Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 20 maja 2014 r.

Sąd Apelacyjny w Szczecinie - Wydział III Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 20 maja 2014 r. w Szczecinie

sprawy R. S.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w S.

o datę wypłaty emerytury, stwierdzenie odpowiedzialności organu rentowego i odsetki

na skutek apelacji ubezpieczonego

od wyroku Sądu Okręgowego w Szczecinie VII Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

z dnia 23 lipca 2013 r. sygn. akt VII U 476/10

oddala apelację.

SSA Romana Mrotek SSA Urszula Iwanowska SSA Jolanta Hawryszko

Sygn. akt III AUa 939/13

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 26 stycznia 2010 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych, wykonując prawomocny wyrok Sądu Okręgowego w Szczecinie, przyznał R. S. prawo do emerytury z tytułu wykonywania pracy w warunkach szczególnych poczynając od (...) r., to jest od daty osiągnięcia wieku emerytalnego 60 lat. Jednocześnie w oparciu o przepis art. 103 ust. 2a ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (dalej jako: „ustawa emerytalna”), wobec kontynuowania przez ubezpieczonego zatrudnienia bez uprzedniego rozwiązania stosunku pracy z pracodawcą, na rzecz którego wykonywał je bezpośrednio przed dniem nabycia prawa do emerytury, organ rentowy wypłatę świadczenia zawiesił.

W odwołaniu od tej decyzji, powołując się na przebieg trwającego od 2003 r. postępowania przed organem rentowym oraz przed sądami i wskazując na liczne błędy organu rentowego skutkujące nieprzyznaniem skarżącemu prawa do emerytury we właściwym czasie (czyli w czerwcu 2003 r.), R. S. zakwestionował słuszność zastosowania wobec niego przepisu art. 103 ust. 2a ustawy emerytalnej.

Ponadto decyzją z dnia 10 stycznia 2012 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych odmówił R. S. wypłaty odsetek od decyzji z 9 czerwca 2005 r., wskazując na zasadność zastosowania wobec ubezpieczonego instytucji zawieszenia wypłaty świadczenia z uwagi na nierozwiązanie stosunku pracy.

R. S. w odwołaniu od tej decyzji domagał się odsetek od 2003 r. Ubezpieczony ponownie nie zgodził się z koniecznością zawieszenia wypłaty emerytury.

Postanowieniem Sądu Okręgowego w Szczecinie z dnia 19 marca 2013 r. sprawy z odwołań od obu tych decyzji połączone zostały do wspólnego rozpoznania i wyrokowania.

Precyzując ostatecznie swoje stanowisko w piśmie procesowym z dnia 8 lipca 2013 r. R. S. wskazał, iż domaga się:

- wypłaty przyznanej wstecz prawomocnym wyrokiem sądu emerytury od (...) r. wraz z należnymi odsetkami,

- w oparciu o przepis art. 118 ustawy emerytalnej oceny postępowania organu rentowego od 2003 r.

Zakład Ubezpieczeń Społecznych wniósł o oddalenie odwołań.

Wyrokiem z dnia 23 lipca 2013 r. Sąd Okręgowy w Szczecinie, VII Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych oddalił odwołania R. S. od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału w S. z dnia 26 stycznia 2010 r. oraz z dnia 10 stycznia 2012 r. (pkt I), a także zasądził od ubezpieczonego na rzecz organu rentowego zwrot kosztów zastępstwa procesowego (pkt II).

Sąd pierwszej instancji ustalił, że R. S. (ur. (...)) wniosek o emeryturę złożył w dniu 2 czerwca 2003 r. Do wniosku dołączył między innymi świadectwo pracy w (...) w S. stwierdzające zatrudnienie ubezpieczonego w okresie od 12 stycznia 1977 r. do 30 kwietnia 1992 r. z 4 maja 1992 r. oraz świadectwo wykonywania pracy w warunkach szczególnych stwierdzające, iż R. S., jako maszynista koparki, w okresie od 16 maja 1977 r. do 30 kwietnia 1992 r. stale i w pełnym wymiarze czasu pracy wykonywał pracę maszynisty spycharko–koparki wymienioną w wykazie A, dział V, pozycja 3, pkt 2 -21 załącznika nr 1 do zarządzenia nr 17 Ministra Górnictwa i Energetyki. Decyzją z dnia 8 sierpnia 2003 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych odmówił wnioskodawcy prawa do emerytury z tytułu zatrudnienia w szczególnych warunkach. Wskazał bowiem, iż o ile wnioskodawca wykazał ponad 25-letni ogólny okres ubezpieczenia oraz osiągnął wiek emerytalny 60 lat, to jednak udowodnił tylko 14 lat, 11 miesięcy i 16 dni okresu pracy w warunkach szczególnych (zatrudnienie od 16 maja 1977 r. do 30 kwietnia 1992 r. w (...) w S. w charakterze maszynisty koparki). Po rozpoznaniu odwołania R. S. w dniu 14 lipca 2004 r. Sąd Okręgowy wydał w sprawie o sygn. VII U 3947/03 wyrok oddalający odwołanie. Na skutek apelacji ubezpieczonego Sąd Apelacyjny w Poznaniu w sprawie o sygn. III AUa 2223/04 wyrokiem z dnia 9 sierpnia 2006 r. uchylił wyrok sądu pierwszej instancji i przekazał sprawę Sądowi Okręgowemu do ponownego rozpoznania.

Niezależnie od tego postępowania w dniu 24 września 2004 r. R. S. złożył w Zakładzie Ubezpieczeń Społecznych Oddział w S. nowy dokument w postaci świadectwa wykonywania pracy w warunkach szczególnych wystawiony przez Przedsiębiorstwo (...) spółkę z o.o. w S.. Świadectwo to stwierdzało, iż R. S. od 1 maja 1992 r. i nadal świadczy pracę w spółce jako operator urządzeń przeładunkowych, zaliczaną do prac w warunkach szczególnych wymienionych w wykazie „B” dział II, pozycja 5. Pierwotnie organ rentowy w dniu 21 marca 2005 r. wydał decyzję o odmowie przyznania R. S. prawa emerytury. Nadal jednak prowadził postępowanie wyjaśniające i po przedłożeniu przez spółkę (...) w dniu 1 kwietnia 2005 r. nowego świadectwa wykonywania przez R. S. pracy w warunkach szczególnych (stwierdzające, iż ubezpieczony od 1 maja 1992 r. do chwili obecnej świadczy pracę w spółce jako operator dźwigu i koparki, wymienioną w wykazie A Dział VIII pozycja 1) Zakład Ubezpieczeń Społecznych decyzją z dnia 9 czerwca 2005 r. przyznał prawo do wcześniejszej emerytury poczynając od 1 września 2004 r., to jest od miesiąca, w którym, jako okres pracy w warunkach szczególnych, ubezpieczony wskazał również na okres jego pracy w spółce (...). Jednocześnie, wobec kontynuowania zatrudnienia we wskazanej wyżej spółce, organ rentowy, w oparciu o przepis art. 103 ust. 2a ustawy emerytalnej, zawiesił wypłatę przyznanego świadczenia. Wypłata emerytury podjęta została dopiero od 15 czerwca 2005 r., to jest od momentu ustania zatrudnienia R. S. w spółce (...) i złożenia przezeń w Zakładzie Ubezpieczeń Społecznych świadectwa pracy.

W wyniku ponownego rozpoznania sprawy pod sygnaturą VII U 2953/06 Sąd Okręgowy w Szczecinie uznał, że również i okres pracy w charakterze pomocnika maszynisty winien być wliczony do okresu pracy w warunkach szczególnych i wyrokiem z dnia 23 maja 2007 r. zmienił decyzję organu rentowego z 8 sierpnia 2003 r. i przyznał R. S. prawo do emerytury w wieku obniżonym poczynając już od (...), to jest od ukończenia przezeń 60-go roku życia. Apelację od powyższego wyroku wywiódł Zakład Ubezpieczeń Społecznych, w wyniku czego Sąd Apelacyjny w Szczecinie w sprawie o sygn. III AUa 763/07 w dniu 17 stycznia 2008 r. zmienił zaskarżony wyrok Sądu Okręgowego w Szczecinie i oddalił odwołanie R. S.. Sąd drugiej instancji nie podzielił zapatrywań Sądu Okręgowego, że stanowiska pomocnika maszynisty oraz maszynisty były identyczne. Rozpoznając skargę kasacyjną R. S. Sąd Najwyższy wyrok Sądu Apelacyjnego uchylił i przekazał sprawę do ponownego rozpoznania. Sąd Najwyższy zgodził się bowiem ze twierdzeniem, że za pracę w warunkach szczególnych może być uznana również praca świadczona w trakcie zdobywania kwalifikacji i umiejętności zawodowych. Jednocześnie też Sąd Najwyższy wskazał na fakt istnienia (w dacie wyrokowania przez Sąd Apelacyjny) decyzji z dnia 9 czerwca 2005 r., przyznającej ubezpieczonemu prawo do emerytury. Po ponownym rozpoznaniu sprawy (nowa sygn. III AUa 188/09) Sąd Apelacyjny w Szczecinie wyrokiem z dnia 9 czerwca 2009 r. oddalił apelację organu rentowego i tym samym utrzymał w mocy wyrok Sądu Okręgowego w Szczecinie z dnia 23 maja 2007 r., przyznający R. S. prawo do emerytury poczynając od 17 czerwca 2003 r. po uwzględnieniu okresu pracy w charakterze pomocnika maszynisty, jako okresu pracy w warunkach szczególnych.

Ponadto w dniu 7 lipca 2009 r. Sąd Apelacyjny w Szczecinie, po rozpoznaniu wniosku R. S., odmówił uzupełnienia wyroku z 9 czerwca 2009 r. o stwierdzenie odpowiedzialności organu rentowego za nieustalenie ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania decyzji z 8 sierpnia 2003 r. oraz odrzucił żądanie w zakresie orzeczenia o odsetkach ustawowych od przyznanego świadczenia emerytalnego oraz nakazania organowi rentowemu wypłaty świadczenia bez możliwości jego zawieszenia. R. S. wywiódł do Sądu Najwyższego skargę kasacyjną, która w dniu 28 kwietnia 2010 r. (sygn. II UK 330/09) została jako bezzasadna oddalona.

W wykonaniu wyroku sądu o przyznaniu ubezpieczonemu prawa do emerytury od dnia (...), organ rentowy wydał decyzję z dnia 26 stycznia 2010 r. Jednocześnie, wobec kontynuowania zatrudnienia w spółce (...) organ rentowy, w oparciu o przepis art. 103 ust. 2a ustawy emerytalnej, zawiesił wypłatę przyznanego R. S. świadczenia za okres od przyznania tego prawa do dnia 14 czerwca 2005 r., czyli do dnia ustania stosunku pracy. Decyzja ta została przez ubezpieczonego zaskarżona, a odwołanie od niej jest przedmiotem niniejszego postępowania.

Decyzją z dnia 19 stycznia 2012 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych odmówił R. S. wypłaty odsetek od decyzji z 9 czerwca 2005 r. wobec prawidłowego zawieszenia wypłaty emerytury na skutek kontynuowania zatrudnienia. Również i ta decyzja jest przedmiotem niniejszego postępowania.

Sąd Okręgowy uznał oba odwołania za bezzasadne i oddalił je. Wskazał przy tym, że w dacie ubiegania się przez ubezpieczonego o prawo do wcześniejszej emerytury obowiązywało rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie postępowania o świadczenia emerytalno-rentowe i zasad wypłaty tych świadczeń (dalej jako „rozporządzenie z 1983 r.”) , które w § 4 ust. 3 stanowiło, co wniosek wszczynający postępowanie przed organem rentowym powinien zawierać i że do wniosku powinny być dołączone - w zależności od rodzaju żądanych świadczeń - odpowiednie dokumenty lub oświadczenia stwierdzające okoliczności uzasadniające przyznanie tego świadczenia. Ponadto § 21 ust. 1 stanowił, iż środkiem dowodowym, stwierdzającym okresy zatrudnienia, są pisemne zaświadczenia zakładów pracy, wydane na podstawie posiadanych dokumentów, oraz legitymacje ubezpieczeniowe, a także inne dowody z przebiegu ubezpieczenia. Jeżeli natomiast pracownik ubiegał się o przyznanie emerytury lub renty z tytułu zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, zaświadczenie zakładu pracy powinno było stwierdzać charakter i stanowisko pracy w poszczególnych okresach oraz inne okoliczności, od których jest uzależnione przyznanie takiej emerytury lub renty. Z kolei w myśl § 2 ust. 1 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, okresy pracy w warunkach szczególnych stwierdza zakład pracy, na podstawie posiadanej dokumentacji, w świadectwie wykonywania prac w szczególnych warunkach.

Ubiegający się o emeryturę w obniżonym wieku R. S. złożył co prawda świadectwo wykonywania pracy w warunkach szczególnych, jednak pracodawca nie wskazywał w nim na fakt świadczenia przezeń pracy w warunkach szczególnych od momentu podjęcia zatrudnienia, czyli od 12 stycznia 1977 r., ale od 15 maja 1977 r., kiedy to R. S. przestał pracować jako pomocnik maszynisty.

W ocenie sądu pierwszej instancji decyzja organu rentowego z 8 sierpnia 2003 r., odmawiająca ubezpieczonemu prawa do emerytury była zatem prawidłowa, gdyż na moment złożenia wniosku o prawo do emerytury R. S. udowodnił jedynie 14 lat, 11 miesięcy i 16 dni pracy w warunkach szczególnych, zamiast wymaganych 15 lat. Dopiero przeprowadzone przed Sądem Okręgowym szerokie postępowanie dowodowe (zeznania świadków, ich akta emerytalne, akta osobowe), a więc takie postępowanie, jakie nie mogło być, stosownie do przepisów rozporządzenia z 1983 r., przeprowadzone przed organem rentowym, umożliwiło wydanie wyroku z dnia 23 maja 2007 r., przyznającego ubezpieczonemu praco do emerytury po uwzględnieniu okresu pracy w charakterze pomocnika maszynisty. W konsekwencji Sąd Okręgowy nie uznał, aby materiał dowodowy zgromadzony w postępowaniu przed organem rentowym był kompletny, wyjaśniał wszystkie istotne okoliczności sprawy, a tym samym dawał podstawy do przyznania R. S. prawa do wcześniejszej emerytury już w czerwcu 2003 roku. Mimo ostatecznego przyznania wnioskowanego świadczenia, nie można zarzucać organowi rentowemu błędu przy interpretacji i ocenie stanu faktycznego i prawnego. Wobec czego sąd pierwszej instancji nie uznał odpowiedzialności organu rentowego z art. 118 ustawy emerytalnej generującej konieczność wypłaty odsetek. Zakład Ubezpieczeń Społecznych nie ponosi bowiem odpowiedzialności za brak wypłaty świadczeń w terminach przewidzianych w przepisach dotyczących ich przyznawania i wypłacania.

W dalszej kolejności Sąd Okręgowy podniósł, że zasadą jest, iż pracownikowi, który nabył prawo do wcześniejszej emerytury nie może otrzymywać równocześnie świadczenia z tytułu utraty zdolności do dotychczasowej pracy i wynagrodzenia z tytułu kontynuowania zatrudnienia. Prawo do emerytury ulega zatem zawieszeniu, jeżeli emeryt nie rozwiąże wszystkich stosunków pracy, w których pozostawał bezpośrednio przed dniem nabycia prawa do emerytury (art. 103 ust. 2a ustawy emerytalnej). Ponadto zgodnie z art. 129 ust. 1 ustawy emerytalnej, świadczenia wypłaca się poczynając od dnia powstania prawa do tych świadczeń, nie wcześniej jednak niż od miesiąca, w którym zgłoszono wniosek lub wydano decyzję z urzędu.

Zdaniem sądu pierwszej instancji R. S. składając wniosek o emeryturę i pozostając w zatrudnieniu w (...) spółce z ograniczoną odpowiedzialnością w S. dał podstawę do zastosowania art. 103 ust. 2a ustawy emerytalnej do czasu rozwiązania stosunku pracy. Sytuacji tej nie zmieniał fakt, że postępowanie przed organem rentowym trwało długi czas. W czerwcu 2003 r., a więc w dacie, kiedy R. S. nabył ostatecznie prawo do wcześniejszej emerytury, istniał obowiązek zawieszenia wypłaty emerytury w przypadku kontynuowania zatrudnienia. Przy czym dla nabycia prawa do świadczenia nie miało znaczenia, kiedy wydana została decyzja, ani tym bardziej – kiedy została ona ubezpieczonemu doręczona. Decyzja o przyznaniu prawa do świadczenia ma bowiem charakter deklaratoryjny, natomiast prawo do świadczeń strona uzyskuje z momentem spełnienia wszelkich ustawowych przesłanek.

Sąd pierwszej instancji argumenty obu odwołań R. S. uznał za chybione i nie znalazł podstaw do stwierdzenia odpowiedzialności organu rentowego w oparciu o przepis art. 118 ustawy emerytalnej, wobec uznania, iż to ubezpieczony, ubiegając się o prawo do emerytury, nie udokumentował w sposób prawem przewidziany i nie budzący wątpliwości spełnienia wszystkich ustawowych kryteriów. Zawieszenie wypłaty emerytury, wobec jednoznacznego brzmienia przepisu art. 103 ust. 2 a ustawy emerytalnej, uznał Sąd Okręgowy za trafne. Ponadto wobec zawieszenia wypłaty emerytury (do 14 czerwca 2005 r.) brak było świadczenia, od którego można byłoby następnie domagać się odsetek za opóźnienie w wypłacie. A zatem o bezzasadności żądania odsetek świadczyło w ocenie Sądu Okręgowego: brak podstaw do zastosowania wobec organu rentowego reżimu odpowiedzialności z art. 118 ustawy emerytalnej, wobec niestwierdzenia zawinionego działania, a także prawidłowość zastosowania normy z art. 103 ust. 2a ustawy emerytalnej.

Apelację od powyższego wyroku wywiódł R. S., który zaskarżył rozstrzygnięcie w całości zarzucając mu:

1. naruszenie prawa materialnego, tj. art. 129, art. 143, art. 103 § 2a ustawy z emerytalnej oraz przepisu art. 85 ust. 1 s.u.s. w zw. z art. 118 ust. 1 ustawy emerytalnej poprzez ich błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie nie uwzględniające obowiązującej, aktualnej wykładni powyższych przepisów;

2. naruszenie prawa materialnego, tj. art. 85 s.u.s. w zw. z art. 118 ust. 1a ustawy emerytalnej poprzez ich niewłaściwe zastosowanie i uznanie, że za opóźnienie w ustaleniu świadczenia organ rentowy nie ponosi odpowiedzialności,

3. naruszenie prawa procesowego, tj. art. 118 ustawy emerytalnej poprzez pomijanie i sankcjonowanie wykazanych i udowodnionych przez R. S. błędów organu rentowego,

4. naruszenie przepisów postępowania, tj. art. 217 k.p.c. poprzez nieodniesienie się do wskazywanych przez ubezpieczonego okoliczności faktycznych i dowodów,

5. naruszenie art. 233 § 1 k.p.c. polegające na braku wszechstronnego rozważenia materiału dowodowego, co doprowadziło do sprzecznych ustaleń z treścią zebranego materiału dowodowego.

Wskazując na powyższe zarzuty skarżący, wniósł o zmianę wyroku sądu pierwszej instancji poprzez uchylenie decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych z dnia 26 stycznia 2010 r. oraz z dnia 10 stycznia 2012 r. i wypłatę emerytury od dnia (...) wraz z należnymi odsetkami ustawowymi; a także o zasądzenie od organu rentowego zwrotu kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego poniesionych przez R. S..

W bardzo obszernym uzasadnieniu apelacji podniesiono miedzy innymi, że w ocenie ubezpieczonego dowody załączone w 2003 r. do wniosku o emeryturę były wystarczające do przyznania świadczenia, do czego jednak nie doszło wyłącznie z powodu błędów organu rentowego. W odczuciu skarżącego w swym wyroku Sąd Okręgowy nie poddał ocenie żadnych uchybień organu rentowego od lat wykazywanych przez ubezpieczonego w pismach procesowych, ale to R. S. obarczono błędami, których nie popełnił. Skarżący podkreślił, że domaga się, łącznie z wypłatą świadczenia, ustawowych odsetek i uwzględnienia art. 118 ust. 1a ustawy emerytalnej. Zdaniem ubezpieczonego Zakład Ubezpieczeń Społecznych podejmując decyzję z dnia 8 sierpnia 2003 r. (wcześniej z 20.06.2003 r., następnie z 21.03.2005 r.) o odmowie przyznania emerytury, znał wszystkie okoliczności w sprawie. Bowiem z dokumentów załączonych przez ubezpieczonego do wniosku o przyznanie świadczenia w 2003 r. wynikały wszelkie niezbędne okoliczności dowodzące istnienia uprawnienia do przyznania emerytury, a okres pracy w szczególnych warunkach był blisko dwukrotnie wyższy od wymaganego. W związku z powyższym organ rentowy ponosi odpowiedzialność, o której mowa w art. 118 ust. 1a ustawy emerytalnej w związku z art. 85 ust. 1 s.u.s. R. S. podkreślił, że przyznana emerytura przysługuje nawet bez 11-letniego okresu pracy w szczególnych warunkach w spółce (...), uwzględnionego przez organ w decyzji z 09.06.2005 r. Podstawą rozstrzygnięcia jest praca w szczególnych warunkach świadczona przez powoda w (...) w S. jako maszynista koparki w pełnym wymiarze godzin w okresie od 12.01.1977 r. do 30.04.1992 r. (15 lat, 3 miesiące 19 dni.). Na powyższą pracę wskazał bowiem pracodawca w świadectwie z dnia 04.05.1992 r. Ponadto ubezpieczony za krzywdzące uznał stanowisko Sądu Okręgowego, że nie ma znaczenia, z jakich powodów składając wniosek już w 2003 r. nie wykazał okresu pracy w spółce (...), jako okresu w szczególnych warunkach. R. S. uważa, że organ rentowy świadomie wprowadził go w tym zakresie w błąd. W ocenie skarżącego sąd powinien ocenić postępowanie organu, nie na dzień złożenia wniosku w 2003 r. lecz uwzględnić zachowanie Zakładu Ubezpieczeń Społecznych w toku ponad dziesięcioletniego procesu.

W dalszej kolejności w apelacji podniesiono, że błędne jest przyjęcie przez sąd zasadności zastosowania wobec ubezpieczonego przepisu art. 103 ust. 2a ustawy emerytalnej i uznanie za obligatoryjne zawieszenie wypłaty świadczenia. Stosując przez analogię pogląd wyrażony w uchwale Sądu Najwyższego z 7 maja 2008 r., sygn. II UZP 2/08, OSNP 2008/21-22/321) R. S. podnosił, że przepis art. 103 ust 2a ustawy emerytalnej dotyczył osób, które otrzymały decyzję przyznającą świadczenie z pouczeniem o okolicznościach powodujących zawieszenie jej wypłaty, co mogłoby ewentualnie wystąpić w przyszłości. Przesłanka zawieszenia prawa do emerytury jest w pełni zależna od swobodnego wyboru dokonanego przez ubezpieczonego. Skoro R. S. otrzymał prawo do emerytury wstecz, takiego wyboru podjąć nie mógł.

Na uznanie odpowiedzialności Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, o której mowa w art. 118 ust. 1a ustawy emerytalnej w zw. z art. 85 ust. 1 s.u.s., mają w ocenie skarżącego wpływ popełnione przez organ rentowy błędy, tj.:

- naruszenie art. 9 k.p.a. oraz § 3 rozporządzenia z 1983 r. w sprawie o postępowania o świadczenia emerytalno-rentowe;

- udzielenie sprzecznej z uchwałą Sądu Najwyższego z dnia 13 lutego 2002 r. (sygn. akt III ZP 30/2001) informacji o nie przyjmowaniu świadectw o wykonywaniu pracy w szczególnych warunkach od prywatnego pracodawcy;

- nie przeprowadzenie postępowania wyjaśniającego, brak oceny merytorycznej wszystkich załączonych dokumentów;

- nie uwzględnienie świadectwa pracy wydanego przez pracodawcę, tj. (...) (wydane natychmiast po rozwiązaniu stosunku pracy z dnia 04.05.1992 r. o wykonywaniu pracy na stanowisku maszynisty koparki stale w pełnym wymiarze godzin od 12.01.1977 r. do 30.04.1992 r., tj. 15 lat, 3 miesiące i 16 dni);

- nie odniesienie się do przedłożonych dowodów poświadczających ponad 11-letni okres pracy w spółce (...) na stanowisku operatora maszyn przeładunkowych wykonywanej od maja 1992 r., co stanowiło pracę w szczególnych warunkach;

- nie nadanie biegu odwołaniu od odmownej decyzji z dnia 20 czerwca 2003 r. i wydanie kolejnej decyzji odmownej z dnia 8 sierpnia 2003 r.;

- bezpodstawnie odesłanie do Sądu Apelacyjnego w Poznaniu przedłożonego we wrześniu 2004 r. świadectwa pracy z 06.09.2004 r., podczas gdy nie był to dowód na okoliczność nieznaną organowi rentowemu do tej pory;

- nie wydanie przez 9 miesięcy decyzji przyznającej emeryturę,

- wydanie decyzji odmawiającej prawa do emerytury pomimo przeprowadzenia kontroli w dniu 10 lutego 2005 r. w spółce (...);

- nie nadaje biegu wniesionemu w dniu 21 marca 2005 r. w trybie art. 4779 § 4 k.p.c. odwołaniu;

- wydanie w dniu 25 marca 2005 r. trzeciej z kolei decyzji odmawiającej przyznania emerytury oraz wydanie rozstrzygnięcia odmiennego od wyników przeprowadzonej kontroli oraz nieuwzględniającej § 4 ust. 3 rozporządzenia z 1983 r.

W odpowiedzi na apelację R. S. Zakład Ubezpieczeń Społecznych wniósł o oddalenie apelacji w całości.

Sąd Apelacyjny zważył co następuje:

Apelacja R. S. okazała się nieuzasadniona. Sąd drugiej instancji podziela stanowisko Sądu Okręgowego, że brak jest podstaw do obarczania organu rentowego odpowiedzialnością za nie wydanie decyzji o prawie do świadczenia bezpośrednio po wpłynięciu wniosku o emeryturę w 2003 r. Ponadto zasadne było wydanie w dniu 26 stycznia 2010 r. decyzji, na podstawie której przyznano ubezpieczonemu emeryturę od 17 czerwca 2003 r., jednocześnie zawieszając jej wypłatę do dnia 14 czerwca 2005 r. Ponadto wskazać należy, że również odmowa wypłaty odsetek od niewypłaconego świadczenia była prawidłowa.

Sad Apelacyjny podziela wszystkie ustalenia i rozważania zawarte w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku bez potrzeby ich ponownego przytaczania.

Na wstępie Sąd Apelacyjny przypomina, że wypłaty emerytury nie należy utożsamiać z nabyciem prawa do niej. Są to dwie niezależne instytucje prawa ubezpieczeń społecznych obwarowane odrębnymi przesłankami i podlegające różnym przepisom ustawowym. Okoliczność, że ubezpieczony nabywa prawo do emerytury może oznaczać, że jednocześnie świadczenie to będzie podlegać wypłacie. Może jednak zajść taka okoliczność, że mimo stwierdzenia nabycia uprawnień do świadczenia, jego wypłata nie nastąpi dopóki nie zajdą dodatkowe okoliczności (nie ustaną określone sytuacje). Przesłanki ustawowe muszą być oceniane zgodnie z literą prawa, w sposób taki jakie znaczenie nadał im ustawodawca, dając wyraz temu, jak należy stosować prawo. Zrozumiałe jest poczucie krzywdy R. S., który dopiero w wyniku wieloletniego procesu uzyskał w 2007 r. pozytywne dla siebie rozstrzygnięcie przesądzające o tym, że prawo do należnego mu świadczenia powstało już w 2003 r. Samo jednak opóźnienie w przyznaniu świadczenia nie jest jednak równoznaczne z realizacją prawa strony do jego wypłaty, ani tym bardziej do uzyskania z tego tytułu odsetek.

W przypadku R. S. w okresie pomiędzy 2003 a 2005 r. miała miejsce sytuacja, w której na podstawie art. 32 ustawy emerytalnej ubezpieczonemu przysługiwało prawo do emerytury w wieku obniżonym, jednak nie przysługiwało prawo do jej wypłacania (zachodziły przesłanki do obligatoryjnego zawieszenia świadczenia zgodnie z art. 103 ust. 2a ustawy emerytalnej). Emerytura w wieku obniżonym nie mogła podlegać wypłacie, dopóki nie ustał stosunek zatrudnienia łączący skarżącego z jego dotychczasowym pracodawcą. Na taką przesłankę wpływała właśnie treść ówczesnego art. 130 ust. 2a ustawy emerytalnej, co szczegółowo i w prawidłowy sposób wyjaśnił sąd pierwszej instancji w uzasadnieniu swojego rozstrzygnięcia.

Rację ma także Sąd Okręgowy podnosząc, że okoliczność, iż do przyznania prawa do emerytury doszło w wyniku wydania decyzji, która miała miejsce dopiero 9 czerwca 2005 r., a w tym czasie ubezpieczony nie pozostawał już w stosunku zatrudnienia w spółce (...), jest dla niniejszej sprawy obojętna. Istotny jest bowiem stan z dnia nabycia prawa do emerytury, tj. z (...) r. W tym okresie bezspornie R. S. związany był stosunkiem pracy i pobierał z tego tytułu wynagrodzenie, co uniemożliwiało podjęcie wypłaty świadczenia o czym stanowi obowiązujący w tym czasie art. 103 ust. 2a ustawy emerytalnej.

Skarżący niesłusznie zasadności swojego roszczenia upatruje ponadto w poglądzie wyrażonym w uchwale Sądu Najwyższego z dnia 7 maja 2008 r. (sygn. II UZP 2/08). Nie dostrzega bowiem, że stanowisko to wyrażone zostało odnośnie innego stanu faktycznego i na kanwie innych przepisów. Sąd Najwyższy ocenił bowiem wpływ regulacji art. 104 ustawy emerytalnej na sytuację innej grupy ubezpieczonych, chodzi bowiem o zawieszenie/zmniejszenie prawa do świadczeń ubezpieczonych w związku z otrzymywanymi przychodami w sytuacji, gdy doszło do skutecznego nabycia prawa do świadczenia, a osoba doń uprawniona chce „dorobić sobie” poprzez prowadzenie szeroko rozumianej pracy zarobkowej. Zaprezentowana w uchwale wykładnia art. 104 ust. 8 nie ma mocy zasady prawnej i jest wiążąca tylko w sprawie, w której pytanie zostało zadane (art. 390 § 2 k.p.c). Niezależnie od tego Sąd Apelacyjny stwierdza, że R. S. składając nawet w 2003 r. kompletny wniosek o emeryturę nie nabyłby prawa do wypłaty świadczenia od daty powstania prawa do niego, bowiem kontynuował zatrudnienie bez uprzedniego rozwiązania stosunku pracy z pracodawcą, na rzecz którego wykonywał je bezpośrednio przed dniem nabycia prawa do emerytury. Ubezpieczony kontynuując zatrudnienie i uzyskując z tego tytułu wynagrodzenie, nie mógł kumulować świadczeń z tytułu jednoczesnego przebywania na emeryturze. Wobec jednoznacznej treści art. 103 ust. 2a ustawy emerytalnej brak jest podstaw do postulowanej przez skarżącego zmiany decyzji organu rentowego w przedmiocie zawieszenia prawa do emerytury za okres od 17 czerwca 2003 r. do 14 czerwca 2005 r.

Odnosząc się do żądania stwierdzenia odpowiedzialności Zakładu Ubezpieczeń Społecznych za nieustalenie ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania decyzji Sąd Apelacyjny stwierdza, że nie ma racji skarżący podnosząc, iż emerytura mogła być mu przyznana już w 2003 r. (tj. bez wykazywania nawet 11-letniego okresu pracy w szczególnych warunkach w spółce (...), uwzględnionego przez organ w decyzji z 09.06.2005 r.), bowiem wykazana została wówczas praca w szczególnych warunkach w (...) w S. (jako maszynista koparki w pełnym wymiarze czasu pracy) w okresie od 12.01.1977 r. do 30.04.1992 r. (tj. 15 lat, 3 miesiące i 19 dni.). Na powyższą pracę miał w ocenie ubezpieczonego wskazywać pracodawca w świadectwie z dnia 4 maja 1992 r. Sąd Apelacyjny po szczegółowej analizie akt rentowych (plik I k. 1-19), na których zawarty został wniosek R. S., a także przedłożone wraz z nim dokumenty, stanowiska tego nie podziela.

Na kartach tych znajduje się co prawda świadectwo pracy wystawione przez (...) S.A. w S. z dnia 4 maja 1992 r., w którym wyszczególniono okres pracy na stanowisku maszynisty w okresie od 12 stycznia 1977 r. do 30 kwietnia 1992 r. (k. 9), zarazem jednak wnioskodawca przedłożył właściwe z punktu widzenia przepisów rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze świadectwo pracy w warunkach szczególnych (wystawione przez następcę prawnego (...) sp. z o.o. w S.), gdzie za okres pracy kwalifikujący do uzyskania prawa do emerytury w wieku obniżonym wskazano jedynie okres od 16 maja 1977 r. (k. 10), a zatem okres krótszy o 4 miesiące, a tym samym nie spełniający ustawowych przesłanek do przyznania świadczenia na tym etapie postępowania.

Art. 32 ust. 1 ustawy emerytalnej stanowi, że ubezpieczonym urodzonym przed dniem 1 stycznia 1949 r., będącym pracownikami zatrudnionymi w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, przysługuje emerytura w wieku niższym. Okresami pracy uzasadniającymi prawo do świadczeń są okresy, w których praca w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze jest wykonywana stale i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na danym stanowisku pracy, stwierdzone przez zakład pracy, na podstawie posiadanej dokumentacji, w świadectwie wykonywania prac w szczególnych warunkach, wystawionym według wzoru lub w zwykłym świadectwie pracy (tak § 2 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze). Ponadto zgodnie z § 21 ust. 4 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie postępowania o świadczenia emerytalno-rentowe i zasad wypłaty tych świadczeń (Dz.U. Nr 10, poz. 49 ze zm.) w postępowaniu administracyjnym jedynym dopuszczalnym środkiem dowodowym potwierdzającym zatrudnienie w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze było zaświadczenie wydane przez pracodawcę ubezpieczonego.

R. S. składając w dniu 2 czerwca 2003 r. wniosek o emeryturę nie przestawił świadectwa pracy w warunkach szczególnych zawierającego co najmniej 15-letni okres pracy kwalifikowanej. Zwykłe świadectwo pracy z dnia 04.05.1992 r. wystawione przez (...) S.A. w S. wskazywało na okres od 12.01.1977 r. do 30.04.1992 r. (15 lat, 3 miesiące i 19 dni). Jednak właściwe świadectwo pracy w szczególnych warunkach z dnia 05.06.2000 r. wydane przez spółkę (...) wskazywało jedynie na okres od 16.05.1977 r. do 30.04.1992 r. (14 lat, 11 miesięcy i 16 dni), jako zatrudnienie w szczególnych warunkach. Z przedstawionych dokumentów nie wynikał zatem jednoznacznie okres stanowiący przesłankę do przyznania świadczenia i niezbędne stało się przeprowadzenie postępowania sądowego, w którym nie obowiązywały ograniczające organ rentowy przepisy proceduralne dotyczące postępowania w sprawie o świadczenie z ubezpieczeń społecznych, lecz w którym w oparciu o przepisy postępowania cywilnego ubezpieczony miał prawo wszelkimi dowodami dowodzić zasadności swojego wniosku. W toczącym się przed sądem ubezpieczeń społecznych wieloletnim postępowaniu zostało przeprowadzone szereg dowodów z zeznań świadków, ich akt emerytalnych, akt osobowych, a więc takie postępowanie, jakie nie mogło być, stosownie do przepisów rozporządzenia z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie postępowania o świadczenia emerytalno-rentowe, przeprowadzone przed organem rentowym. Żądanie ubezpieczonego zgłoszone w 2003 r. nie było zatem jednoznacznie udowodnione i nie stwarzało możliwości podjęcia natychmiastowej decyzji o przyznaniu emerytury.

Zdaniem Sądu Apelacyjnego również fakt załączenia do wniosku o emeryturę zaświadczenia o zatrudnieniu i wynagrodzeniu w spółce (...) od 01.05.1992 r. do nadal oraz druku RP-7, nie dawał organowi rentowemu podstaw do przyznania ubezpieczonemu prawa do spornego świadczenia. Co więcej dla jasności sprawy godzi się wskazać, że początkowo sam ubezpieczony nie wiązał swojego prawa do emerytury w wieku obniżonym z faktem pracy w spółce (...). W swym odwołaniu z dnia 5 września 2003 r. wiązał bowiem spełnienie przesłanek ustawowych z pracą maszynisty, pomocnika maszynisty oraz nauczyciela. Podczas rozprawy w dniu 7 lipca 2004 r. (k. 35 akt o sygn. VII U 3947/03) ubezpieczony podtrzymał swoje odwołanie i podał, że w jego ocenie do czasu pracy w warunkach szczególnych powinien być doliczony okres pracy w charakterze pomocnika maszynisty oraz nauczyciela. Wyrokiem z dnia 14 lipca 2004 r. Sąd Okręgowy w Szczecinie w sprawie o sygn. VII U 3947/03 oddalił odwołanie R. S.. Ubezpieczony w osobiście wywiedzionej apelacji zaskarżył tamten wyrok podnosząc zarzuty nieuzasadnionego pominięcia okresów jego pracy jako: pomocnika maszynisty, nauczyciela oraz ucznia w zawodzie składacz ręczny (k. 49-54 akt VII U 3947/03). Dopiero w dniu 20 września 2004 r. ubezpieczony przedłożył w organie rentowym pismo, w którym oświadczył, że: „w całości podtrzymuję uprzednie żądania oraz przedkładam nowy dowód w sprawie – świadectwo wykonywania pracy w szczególnych warunkach z dnia 6 września 2004 r. wystawione przez A.” (k. 63-65 sprawy o sygn. VII U 3947/03). W konsekwencji organ rentowy przyznał R. S. decyzją z dnia 9 czerwca 2005 r. prawo do emerytury od dnia 1 września 2004 r., jednak z uwagi na kontynuację zatrudnienia, wypłatę świadczenia zawiesił na podstawie art. 103 ust. 2a ustawy emerytalnej.

W tym stanie rzeczy nie sposób uznać, aby nie wydanie w 2003 r. decyzji przyznającej prawo do emerytury, mimo zatrudnienia ubezpieczonego w spółce (...) w szczególnych warunkach, świadczyło o zawinieniu organu rentowego przy wyjaśnianiu okoliczności niezbędnych do wydania decyzji. Do wyjaśnienia tej okoliczności doszło bowiem dopiero wraz ze złożeniem przez skarżącego pisma w dniu 20 września 2004 r. Wcześniej, a więc w dacie składania wniosku, wnoszenia odwołania, składania wyjaśnień przed sądem, a nawet wnoszenia apelacji od niekorzystnego wyroku, ubezpieczony na okoliczność tę nie powoływał się i nie przedkładał świadectwa pracy w warunkach szczególnych. Motywy jakimi kierował się R. S. są dla sprawy obojętne.

Jeszcze raz podkreślić należy, że dopiero przeprowadzone przed Sądem Okręgowym w Szczecinie postępowanie dowodowe (kolejno sygn. VII U 3947/03, III AUa 2223/04, VII U 2953/06, III AUa 763/07, II UK 148/08, III AUa 188/09), pozwoliło w oparciu o nowe dowody, nieznane organowi rentowemu w dacie wydawania spornej decyzji z 8 sierpnia 2003 r., na wydanie wyroku przyznającego R. S. emeryturę. Sam fakt, że organ rentowy ostatecznie przegrał proces (doszło do przyznania emerytury przez sąd) nie uzasadnia wypłaty odsetek od tego świadczenia za okres od (...) na podstawie art. 85 s.u.s. oraz 118 ust. 1a ustawy emerytalnej. W świetle poczynionych ustaleń Zakład Ubezpieczeń Społecznych nie ponosi winy za nie wydanie w 2003 r. decyzji wobec nie wyjaśnienia w tamtym czasie wszystkich okoliczności niezbędnych do przyznania świadczenia.

Sąd Apelacyjny podzielił stanowisko sądu pierwszej instancji, że odwołanie ubezpieczonego w tym zakresie podlegało oddaleniu. Jeszcze raz podkreślić należy, że organ rentowy nie ma obowiązku wypłaty odsetek od świadczenia w oparciu o art. 85 ust. 1 s.u.s., jeżeli rozstrzygnięcie sprawy w postępowaniu sądowym uzasadnione było ustaleniami, które nie były i nie mogły być znane organowi rentowemu z uwagi na ograniczenia dowodowe obowiązujące w postępowaniu przed tym organem.

Ponadto rację ma Sąd Okręgowy, że wobec zawieszenia wypłaty emerytury (do 14 czerwca 2005r.) brak było świadczenia, od którego można zasadnie żądać odsetek za opóźnienie w wypłacie.

W swej apelacji R. S. nie przedstawił takich argumentów, które pozwalałyby wzruszyć prawidłowe rozstrzygnięcie Sądu Okręgowego w tym zakresie. Wyrok sądu pierwszej instancji nie naruszał wskazanych przepisów prawa materialnego, dokonano bowiem prawidłowej ich wykładni i zastosowania w niniejszej sprawie. Sąd Apelacyjny nie dopatrzył się również w działaniu sądu pierwszej instancji naruszenia przepisów postępowania cywilnego, w szczególności art. 217 i 233 § 1 k.p.c. W obszernym i prawidłowo sporządzonym uzasadnieniu wyroku sąd pierwszej instancji odniósł się do twierdzeń ubezpieczonego, dokonał ich oceny i w sposób przekonywujący uzasadnił dla czego nie uznał argumentacji R. S. za właściwą. Zaprezentowana ocena materiału dowodowego była swobodna a nie dowolna. W sposób zrozumiały skarżący ma prawo być niezadowolony z niekorzystnego dlań wyniku procesu, z okoliczności tej nie może jednak czynić zarzutu, że nie odpowiada on prawu.

W tym stanie rzeczy Sąd Apelacyjny oddalił apelację R. S. jako nieuzasadnioną na podstawie art. 385 k.p.c.

SSA Romana Mrotek SSA Urszula Iwanowska SSA Jolanta Hawryszko