Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 8 stycznia 2013 r.

Sąd Apelacyjny - III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Gdańsku

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 8 stycznia 2013 r. w Gdańsku

sprawy T. B.

przeciwko

Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w G.

o prawo do emerytury

na skutek apelacji T. B.

od wyroku Sądu Okręgowego w Gdańsku VII Wydziału Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 29 maja 2012 r., sygn. akt VII U 765/12

1.oddala apelację;

2.wniosek ubezpieczonego o ustalenie prawa do emerytury zawarty w apelacji z dnia 2 lipca 2012r. przekazać do rozpoznania Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w G..

Sygn. akt III AUa 1262/12

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 1 lutego 2012 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w G. odmówił T. B. przyznania emerytury.

Ubezpieczony wniósł odwołanie od powyższej decyzji.

W odpowiedzi na odwołanie organ rentowy wniósł o jego oddalenie.

Sąd Okręgowy - Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Gdańsku wyrokiem z dnia 29 maja 2012 r. oddalił odwołanie.

Podstawę tego rozstrzygnięcia stanowiły następujące ustalenia i rozważania Sądu pierwszej instancji.

T. B.urodził się(...)r.

Wnioskodawca był zatrudniony: w okresie od 1 września 1965 r. do 9 sierpnia 1969 r. w Stoczni (...) w G., w okresie od 13 sierpnia 1969 r. do 31 grudnia 1972 r. i od 1 stycznia 1973 r. do 11 sierpnia 1973 r. w Przedsiębiorstwie (...), w okresie od 13 sierpnia 1973 r. do 31 sierpnia 1981 r. w Kombinacie Państwowych Gospodarstw Rolnych w P. (...) Zakład Rolny (...), w okresie od 1 września 1981 r. do 20 czerwca 1988 r. w Kombinacie (...)w P. (...) Zakład Rolny w K., w okresie od 1 lutego 1989 r. do 30 czerwca 1989 r. w Zakładzie Produkcyjnym (...) w P., w okresie od 1 lipca 1989 r. do 31 grudnia 1990 r. w (...) w P., w okresie od 7 stycznia 1991 r. do 15 października 1991 r. w PPHU (...) w P..

T. B. otrzymał ze Stoczni (...) S.A. w G. świadectwo wykonywania prac w szczególnych warunkach, zgodnie z którym w okresie od 1 sierpnia 1968 r. do 9 sierpnia 1969 r. stale i w pełnym wymiarze wykonywał prace bezpośrednio przy budowie i remoncie statków na stanowiskach znajdujących się na statkach, pochylniach, dokach i przy nabrzeżach na stanowisku spawacz elektryczny.

Wnioskodawca otrzymał z Przedsiębiorstwa (...) świadectwo wykonywania pracy zaliczonej do pierwszej kategorii zatrudnienia, zgodnie z którym w okresie od 13 sierpnia 1969 r. do 11 sierpnia 1973 r. stale i w pełnym wymiarze czasu pracy wykonywał pracę spawacz - ślusarz wymienioną w dziale nr III wykaz C pkt 1 wykazu stanowiącego załącznik nr 1 do zarządzenia Ministra Budownictwa i Przemysłu Materiałów Budowlanych z dnia 31 sierpnia 1984 r. w sprawie prac zaliczanych do pierwszej kategorii zatrudnienia.

Ubezpieczony otrzymał z Kombinatu Państwowych Gospodarstw Rolnych w P. (...) Zakład Rolny (...) oraz z Kombinatu Państwowych Gospodarstw Rolnych w P. (...) Zakład Rolny w K. świadectwa wykonywania prac w szczególnych warunkach w okresach od 13 sierpnia 1973 r. do 31 sierpnia 1981 r. oraz od 1 września 1981 r. do 3 listopada 1986 r.

T. B. w dniu 22 listopada 2011 r. złożył w organie rentowym wniosek o emeryturę. Był zatrudniony na podstawie umowy o pracę w Zespole Szkół Rolniczych Centrum (...) w R. w okresie od 1 września 1992 r. do 20 marca 2012 r. Następnie w dniu 24 marca 2012 r. zawarł kolejną umowę o pracę na stanowisku nauczyciela praktycznej nauki zawodu, na czas określony do 31 sierpnia 2012 r.

Decyzją z dnia 1 lutego 2012 r. organ rentowy odmówił wnioskodawcy przyznania emerytury, ponieważ z przedłożonych dokumentów wynika, że w dniu(...)r. T. B.ukończył 60 lat, nie jest członkiem OFE, udowodnił na dzień 1 stycznia 1999 r. wymagany okres składkowy i nieskładkowy, natomiast nie rozwiązał stosunku pracy oraz nie udowodnił 15 lat zatrudnienia w szczególnych warunkach, a jedynie 3 lata, 4 miesiące, 9 dni.

T. B. nie jest członkiem otwartego funduszu emerytalnego.

Sąd I instancji dopuścił dowód z przesłuchania świadków oraz ubezpieczonego, jak również akt osobowych ubezpieczonego na okoliczność charakteru pracy wykonywanej w spornych okresach. Ostatecznie jednak Sąd nie wziął pod uwagę wskazanych dowodów przy ustalaniu stanu faktycznego sprawy z uwagi na okoliczność, że nie miał obowiązku prowadzenia postępowania celem ustalenia spełnienia przesłanki co najmniej 15 lat pracy w szczególnych warunkach, z przyczyn wskazanych poniżej.

Rozpoznając niniejszą sprawą Sąd Okręgowy w rozważaniach prawnych odwołał się do treści art. 184 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz. U. z 2009 r., Nr 153, poz. 1227 ze zm.) w związku z art. 27, 32 ust. 1 i 4 tej ustawy oraz § 2 i 4 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego dla pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U. z 1983 r., Nr 8, poz. 43 ze zm.).

Sąd I instancji zważył, że ubezpieczony w odwołaniu od zaskarżonej decyzji skupił się na wykazaniu, iż pracował w szczególnych warunkach przez wymagany przepisami prawa okres. Tymczasem o oddaleniu odwołania przesądza już sama okoliczność, iż ubezpieczony pozostawał w stosunku pracy zarówno na dzień złożenia wniosku o przyznanie prawa do emerytury, jak i na dzień wyrokowania przez Sąd w niniejszej sprawie. Jak wynika z materiału dowodowego zgromadzonego w sprawie T. B. był zatrudniony na podstawie umowy o pracę w Zespole Szkół Rolniczych Centrum (...) w R. w okresie od 1 września 1992 r. do 20 marca 2012 r. Następnie w dniu 24 marca 2012 r. zawarł kolejną umowę o pracę na stanowisku nauczyciela praktycznej nauki zawodu, na czas określony do 31 sierpnia 2012 r.

Emerytura, o której mowa w art. 184 ustawy emerytalnej przysługuje m.in. pod warunkiem rozwiązania stosunku pracy - w przypadku ubezpieczonego będącego pracownikiem. W sprawie nie było wątpliwości, iż ubezpieczony jest pracownikiem i nie rozwiązał stosunku pracy.

Wobec powyższego Sąd Okręgowy stwierdził, że przepis art. 184 ustawy o emeryturach i rentach z FUS nie ma zastosowania wobec ubezpieczonego z tej przyczyny, że pozostawał on w zatrudnieniu. Jeżeli ubezpieczony nie rozwiązał stosunku pracy na dzień złożenia wniosku o emeryturę na podstawie art. 184 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (jednolity tekst: Dz.U. z 2009 r. nr 153, poz. 1227, ze zm.), a nadto nie udokumentował przed organem rentowym spełnienia warunku posiadania co najmniej 15 lat pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze na dzień 1 stycznia 1999 r., sąd rozpoznający odwołanie od decyzji odmawiającej przyznanie prawa do emerytury, po ustaleniu, że ubezpieczony nie rozwiązał stosunku pracy, nie ma obowiązku prowadzenia postępowania celem ustalenia spełnienia pozostałych przesłanek przyznania świadczenia (wyrok Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z dnia 11 marca 2010 r., III AUa 19/10, OSA 2011/7/99-106).

Niespełnienie przez ubezpieczonego ustawowych warunków koniecznych do przyznania świadczenia powoduje wydanie przez organ rentowy decyzji odmownej. Wydanie takiej decyzji następuje również wtedy, gdy ubezpieczony nie spełnia chociażby jednego z ustawowych warunków niezbędnych do przyznania świadczenia.

Sąd Okręgowy uznał odwołanie T. B. za pozbawione podstaw i jako takie oddalił na podstawie art. 477 ¹⁴§ 1 k.p.c. i wyżej cytowanych przepisów.

Apelację od wyroku wywiódł T. B. zaskarżając go w całości i wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku poprzez uchylenie zaskarżonej decyzji i ustalenia prawa do emerytury, ewentualnie o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpatrzenia w oparciu o rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego dla pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze w związku z art. 184 ustawy emerytalnej z uwagi na spełnienie łącznie wszystkich warunków określonych w § 4 tego rozporządzenia.

W uzasadnieniu apelacji skarżący wskazał, że Sąd Okręgowy przeprowadził postępowanie dowodowe w zakresie ustalenia okresów zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, ale oddalił odwołanie, bo wnioskodawca pozostawał w zatrudnieniu. Skarżący podniósł, że rozwiązał stosunek pracy 30 czerwca 2012 r. Niespełnienie przez niego ustawowych warunków koniecznych do przyznania świadczenia w terminie wydania decyzji przez organ rentowy oraz w terminie orzekania przez Sąd I instancji wynikało z jego niewiedzy, gdyż nie uzyskał on wówczas koniecznych informacji z ZUS-u. Z informacji otrzymanych w organie rentowym przy składaniu wniosku o emeryturę nie wynikało, że musi czekać na decyzję ZUS i nie może podjąć pracy przed jej wydaniem. Rozwiązał umowę o pracę z dniem 20 marca 2012 r. i przedłożył świadectwo pracy. Następnie w dniu 24 marca 2012 r. zawarł kolejną umowę o pracę, co nie było tajemnicą, gdyż regularnie przedkładał zaświadczenia do ZUS o wysokości dochodu, celem weryfikacji potrzebnej do ustalania świadczenia rentowego.

Sąd I instancji przeprowadził postępowanie dowodowe mające na celu wykazanie, że ubezpieczony wykonywał prace w szczególnych warunkach, a jedynie z uwagi na brak możliwości uzyskania od nieistniejących już firm stosownych świadectw pracy nie dołączył takowych dokumentów do wniosku o przyznanie prawa do emerytury.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja wnioskodawcy nie zasługiwała na uwzględnienie.

Przedmiotem sporu było przyznanie wnioskodawcy T. B. prawa do emerytury przewidzianej w art. 184 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz. U. z 2009 r. Nr 153, poz. 1227 ze zm.) w zw. z art. 32 tej ustawy.

Zgodnie z art. 184 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach w brzmieniu obowiązującym na dzień wydania zaskarżonej decyzji, ubezpieczonym urodzonym po dniu 31 grudnia 1948 r. przysługuje emerytura po osiągnięciu wieku przewidzianego w art. 32, 33, 39 i 40, jeżeli w dniu wejścia w życie ustawy osiągnęli:

1) okres zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze wymaganym w przepisach dotychczasowych do nabycia prawa do emerytury w wieku niższym niż 60 lat - dla kobiet i 65 lat - dla mężczyzn oraz

2) okres składkowy i nieskładkowy, o którym mowa w art. 27 (wynoszący co najmniej 20 lat dla kobiet i 25 lat dla mężczyzn).

Ponadto emerytura przysługuje pod warunkiem nieprzystąpienia do otwartego funduszu emerytalnego oraz rozwiązania stosunku pracy – w przypadku ubezpieczonego będącego pracownikiem (ust. 2 art. 184 cytowanej ustawy).

Zgodnie z przepisami dotychczasowymi, do których odsyła art. 32 ust. 4 ustawy o emeryturach i rentach, tj. art. § 4 ust. 1 pkt 3 rozporządzenia z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (t. j. Dz.U. z 1983, Nr 8, poz. 43) wymagany okres zatrudnienia w warunkach szczególnych wynosi dla mężczyzny 15 lat.

Niezbędnym było spełnienie przez ubezpieczonego wszystkich ustawowych warunków łącznie. Niespełnienie któregokolwiek z nich uniemożliwiało przyznanie mu prawa do dochodzonego świadczenia.

Kwestia rozwiązania stosunku pracy, w świetle orzecznictwa Sądu Najwyższego, może być badana na dzień złożenia wniosku, wydania decyzji, a nawet na datę orzekania przez Sąd I instancji (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 12 kwietnia 2012 r., II UK 235/11, LEX nr 1216853).

Wskazać należy, że w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych przedmiot rozpoznania sprawy sądowej wyznacza decyzja organu rentowego, od której wniesiono odwołanie - art. 477 ⁹ k.p.c., art. 477 ¹⁴ k.p.c. (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 20 stycznia 2010 r., II UZ 49/09, LEX nr 583831).

Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 12 kwietnia 2012 r., II UK 235/11, LEX nr 1216853 wyjaśnił, że z przepisu art. 316 § 1 k.p.c. wynika ogólna zasada obowiązująca w postępowaniu cywilnym, zgodnie z którą podstawą rozstrzygnięcia roszczenia jest stan rzeczy istniejący w chwili zamknięcia rozprawy, przy czym nie budzi wątpliwości, że sformułowanie „stan rzeczy” obejmuje również stan faktyczny. Na gruncie spraw z zakresu ubezpieczeń społecznych reguła ta doznaje weryfikacji z tego względu, że postępowanie sądowe w tych sprawach wszczynane jest na skutek odwołania wniesionego od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, które zastępuje pozew. Postępowanie to ma zatem charakter odwoławczy, a jego przedmiotem jest ocena zgodności z prawem wydanej decyzji. W orzecznictwie Sądu Najwyższego przyjmuje się jednak, że zasada ta nie ma charakteru absolutnego. Ma ona bowiem uzasadnienie tylko wtedy, kiedy odwołanie się do art. 316 § 1 k.p.c. wypaczałoby charakter postępowania w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych i prowadziłoby do jaskrawego pominięcia odrębności tego postępowania poprzez całkowite pozbawienie znaczenia postępowania administracyjnego poprzedzającego postępowanie sądowe. Niebezpieczeństwa takiego nie ma w sytuacji, kiedy spełnienie się ostatniej z przesłanek prawa do świadczenia w trakcie postępowania sądowego jest oczywiste i niekwestionowane przez organ rentowy (por. między innymi wyroki z dnia 10 marca 1998 r., II UKN 555/97, OSNAPiUS 1999, Nr 5, poz. 181; z dnia 20 maja 2004 r., II UK 395/03, OSNP 2005, Nr 3, poz. 43; z dnia 25 stycznia 2005 r., I UK 152/04, OSNP 2005, Nr 17, poz. 273; z dnia 2 sierpnia 2007 r., III UK 25/07, OSNP 2008 nr 19-20, poz. 293). Odstępstwo od zasady badania legalności decyzji na dzień jej wydania jest szczególnie uzasadnione w przypadku oceny prawa do świadczenia uzależnionego między innymi od warunku rozwiązania stosunku pracy, np. na podstawie art. 88 ust. 1 ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. - Karta Nauczyciela (tekst jedn.: Dz. U. z 2006 r. Nr 97, poz. 674 ze zm.) czy art. 184 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Jeśli powyższe wymaganie zostanie spełnione po wydaniu decyzji - w trakcie postępowania odwoławczego przed sądem - nie ma przeszkód, aby sąd, stwierdziwszy spełnienie pozostałych przesłanek tego prawa, przyznał świadczenie (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 10 marca 1998 r., II UKN 555/97, OSNP 1999 r. Nr 5, poz. 181).

W niniejszej sprawie wnioskodawca zarówno w dniu złożenia wniosku o emeryturę- 22 listopada 2011 r., w dniu wydania decyzji - 1 luty 2012 r., jak i w dacie orzekania przez Sąd Okręgowy - 29 maja 2012 r. pozostawał w zatrudnieniu (od 1 września 1992 r. – do 20 marca 2012 r. i od 22 marca 2012 r. do 30 czerwca 2012 r.). Stosunek pracy rozwiązał dopiero 30 czerwca 2012 r. (świadectwo pracy z dnia 2 lipca 2012 r. - k. 71-71v a.s., zaświadczenie z 2 dnia lipca 2012 r. - k. 72 a.s ).

Zatem w momentach istotnych dla przyznania wnioskowanego świadczenia skarżący pracował, a tym samym nie spełnił warunku określonego w art. 184 ust. 2 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz. U. z 2009 r. Nr 153, poz. 1227 ze zm.).

Wobec bezsporności tego ustalenia zbytecznym było prowadzenie przez Sąd Okręgowy szczegółowego postępowania dowodowego w zakresie spełniania przez wnioskodawcę przesłanki legitymowania się wymaganym stażem szczególnym. Istotą decyzji organu rentowego, jak i wyroku sądu odwoławczego jest bowiem rozstrzygnięciu o prawie do konkretnego świadczenia (lub o jego wysokości) jako całości, a nie o poszczególnych elementach składających się na to prawo. Sąd odwoławczy nie mógłby zatem w sentencji wyroku jednocześnie stwierdzić, iż ubezpieczony spełnia niektóre tylko warunki powstania prawa do świadczenia i oddalić przy tym jego odwołanie. W konsekwencji w sytuacji, gdy niewątpliwym jest niespełnienie któregoś z obligatoryjnych warunków przyznania prawa, prowadzenie postępowania dowodowego co do pozostałych przesłanek jest ze względów pragmatycznych zbędne (por.: wyrok Sądu Najwyższego z 15 grudnia 2000 r., II UKN 147/00, OSNP 2002, Nr 16, poz. 389).

Zatem w ocenie Sądu Apelacyjnego zbędne było ustosunkowywanie się do zarzutów skarżącego dotyczących ustaleń Sądu Okręgowego w zakresie wykonywanie przez niego pracy w warunkach szczególnych.

Mając na uwadze powyższe Sąd Apelacyjny uznał apelację wnioskodawcy za niezasadną i na podstawie art. 385 k.p.c. orzekł, jak w punkcie pierwszym wyroku.

Sąd Odwoławczy w punkcie drugim na podstawie art. 477 ¹⁰ § 2 k.p.c. przekazał pozwanemu do rozpoznania wniosek ubezpieczonego o ustalenie prawa do emerytury zawarty w apelacji z dnia 2 lipca 2012 r.