Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 23 października 2012 r.

Sąd Apelacyjny w Lublinie III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 23 października 2012 r. w Lublinie

sprawy E. R.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddziałowi w S.

o prawo do świadczenia przedemerytalnego

na skutek apelacji pozwanego Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału
w S.

od wyroku Sądu Okręgowego w Siedlcach

z dnia 3 lipca 2012 r. sygn. akt IV U 379/12

I.  zmienia częściowo zaskarżony wyrok w ten sposób, że początkową datę prawa do świadczenia przedemerytalnego ustala na dzień 16 września 2011 r.

II.  w pozostałej części oddala apelację

III.  koszty postępowania apelacyjnego między stronami wzajemnie znosi.

III AUa 851/12

UZASADNIENIE

Wyrokiem z dnia 26 stycznia 2012 r. Sąd Okręgowy w Siedlcach oddalił odwołanie E. R. od decyzji pozwanego Zakładu Ubezpieczeń Społecznych w S. odmawiającej prawa do świadczenia przedemerytalnego.

Po rozpoznaniu apelacji wnioskodawcy Sąd Apelacyjny w Lublinie uchylił powyższy wyrok i przekazał sprawę Sądowi Okręgowemu do ponownego rozpoznania. Sąd II instancji zlecił Sądowi Okręgowemu ponowne rozpoznanie sprawy i zbadanie czy pracodawca zatrudniający wnioskodawcę nie nadużył swojej ekonomicznej przewagi przez zawieranie umów terminowych w celu obejścia przepisów o ochronie trwałości bezterminowego stosunku pracy, co umożliwia uznanie klauzuli terminu za nieważną na podstawie art. 58 § 1 k.c. w związku z art. 300 k.p.

Po ponownym rozpoznaniu sprawy Sąd Okręgowy wyrokiem z dnia 3 lipca 2012 r. zmienił zaskarżoną decyzję i ustalił E. R. prawo do świadczenia przedemerytalnego od dnia 1 września 2011 r.

Sąd Okręgowy oparł swoje rozstrzygnięcie na następujących ustaleniach i rozważaniach prawnych:

W dniu 15 września 2011 r. E. R., urodzony dnia (...) złożył wniosek o ustalenie prawa do świadczenia przedemerytalnego.

Organ rentowy uznał za udowodniony staż ubezpieczeniowy wynoszący 40 lat 1 miesiąca i 12 dni.

Powołując wyjaśnienia wnioskodawcy Sąd ustalił, że E. R. zatrudniając się u prywatnego pracodawcy nie miał wyboru jeśli chodzi o charakter umowy o pracy. Zakład (...) to prywatny zakład, który był najbliższą firmą w okolicy jego miejsca zamieszkania. Prezes zarządu spółki zaproponował mu pracę na okres próbny a następnie zawarto z nim umowę na czas określony. W tym czasie było bardzo dużo chętnych do pracy. Właściciel zakładu oświadczył, że może z ubezpieczonym zawrzeć umowę na czas określony, na co skarżący zgodził się, gdyż zależało mu na podjęciu pracy. Kiedy upłynął okres, na który była zawarta umowa, pracodawca zawarł z nim kolejną umowę, ponownie na czas określony i w sumie wnioskodawca pracował w spółce (...) około 10 lat.

Przesłuchany w charakterze świadka W. K., właściciel Zakładów (...) zeznał, że wnioskodawca był zatrudniony na podstawie umowy na czas określony, a po upływie okresu, na który była zawarta, umowa nie została przedłużona. Z innymi pracownikami też były zawierane takie umowy. Obecnie firma jest w trudnej sytuacji i nie są zatrudniani nowi pracownicy. Po wygaśnięciu umowy łączącej spółkę z wnioskodawcą nie zatrudniono nikogo na jego miejsce, ze względu na kryzysową sytuację firmy.

Sąd Okręgowy dał wiarę zeznaniom wnioskodawcy i świadka W. K. w szczególności we fragmencie, w którym zeznali, że przyczyną rozwiązania stosunku pracy z E. R. była likwidacja jego stanowiska pracy oraz że była to przyczyna leżąca po stronie pracodawcy.

W oparciu o poczynione ustalenia Sąd Okręgowy uwzględnił odwołanie przywołując przepisy ustawy z dnia 30 kwietnia 2004r. o świadczeniach przedemerytalnych (Dz. U. Nr 120, poz. 1252 ze zm.). Zgodnie z treścią art. 2 ust 1 pkt 5 tej ustawy prawo do świadczenia przedemerytalnego przysługuje osobie, która do dnia rozwiązania stosunku pracy z przyczyn dotyczących zakładu pracy, w rozumieniu przepisów ustawy o promocji zatrudnienia, w którym była zatrudniona przez okres nie krótszy niż 6 miesięcy, posiada okres uprawniający do emerytury, wynoszący co najmniej 40 lat dla mężczyzn.

W świetle zaś ust. 3 cyt. przepisu świadczenie przedemerytalne przysługuje osobie określonej w ust. 1 po upływie co najmniej 6 miesięcy pobierania zasiłku dla bezrobotnych, o którym mowa w ustawie o promocji zatrudnienia, jeżeli osoba ta spełnia łącznie następujące warunki:

1)  nadal jest zarejestrowana jako bezrobotna;

2)  w okresie pobierania zasiłku dla bezrobotnych nie odmówiła bez uzasadnionej przyczyny przyjęcia propozycji odpowiedniego zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej, w rozumieniu ustawy o promocji zatrudnienia, albo zatrudnienia w ramach prac interwencyjnych lub robót publicznych.

3)  złoży wniosek o przyznanie świadczenia przedemerytalnego w terminie nieprzekraczającym 30 dni od dnia wydania przez powiatowy urząd pracy dokumentu poświadczającego 6-miesięczny okres pobierania zasiłku dla bezrobotnych.

W ocenie Sądu Okręgowego w sprawie niniejszej zostały spełnione wszystkie przesłanki uzasadniające przyznanie E. R. prawa do świadczenia przedemerytalnego. Sąd miał na uwadze fakt, iż wnioskodawca zatrudniony był przez niespełna 10 lat bez przerwy w zakładzie (...). W tej sytuacji Sąd przyjął , że łączyła go z pracodawcą umowa o pracę na czas nieokreślony, która jedynie z nazwy była umową na czas określony.

Umowa o pracę na czas określony dawała pracodawcy możliwość rozwiązania stosunku pracy z upływem stosownego okresu bez podawania przyczyny. W przedstawionym przez wnioskodawcę świadectwie pracy pracodawca umieścił wzmiankę o przyczynie rozwiązania stosunku pracy - względy ekonomiczne, redukcja etatu, co w ocenie Sądu miało świadczyć, że również pracodawca traktował umowę jako zawartą na czas nieokreślony.

Uznając, że wnioskodawca spełnił wszystkie przesłanki do nabycia świadczenia przedemerytalnego Sąd Okręgowy na mocy art. 477 ¹⁴ § 2 k.p.c. zmienił zaskarżoną decyzję.

Apelację od powyższego wyroku złożył pozwany organ rentowy zaskarżając wyrok w całości i zarzucając:

1)  naruszenie przepisów postępowania tj. art. 233 § 1 k.p.c. poprzez wyprowadzenie na podstawie zeznań świadka W. K., zeznań wnioskodawcy oraz świadectwa pracy wniosków z nich niewynikających, sprzecznych z zasadami logicznego rozumowania i doświadczenia życiowego poprzez uznanie, że zawarcie dwóch umów o pracę na okres 5 lat miało na celu obejście ustawy tj. art. 25 ¹ k.p.;

2)  niewłaściwe zastosowanie art. 30 § 1 pkt 4 k.p. poprzez nieuznanie, że umowa o pracę zawarta na czas określony rozwiązuje się z upływem okresu, na jaki została zawarta;

3)  niewłaściwe zastosowanie art. 58 § 1 k.c. w zw. z art. 300 k.p. poprzez uznanie „klauzuli wypowiedzeniowej” zawartej w umowie o pracę na czas określony za nieważną;

4)  niewłaściwe zastosowanie art. 353 ¹ k.c. w zw. z art. 300 k.p. poprzez przyjęcie, że celem zawartej umowy o pracę na czas określony było naruszenie ustawy i zasad współżycia społecznego;

5)  nie zastosowanie art. 7 cyt. ustawy o świadczeniach przedemerytalnych poprzez przyznanie E. R. prawa do świadczenia przedemerytalnego od dnia 1 września 2011 r., podczas gdy prawo to powinno być ustalone od dnia 16 września 2011 r.

Powołując powyższe zarzuty pozwany wnosił o zmianę zaskarżonego wyroku i oddalenie odwołania ewentualnie o zmianę zaskarżonego wyroku w części dotyczącej daty przyznania prawa do świadczenia poprzez ustalenia prawa od dnia 16 września 2011 r. Pozwany wnosił o zasądzenie kosztów postępowania apelacyjnego według norm przepisanych.

Apelujący wywodził, że zbyt daleko idącym jest wniosek, jakoby pracodawca traktował umowę o pracę zawartą z wnioskodawcą jako umowę na czas nieokreślony. Termin ustania umowy terminowej niefortunnie zbiegł się z problemami ekonomicznymi firmy i to one były powodem nie zawarcia nowej umowy o pracę. Zatrudniając wnioskodawcę na okres 5 lat pracodawca miał na celu stabilizację zatrudnienia a jednocześnie nie skorzystał z możliwości rozwiązania z wnioskodawcą umowy za 2-tygodniowym okresem wypowiedzenia. 5-letnie okresy zawierania umów są okresami stosowanymi przez wielu pracodawców, zaś w obowiązujących przepisach prawa nie ma wskazanych terminów, na które umowa na czas określony ma być zawarta. Nie każda długoterminowa umowa o pracę jest automatycznie kwalifikowana jako naruszająca ustawę lub zasady współżycia społecznego. W ocenie pozwanego można domniemywać, że gdyby nie problemy ekonomiczne to spółka zawarłaby z wnioskodawcą trzecią umowę ale już na czas nieokreślony.

Z ostrożności pozwany podniósł, że zgodnie z treścią art. 7 cyt. ustawy o świadczeniach przedemerytalnych prawo do świadczenia winno być przyznane od następnego dnia po dniu złożenia wniosku tj. od 16 września 2011 r.

W odpowiedzi na apelację wnioskodawca wnosił o jej oddalenie, podnosząc, iż organ rentowy zdaje się w ogóle nie zauważać problemu naruszania prawa pracowniczych jakie powstają w wyniku zawierania umów długoterminowych. W realiach współczesnej gospodarki relacje pracownik-pracodawca mają charakter jednostronny, gdyż to pracodawca decyduje o formie zatrudnienia i czasie jego trwania. Sugerowanie partnerskiej relacji oraz możliwości wyboru i negocjacji zasad zatrudnienia przeciętnego pracownika jest chybione. Likwidacja dużych zakładów mięsnych w W. zmusiła wnioskodawcę do poszukiwania pracy w innym miejscu, w warunkach gdy było bardzo dużo osób poszukujących pracy w jego zawodzie. Z tych względów nie miał on żadnego wpływu na formę zatrudnienia.

W konkluzji E. R. wnosił o „utrzymanie wyroku w mocy” i przyznanie prawa do świadczenia przedemerytalnego od dnia 16 września 2011r.

Sąd Apelacyjny dopuścił dowód z uzupełniającego przesłuchania wnioskodawcy i ustalił, że E. R. zarówno przy zawieraniu pierwszej jak i kolejnej umowy o pracę na czas określony nie miał wyboru rodzaju umowy, gdyż umowa była już przygotowana przez pracodawcę i na jej treść wnioskodawca nie miał żadnego wpływu (czas nagrania 4:08). Dodatkowo na rynku pracy było wielu pracowników o kwalifikacjach, jakie posiadał wnioskodawca, z uwagi na likwidację zakładów (...) w W. i związane z tym zwolnienia pracowników.

Sąd Apelacyjny obdarzył wiarą zeznania wnioskodawcy, gdyż nie zawierają sprzeczności, są szczere – wnioskodawca konsekwentnie i spójnie przedstawiał okoliczności w jakich zawierane były umowy o pracę.

Opierając się na ustaleniach faktycznych poczynionych przez Sąd Okręgowy jak i materiale dowodowym zgromadzonym na etapie postępowania apelacyjnego Sąd Apelacyjny zważył co następuje:

Apelacja o ile zmierza do zmiany zaskarżonego wyroku i oddalenia odwołania jest bezzasadna i podlega oddaleniu. Sąd Okręgowy dokonał prawidłowych ustaleń i wydał trafne, odpowiadające prawu rozstrzygnięcie, przedstawiając prawidłową podstawę rozstrzygnięcia. Sąd Apelacyjny akceptuje w całości zarówno ustalenia faktyczne jak i rozważania prawne poczynione przez Sąd I instancji, zatem nie zachodzi konieczność ich powtarzania (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 8 października 1998 r. II CKN 923/97, OSNC 1999/3/60).

Zarzuty apelacji nie są zasadne, gdyż Sąd Okręgowy dokonał prawidłowych ustaleń i wywiódł z nich trafne wnioski. Spór w niniejszej sprawie sprowadzał się wyłącznie do okoliczności związanych z ustaniem stosunku pracy łączącego E. R. ze spółką z o.o. (...) w C..

Wbrew zarzutom apelacji Sąd Okręgowy na podstawie zeznań wnioskodawcy prawidłowo ustalił, że łączyła go z pracodawcą umowa o pracę zawarta na czas określony, zaś na podstawie zeznań świadka W. K. Sąd prawidłowo ustalił, iż przyczyną rozwiązania tej umowy były trudności ekonomiczne spółki – „sytuacja kryzysowa” (k. 41v).

Wnioskodawca podjął pracę w spółce w sytuacji, gdy ulegały likwidacji zakłady (...), w których był zatrudniony przed podjęciem pracy w spółce (...). Na rynku pracy pozostawało wielu pracowników o kwalifikacjach jakie posiada wnioskodawca, którzy poszukiwali pracy. Wnioskodawca został zatrudniony początkowo na okres próbny od dnia 1 kwietnia do dnia 30 czerwca 2000 r. a następnie na czas określony od dnia 1 lipca 2000 r. do dnia 31 grudnia 2004 r. Kolejna umowa o pracę zawarta została na okres od 1 stycznia 2005 r. do dnia 31 grudnia 2010 r. W sumie E. R. przepracował w spółce niemal 10 lat, będąc zatrudnionym na podstawie umów o pracę zawieranych na czas określony. Nie można zgodzić się z twierdzeniem pozwanego, iż zawieranie umów na okres 5-letni ma na celu stabilizacje zatrudnienia. Stabilizację zatrudnienia daje umowa o pracę zawarta na czas nieokreślony, gdyż jej rozwiązanie obwarowane jest wymogami wynikającymi z kodeksu pracy – zastosowanie 3-miesięcznego okresu wypowiedzenia, konieczność wskazania przyczyny wypowiedzenia, udzielenie wolnych dni na poszukiwanie pracy (art. 30 § 4, art. 36 § 1 pkt 3, art. 37 § 2 pkt 2 kodeksu pracy).

Okres próbny jak i trwający po nim 4,5-letni okres pracy były wystarczające do zweryfikowania kwalifikacji i przydatności wnioskodawcy do pracy. Zawarcie kolejnej 5-letniej umowy na czas określony nie jest uzasadnione niczym innym jak chęcią łatwego, nieobciążającego finansowo spółki rozwiązania umowy, która ustaje z upływem okresu na jaki jest zawarta. Biorąc pod uwagę okoliczności towarzyszące zawieraniu umowy należy zgodzić się z wywodami Sądu Okręgowego, iż zastrzeżenie terminu, do jakiego umowa miała trwać jest nieważne w świetle art. 58 § 1 k.c. w zw. z art. 300 k.p. Wnioskodawca nie miał wyboru i żadnego wpływu na rodzaj i treść umowy, nie były prowadzone z nim żadne negocjacje. Umowa została przygotowana przez pracodawcę a wnioskodawca zawarł ją, chcąc pozostać w zatrudnieniu. W tych okolicznościach nie sposób nie przyjąć, iż pracodawca nadużył swojej przewagi ekonomicznej i zawarł umowę terminową w celu obejścia przepisów o ochronie trwałości bezterminowego stosunku pracy (por. orzeczenia Sądu Najwyższego: wyrok z dnia 25 października 2007 r. II PK 49/07 OSNP 2008/21-2/317, uchwała składu 7 sędziów z dnia 16 kwietnia 1998r. III ZP 52/97 OSNAPiUS 1998/19/558, wyrok z dnia 7 września 2005 r. II PK 294/04 OSNP 2006/13-14/207). Czynność polegająca na zastrzeżeniu terminu drugiej umowy zawartej na czas określony jest zatem nieważna, gdyż jest sprzeczna z ustawą w rozumieniu art. 58 § 1 k.c. w zw. z art. 300 k.p.

Oczywiście nie można wykluczyć sytuacji, w której wolą zarówno pracownika jak i pracodawcy będzie pozostawanie w 10-letnim stosunku pracy na czas określony, jednakże zamiar pracownika pozostawania w takim stosunku pracy musi być wyraźny i niebudzący wątpliwości. Taka sytuacja w niniejszej sprawie nie występuje. Skoro wnioskodawca, przymuszony względami ekonomicznymi- brakiem pracy, nie miał wyboru co do charakteru zatrudnienia i rodzaju umowy o pracę, to nie można przyjąć, iż jego wolą było pozostawanie w terminowym niemal 10-letnim stosunku pracy.

W tej sytuacji słusznie wywiódł Sąd Okręgowy, iż w istocie łączyła wnioskodawcę umowa o pracę na czas nieokreślony, która jedynie z nazwy była umową na czas określony.

Sąd Okręgowy nie dopuścił się naruszenia wskazanego w apelacji prawa materialnego tj. art. 353 ¹ k.c. w zw. z art. 300 k.p. W świetle tego przepisu strony zawierające umowę mogą ułożyć stosunek prawny według swego uznania, byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości (naturze) stosunku, ustawie ani zasadom współżycia społecznego. Zawarta w tym przepisie zasada swobody zawierania umów doznaje ograniczeń, gdyż stosunek prawny ukształtowany przez strony nie może być sprzeczny z ustawą. Nie można mówić o swobodnym uznaniu stron w sytuacji gdy jednej z nich nie przysługuje żaden wybór co do ukształtowania treści stosunku prawnego. Zawarta w dniu 31 grudnia 2004 r. umowa na czas określony jest sprzeczna z ustawą, zatem nie może wywołać skutku w postaci ustania wobec upływu zastrzeżonego w niej terminu.

Tryb rozwiązania tej umowy jest oczywiście wadliwy, gdyż narusza przepisy o wypowiadaniu umów zawartych na czas nieokreślony – brak okresu wypowiedzenia. Przyczyna rozwiązania umowy nie budzi wątpliwości a jest nią trudna sytuacja ekonomiczna spółki i likwidacja etatu wnioskodawcy. Tym samym słusznie przyjął Sąd Okręgowy, iż wnioskodawca spełnił warunki do nabycia prawa do świadczenia przedemerytalnego, stosownie do treści art. 2 ust. 1 pkt 5 cyt. ustawy, gdyż do dnia rozwiązania stosunku pracy z przyczyn dotyczących zakładu pracy, w którym była zatrudniony przez okres nie krótszy niż 6 miesięcy, posiada okres uprawniający do emerytury, wynoszący co najmniej 40 lat.

Apelacja pozwanego zasługuje na uwzględnienie o ile wnosi o zmianę zaskarżonego wyroku w części dotyczącej daty przyznania prawa do świadczenia. Wydając zaskarżony wyrok Sąd Okręgowy dopuścił się naruszenia art. 7 ust. 1 cyt. ustawy. Zgodnie z jego treścią prawo do świadczenia przedemerytalnego ustala się na wniosek osoby zainteresowanej, od następnego dnia po dniu złożenia wniosku wraz z dokumentami. Wnioskodawca złożył wniosek o przyznanie świadczenia w dniu 15 września 2011 r., dołączając stosowną dokumentację. Tym samym prawo do świadczenia, zgodnie z wymogami cyt. przepisu, winno być ustalone przez Sąd Okręgowy od dnia 16 września 2011 r.

Uwzględniając w tym zakresie apelację pozwanego Sąd Apelacyjny zmienił zaskarżony wyrok w trybie art. 386 § 1 k.p.c. i ustalił początkową datę prawa do świadczenia należnego wnioskodawcy na dzień 16 września 2011 r. zaś w pozostałej części oddalił apelację jako bezzasadną w trybie art. 385 k.p.c. Z uwagi na częściowe uwzględnienie apelacji Sąd Apelacyjny zniósł wzajemnie między stronami koszty postępowania apelacyjnego w trybie art. 100 k.p.c.