Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 11 października 2012 r.

Sąd Apelacyjny w Łodzi, III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący: SSA Lucyna Guderska

Sędziowie:SSA Maria Padarewska - Hajn

SSA Anna Szczepaniak-Cicha (spr.)

Protokolant: stażysta Przemysław Trębacz

po rozpoznaniu w dniu 11 października 2012 r. w Łodzi

sprawy J. P.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych I Oddziałowi w Ł.

o emeryturę,

na skutek apelacji wnioskodawcy

od wyroku Sądu Okręgowego - Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Łodzi

z dnia 29 listopada 2011 r., sygn. akt: VIII U 1109/11;

1.  zmienia zaskarżony wyrok oraz poprzedzającą go decyzję organu rentowego i przyznaje J. P. prawo do emerytury od 1 maja 2011 roku;

2.  odrzuca apelację w pozostałej części;

3. zasądza od Zakładu Ubezpieczeń Społecznych I Oddziału w Ł. na rzecz J. P. kwotę 251,40 (dwieście pięćdziesiąt jeden 40/100) złotych tytułem zwrotu kosztów procesu za obie instancje.

Sygn. akt III AUa 355/12

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 8 czerwca 2011 roku Zakład Ubezpieczeń Społecznych I Oddział w Ł. odmówił J. P. prawa do emerytury z uwagi na brak dowodów na okoliczność wykonywania pracy w szczególnych warunkach przez wymagany normatywnie okres 15 lat. Decyzja została wydana wskutek rozpoznania wniosku z dnia 31 maja 2011 roku.

W odwołaniu od tej decyzji z dnia 13 lipca 2011 roku J. P. wniósł o zaliczenie do stażu pracy zatrudnienia w szczególnych warunkach w Przedsiębiorstwie (...) w Ł. w okresie od dnia 4 listopada 1977 roku do dnia 31 maja 1986 roku na stanowisku mechanika pojazdów samochodowych oraz mechanika pojazdów samochodowych -brygadzisty i w konsekwencji o przyznanie prawa do emerytury. Organ rentowy domagał się oddalenia odwołania.

Sąd Okręgowy Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Łodzi wyrokiem z dnia 29 listopada 2011 roku oddalił odwołanie ubezpieczonego.

Sąd Okręgowy ustalił, że J. P., urodzony (...), udowodnił na dzień l stycznia 1999 roku ogółem ponad 25 lat okresów podlegania ubezpieczeniom społecznym, tj. 31 lat 6 miesięcy i 18 dni. Wykazał też niekwestionowany przez organ rentowy staż 14 lat 11 miesięcy i 23 dni pracy w szczególnych warunkach. J. P. nie pracuje, pobiera zasiłek przedemerytalny, nie jest członkiem OFE.

W okresie od 4 listopada 1977 roku do 31 maja 1986 roku ubezpieczony był zatrudniony w Przedsiębiorstwie (...) w Ł. jako mechanik pojazdów samochodowych, a w ostatnich czterech latach w charakterze brygadzisty. Do obowiązków wnioskodawcy należała bieżąca naprawa samochodów. Początkowo pracował w wydziale taksówkowym, wówczas naprawiał zarówno samochody osobowe, jak i dostawcze, a następnie samochody ciężarowe. Naprawy odbywały się zarówno w kanałach, jak i na zewnątrz. Były takie dni, że ze względu na warunki atmosferyczne nie wykonywano żadnych prac na zewnątrz warsztatu, wówczas pracowano tylko kanałach. Były też takie dni, że wszystkie prace wykonywano na zewnątrz. Sąd ustalił, że około 80-90% prac naprawczych wykonywano w kanałach. Odkąd wnioskodawca został brygadzistą przybyło mu obowiązków, gdyż musiał dodatkowo dokonywać przeglądu samochodów i prowadzić dokumentację, niemniej jednak podstawy charakter jego obowiązków jako mechanika nie uległ zmianie . J. P. nie otrzymywał dodatku za pracę w warunkach szczególnych.

W tak ustalonym stanie faktycznym Sąd pierwszej instancji, powołując się na art. 184 i 32 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 roku w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, uznał odwołanie za nieuzasadnione. J. P. nie wykazał bowiem, że będąc zatrudnionym w Przedsiębiorstwie (...) w Ł. w okresie od 4 listopada 1977 roku do 31 maja 1986 roku wykonywał stale i w pełnym wymiarze czasu pracy, prace zaliczane do prac w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze. Z zeznań wnioskodawcy, jak i powołanych świadków wynika, że prace mechanika w kanałach remontowych ubezpieczony wykonywał wyłącznie w 80 - 90% czasu pracy, zaś w pozostałym czasie wykonywał swe obowiązki na zewnątrz warsztatu, a więc dokonywał napraw poza kanałem. W ocenie Sądu Okręgowego powyższe powoduje, że nie został spełniony warunek wykonywania pracy mechanika w kanałach remontowych w szkodliwych warunkach stale i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na danym stanowisku, a więc przesłanka 15 lat pracy w warunkach szczególnych nie została spełniona. W tym stanie rzeczy odwołanie uległo oddaleniu na podstawie art. 477 ¹⁴ § 1 k.p.c.

Wyrok ten zakwestionowany został w całości apelacją ubezpieczonego, w której zawodowy pełnomocnik wniósł o zmianę rozstrzygnięcia przez przyznanie J. P. prawa do emerytury od października 2009 roku, ewentualnie o uchylenie wyroku oraz poprzedzającej go decyzji organu rentowego i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania organowi rentowemu. Nadto skarżący wniósł o przyznanie kosztów zastępstwa procesowego udzielonego z urzędu oświadczając, że nie zostały one pokryte w całości, ani w części.

Wyrokowi zarzucił naruszenie:

1)  przepisów postępowania, to jest:

-.

-

art. 244 § l k.p.c. w związku z art. 233 § l k.p.c. poprzez nieuzasadnione pominiecie dowodu z dokumentu urzędowego decyzji Rejonowego Urzędu Pracy nr 2 w Ł. znak BO (...)- (...) z dnia 21.10.1997 roku w zakresie, w jakim organ ten ustalił staż pracy odwołującego się w warunkach szczególnych w wysokości 15 lat, l miesiąc i 17 dni dokonując przy tym błędnej oceny mocy dowodowej przedstawionego dokumentu urzędowego,

-

art. 233 § l k.p.c. poprzez przekroczenie granic swobodnej oceny dowodów i przyjęcie, iż odwołujący się nie wykonywał pracy w szczególnych warunkach stale w sytuacji, gdy zarówno sam odwołujący się, jak i powołani świadkowie, w tym bezpośredni przełożony ubezpieczonego, potwierdzili, że stanowisko, na którym ubezpieczony wykonywał prace znajdowało się w kanale, a praca odwołującego się w całym okresie zatrudnienia w Przedsiębiorstwie (...) w Ł. polegała na naprawie pojazdów mechanicznych właśnie w kanale remontowym;

2)  przepisów prawa materialnego, to jest:

-

art. 184 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych w związku z § 4 ust. l rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 roku w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze poprzez dokonanie błędnej wykładni wskazanych przepisów i przyjęcie, iż brak jest podstaw prawnych do przyznania emerytury z uwzględnieniem przypadającego na okres od 4 listopada 1977 roku do 31 maja 1986 roku stażu pracy w Przedsiębiorstwie (...) w Ł. w warunkach szczególnych,

-

art. 32 ust. l, la i 2 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych w związku z § 2 ust. l rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 roku w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze poprzez dokonanie ich błędnej wykładni i przyjęcie, iż praca wykonywana przez odwołującego się w kanałach remontowych nie była pracą w szczególnych warunkach, albowiem nie była wykonywana stale,

-

art. 32 § l Konstytucji RP poprzez nie dokonanie racjonalnej oceny przesłanek uzasadniających przyznanie odwołującemu się prawa do wcześniejszej emerytury na podstawie art. 184 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych i w konsekwencji nie zapewnienie odwołującemu się równości wobec prawa.

W uzasadnieniu apelacji skarżący podniósł, że świadczenie emerytalne winno być przyznane ubezpieczonemu od miesiąca października 2009 roku, gdyż wtedy J. P. zgłosił po raz pierwszy wniosek o emeryturę, załatwiony decyzją odmowną. W opinii apelującego odmowna decyzja organu rentowego była następstwem błędu tegoż organu, co powoduje, że w sprawie znajdzie zastosowanie przepis art. 133 ust. 1 pkt 2 ustawy o emeryturach i rentach z FUS.

Sąd Apelacyjny ustalił dodatkowo, że J. P. był zatrudniony w Zakładzie (...) w Ł. w okresie od 28 sierpnia 1986 roku do 31 marca 1997 roku, gdzie stale w pełnym wymiarze wykonywał czynności mechanika napraw w kanałach remontowych. Okres ten nie był kwestionowany przez organ rentowy jako staż pracy w warunkach szczególnych. W trakcie tego zatrudnienia w dniach od 4 lutego 1997 roku do 3 kwietnia 1997 roku ubezpieczony korzystał ze zwolnienia lekarskiego i ów okres zasiłkowy został uwzględniony przez ZUS do stażu ogólnego jako nieskładkowy, a pominięty w stażu pracy w warunkach szczególnych. Nadto w trakcie świadczenia pracy w I kategorii zatrudnienia w Przedsiębiorstwie (...) w Ł. w latach 1966 - 1972 J. P. od dnia 23 kwietnia 1969 roku do 7 kwietnia 1971 roku odbywał zasadniczą służbę wojskową, po której wrócił na swe stanowisko pracy w dniu 3 maja 1971 roku. Okres służby wojskowej także pominięty został przez organ rentowy przy ustalaniu stażu pracy w warunkach szczególnych (świadectwo pracy k. 7, legitymacja ubezpieczeniowa k. 75, wykaz okresów składkowych i nieskładkowych k. 116 akt emerytalnych). J. P. we wniosku o emeryturę z dnia 31 maja 2011 roku nie występował o przyznanie prawa do świadczenia za okres wsteczny (wniosek k. 90 akt emerytalnych).

Sąd Apelacyjny Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych zważył:

Apelacja wnioskodawcy odnosi swój skutek, choć z innych względów, niż w niej podniesione.

Zawarty w przepisach przejściowych ustawy z dnia ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz.U. z 2009r., Nr 153, poz. 1227 ze zm.) przepis art. 184 dotyczy tych ubezpieczonych, urodzonych po 31 grudnia 1948 roku, którzy w dniu wejścia w życie ustawy (1 stycznia 1999 roku) osiągnęli: 1/ okres zatrudnienia w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze (15 lat) wymagany w przepisach dotychczasowych do nabycia emerytury w wieku niższym, niż 65 lat w przypadku mężczyzn; 2/ okres składkowy i nieskładkowy, o którym mowa w art. 27 (25 lat dla mężczyzn). Takim ubezpieczonym emerytura przysługuje w przypadku nieprzystąpienia do otwartego funduszu emerytalnego oraz rozwiązania stosunku pracy, w razie bycia pracownikiem.

Prawo do emerytury w obniżonym wieku z tytułu pracy w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze stanowi w systemie emerytalnym uprawnienie wyjątkowe, związane z ujemnym oddziaływaniem zdrowotnym warunków pracy na pracownika, co uzasadnia przyjęcie wcześniejszego wieku emerytalnego. Zgodnie z § 4 rozporządzenia z dnia 7 lutego 1983 roku w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze (Dz.U. Nr 8, poz. 43 ze zm.) prawo do takiej emerytury nabywa pracownik, który wykonywał prace w szczególnych warunkach wymienione w wykazie A, stanowiącym załącznik do rozporządzenia. Natomiast w myśl § 2 rozporządzenia z dnia 7 lutego 1983 roku - okresy pracy uzasadniające prawo do świadczenia emerytalnego to okresy, w których praca w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze wykonywana jest stale i w pełnym wymiarze czasu pracy.

J. P. ukończył 60 lat w dniu 20 października 2009 roku. W dacie wniosku o emeryturę nie pozostawał w zatrudnieniu. Staż ogólny ubezpieczonego w dniu 1 stycznia 1999 roku wynosił 31 lat 6 miesięcy i 18 dni. Organ rentowy uwzględnił wnioskodawcy 14 lat 11 miesięcy i 23 dni zatrudnienia w szczególnych warunkach na dzień 1 stycznia 1999 roku, co Sąd Okręgowy w swych ustaleniach zaaprobował. Jednakże wskutek pominięcia w ustaleniach faktów, wynikających z dokumentów zawartych w aktach emerytalnych odwołującego, Sąd Okręgowy dopuścił się naruszenia prawa materialnego, albowiem wadliwe jest pominięcie przy ustalaniu okoliczności spornej okresu pobierania przez J. P. zasiłku chorobowego od dnia 4 lutego 1997 roku do dnia 3 kwietnia 1997 roku. Stanowisko ZUS, do którego Sąd pierwszej instancji w ogóle się nie odniósł, wynika z błędnego rozumienia wzajemnego stosunku art. 184 i art. 32 ust. 1a ustawy o emeryturach i rentach z FUS. Ten ostatni przepis wprowadzony został ustawą zmieniającą z dnia 20 kwietnia 2004 roku i wszedł w życie z dniem 1 lipca 2004 roku (Dz.U. Nr 121, poz. 1264). Zgodnie z brzmieniem wskazanej normy okresów niewykonywania pracy, za które pracownik otrzymał wynagrodzenie lub świadczenia z ubezpieczenia społecznego w razie choroby, nie wlicza się do ustalania okresów zatrudnienia w warunkach szczególnych lub szczególnym charakterze. Zasada ta nie ma jednak zastosowania do oceny nabycia prawa do emerytury przed dniem 1 lipca 2004 roku (por. wyroki SN z dnia 5 maja 2005r., II UK 219/04, OSNP 2005/22/361, z dnia 7 lutego 2006r., I UK 154/05, LEX nr 272581) i dotyczy sytuacji osób wymienionych w art. 184 ustawy. W przepisie tym ustawodawca zapewnił ochronę ekspektatywy prawa podmiotowego dla osób, które w dniu 1 stycznia 1999 roku wypełniły warunki dotyczące stażu ogólnego i szczególnego. Ochrona tej ekspektatywy nie wygasła wskutek regulacji, dotyczącej ustalania okresu zatrudnienia w warunkach szczególnych od dnia 1 lipca 2004 roku w inny sposób. Toteż wykazanie na dzień 1 stycznia 1999 roku okresu wykonywania pracy w szczególnych warunkach, wymaganego przepisem art. 184 ustawy, wyłącza ustalanie tego okresu po osiągnięciu wieku emerytalnego według zasad wynikających z art. 32 ust. 1a ustawy (zob. wyroki SN: z dnia 23 kwietnia 2010r., II UK 313/09, OSNP 2011/19-20/260, z dnia 13 lipca 2011r., I UK 12/11, LEX nr 989126). Sytuacja taka zachodzi w sprawie niniejszej. J. P. w dniu 1 stycznia 1999 roku legitymował się zatrudnieniem w warunkach szczególnych w Zakładzie (...) w Ł. trwającym od dnia 25 sierpnia 1986 roku do dnia 31 marca 1997 roku, co stanowi 10 lat 7 miesięcy i 7 dni (a nie jak przyjął organ rentowy 10 lat 5 miesięcy i 9 dni), zatem nie jest dopuszczalne obliczanie tego stażu obecnie, gdy wnioskodawca ukończył wymagany wiek, przez pomijanie okresów niezdolności do pracy z powodu choroby na podstawie art. 32 ust. 1a ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Z tych względów zaskarżony wyrok nie mógł się ostać, albowiem Sąd pierwszej instancji z obrazą prawa materialnego przyjął, że ubezpieczony nie spełnił przesłanki 15 lat stażu pracy w warunkach szczególnych.

Ubocznie już tylko dostrzec należy, że także okres zasadniczej służby wojskowej J. P. podlega uwzględnieniu do stażu pracy w warunkach szczególnych, gdyż ubezpieczony w ustawowym terminie zgłosił swój powrót do zatrudnienia w I kategorii. Od wyroku Sądu Najwyższego z dnia 6 kwietnia 2006 roku (III UK 5/06, OSNP 2007/7-8/108), za wyjątkiem wyroku z dnia 11 marca 2009 roku w sprawie sygn. akt II UK 247/08 (Legalis), stanowisko judykatury jest w tej kwestii jednolicie ukształtowane (por. wyrok SN z dnia 17 maja 2012r., I UK 399/11, LEX nr 1211140 i powołane w uzasadnieniu tego wyroku orzecznictwo).

Kierując się powyższymi względami Sąd drugiej instancji, z mocy art. 386 § 1 k.p.c., zmienił zaskarżony wyrok oraz poprzedzającą go decyzję organu rentowego w ten sposób, że przyznał J. P. prawo do emerytury od 1 maja 2011 roku. Użyte w treści art. 378 § 1 k.p.c. sformułowanie, iż sąd drugiej instancji rozpoznaje sprawę „w granicach apelacji” oznacza, że sąd ten ustala materialnoprawną podstawę rozstrzygnięcia niezależnie od zarzutów przedstawionych w apelacji, będąc związanym wyłącznie zarzutami naruszenia prawa procesowego (tak SN w uchwale składu siedmiu sędziów z dnia 31 stycznia 2008 roku, III CZP 49/07, OSNC 2008/6/55). Zarzut naruszenia art. 184 ustawy o emeryturach i rentach z FUS został w przedmiotowej apelacji sformułowany, choć uzasadniony odmiennymi względami, niż dostrzeżone z urzędu. Wobec uwzględnienia zaskarżenia z powodów przedstawionych wyżej, odpadła potrzeba odnoszenia się do trafności wszystkich dalszych zarzutów, mających związek z wadliwym ustaleniem długości stażu pracy ubezpieczonego w warunkach szczególnych.

W pozostałej części, a mianowicie w zakresie żądania przyznania prawa do emerytury z mocą wsteczną, Sąd Apelacyjny apelację odrzucił jako niedopuszczalną, wobec braku substratu zaskarżenia. Podstawę środka odwoławczego stanowi istnienie zwalczanego orzeczenia, zaś brak wyroku w danej części, jako niezbędnego substratu zaskarżenia, powoduje niedopuszczalność apelacji, a w konsekwencji jej odrzucenie z mocy art. 373 k.p.c. (podobnie Sąd Najwyższy w post. z dnia 26 października 1998r., III CKN 839/98, opubl. Legalis, jak też w post. z dnia 12 kwietnia 2007r., III CZ 19/07, LEX nr 966784). We wniosku o emeryturę, inicjującym postępowanie w sprawie, J. P. nie domagał się przyznania prawa do świadczenia emerytalnego za okres wcześniejszy, niż data złożenia wniosku. Żądanie takie sformalizował dopiero w apelacji, z powołaniem się na błąd organu rentowego w rozumieniu art. 133 ust. 1 pkt 2 ustawy o emeryturach i rentach z FUS. W konsekwencji zarówno decyzja organu rentowego, jak i wyrok Sądu Okręgowego, nie dotyczą tej materii, co skutkuje odrzuceniem środka odwoławczego od orzeczenia nieistniejącego. Przypomnieć należy, że w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych zakres i przedmiot rozpoznania sądowego wyznacza przedmiot zaskarżonej decyzji organu rentowego (zob. m.in. post. Sądu Najwyższego z dnia 2 marca 2011r., II UZ 1/11, LEX nr 844747). Rozstrzygnięcie to nie narusza uprawnienia wnioskodawcy do wystąpienia do ZUS z żądaniem przyznania prawa do emerytury za okres od października 2009 roku.

O kosztach procesu Sąd Apelacyjny orzekł na podstawie art. 98 § 1 i 3 k.p.c. w zw. z art. 99 k.p.c. zasądzając od Zakładu Ubezpieczeń Społecznych kwotę obejmującą zwrot opłaty apelacyjnej (30zł) oraz koszty nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej ubezpieczonemu z urzędu w obu instancjach (73,80 zł + 147,60 zł) w wysokości wynikającej z § 11 ust. 2 i § 12 ust. 1 pkt 2 w zw. z § 2 ust. 3 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 roku w sprawie opłat za czynności prawne radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu (Dz. U. Nr 163, poz. 1349 ze zm.).

Przewodnicząca: Sędziowie: