotyczących braku możliwości wywiązania się z obowiązku przekazania przez nią do Zakładu dokumentów związanych z ubezpieczeniami społecznymi z uwagi na brak dokumentów związanych z zatrudnieniem ubezpieczonej na podstawie umowy zlecenia. Co więcej Sąd ponownie stwierdził, że: „dopiero po prawomocnym rozstrzygnięciu niniejszej sprawy organ rentowy, na podstawie złożonych korekt dokumentów ubezpieczeniowych, wyda decyzję zobowiązującą płatnika składek do opłacenia należnych składek lub odstąpi od tego żądania, uwzględniając ewentualnie przepisy dotyczące ich przedawnienia.” Sąd Okręgowy uznał zatem ponownie, że konsekwencją decyzji będzie ciążący na spółce obowiązek złożenia korekt dokumentów ubezpieczeniowych. Sąd pominął zatem zasadnicze twierdzenie spółki o braku podstaw do zobowiązania jej do przekazania dokumentów związanych z ubezpieczeniami społecznymi, pomimo, że w uzasadnieniu w/w wyroku Sąd Apelacyjny wyraźnie wskazywał na ten aspekt sprawy, zaś wskazanie to miało charakter wiążący.

W apelacji skarżąca podtrzymała argumentację, na którą powoływała się w postępowaniu przed Sądem pierwszej instancji. Wskazała, że ostateczna decyzja organu rentowego podlega wykonaniu i wiąże jej adresata ze skutkiem zobowiązania do wykonania obowiązków w niej określonych, a w sytuacji, gdy nałożone obowiązki nie znajdują podstawy prawnej w przepisach, decyzja nie może pozostać w obrocie prawnym. Tak więc objętą sporem decyzję Sąd Okręgowy uznał za prawidłową z racji zgodnego z prawem rozstrzygnięcia w odniesieniu do zbiegu obowiązkowych tytułów ubezpieczeń emerytalnego i rentowych, co nie budziło wątpliwości skarżącej.

Zakresem odwołania nie był wszakże objęty sam fakt podlegania przez ubezpieczoną obowiązkowi ubezpieczeń z tytułu wykonywania pracy na podstawie umowy zlecenia. Odwołujący się płatnik kwestionował dopuszczalność dokonywania ustalenia w tym względzie po upływie terminu przedawnienia należności składkowych. Wobec tego przedmiotem sprawy nie jest to, czy ubezpieczona powinna podlegać ubezpieczeniom społecznym z tytułu wykonywania umowy zlecenia w okresie wynikającym z decyzji, ale to, czy możliwe jest stwierdzenie podlegania tym ubezpieczeniom po upływie 10 lat od wymagalności ostatniej składki na to ubezpieczenie. Takiego przedmiotu sprawy, jak wynika z powyższego, Sąd Okręgowy nie rozstrzygnął, tym samym nie rozpoznał istoty sprawy w rozumieniu art. 386 §4 k.p.c. - zaniechał zbadania zarzutów merytorycznych strony i w swym rozstrzygnięciu nie odniósł się do tego, co jest rzeczywistym przedmiotem sporu.

Podkreślenia wymaga, że przy uchyleniu zaskarżonego wyroku i przekazaniu sprawy organowi rentowemu do ponownego rozpoznania, sąd drugiej instancji dokonuje oceny prawnej zgłoszonych żądań oraz udziela wskazań co do dalszego postępowania, które są wiążące dla organu rentowego i sądów obu instancji rozpoznających sprawę powtórnie (por. nadal aktualną uchwałę Sądu Najwyższego z 18 grudnia 1986r., sygn.III PZP 78/86, OSPiKA 1988, z. 3, poz. 48, z glosą K. Kolasińskiego i glosą S. Perestaja, a także wyrok Sądu Najwyższego z 9 marca 1993r., sygn. II URN 4/93, OSNCP 1993, nr 12, poz. 229). Obowiązek ten został zignorowany przez organ rentowy oraz rozpoznający odwołanie od decyzji z 22 czerwca 2012r. Sąd Okręgowy, na co zwraca uwagę Sąd Apelacyjny rozpoznający przedmiotową sprawę.

Jak jednoznacznie wynika m.in. z w/w uchwały Sądu Najwyższego z dnia 18 grudnia 1986r. (III PZP 78/86), że ocena prawna sądu pracy i ubezpieczeń społecznych w wyroku uchylającym decyzję organu rentowego wiąże zarówno organ rentowy, któremu sprawa została przekazana, jak i sąd przy ponownym rozpoznaniu sprawy (OSP 1988/3/48). Stanowisko to jest utrwalone i jednolite w judykaturze, a jako takie nie budzi wątpliwości w zakresie prawidłowej wykładni art.477 ^14a k.p.c. i skutków zastosowania tegoż przepisu przez sąd odwoławczy dla organu rentowego oraz ponownie rozpoznającego sprawę sądu powszechnego.

Obowiązkiem organu rentowego jest uwzględnienie okoliczności, że w związku z kwestią dopuszczalności stwierdzania podlegania obowiązkowi ubezpieczenia społecznego po upływie 10 lat od wymagalności ostatniej składki na to ubezpieczenie, organy administracji publicznej w swoich działaniach winny kierować się zasadą efektywności i celowości, które sprzeciwiają się prowadzeniu postępowań bezprzedmiotowych, a więc nie mogących zakończyć się wydaniem decyzji określającej prawa i obowiązki w stosunku do konkretnego podmiotu.

Zgodnie z art. 24 ust. 4 ustawy systemowej w brzmieniu obowiązującym przed zmianą dokonaną ustawą z dnia 16 września 2011r. o redukcji niektórych obowiązków obywateli i przedsiębiorców (Dz. U. nr 232, poz. 1378) należności z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne ulegają przedawnieniu po upływie 10 lat, licząc od dnia, w którym stały się wymagalne. Należności z tytułu składek stają się wymagalne, zgodnie z art. 47 ust. 1 pkt 3 ustawy systemowej, w terminie płatności przypadającym na 15 dzień następnego miesiąca. W niniejszej sprawie decyzja stwierdzająca, że ubezpieczona podlegała obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym z tytułu umowy zlecenia zapadła 22 czerwca 2012r., czyli znacznie po upływie dziesięcioletniego okresu od momentu wymagalności, co nastąpiło ostatecznie 15 stycznia 2010r.

Zobowiązanie składkowe, które uległo przedawnieniu, wygasa na podstawie art. 59 § 1 pkt 9 ustawy z 29 sierpnia 1997r. Ordynacja podatkowa (Dz.U. z 2012 r., poz. 749 ze zm.), stosowanego z mocy art. 31 i art. 32 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych do należności z tytułu składek. Przedawnienie należności z tytułu składek unormowane przepisami prawa ubezpieczeń społecznych, ze względu na odesłanie do prawa podatkowego w zakresie przedawnienia, prowadzi zatem do wygaśnięcia zobowiązania i zakończenia stosunku prawnego bez zaspokojenia wierzyciela.

Obowiązkiem organu jest także uwzględnienie, że w orzecznictwie sądów administracyjnych przyjmuje się, że wygasanie zobowiązań podatkowych na skutek przedawnienia oznacza, że pomimo niezaspokojenia wierzyciela stosunek zobowiązaniowy przestaje istnieć z mocy prawa. Dotyczy to nie tylko należności głównej, lecz wszelkich roszczeń pieniężnych wierzyciela, a więc także tych, które powstały jako odsetki za zwłokę. Wraz z upływem terminu przedawnienia stosunek prawny zobowiązania podatkowego wygasa bez względu na to, czy dłużnik podatkowy powoła się na nie. Przedawnienie uwzględniane jest bowiem z urzędu. Powyższe dotyczy wprawdzie zobowiązań podatkowych, lecz znajduje odpowiednie zastosowanie do zobowiązań z tytułu składek na ubezpieczenie społeczne z racji art.31 ustawy systemowej i w zakresie przez niego określonym.

Przenosząc powyższe na grunt rozpoznawanej sprawy wskazać należy, że organ rentowy pozbawiony jest możliwości dochodzenia od płatnika składek z tytułu obowiązku ubezpieczenia społecznego M. H. w związku z wykonywaniem przez nią pracy na podstawie umowy zlecenia, ponieważ, co nie budzi żadnych wątpliwości, zobowiązanie składkowe wygasło. Wobec tego wydanie decyzji objętej sporem nie mogło prowadzić do stwierdzenia obowiązku płatnika polegającego na opłaceniu składek na ubezpieczenia społeczne. Zważywszy zaś na zakres odwołania konieczne jest odniesienie się także do tego, czy ze względu na datę wydania decyzji dopuszczalne było statuowanie obowiązku odwołującego się w postaci przekazania dokumentów związanych z ubezpieczeniami społecznymi za okres objęty decyzją oraz czy na skutek wydania spornej decyzji w konkretnym kształcie okres nią objęty można uznać za okres ubezpieczenia z tytułu umowy zlecenia, biorąc przy tym pod uwagę wygaśnięcie zobowiązania składkowego.

Należy podkreślić, że postępowanie w sprawie podlegania ubezpieczeniom społecznym nie może być prowadzone w oderwaniu od tego, czy wydana w jego wyniku decyzja będzie służyć konkretyzacji uprawnień bądź obowiązków wyprowadzonych z prawa materialnego. Jeśli nie służy takiemu celowi to prowadzenie postępowania w sprawie podlegania ubezpieczeniom społecznym jest bezprzedmiotowe.

Organ rentowy wydając w niniejszej sprawie decyzję kwestie te całkowicie pominął i nie rozważył, przez jaki okres płatnik składek ma obowiązek przechowywać dokumenty związane z ubezpieczeniami społecznymi, nie rozważył także tego, czy po upływie terminu przedawnienia zobowiązań składkowych istnieje możliwość ustalenia zobowiązania z tego tytułu, a mimo to wydał decyzję o podleganiu ubezpieczeniom społecznym.

W ocenie Sądu Apelacyjnego, zważywszy na to, że ewentualne stwierdzenie bezprzedmiotowości postępowania w sprawie podlegania przez M. H. ubezpieczeniom społecznym z tytułu wykonywania umowy zlecenia na rzecz odwołującej się spółki, prowadzić musiałoby do umorzenia postępowania przed organem rentowym (art. 105 § 1 k.p.a. w związku z art. 123 ustawy systemowej), koniecznym jest uchylenie nie tylko zaskarżonego wyroku ale i poprzedzającej go decyzji, ponieważ w zakresie kompetencji sądu ubezpieczeń społecznych pierwszej instancji nie mieści się dopuszczalność uchylenia decyzji organu rentowego.

W związku z powyższym celowym jest powołanie się na wyrok 7 sędziów Naczelnego Sądu Administracyjnego z 28 czerwca 2010r. wydany w sprawie o sygn. akt I FPS 5/09 (LEX 604178), w którego uzasadnieniu stwierdzono, że nie może budzić żadnych wątpliwości to, że po upływie terminu przedawnienia określonego w art. 70 § 1 Ordynacji podatkowej w sytuacji, gdy zobowiązanie podatkowe wcześniej nie wygasło na skutek jego zapłaty, niedopuszczalne jest wydawanie decyzji określającej zobowiązanie podatkowe. Nie istnieje już stosunek prawny, nie ma zatem konieczności weryfikowania treści zobowiązania podatkowego. Skarb Państwa nie ma już żadnego interesu prawnego we wszczynaniu i prowadzeniu takiego postępowania, które z punktu widzenia interesów budżetowych państwa może tylko generować koszty, bez perspektyw wpływu środków.

W motywach tego rozstrzygnięcia Naczelny Sąd Administracyjny zwrócił uwagę na funkcję gwarancyjną instytucji przedawnienia dla podatnika. Na skutek upływu terminu przedawnienia następuje bowiem stabilizacja sytuacji prawnej podatnika. Nabywa on pewności, że jego stosunek zobowiązaniowy w sferze publicznoprawnej nie ulegnie już zmianie. Z drugiej strony organy administracji publicznej, które w okresie biegu terminu przedawnienia nie podjęły stosownych działań prawnych, pozbawione są możliwości ingerencji w prawa i obowiązki podatnika. Następuje więc, po obu stronach nieistniejącego już zobowiązania podatkowego, stan pewności w zakresie wzajemnych zobowiązań i uprawnień. Istotne znaczenie w prawie podatkowym instytucji przedawnienia jako zastrzeżonej na rzecz dłużnika, według NSA, związane jest z brakiem równości stron stosunku prawnego w tej dziedzinie prawa, wobec czego podatnik może powoływać się na dobrodziejstwa płynące z instytucji przedawnienia, ale takiego uprawnienia nie posiada organ podatkowy, który nie może czerpać korzyści z faktu, że w terminie przedawnienia nie zdołał wydać ostatecznej decyzji określającej zobowiązanie podatkowe.

Pogląd powyższy został podtrzymany przez Naczelny Sąd Administracyjny w Warszawie w uchwale 7 sędziów Naczelnego Sądu Administracyjnego z 3 grudnia 2012r. I FPS 1/12 (LEX 1228103), w której stwierdzono, że jest niedopuszczalne, aby w sposób nieograniczony po upływie terminu przedawnienia zobowiązania podatkowego organy mogły prowadzić postępowanie i orzekać o wysokości tego zobowiązania, jeśli wcześniej podatnik zapłacił już podatek.

W ocenie Sądu Apelacyjnego, w konsekwencji wygaśnięcia na skutek przedawnienia zobowiązania składkowego następuje prekluzja ustalania należnych składek. Pojęciem składek należnych posługuje się art. 40 ust. 1 pkt 1 i ust. 1b ustawy systemowej. Z mocy art. 40 ust. 1 pkt 1 tej ustawy na koncie ubezpieczonego niebędącego płatnikiem składek ewidencjonuje się informacje o zwaloryzowanej wysokości składek należnych na ubezpieczenie emerytalne, z wyłączeniem składek podlegających odprowadzeniu do otwartego funduszu emerytalnego i zewidencjonowaniu na subkoncie, o którym mowa w art. 40a. W odniesieniu do tych ostatnich kategorii składek na koncie ubezpieczonego niebędącego płatnikiem ewidencjonuje się informacje o zwaloryzowanej wysokości należnych składek na otwarte fundusze emerytalne.

Tak zatem warunkiem zewidencjonowania informacji o wysokości zwaloryzowanych składek dla ubezpieczonego niebędącego płatnikiem składek jest ich „należność” a nie opłacenie, która jednakże nie może zostać stwierdzona po upływie przedawnienia ze względu na skutek przypisany tej instytucji w odpowiednio stosowanym prawie podatkowym, a więc wygaśnięcia zobowiązania z mocy prawa z konsekwencjami w postaci braku możliwości czynienia ustaleń w zakresie zobowiązania, które przestało istnieć. Nieustalonego co do wysokości zobowiązania nie można zatem zewidencjonować na koncie osoby podlegającej ubezpieczeniom społecznym.

Dopełnieniem powyższych rozważań jest, podzielane przez Sąd Apelacyjny orzekający w niniejszej sprawie, stanowisko wyrażone w motywach postanowienia wydanego przez Sąd Najwyższy w dniu 29 maja 2013r. (w sprawie o sygn. akt II UZ 38/13; LEX nr 1380939), w których zawarta została teza, że postępowanie przed organem rentowym nie może być bezprzedmiotowe. Wszczęcie postępowania ma na celu doprowadzenie do takiego rozstrzygnięcia sprawy decyzją, która skonkretyzuje podmiotowo i przedmiotowo, a więc w odniesieniu do konkretnej osoby, jak też w sprawie konkretnej przedmiotowo, uprawnienia i obowiązki wyprowadzone z przepisów obowiązującego w dacie orzekania (rozstrzygania sprawy) prawa materialnego. W przypadku, gdy zachodzą przeszkody do tego, aby takie prawa i obowiązki określić w odniesieniu do konkretnego podmiotu, należy mówić o bezprzedmiotowości postępowania, a w konsekwencji niemożliwości wydania merytorycznej decyzji orzekającej o tych prawach i obowiązkach.

W omawianej sprawie, na bazie analogicznego jak w rozpatrywanej sprawie stanu faktycznego, Sąd Najwyższy wyraził pogląd, że w takiej sytuacji konieczne jest podjęcie rozważań odnoszących się do okresu, przez który płatnik składek ma obowiązek przechowywać dokumenty związane z ubezpieczeniem, a także do tego, czy po upływie terminu przedawnienia zobowiązań składkowych istnieje możliwość ustalenia wysokości zobowiązania z tego tytułu, co z kolei ma bezpośredni wpływ na kwestię uznania tego okresu za okres ubezpieczenia.

Jak bowiem trafnie stwierdził Sąd Najwyższy w motywach przywołanego postanowienia: obowiązek ubezpieczenia nie jest tożsamy z okresem ubezpieczenia, który jest uzależniony od opłacania składki lub zwolnienia z obowiązku opłacania składki (por. art. 6 ust. 1 pkt 1 ustawy emerytalnej). Prawo do świadczeń z ubezpieczeń społecznych jest zaś uzależnione od posiadania wymaganego okresu ubezpieczenia (składkowego lub nieskładkowego), a nie od obowiązku podlegania ubezpieczeniu (por. art. 5 ust. 1 pkt 1 ustawy emerytalnej). I choć z art. 5 ust. 4 ustawy emerytalnej wynika a contrario, że przy ustalaniu prawa do emerytury i renty dla osoby niebędącej płatnikiem składek na własne ubezpieczenia podlega uwzględnieniu okres, za który nie zostały opłacone składki, mimo podlegania obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym w tym okresie, to jednak ocenie musi być poddane to, czy dotyczy to również okresu, odnośnie do którego wysokości składek w ogóle nie można ustalić. Jeżeli bowiem wymiar składek, które wygasły, nie może zostać dokonany (por. wyrok Sądu Najwyższego z 11 sierpnia 2010r., II UK 377/09, OSNP 2011 nr 23 - 24, poz. 307), to takiego nieustalonego co do wysokości zobowiązania nie można zewidencjonować na koncie osoby podlegającej ubezpieczeniom społecznym nawet jako składek należnych (por. art. 40 ust. 1 pkt 1 ustawy systemowej), czy też przedawnionych (por. art. 40 ust. 1b ustaw systemowej), co nie tylko uniemożliwia przyjęcie ich za podstawę obliczenia emerytury dla osób urodzonych po 31 grudnia 1948r. (por. art. 25 ust. 1 ustawy emerytalnej), ale i nasuwa zasadniczą wątpliwość w kwestii uwzględnienia takiego okresu jako okresu składkowego przy ustalaniu prawa do świadczeń z ubezpieczeń społecznych.

Uwzględniając powyższe rozważania Sąd Apelacyjny uznał, że wobec całkowitego pominięcia wskazanych wyżej okoliczności przez organ rentowy przy wydawaniu zaskarżonej decyzji, jak również przez sąd pierwszej instancji rozpoznający odwołanie, konieczne jest zastosowanie w niniejszej sprawie art.477 ^14a k.p.c.

Rozpoznając sprawę ponownie organ rentowy będzie miał na uwadze, jeśli chodzi o stwierdzenie obowiązku przekazania dokumentów związanych z ubezpieczeniami społecznymi za okres objęty decyzją, że skarżąca od początku postępowania powołuje się na faktyczny i trwały brak możliwości wykonania takiego obowiązku w związku z brakiem dokumentów związanych ze stosunkiem prawnym zlecenia stanowiącym tytuł ubezpieczenia. W ocenie Sądu Apelacyjnego, zasadne jest w tym względzie powoływanie się przez skarżącą na przepis art. 47 ust. 3c ustawy systemowej, którego brzmienie w okresie od 1 stycznia 2003r. do 1 stycznia 2012r. było następujące: „Kopie deklaracji rozliczeniowych i imiennych raportów miesięcznych oraz dokumentów korygujących te dokumenty płatnik składek zobowiązany jest przechowywać przez okres 10 lat od dnia ich przekazania do wskazanej przez Zakład jednostki organizacyjnej Zakładu, w formie dokumentu pisemnego lub elektronicznego.” Jeśli bowiem obowiązek przechowywania dokumentacji dotyczącej ubezpieczeń społecznych był 10 letni, to przy braku uregulowań w zakresie przechowywania dokumentów związanych ze stosunkiem zlecenia, po upływie 10 lat płatnik nie musi dysponować dokumentami niezbędnymi dla wykonania nałożonego na niego, w uzasadnieniu zaskarżonej decyzji, zobowiązania.

Rozpoznając zatem sprawę ponownie, organ rentowy ma obowiązek rozważyć i ocenić, jakie znaczenie dla bytu postępowania w ogóle i ewentualnie treści rozstrzygnięcia ma zaistniały w niniejszej sprawie upływ czasu od momentu powstania wymagalności zobowiązania składkowego.

Organ powinien zwrócić też uwagę na pogląd wyrażony przez Sąd Najwyższy w wyroku z 11 sierpnia 2010r. w sprawie o sygn. II UK 377/09 (OSNP 2011/23-24/307; LEX nr 661526), w myśl którego ubezpieczony nie może dochodzić zmiany podstawy wymiaru składki na ubezpieczenie społeczne, jeżeli od obliczenia i pobrania składek minął termin przedawnienia należności z tytułu składek określony w art. 24 ust. 4 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych.

Mając zatem na uwadze powyższe Sąd Apelacyjny na podstawie art. 477 ^14a k.p.c. orzekł jak w pkt I wyroku.

Orzeczenie o kosztach postępowania z uwagi na przegraną organu rentowego uzasadnia art. 98 k.p.c. ustanawiający zasadę odpowiedzialności za wynik procesu.

Sędziowie: PRZEWODNICZĄCY:

(...)

(...)