Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 30 stycznia 2013 r.

Sąd Apelacyjny w Krakowie Wydział III Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 30 stycznia 2013 r. w Krakowie

sprawy z wniosku H. K.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddziałowi w K.

o wypłatę emerytury

na skutek apelacji wnioskodawczyni H. K.

od wyroku Sądu Okręgowego w Kielcach Wydziału V Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

z dnia 16 lutego 2012 r. sygn. akt V U 71/12

I.  z m i e n i a zaskarżony wyrok oraz poprzedzającą go decyzję organu rentowego i podejmuje wypłatę H. K. emerytury w zbiegu z rentą wypadkową od dnia 1 listopada 2011r.

II.  zasądza od Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału w K. na rzecz H. K. kwotę (...) zł tytułem zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego.

Sygn. akt III AUa 502/12

UZASADNIENIE

Wyrokiem z dnia 16 lutego 2012 r. Sąd Okręgowy w Kielcach Wydział V Pracy i Ubezpieczeń Społecznych oddalił odwołanie H. K. od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych w K. z dnia 10 listopada 2011 r. wstrzymującej jej wypłatę emerytury w zbiegu z renta wypadkową.

Sąd Okręgowy ustalił, że wnioskodawczyni H. K. od dnia 3 października 1992 r. pobiera rentę z tytułu niezdolności do pracy w związku z wypadkiem, a decyzja z dnia 6 października 2003 r. organ rentowy ustalił jej prawo do emerytury od dnia 23 września 2003 r. W konsekwencji wnioskodawczyni pobierała świadczenie zbiegowe, tj. rentę wypadkową w zbiegu z połową emerytury. W decyzji o przyznaniu tego świadczenia, a także w kolejnych decyzjach doręczanych wnioskodawczyni, zawarte były pouczenia o zasadach zawieszania prawa do świadczenia oraz zmniejszania wysokości świadczenia w związku z osiąganiem przychodu z tytułu zatrudnienia oraz obowiązku poinformowania organu rentowego o osiąganiu przychodu i jego wysokości, a także o terminie do końca lutego każdego roku – o łącznej kwocie przychodu osiągniętego w roku kalendarzowym lub w poszczególnych miesiącach.

Ustalił też Sąd Okręgowy, że od dnia 25 czerwca 2010 r. do 10 lipca 2010 r. wnioskodawczyni była zatrudniona w O- (...) sp. z o.o. w K., zaś od listopada 2010 r. prowadziła działalność gospodarczą, którą zawiesiła w styczniu 2012 r. W 2010 r. i 2011 r. osiągnęła ona przychód zarówno z tytułu stosunku pracy jak i z prowadzonej działalności gospodarczej. W związku z tym pobrała nienależnie połowę emerytury w okresach od dnia 1 lipca 2010 r. do 31 lipca 2010 r. w kwocie (...)zł oraz od dnia 1 listopada 2010 r. do 31 października 2011 r. w kwocie (...)zł.

Wobec tych ustaleń faktycznych Sąd Okręgowy uznał prawidłowość zaskarżonej decyzji w świetle art. 104 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tekst jedn.: Dz. U. z 2009 r. Nr 153 poz. 1227 ze zm.). Przepis ten przewiduje, że prawo do emerytury lub renty ulega zawieszeniu lub świadczenia te ulegają zmniejszeniu, w razie osiągnięcia przychodu z tytułu działalności podlegającej obowiązkowi ubezpieczenia społecznego. Za przychód, o którym mowa powyżej, przyjmuje się przychód stanowiący podstawę wymiaru składki na ubezpieczenie społeczne, przy czym dla osób prowadzących pozarolniczą działalność gospodarczą, za przychód z tytułu tej działalności, uważa się przychód stanowiący podstawę wymiaru składki przewidziany w art. 18 ust. 8 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (tekst jedn.: Dz. U. z 2009 r., Nr 205, poz. 1585 ze zm.), który przewiduje kwotę zadeklarowaną, ale nie mniejszą niż 60% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w poprzednim kwartale. W konsekwencji sam fakt prowadzenia działalności gospodarczej przez wnioskodawczynię oznacza, że do obliczenia jej przychodu z tytułu tej działalności należało przyjąć 60% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia, co stanowiło kwotę przekraczającą roczną podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne w latach 2010 i 2011, pomimo że wnioskodawczyni podnosiła, iż nie uzyskała tej wysokości przychodu. Również z tytułu stosunku pracy uzyskała ona przychód. Zatem we wszystkich spornych okresach w latach 2010-2011 jej przychody przekroczyły kwotę graniczną, co skutkowało zmniejszeniem pobieranego świadczenia zbiegowego. Skro zaś wnioskodawczyni była prawidłowo pouczana o przesłankach warunkujących zmniejszenie wysokości lub zawieszenie wypłaty przysługującego jej świadczenia, to trafnie organ rentowy wstrzymał jej wypłatę świadczenia. W konsekwencji uznał Sąd Okręgowy, że odwołanie wnioskodawczyni nie zasługuje na uwzględnienie i je oddalił.

Apelację od powyższego wyroku Sądu Okręgowego wywiodła wnioskodawczyni H. K. zaskarżając go w całości. Zarzuciła naruszenie prawa materialnego, a to art. 104, art. 105 i art. 138 ust. 2 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tekst jedn.: Dz. U. z 2009 r. Nr 153 poz. 1227 ze zm.), polegające na uznaniu wbrew zgromadzonym w sprawie dowodom, że skoro w spornym okresie osiągnęła przychód, to jej świadczenie podlega wstrzymaniu, a także sprzeczność istotnych ustaleń Sądu pierwszej instancji z zebranym w sprawie materiałem dowodowym, poprzez bezzasadne przyjęcie, iż w spornym okresie nie osiągnęła żadnych przychodów z uwagi na to, że podejmowała tylko i wyłącznie czynności przygotowawcze do rozpoczęcia działalności gospodarczej oraz przyjęcie, że była prawidłowo pouczona o zasadach zawieszania świadczeń, podczas gdy pouczenia organu rentowego nie tylko były wadliwe, ale nawet wprowadzały ją w błąd. Ponadto apelująca zarzuciła naruszenie przepisów postępowania, poprzez bezzasadne danie wiary jedynie twierdzeniom organu rentowego, a całkowite pominięcie jej argumentacji i przekroczenie granic swobodnej oceny dowodów.

Wskazując na tak sformułowane zarzuty apelująca wniosła o zmianę zaskarżonego wyroku i podjęcie wypłaty przysługującego jej świadczenia, względnie o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania oraz zasądzenie na jej rzecz kosztów postępowania.

W uzasadnieniu apelująca podniosła, że zebrany w sprawie materiał dowodowy daje podstawę do przyjęcia, że w spornym okresie prowadzenia działalności gospodarczej nigdy nie uzyskała żadnego dochodu. W jej ocenie nie doszło nawet do rzeczywistego podjęcia działalności gospodarczej, albowiem wcześniej musiała wykonać szereg czynności przygotowawczych, bez których nie było możliwe prowadzenie działalności gospodarczej. ponadto apelująca podniosła, że nie została prawidłowo pouczona przez organ rentowy o zasadach zawieszania i zmniejszania świadczeń. Została też dodatkowo wprowadzona w błąd przez organ rentowy, albowiem poinformowano ją, że do osób mających ustalone prawo do emerytury, które ukończyły 60 lat – w przypadku kobiet i 65 lat – w przypadku mężczyzn, nie mają zastosowania przepisy o zmniejszeniu lub zawieszeniu świadczeń.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja zasługuje na uwzględnienie.

Wobec treści zawartych w apelacji zarzutów kwestionujących wstrzymanie wnioskodawczyni H. K. wypłatę emerytury w zbiegu z rentą wypadkową jedynie z uwagi uzyskiwanie przychodu z tytułu prowadzenia działalności gospodarczej, a zatem tak zakreślonych granic zaskarżenia, przedmiot niniejszego postępowania ograniczył się do rozstrzygnięcia tej kwestii, a poza przedmiotem rozważań pozostała kwestia wstrzymania wypłaty wnioskodawczyni emerytury w zbiegu z rentą wypadkową z uwagi na uzyskiwanie przychodu z tytułu stosunku pracy (tj. od dnia 25 czerwca 2010 r. do 10 lipca 2010 r.).

Zgodnie z art. 26 ustawy z dnia 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (tekst jedn.: Dz. U. z 2009 r. Nr 167, poz. 1322, ze zm.), osobie uprawnionej do renty z tytułu niezdolności do pracy z ubezpieczenia wypadkowego oraz do emerytury na podstawie odrębnych przepisów wypłaca się, zależnie od jej wyboru: przysługującą rentę powiększoną o połowę emerytury albo emeryturę powiększoną o połowę renty (ust. 1). Przepisu ust. 1 nie stosuje się, jeżeli osoba uprawniona osiąga przychód powodujący zawieszenie prawa do świadczeń lub zmniejszenie ich wysokości określony w ustawie o emeryturach i rentach z FUS, niezależnie od wysokości tego przychodu (ust. 3). To oznacza, że osiąganie przychodu z tytułu działalności podlegającej obowiązkowi ubezpieczenia społecznego, niezależnie od jego wysokości powoduje wstrzymanie wypłaty jednego ze świadczeń pozostających w zbiegu (art. 95 ustawy o emeryturach i rentach z FUS). Taką działalnością jest m.in. prowadzenie działalności gospodarczej – art. 104 ust. 1 i 2 ustawy o emeryturach i rentach z FUS.

Trafnie zarzucono jednak w apelacji, że Sąd pierwszej instancji oceniając charakter i skutki prowadzonej przez wnioskodawczynię działalności gospodarczej nie poczynił na tą okoliczność wszechstronnych ustaleń, co widoczne jest w wywodach zawartych w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku. Dla wyniku sprawy niniejszej istotne znaczenie miało rozstrzygnięcie kwestii, kiedy można mówić o rozpoczęciu prowadzenia działalności gospodarczej stanowiącej tytuł do osiągania przychodu powodującego zawieszenie prawa do świadczeń lub zmniejszenie ich wysokości. Zgodnie z art. 6 ust. 1 pkt 5 i art. 12 ust. 1 w związku z art. 8 ust. 6 pkt 1 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (tekst jedn.: Dz. U. z 2009 r. Nr 205, poz. 1585 ze zm.), za osobę prowadzącą taką działalność uważa się osobę prowadzącą pozarolniczą działalność gospodarczą na podstawie przepisów o działalności gospodarczej lub innych przepisów szczególnych, a więc niewątpliwie na podstawie przepisów ustawy z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej (tekst jedn.: Dz. U. z 2010 r. Nr 220, poz. 1447 ze zm.). W myśl art. 13 pkt 4 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, osoby prowadzące pozarolniczą działalność, a więc również te, o których stanowi art. 8 ust. 6 pkt 1 tej ustawy, podlegają obowiązkowo powszechnym ubezpieczeniom społecznym od dnia rozpoczęcia wykonywania działalności do dnia zaprzestania wykonywania tej działalności, z wyłączeniem niemającym zastosowania w rozpatrywanym przypadku. Skoro zgodnie z art. 6 ust. 1 pkt 5 i art. 12 ust. 1 odczytywanych w związku z art. 8 ust. 6 pkt 1 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych obowiązkowi ubezpieczenia podlegają osoby prowadzące pozarolniczą działalność gospodarczą na podstawie przepisów o działalności gospodarczej, przeto czasowe granice prowadzenia tej działalności oraz podlegania z tego tytułu obowiązkowi ubezpieczenia społecznego co do zasady wyznacza formalny wpis do ewidencji działalności gospodarczej, dokonywany i wykreślany na zasadach przewidzianych w przepisach kolejno obowiązujących ustaw regulujących prowadzenie takiej działalności. W myśl art. 14 ust. 1 i 2 ustawy o swobodzie działalności gospodarczej, przedsiębiorca będący osobą fizyczną, mógł podjąć działalność gospodarczą po uzyskaniu wpisu do ewidencji działalności gospodarczej (od dnia 31 marca 2009 r. uzyskuje to uprawnienie już w dniu złożenia wniosku o wpis do ewidencji, chyba że - stosownie do art. 14 ust. 3 - we wniosku określi późniejszy dzień podjęcia tej działalności). W konsekwencji podjęcie działalności gospodarczej oznacza legalne rozpoczęcie jej wykonywania (prowadzenia), które przecież w rzeczywistości nie musi zbiegać się z datą określoną w ewidencji, gdyż może nastąpić w późniejszym czasie albo nie nastąpić w ogóle. Wskazuje na to jednoznacznie już tylko treść art. 13 pkt 4 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, który powstanie i ustanie obowiązku ubezpieczenia łączy z rozpoczęciem i zaprzestaniem wykonywania pozarolniczej działalności gospodarczej, a nie z okresem jej zaewidencjonowania. Z tego względu w orzecznictwie Sądu Najwyższego przyjmuje się zgodnie, że obowiązek ubezpieczenia wynika z faktycznego rozpoczęcia działalności i jej prowadzenia na podstawie wpisu do ewidencji, natomiast kwestie związane z jej formalnym zarejestrowaniem i wyrejestrowaniem mają znaczenie wyłącznie w sferze dowodowej, nie przesądzają natomiast same w sobie o podleganiu obowiązkowi ubezpieczeń społecznych (zob. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 15 lutego 2012 r., I UK 280/11, LEX nr 1170216 oraz powołane tam orzecznictwo). Inaczej rzecz ujmując, wpis do ewidencji działalności gospodarczej ma charakter deklaratoryjny i stwarza jedynie obalalne domniemanie, że działalność gospodarcza była faktycznie podjęta i prowadzona w okresie nim objętym. W powołanym wyżej wyroku z dnia 15 lutego 2012 r. Sąd Najwyższy podkreślił, że inne rozumienie rozpoczęcia wykonywania (prowadzenia) działalności gospodarczej po pierwsze - nie daje się pogodzić z brzmieniem art. 13 pkt 4 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, po drugie - na gruncie powszechnego systemu ubezpieczeń społecznych oznaczałoby możliwość legalizacji fikcyjnego ewidencjonowania działalności gospodarczej, a w konsekwencji przyznania tytułu ubezpieczeń społecznych samemu jej zgłoszeniu, bez rzeczywistego uczestnictwa w obrocie gospodarczym, a po trzecie – pozostawałoby w sprzeczności z zawartą w art. 2 ustawy o swobodzie działalności gospodarczej definicją tej działalności, przez którą rozumieć należy określoną w powołanym przepisie działalność zarobkową, wykonywaną w sposób zorganizowany i ciągły. Cechami działalności gospodarczej jest: 1) zawodowy (a więc stały) charakter, 2) związana z nią powtarzalność podejmowanych działań, 3) podporządkowanie zasadzie racjonalnego gospodarowania i 4) uczestnictwo w obrocie gospodarczym. Sąd Najwyższy stwierdził też, że za rozpoczęcie prowadzenia działalności gospodarczej może być uznane nie tylko podjęcie działań określonych we wpisie do ewidencji działalności gospodarczej, ale również dokonanie takich czynności, które - w okolicznościach danej sprawy - są bezpośrednio i wprost związane z określonym w ewidencji przedmiotem działalności gospodarczej i stanowią czynności przygotowawcze do jej wykonywania, jednakże za czynność przygotowawczą stanowiącą już o wykonywaniu działalności gospodarczej nie może być uznane poszukiwanie kontrahentów za pośrednictwem internetu, które nie doprowadziło do faktycznego uruchomienia działalności objętej wpisem do ewidencji i jej zaistnienia w obrocie gospodarczym (zob. też wyrok Sądu Najwyższego z dnia z dnia 18 października 2011 r., II UK 51/11, niepubl.).

O ile zatem za podjęcie działalności gospodarczej można już uznać zainicjowanie działań przygotowawczych do wykonywania działalności gospodarczej, a więc uzyskania statusu przedsiębiorcy w rozumieniu art. 4 ustawy o swobodzie działalności gospodarczej, to prowadzenie (wykonywanie) działalności gospodarczej oznacza dopiero dokonywanie faktycznych i prawnych czynności wchodzących w zakres działalności gospodarczej przedsiębiorcy, podejmowanych w celu realizacji zadań związanych z jej przedmiotem i zmierzających w sposób zorganizowany i ciągły do osiągnięcia celu zarobkowego (art. 2 tej ustawy). Dlatego czynności przygotowawcze zmierzające bezpośrednio i wprost do rozpoczęcia wykonywania działalności gospodarczej mogą być - w zależności od okoliczności konkretnego przypadku - uznane już za jej wykonywanie tylko wówczas, gdy prowadzenie tej działalności zostało faktycznie rozpoczęte, a więc gdy przedsiębiorca w wyniku dokonanych czynności przygotowawczych podjął działania wchodzące w jej zakres.

Tymczasem jak wynika z okoliczności niniejszej sprawy, H. K. jakkolwiek zarejestrowała z dniem 4 listopada 2010 r. swoją działalność gospodarczą w zakresie wypożyczania i dzierżawy sprzętu rekreacyjnego i sportowego oraz obiektów noclegowych turystycznych i miejsc krótkotrwałego zakwaterowania, to jednak nie świadczyła usług w tym zakresie, gdyż adaptacja działki i przebudowa niezbędnego budynku nie została ukończona, a wnioskodawczyni nie zakupiła koniecznego sprzętu. W tych okolicznościach przedmiotem rozważań i dociekań winno więc być zagadnienia, czy doszło do rzeczywistego rozpoczęcia prowadzenia działalności gospodarczej i czy podjęte przez apelującą czynności ( jak zakup sprzętu oraz adaptacja terenu działki i przebudowa budynku ) mogą być uznane za czynność przygotowawczą stanowiącą już wykonywanie tej działalności.

W tym zakresie Sąd Apelacyjny uzupełnił postępowanie dowodowe i dopuścił dowód z pliku dokumentów nadesłanych przez apelującą wraz z pismem z dnia 23 października 2012 r. oraz z uzupełniającego przesłuchania wnioskodawczyni. Na podstawie tych dowodów Sąd Apelacyjny ustalił, że wnioskodawczyni w listopadzie 2010 r. zgłosiła do ewidencji działalność gospodarczą i rozpoczęła inwestycję mającą na celu przystosowanie i adaptację terenu na swojej działce, w szczególności poprzez wykończenie garażu i przystosowanie go na magazyn wraz z dojazdem, wykonanie ogrodzenia ( w tym celu dokonała m.in. zakupu materiałów budowlanych), a także zakup sprzętu niezbędnego do świadczenia usług w zakresie wypożyczania i dzierżawy sprzętu rekreacyjnego i sportowego oraz ewentualnego świadczenia usług krótkotrwałego zakwaterowania. Prace budowlane i adaptacyjne wnioskodawczyni wykonywała w systemie gospodarczym. Inwestycja ta nie została ukończona i nie pozwalała na podjęcie działalności usługowej, tym bardziej, że niezbędne były również naprawy sprzętu, a także prace związane z zalaniem budynku, co miało miejsce w spornym okresie po zaewidencjonowaniu działalności gospodarczej (zeznania wnioskodawczyni na rozprawie w dniu 30 stycznia 2013 r. 00:02:42 – 00:14:33). W konsekwencji z tego tytułu nie osiągnęła jeszcze żadnego przychodu, a nawet nie miała i nie poszukiwała żadnych klientów na przygotowywane przez nią usługi, co potwierdzają przedłożone dokumenty z Urzędu Skarbowego (k. 33 koperta). W ocenie Sądu Apelacyjnego, okoliczności te nie świadczą o rozpoczęciu (podjęciu) prowadzenia działalności gospodarczej jako takiej. Wnioskodawczyni w spornym okresie od listopada 2010 r. zainicjowała jedynie działania przygotowawcze do przyszłego wykonywania działalności gospodarczej, ale nadal nie wykonywała faktycznych i prawnych czynności wchodzących w zakres działalności gospodarczej, podejmowanych w celu realizacji zadań związanych z jej prowadzeniem i zmierzających do w sposób zorganizowany i ciągły do osiągnięcia celu zarobkowego. Potwierdza to nie tylko fakt nieukończenia adaptacji i przygotowania działki oraz budynków, co nie powalało na rozpoczęcie działalności usługowej, ale także określony we wpisie do ewidencji przedmiot działalności gospodarczej wnioskodawczyni, jakim jest wypożyczanie i dzierżawa sprzętu rekreacyjnego i sportowego oraz obiektów noclegowych turystycznych i miejsc krótkotrwałego zakwaterowania, albowiem takich usług ona jeszcze nie świadczyła. Do tego konieczne było posiadanie możliwości technicznych gwarantujących wykonywanie działalności, a tych wnioskodawczyni jeszcze sobie nie zapewniła.

Zatem pomimo formalnego figurowania w spornym okresie w ewidencji działalności gospodarczej, wnioskodawczyni nie wykonywała jeszcze żadnych usług lub sprzedaży, czy też innych czynności, które wchodzą w zakres przedmiotowy działalności gospodarczej ujawnionej w ewidencji, ani nawet nie podejmowała czynności związanych z działalnością gospodarczą, jak rekrutacja pracowników, poszukiwanie kontrahentów oraz klientów itp. W konsekwencji należy uznać, że H. K. obaliła domniemania wynikające z wpisu do ewidencji działalności gospodarczej, iż działalność tą już wykonuje (rozpoczęła jej prowadzenie). To zaś nie może prowadzić do stwierdzenia, że faktycznie wykonywała działalność podlegającą obowiązkowi ubezpieczenia społecznego i osiągała przychód z tego tytułu w rozumieniu art. 26 ust. 3 ustawy o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych w zw. z art. 104 ustawy o emeryturach i rentach z FUS. Nie było więc podstaw do wstrzymania jej wypłaty emerytury w zbiegu z rentą wypadkową w trybie art. 134 ust. 1 powyższej ustawy z powodu podjęcia działalności gospodarczej. Powyższe ustalenia i rozważania spowodowały uznanie zarzutów apelacji za uzasadnione i w konsekwencji zmianę zaskarżonego wyroku.

Wobec powyższego, Sąd Apelacyjny na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. zmienił zaskarżony wyrok i orzekł jak w sentencji. O kosztach orzeczono na zasadzie art. 98 § 1 k.p.c.