Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE

Dnia 11 września 2014 r.

Sąd Okręgowy w Gliwicach III Wydział Cywilny Odwoławczy w następującym składzie:

Przewodniczący - Sędzia SO Krystyna Hadryś

Sędziowie: SO Gabriela Sobczyk (spr.)

SR (del.) Roman Troll

Protokolant Aldona Kocięcka

po rozpoznaniu w dniu 11 września 2014 r. na rozprawie sprawy

z wniosku A. P.

z udziałem (...) Spółki Akcyjnej w K.

o ustanowienie służebności przesyłu

na skutek apelacji obu stron

od postanowienia Sądu Rejonowego w Wodzisławiu Śląskim

z dnia 14 stycznia 2014 r., sygn. akt I Ns 1094/10

postanawia:

uchylić zaskarżone postanowienie i sprawę przekazać Sądowi Rejonowemu w Wodzisławiu Śląskim do ponownego rozpoznania, pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach postępowania odwoławczego.

SSR (del.) Roman Troll SSO Krystyna Hadryś SSO Gabriela Sobczyk

UZASADNIENIE

Wnioskodawca A. P. w dniu 28 października 2010 roku wniósł o ustanowienie służebności przesyłu na nieruchomości stanowiącej jego własność, położonej w miejscowości R., dla której Sąd Rejonowy w Wodzisławiu Śląskim prowadzi księgę wieczystą nr (...) (działka nr (...)) na rzecz każdoczesnego właściciela urządzenia przesyłowego – linii elektroenergetycznej średniego napięcia zlokalizowanej na tej nieruchomości. Jako uczestnik został wskazany właściciel urządzenia przesyłowego – (...) S.A. Wniósł o zasądzenie od uczestnika za ustanowienie służebności wynagrodzenia w wysokości 19.750 zł. Wnioskodawca wskazał, że biorąc pod uwagę koszty oraz brak interesu publicznego w likwidacji linii średniego napięcia zasadne jest unormowanie stanu prawnego poprzez ustanowienie służebności przesyłu. Rażąca rozbieżność co do wynagrodzenia za ustanowienie służebności uczestnika uniemożliwiła zawarcie takiej umowy. Wnioskodawca wskazał, że żąda ustanowienia służebności przesyłu obejmującej zarówno powierzchnię zajętą przez linię średniego napięcia jak i powierzchnię strefy ochronnej. Według obliczeń wnioskodawcy linia wraz ze strefą ochronną zajmuje obszar około 627 m ².

(...) S.A. w G. wniósł o oddalenie wniosku. Przyznał, że skłonny jest ustanowić służebność ale za kwotę 1.800 zł. Ponadto podniósł, że służebność przesyłu nie jest konieczna do korzystania z urządzeń albowiem uczestnik nabył przez zasiedzenie odpowiednią służebność gruntową. Wskazał, ze linia energetyczna średniego napięcia została wybudowana zgodnie z prawem, o czym świadczy decyzja Urzędu Miejskiego w W. z dnia 12 kwietnia 1990 roku oraz decyzja o pozwoleniu na budowę z dnia 12 kwietnia 1990 roku. Za początkową datę biegu zasiedzenia zdaniem uczestnika postępowania należy uznać datę wyrażenia zgody przez wnioskodawcę na posadowienie urządzeń tj. 18 września 1990 r, przy czym w oświadczeniu tym błędnie wskazano numer działki (...) zamiast (...). Działka (...) podlegała później przekształceniom i wydzielono z niej działkę (...). Jako nieruchomość władnącą uczestnik wskazał Główny Punkt Zasilania (...).

Uczestnik zakwestionował również wysokość żądanego wynagrodzenia a także powierzchnię służącą do obliczenia tego wynagrodzenia. Wskazał, że skoro pasem eksploatacyjnym jest tylko powierzchnia zajęta przez urządzenia, to tylko ona powinna być brana pod uwagę przy ustaleniu wynagrodzenia. Wartość tego wynagrodzenia należy obliczyć jako iloczyn powierzchni wykorzystywanego gruntu i wartości rynkowej jednostki powierzchni nieruchomości obciążonej z uwzględnieniem współczynnika zakresu ingerencji posiadacza służebności w prawo właściciela. Wartość tego współczynnika może wynosić od 0,1 do 0,9. Współczynnik wskazany przez wnioskodawcę na poziomie 0,9 oznaczałby niemalże całkowite wyłączenie możliwości korzystania z tej części gruntu przez wnioskodawcę z czym nie można się zgodzić albowiem linia jest napowietrzna a obciążona nieruchomość ma charakter rolny. Takie wynagrodzenie nie powinno obejmować odszkodowania za zmniejszenie wartości nieruchomości.

Zaskarżonym postanowieniem z dnia 14 stycznia 2014r. Sąd Rejonowy w Wodzisławiu Śląskim ustanowił na nieruchomości położonej w R., działka nr (...), dla której Sąd Rejonowy w Wodzisławiu Śląskim prowadzi księgę wieczystą nr (...), w pasie szerokości 6 m wyznaczonym przez linie biegnące w odległości 3 m z każdej strony od osi wiązki przewodów linii energetycznej, a oznaczonym na mapie sporządzonej przez biegłego sądowego A. F. (1) i dołączonej do opinii z dnia 22 lipca 2011 roku czerwoną przerywaną linią bez kropek, którą to mapę uczynił integralną częścią niniejszego postanowienia – służebność przesyłu w postaci prawa polegającego na tym, że właściciel urządzenia przesyłowego tj. linii energetycznej może korzystać z opisanej wyżej nieruchomości w określonym wyżej pasie poprzez bieżącą eksploatację linii energetycznej, dokonywanie jej kontroli, przeglądów, konserwacji, modernizacji, remontów, usuwanie awarii, wymianę urządzeń posadowionych na danej nieruchomości w zakresie niezbędnym dla zapewnienia prawidłowego i niezakłóconego działania sieci przesyłowej przedsiębiorstwa - za wynagrodzeniem w wysokości 4.319,88 zł (cztery tysiące trzysta dziewiętnaście złotych osiemdziesiąt osiem groszy) - na rzecz każdoczesnego właściciela urządzenia przesyłowego tj. linii energetycznej, zlokalizowanego na wyżej wymienionej nieruchomości; nadto zasądził od uczestnika (...) Spółki Akcyjnej w K. na rzecz wnioskodawcy A. P. kwotę 4001,10 zł.

Sąd Rejonowy wskazał, że strony były zgodne, że przez nieruchomość wnioskodawcy przebiega linia średniego napięcia należąca do uczestnika. Ustalił, że w dniu 7 lutego 1990 roku Urząd Miejski w W. (Architekt Miejski) wydał Biurze Studiów i (...) decyzję o ustaleniu lokalizacji pod nazwą rozbudowa i modernizacja sieci Średniego Napięcia w W. w G..

W dniu 18 września 1990 roku A. P. złożył oświadczenie, w którym wyraził zgodę na przejście linii średniego napięcia o napięciu 20 kV przez działkę (...).

W dniu 7 maja 2010 roku wnioskodawca wezwał uczestnika do zawarcia umowy ustanowienia służebności. W odpowiedzi uczestnik zaproponował ustanowienie służebności za kwotę 1.800 zł. Nieruchomość wnioskodawcy objęta księgą wieczystą prowadzoną przez Sąd Rejonowy w Wodzisławiu Śląskim nr kw (...) składa się między innymi z działki (...), której poprzedni numer to (...)

Sąd Rejonowy ustalił ponadto, że przez nieruchomość powoda przebiega linia energetyczna średniego napięcia o napięciu 20kV. Linia ta przebiega w poprzek działki (...) w jej południowej części. Długość trasy tej linii na działce wynosi 29 m. Odległość od zewnętrznych przewodów linii od siebie wynosi 3 metry. Pas służebności winien obejmować szerokość wiązki przewodów (3 metry), powiększone z każdej strony o 1,5 metra niezbędnego dla zabezpieczenia remontu linii. Łączna szerokość pasa służebności to 6 metrów. Powierzchnia pasa służebności to 174 m ².

Sąd Rejonowy ustalił ponadto, że działka (...) położona jest według planu zagospodarowania przestrzennego w strefie MZ (tereny mieszkaniowe z dużym udziałem zieleni) jednak z powodu istniejącej linii teren ten nie może być wykorzystany zgodnie z przeznaczeniem określonym w planie. Cześć działki niemożliwa do zabudowy z powodu linii to 532 m ².

Ustalił też, że linia średniego napięcia w różnym stopniu oddziałuje na nieruchomość i możliwość korzystania z niej. Wyróżnił w ślad za opinią biegłego 5 stref oddziaływania wpływających w różny stopniu na władztwo właściciela.

I – strefa znajduje się bezpośrednio pod linią energetyczną a jej obszar wynosi 129 m ². W tej strefie ograniczenie władztwa następuje w 30 %.

II – strefa również znajduje się bezpośrednio pod linia energetyczną, ale jest to obszar leżący do 4 metrów od granicy działki gdzie i tak zabudowa byłaby wyłączona. Jej obszar wynosi 59 m ². W tej strefie ograniczenie władztwa następuje w 17,50 %.

III – strefa leży równolegle do trasy przebiegu sieci po jej północnej i południowej stronie i stanowi obszar gdzie ze względu na strefę ochronną wyłączona jest zabudowa. Jej obszar wynosi 61 m ². W tej strefie ograniczenie władztwa następuje w 25 %.

IV – strefa to przedłużenie strefy III, jest to obszar leżący do 4 metrów od granicy działki gdzie i tak zabudowa byłaby wyłączona. Powierzchnia tej strefy wynosi 25 m ², ograniczenie władztwa następuje w 12,50 %.

V – strefa położona jest poza obszarem bezpośredniego oddziaływania linii energetycznej, leży na południe od strefy ochronnej linii. Wykorzystanie tej części nieruchomości jest ograniczone przez niewielką powierzchnię pozostałego gruntu. Jej obszar wynosi 106 m ², a ograniczenie władztwa następuje w 12,50 %.

VI – strefa to obszar, który jest rozszerzeniem obszaru strefy V, leżący do 4 metrów od granicy działki gdzie i tak zabudowa byłaby wyłączona. Powierzchnia tej strefy to 152 m ² a

ograniczenie władztwa następuje w 5 %.

Sąd Rejonowy ustalił, że średnia wartość gruntu w okolicy wynosi 37,61 zł za m ², a zatem wartość gruntu wchodzącego w skład nieruchomości wynosi 90.565 zł.

Hipotetyczna wartość rynkowa gruntu objętego oddziaływaniem urządzeń, uwzględniająca zakres w jakim urządzenia linii energetycznej oddziałują na grunt w różnych strefach wynosi 4.319,88 złotych. Jest to wartość równa ubytkowi wartości nieruchomości wskutek posadowienia i oddziaływania tych urządzeń.

Sąd Rejonowy wskazał, że w trakcie postępowania doszło do przekształceń podmiotowych po stronie uczestnika. (...) S.A. zmieniła firmę na (...) S.A. w G., a następnie została ona przejęta przez (...) S.A. w K.

W przywołanym stanie faktycznym Sąd Rejonowy uznał, że wniosek o ustanowienie służebności przesyłu zasługuje na uwzględnienie. Zgodnie z art. 3051k.c. nieruchomość można obciążyć na rzecz przedsiębiorcy, który zamierza wybudować lub którego własność stanowią urządzenia, służące do doprowadzania lub odprowadzania płynów, pary, gazu, energii elektrycznej oraz inne urządzenia podobne, prawem polegającym na tym, że przedsiębiorca może korzystać w oznaczonym zakresie z nieruchomości obciążonej, zgodnie z przeznaczeniem tych urządzeń (służebność przesyłu). W myśl art. 305 ²§ 2 k.c. jeżeli przedsiębiorca odmawia zawarcia umowy o ustanowienie służebności przesyłu, a jest ona konieczna do korzystania z urządzeń, o których mowa w art. 49 § 1, właściciel nieruchomości może żądać odpowiedniego wynagrodzenia w zamian za ustanowienie służebności przesyłu.

Sąd Rejonowy wskazał, że bezsporne było, że na nieruchomości wnioskodawcy położona jest linia średniego napięcia stanowiąca własność uczestnika a uczestnik odmówił ustanowienia służebności za wynagrodzeniem wskazanym przez wnioskodawcę. Ustanowienie służebności jest konieczne do korzystania z linii, gdy przedsiębiorca przesyłowy nie posiada żadnego innego tytułu do korzystania z nieruchomości wnioskodawcy w odpowiednim zakresie. Postępowanie wykazało, że uczestnik takiego tytułu nie posiada.

Za bezzasadne uznał Sąd Rejonowy argumenty uczestnika, że nabył przez zasiedzenie służebność gruntową o treści służebności przesyłu.

wskazał, że zasiedzenie takie jest możliwe, ale w rozpatrywanym wypadku nie występuje dobra wiara uczestnika, co oznacza, że okres zasiedzenia wynosi 30 lat (art. 172 k.c.). Co prawda art. 7 k.c. wprowadza domniemanie dobrej wiary, ale wejście na cudzy grunt, posadowienie urządzeń na tym gruncie, przy braku podstaw do przekonania, że posiada się tytuł prawny do posadowienia takich urządzeń jest przejawem złej wiary.

Niezależnie od powyższego uczestnik nie wykazał nawet 20 letniego okresu posiadania służebności, co jest warunkiem zasiedzenia w dobrej wierze. Decyzja o ustaleniu lokalizacji inwestycji (k. 48) zapadła 7 lutego 1990 roku (a nie jak twierdził uczestnik w 1992 roku) a 18 września 1990 roku wnioskodawca wyraził ogólną zgodę na przejście linii przez jego nieruchomość. Początek biegu zasiedzenia służebności gruntowej o treści służebności przesyłu, zaczyna się jednak dopiero od wejścia na teren nieruchomości (tak też Sąd Najwyższy postanowieniu z dnia z dnia 24 maja 2013 r., sygn. V CSK 287/12). Tymczasem uczestnik nie wykazał, żeby przed 28 października 1990 roku (20 lat przed wniesienie wniosku w niniejszej sprawie) nastąpiło wejście na nieruchomość wnioskodawcy i początek robót. Nie wykazał też, aby przez cały okres zasiedzenia linia była związana funkcjonalnie z Głównym Punktem Zasilania W., wskazanym jako nieruchomość władnąca.

Zatem uczestnik nie wykazał, żeby przysługiwało mu prawo do korzystania z nieruchomości wnioskodawcy w celu dokonywania niezbędnych czynności przy linii średniego napięcia, dlatego też wniosek o ustanowienie służebności zasługuje na uwzględnienie.

W ocenie Sądu Rejonowego służebność przesyłu należało ustanowić na pasie gruntu, na którym uczestnikowi przysługiwałoby prawo do bieżącej eksploatacji linii średniego napięcia, dokonywania jej kontroli, przeglądów, konserwacji, modernizacji, remontów, usuwania awarii, czy nawet wymiany urządzeń posadowionych na danej nieruchomości w zakresie niezbędnym dla zapewnienia prawidłowego i niezakłóconego działania sieci przesyłowej przedsiębiorstwa. Sąd Rejonowy podzielił pogląd wynikający z opinii biegłego geodety, że do wykonywania tych czynności wystarczy pas gruntu o szerokości 6 metrów obejmujący 3 metry między skrajnymi przewodami i po 1,5 m z każdej strony tych przewodów – inaczej po 3 metry od osi wiązki przewodów. Za niezasadne uznał żądanie wnioskodawcy ustanowienia służebności obejmującego całą strefę ochronną (która obejmuje obszar co najmniej do 3 metrów na zewnątrz od skrajnych przewodów), w której nie można wznosić budowli. Wskazał, że czym innym jest pas gruntu z którego przedsiębiorca przesyłowy może korzystać w celu eksploatacji urządzeń przesyłowych, a czym innym strefa ochronna urządzenia przesyłowego. (...) ochronna obejmuje także obszar, na którym co prawda ogranicza się w pewien sposób uprawnienia właściciela (zakaz wznoszenia budynków), ale z którego przedsiębiorca już w żaden sposób nie korzysta. W art. 305 ¹ k.c. granice prawa (służebność przesyłu) są natomiast wyznaczone poprzez zakres korzystania przez przedsiębiorcę przesyłowego z nieruchomości obciążonej.

Za niesłuszny uznał natomiast zarzut uczestnika, że pas służebności powinien mieć szerokość rzutu przewodów linii (czyli szerokości wiązki przewodów, w niniejszej sprawie to 3 metry). Wskazał, że taka szerokość nie umożliwia wykonywania części czynności eksploatacyjnych. Wziął pod uwagę, że podstawową czynnością eksploatacyjną zapewniającą bezpieczeństwo linii energetycznej jest wycinanie gałęzi drzew, które rosnąc „zbliżają się” zbyt blisko do przewodów – przewody muszą być bowiem izolowane przez obszar powietrza wokół nich. Ustalenie pasa służebności o szerokości równej odległości między zewnętrznymi przewodami oznaczałoby, że przedsiębiorca przesyłowy nie byłby w stanie wycinać gałęzi które zbliżyły się do przewodów - gdyż gałęzie te znajdowałyby się poza pasem służebności. 3 – metrowy pas służebności byłby także za wąski w przypadku remontu wymagającego zdjęcia przewodów. W przypadku zdjęcia przewodów i położenia ich na gruncie, leżałyby one na zewnętrznej granicy pasa służebności, tak że po ich zewnętrznej stronie, nie pozostałby żaden pas ziemi pozwalający na wjechanie specjalistycznym sprzętem.

Z tych też względów służebność przesyłu w ocenie Sądu Rejonowego należało ustanowić w pasie 6 metrów, po 3 metry z każdej strony od osi wiązki przewodów.

Odnosząc się do ustalenia odpowiedniego wynagrodzenia za ustanowienie służebności przesyłu Sąd Rejonowy wskazał, że powinno ono obejmować nie tylko wynagrodzenie za korzystanie z wyznaczonego pasa gruntu, lecz także powinno uwzględniać cały uszczerbek będący następstwem ustanowienia służebności przesyłu, w tym także zmniejszenie wartości nieruchomości, a także tę okoliczność , że ewentualne zamierzenia inwestycyjne właściciela z powodu posadowienia urządzeń przesyłowych mogą być ograniczone (tak też SN w postanowieniu z dnia 20 września 2012 r., sygn. IV CSK 56/12, postanowieniu z dnia 5 kwietnia 2012 r. II CSK 401/11).

Sąd rejonowy wskazał, że właściciel nieruchomości, na którego terenie planowano by posadowić linię energetyczną, otrzymując wynagrodzenie za ustanowienie służebności zażądałby nie tylko zrekompensowania tego, że w pasie służebności przedsiębiorca przesyłowy będzie korzystał z jego nieruchomości ale także, że posadowienie takiej linii energetycznej ogranicza korzystanie z tej nieruchomości w obszarze poza pasem służebności.

Chociaż więc służebność jest ustanawiana w pasie 6 metrów, to wynagrodzenie za ustanowienie służebności powinno uwzględniać także okoliczność, że w tzw. strefie ochronnej linii średniego napięcia nie można wznosić budowli.

Sąd Rejonowy wskazał, że wynagrodzenie takie ustalił biegły z zakresu szacowania nieruchomości H. S.. Sąd Rejonowy wskazał, że opinia tego biegłego budziła największe wątpliwości w sprawie. Biegły działał w ten sposób, że wyliczył wartość 1 metra gruntu przedmiotowej nieruchomości opierając się na cenach sprzedaży nieruchomości położonych w pobliżu (k. 174). Pozwoliło to też wyliczyć wartość gruntu wchodzącego w skład nieruchomości. Następnie wyznaczył on 6 różnych stref oddziaływania linii energetycznej średniego napięcia, obliczając powierzchnię tych stref oraz ustalając stopień ograniczenia władztwa właściciela w każdej z tych stref. Kolejną czynnością było obliczenie hipotetycznej wartości gruntu zajętego przez przedsiębiorcę przesyłowego – hipotetycznej bo nie chodziło o wartość gruntu o określonym obszarze, lecz wartość z uwzględnieniem stopnia ograniczenia władztwa w określonych strefach. Wartość ta jest równa ubytkowi wartości nieruchomości wskutek posadowienia i oddziaływania urządzeń energetycznych i wynosi 4.319,88zł. Przykładowo spadek wartości gruntu (wartość zajętego gruntu) w pierwszej strefie to 1455,51zł tj. 129 m ² x 37,61 zł/m ² x 0,3 (wskaźnik ograniczenia władztwa). Tak samo można wyliczyć ubytek wartości w kolejnych strefach. Do tego momentu działania biegłego były w ocenie Sądu Rejonowego co do zasady prawidłowe.

Dalszą część rozważań biegłego Sąd Rejonowy uznał za wadliwe, a to co do powołanej przez biegłego autorskiej metody ustalenia wynagrodzenia opartej na instrumentach finansowych.

Sąd Rejonowy wskazał, że w zależności od nieruchomości i rodzaju sieci przesyłowej, przy metodzie biegłego możliwa jest nawet sytuacja, że wynagrodzenie za ustanowienie służebności przesyłu znacząco przekroczyłoby wartość całej nieruchomości.

Dlatego też mając na uwadze, że służebność przesyłu jest ustanawiana na czas nieoznaczony i powinna zrekompensować właścicielowi niemożność korzystania w pełnym zakresie z jego nieruchomości, wynagrodzenie powinno zdaniem Sądu Rejonowego odpowiadać wartości rynkowej gruntu objętego oddziaływaniem urządzeń, z uwzględnieniem zakresu w jakim urządzenia linii energetycznej oddziałują na grunt w różnych strefach, to jest kwocie 4.319,88 złotych.

Zatem Sąd Rejonowy wskazał, że jakkolwiek opinia biegłego okazała się co do wniosków błędna, to jednak podaje wartość odpowiadającą wynagrodzeniu za ustanowienie służebności przesyłu.

Uznał przy tym, że pozostałe zarzuty do opinii biegłego mają mniejszą wartość. Wskazał, że mimo, że przy szacowaniu wartości nieruchomości biegły przyjął do porównania jedynie 4 nieruchomości, to nie jest to wadliwe, gdyż za to były to nieruchomości bardzo podobne, położone w tej samej miejscowości na tej samej ulicy. Odnośnie zarzutu, że pas służebności wyliczony przez biegłego geodetę A. F. miał powierzchnię 174 m ², tymczasem w opinii biegłego H. S. pas ten objęty został strefą I i II, które łącznie mają 188 m ^2, Sąd Rejonowy wskazał, że różnica ta nie jest duża. Wskazał ponadto, że doliczenie do wynagrodzenia za ustanowienie służebności podatków (co kwestionował uczestnik) miało miejsce dopiero na etapie liczenia hipotetycznego czynszu i nie wypłynęło na wysokość wynagrodzenia ustaloną w postanowieniu. Sąd Rejonowy wskazał ponadto, że ewentualna korekta opinii biegłego okazała się niemożliwa na skutek nieuiszczenia przez uczestnika zaliczki na poczet wynagrodzenia za opinię uzupełniającą. Natomiast wniosek uczestnika o zwrócenie się o (...) Stowarzyszenia (...) o ocenę prawidłowości sporządzenia opinii, jest w ocenie Sądu Rejonowego niezasadny. Przedmiotem dowodu nie jest bowiem prawidłowość opinii biegłego, lecz okoliczności faktyczne.

Sąd Rejonowy uwzględnił zatem wniosek i ustanowił służebność w sposób wskazany w zaskarżonym postanowieniu.

Kosztami postępowania Sąd obciążył w całości uczestnika opierając te rozstrzygniecie na art. 520 §2 k.p.c.

Apelację od tego postanowienia wnieśli wnioskodawca i uczestnik postępowania.

W swych apelacjach zakwestionowali oni wynagrodzenie za ustanowienie służebności.

W swej apelacji wnioskodawca domagał się zmiany zaskarżonego postanowienia poprzez ustanowienie służebności przesyłu na nieruchomości wnioskodawców za wynagrodzeniem w wysokości 11329,33 zł oraz zasądzenia od uczestnika postępowania na rzecz wnioskodawcy kosztów postępowania apelacyjnego, Ewentualnie wniósł o uchylenie zaskarżonego postanowienia i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi I instancji. Zarzucił temu postanowieniu naruszenie przepisów postępowania, które mogło mieć wpływ na wynik sprawy a to art. 233kpc poprzez błędną ocenę materiału dowodowego. Zgromadzonego w postępowaniu, a mianowicie opinii biegłego z zakresu szacowania nieruchomości i przyznanie wnioskodawcy wynagrodzenia za ustanowienie służebności w wysokości 4319,88 zł podczas gdy biegły wartość służebności przesyłu wyliczył na kwotę 11 329,33 zł. zarzucił też naruszenie art. 232kpc poprzez nieprzeprowadzenie z urzędu dowodu z uzupełniającej opinii biegłego z zakresu szacowania nieruchomości w sytuacji, w której Sąd negatywnie ocenił pierwszą opinię sporządzoną w sprawie, co w konsekwencji doprowadziło do zaniżenia wynagrodzenia należnego wnioskodawcy za ustanowienie na jego nieruchomości służebności przesyłu. W uzasadnieniu skarżący wskazał, że skoro Sąd powziął wątpliwość co do rzetelności sporządzonej przez biegłego opinii, to winien był z urzędu dopuścić opinię uzupełniającą lub opinię sporządzoną przez innego biegłego, a o kosztach postępowania orzec w orzeczeniu kończącym postępowanie. Wadliwie w tych okolicznościach zdaniem wnioskodawcy wobec braku uiszczenia zaliczki Sąd oddalił wniosek i orzekł na podstawie opinii, która według jego oceny nie została sporządzona z należytą starannością i nie do końca dawała rękojmię należycie wyliczonego wynagrodzenia. Wskazał, że Sąd tę samą opinię uznał za nierzetelną i niewiarygodną, a mimo to się na nie oparł przy orzekaniu.

Uczestnik postępowania w swej apelacji zarzucił naruszenie prawa procesowego, mające wpływ na wynik sprawy, a to nieuwzględnienie wniosku o wyłączenie biegłego H. S. (2) w sytuacji, gdy istniały wątpliwości co do jego bezstronności, które w sporządzonej opinii zostały potwierdzone. Zarzucił też naruszenie swobodnej oceny dowodów poprzez dowolną a nie swobodną ich ocenę. Polegającą na oparciu się przy ustaleniu wartości prawa służebności przesyłu na opinii biegłego H. S. (2) podczas gdy opinią ta została sporządzona w sposób nieprawidłowy z naruszeniem przepisów prawa. Jednocześnie zaskarżył postanowienie o odmowie wyłączenia biegłego H. S. (2) i wniósł o jego zmianę i wyłączenie biegłego przez Sąd Okręgowy. Wskazał, że pismem z dnia 11 września 2012r. zwrócił Sądowi Rejonowemu uwagę na uchybienie przepisom postępowania. Stawiając te zarzuty uczestnik postępowania wniósł o uchylenie zaskarżonego postanowienia w całości i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sadowi I instancji z pozostawieniem temu Sądowi rozstrzygnięcia o kosztach postępowania odwoławczego.

W uzasadnieniu skarżący podniósł, że nawet gdyby jego wniosek o wyłączenie biegłego był niezasadny, to i tak opinia tego biegłego złożona w sprawie nie powinna być podstawą ustaleń, bowiem uczestnik postępowania zgłosił do niej zarzuty, które dotyczyły również ustalonej przez tego biegłego wartości 1 m ² nieruchomości wnioskodawcy, a wiec parametru który Sąd wykorzystał w dalszych obliczeniach. Zarzucił, że w tym zakresie biegły naruszył obowiązujące przepisy prawa i mimo deklaracji nie zastosował metody korygowania ceny średniej, nie zastosował bowiem żadnych współczynników korygujących. Tym samym nie zastosował żadnej metody wyceny. Uczestnik postępowania zaskarżył ponadto rozstrzygnięcie o kosztach postępowania, wskazując na wadliwość zastosowania w sprawie art. 520§2kpc, wskazując, że żądane przez wnioskodawcę wynagrodzenie było wielokrotnie wyższe niż proponowane przez uczestnika postępowania, a na ofertę wynagrodzenia w kwocie 1800 zł wnioskodawca w ogóle nie odpowiedział, tylko złożył wniosek do Sądu Uczestnik wskazał, że był gotowy do dalszych negocjacji, jednak do nich nie doszło. W związku z tym zdaniem skarżącego Sąd winien proporcjonalnie rozdzielić koszty postępowania stosownie do tego, jak ustalone w postanowieniu wynagrodzenie ma się do propozycji składanych sobie przez strony przed wszczęciem postępowania.

W odpowiedzi na apelację uczestnik postępowania wniósł o oddalenie apelacji wnioskodawcy i zasądzenie od wnioskodawcy na rzecz uczestnika postępowania kosztów postępowania apelacyjnego.

Wnioskodawca wniósł o oddalenie apelacji uczestnika postępowania w całości oraz zasądzenie kosztów postępowania.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacje odniosły skutek.

Nie były przedmiotem zarzutów ustalenia Sądu Rejonowego w zakresie przebiegu linii napowietrznej oraz istnienia podstaw do ustanowienia służebności przesyłu, w tym też zakresie ustalenia i wnioski Sądu Rejonowego Sąd Okręgowy podziela.

Przedmiotem zarzutów obu apelacji natomiast była wysokość wynagrodzenia za ustanowienie służebności przesyłu.

W istocie rację mają skarżący, że opinia biegłego H. S. na obecnym etapie postępowania nie mogła stanowić podstawy rozstrzygnięcia z uwagi na wady tej opinii i zgłoszone do niej zarzuty, do których biegły się nie ustosunkował (i nie był do tego wzywany). Wadliwie Sąd Rejonowy pominął dowód z opinii uzupełniającej. O ile bowiem opinia budzi uzasadnione wątpliwości konieczne jest ich wyjaśnienie, a brak uiszczenia zaliczki przez stronę zgłaszającą zarzuty do opinii nie może być powodem zaniechania wyjaśnienia wątpliwości związanych z treścią opinii.

W pierwszej kolejności wskazać jednak należy, że w ocenie Sądu Okręgowego wskazane przez uczestnika postępowania okoliczności stanowiły uzasadnioną podstawę wyłączenia biegłego od sporządzenia opinii w niniejszej sprawie. Wniosek w tym zakresie został przez uczestnika złożony w terminie wynikającym z art. 281kpc, a to przed sporządzeniem opinii przez tego biegłego. Jakkolwiek postanowieniem z dnia 3 września 2012r. Sąd Rejonowy w Wodzisławiu Śląskim oddalił ten wniosek uczestniczki postępowania, to jednak nie pozbawiło to uczestniczki możliwości podniesienia tej okoliczności w apelacji, skoro złożyła ona w tym zakresie zastrzeżenie w piśmie z dnia 11 września 2012r., a nie przysługiwało jej na to postanowienie zażalenie (art. 380 kpc w zw. z art. 13§2kpc). przywołane zaś przez uczestnika okoliczność pozostawania biegłego w sporze z uczestnikiem, dotyczącym posadowienia urządzeń energetycznych na nieruchomości prywatnej biegłego uzasadniają złożony wniosek o wyłączenie.

Z przywołanych powodów oparcie rozstrzygnięcia na opinii biegłego S. uznać należało za wadliwe.

Podkreślić należy, że kwestia sposobu ustalenia wynagrodzenia za ustanowienie służebności nie została w sposób szczegółowy opisana w przepisach prawa. Zatem ustawodawca pozostawił uznaniu sędziowskiemu ustalenie właściwej wysokości tego wynagrodzenia. Nie oznacza to jednak dowolności przy jego ustalaniu. W uzasadnieniu postanowienia z dnia 9 października 2013r., sygn. akt V CSK 491/12 Sąd Najwyższy wskazał, że ustawodawca w art. 145 § 1 k.c. nie nakazał, jak to uczynił w przypadku służebności przesyłu (art. 305 ² § 1 k.c.), aby wynagrodzenie za ustanowienie służebności drogi koniecznej było odpowiednie. Posłużył się słowem wynagrodzenie bez przymiotnika "odpowiednie". Użycie w art. 305 ²§ 1 k.c. tego przymiotnika oznacza, że przewidziane w tym przepisie wynagrodzenie powinno być ustalane każdorazowo indywidualnie i dostosowane do okoliczności istotnych w danej sprawie. Pojęcie wynagrodzenia jest szersze niż pojęcie odszkodowania. W razie powstania szkody fakt ten musi być brany pod uwagę przy określeniu wysokości wynagrodzenia, choć należy się ono właścicielowi nieruchomości obciążonej także wtedy, gdy żadnej szkody nie poniósł. Dalej podniósł Sąd Najwyższy, że odpowiednie wynagrodzenie za ustanowienie służebności przesyłu powinno być ustalone proporcjonalnie do stopnia ingerencji w treść prawa własności, uwzględniać wartość nieruchomości i w takim kontekście mieć na względzie szkodę właściciela z uszczuplenia prawa własności. Dowód jej wykazania ciąży na właścicielu zgodnie z regułą art. 6 k.c.

Odnosząc powyższe rozważania do okoliczności niniejszej sprawy wskazać należy, że zindywidualizowanie wynagrodzenia do okoliczności niniejszej sprawy sprowadza się nie tylko do uwzględnienia okoliczności obiektywnych, do jakich należy sposób umiejscowienia urządzeń przesyłowych na nieruchomości, jej kształt, położenie czy przeznaczenie tego terenu w planie zagospodarowania przestrzennego, wielkość całej nieruchomości. Powinno nadto uwzględniać sposób dotychczasowego wykorzystania nieruchomości (w tym też jej pozostałej części niezajętej przez urządzenia przesyłowe) oraz plany właściciela co do tej nieruchomości, w części zajętej przez urządzenia przesyłowe, co do sposobu jej wykorzystania w przyszłości. W ocenie Sądu Okręgowego zatem dla należytego uwzględnienia wszystkich tych okoliczności przy ustalaniu wynagrodzenia konieczne jest przeprowadzenie dowodu z przesłuchania wnioskodawcy. Dowodu tego przed przystąpieniem do przeprowadzenia dowodu z opinii biegłego Sąd Rejonowy nie przeprowadził. Nadmienić należy, że plany i zamierzenia właściciela nieruchomości mają istotne znaczenie w sprawie, choć winny one podlegać weryfikacji Sądu pod kątem możliwości ich realizacji w okolicznościach danej sprawy, ocena ta winna uwzględniać ukształtowanie terenu nieruchomości, jej dostęp do drogi publicznej, teren na jakim jest ona położona i możliwości zagospodarowania pozostałej części nieruchomości, jak i aktualny sposób zagospodarowania nieruchomości sąsiednich. W granicach jednak, w jakiej wskazane okoliczności na to pozwalają wola właściciela winna być przez Sąd wzięta pod uwagę przy ustalaniu właściwego wynagrodzenia.

Wszystkie przywołane okoliczności prowadzą do wniosku o nierozpoznaniu istoty niniejszej sprawy. Z tych powodów nie było konieczne odnoszenie się do dalszych zarzutów zawartych w apelacjach dotyczących wysokości wynagrodzenia.

Na podstawie art.386§4kpc w zw. z art.13§2kpc zaskarżone postanowienie w tych okolicznościach uchylono i przekazano sprawę do ponownego rozpoznania Sądowi Rejonowemu w Wodzisławiu Śląskim, pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach postępowania odwoławczego. Uchylenie objęło całość rozstrzygnięcia, albowiem wysokość wynagrodzenia kwestionowana w apelacjach jest integralną częścią rozstrzygnięcia w przedmiocie ustanowienia służebności przesyłu.

Przy ponownym rozpoznaniu sprawy Sąd Rejonowy przeprowadzi dowód z przesłuchania wnioskodawcy, a nadto inne dowody zawnioskowane przez zainteresowanych, pozwalające na indywidualną ocenę okoliczności niniejszej sprawy, a następnie przeprowadzi dowód z opinii innego biegłego rzeczoznawcy majątkowego na okoliczność wysokości wynagrodzenia za ustanowienie służebności, uwzględniając w tezie skierowanej do biegłego wyniki dotąd przeprowadzonego postępowania. Dokona też oceny zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego i wyda rozstrzygnięcie stosowne do dokonanej oceny.

SSR(del.) Roman Troll SSO Krystyna Hadryś SSO Gabriela Sobczyk