Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE Z DNIA 10 LUTEGO 2004 R.
( WZ 6/04 )
Oskarżonemu nie przysługuje zażalenie na postanowienie wydane w
przedmiocie jego wniosku o uchylenie lub zmianę nieizolacyjnego środka
zapobiegawczego ( art. 254 § 2 k.p.k. )
Przewodniczący : Sędzia SN W. Błuś
Sędziowie SN : Z. Stefaniak, A. Tomczyk ( sprawozdawca )
Prokurator Naczelnej Prokuratury Wojskowej : ppłk W. Rzepniewski
Sąd Najwyższy w sprawie Piotra S., oskarżonego o popełnienie przestępstwa
określonego w art. 278 § 1 k.k. w zb. z art. 270 § 1 k.k., po rozpoznaniu w Izbie
Wojskowej na posiedzeniu w dniu 10 lutego 2004 r., zażalenia obrońcy
oskarżonego na postanowienie Wojskowego Sądu Okręgowego w W. z dnia 18
listopada 2003 r., nieuwzględniające wniosku obrońcy oskarżonego Piotra S. o
uchylenie środka zapobiegawczego w postaci poręczenia majątkowego, po
wysłuchaniu wniosku prokuratora oraz obrońcy oskarżonego
na podstawie art. 430 § 1 k.p.k. w zw. z art. 429 § 1 k.p.k. pozostawił
zażalenie bez rozpoznania.
U z a s a d n i e n i e
Postanowieniem prokuratora Okręgu Wojskowego w W. z dnia 26 lipca
1995 r. zastosowano wobec oskarżonego Piotra S. środek zapobiegawczy w
postaci poręczenia majątkowego w kwocie 7 tys. złotych.
W dniu 14 października 2003 r. Wojskowy Sąd Okręgowy w W. skazał
Piotra S. za popełnienie czynu określonego w art. 294 § 1 k.k. w zw. z art.
278 § 1 k.k. w zb. z art. 270 § 1 k.k. na karę roku pozbawienia wolności z
warunkowym zawieszeniem jej wykonania na okres próby czterech lat oraz karę
grzywny, którą z powodu zaliczenia na jej poczet okresu rzeczywistego
2
pozbawienia wolności uznano za wykonaną w całości. Orzeczono również
wobec tego oskarżonego środek karny w postaci zakazu zajmowania stanowisk
kierowniczych w jednostkach zarządzających mieniem będącym własnością
Skarbu Państwa oraz zobowiązano go do naprawienia szkody wyrządzonej
przestępstwem przez wpłacenie na rzecz Rejonowego Zarządu Infrastruktury w
O. w terminie miesiąca od uprawomocnienia się wyroku kwoty 189.665,64 zł.
Po ogłoszeniu wyroku sąd nie wypowiedział się na temat stosowanego
wobec oskarżonego środka zapobiegawczego.
W dniu 13 listopada 2003 r. do Wojskowego Sądu Okręgowego w W.
wpłynął wniosek obrońcy oskarżonego o uchylenie środka zapobiegawczego, w
uzasadnieniu którego wskazuje się, iż brak jest przesłanek do dalszego
stosowania poręczenia majątkowego, bowiem zapadł wyrok w sprawie i Piotr S.
został skazany na karę pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem jej
wykonania.
Postanowieniem z dnia 18 listopada 2003 r. Wojskowy Sąd Okręgowy w
W. wniosku tego nie uwzględnił. Jednocześnie pouczył oskarżonego i jego
obrońcę, że na postanowienie to przysługuje zażalenie, w terminie 7 dni od daty
doręczenia odpisu postanowienie, do Wojskowego Sądu Okręgowego w W.
Wskazał przy tym przepis art. 254 § 3 k.p.k.
Odpis postanowienia doręczono obrońcy w dniu 29 grudnia 2003 r., zaś w
dniu 2 stycznia 2004 r. nadano w Urzędzie Pocztowym w O. zażalenie
adresowane – zgodnie z pouczeniem – do Wojskowego Sądu Okręgowego w W.
Zarządzeniem z dnia 8 stycznia 2004 r. Prezes Wojskowego Sądu
Okręgowego w W. przyjął zażalenie i z uwagi na niemożność utworzenia tego
samego składu orzekającego, spowodowaną urlopem jednego z sędziów,
przedstawił wraz z aktami sprawy Izbie Wojskowej Sądu Najwyższego.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje :
Treść pouczenia zawartego w postanowieniu Wojskowego Sądu
Okręgowego w W. z dnia 18 listopada 2003 r. nieuwzględniającym wniosku
3
oskarżonego Piotra S. o uchylenie środka zapobiegawczego w postaci
poręczenia majątkowego jednoznacznie wskazuje, że zdaniem tego sądu na
postanowienie w przedmiocie wniosku oskarżonego składanego w trybie art.
254 § 1 k.p.k., przysługuje zażalenie, zaś sądem właściwym do jego rozpoznania
jest ten sam sąd w składzie trzech sędziów ( art. 254 § 3 k.p.k. ).
Stanowisko takie akceptuje prokurator, który zarówno w pisemnym
wniosku, jak i w wystąpieniu w toku posiedzenia wnosił o przekazanie zażalenia
do rozpoznania Wojskowemu Sądowi Okręgowemu w W.
Natomiast treść zarządzenia Prezesa Wojskowego Sadu Okręgowego w
W., ignorującego treść pouczenia zawartego w zaskarżonym postanowieniu,
zdaje się wskazywać, że stoi on na stanowisku, iż na postanowienie sądu w
przedmiocie wniosku oskarżonego o uchylenie nieizolacyjnego środka
zapobiegawczego przysługuje zażalenie na zasadach ogólnych. Stanowisko to
zdaje się podzielać autor zażalenia, który wprawdzie wniósł środek zaskarżenia
– zgodnie z pouczeniem – do Wojskowego Sadu Okręgowego w W., ale w
postępowaniu przed Sadem Najwyższym popierał zażalenie, wnosząc o zmianę
zaskarżonego postanowienia i uchylenie środka zapobiegawczego.
Zgodnie natomiast z poglądem zaprezentowanym przez Sąd Najwyższy w
uchwale z dnia 26 listopada 2003 r., I KZP 30/03 ( OSNKW 2003, z. 11-12,
poz. 97 ) „ oskarżonemu przysługuje zażalenie na postanowienie wydane w
przedmiocie jego wniosku o uchylenie lub zmianę nieizolacyjnego środka
zapobiegawczego ( art. 252 § 1 k.p.k. ) ”.
Pogląd ten nie zyskał akceptacji składu orzekającego w niniejszej
sprawie. Analiza bowiem przepisów Rozdziału 28 Kodeksu postępowania
karnego, a w szczególności art. 252 i 254 prowadzi do wniosku, że przepisy art.
254 § 1 i 2 adresowane są wyłącznie do oskarżonego, zaś § 2 stanowi wyjątek
od ogólnej zasady wyrażonej w art. 252 k.p.k. Wszak to oskarżony może
składać w każdym czasie wniosek o uchylenie lub zmianę środka
zapobiegawczego i tylko jemu ( podk. SN ) na postanowienie w przedmiocie
4
tego wniosku przysługuje zażalenie na warunkach przewidzianych w § 2 art.
254 k.p.k. Analiza tego przepisu, konstytuującego uprawnienie do zaskarżenia
postanowienia w przedmiocie wniosku o uchylenie lub zmianę środka
zapobiegawczego w postaci tymczasowego aresztowania ( odmiennie Sąd
Najwyższy w uzasadnieniu cyt. uchwały ), wskazuje, że jest to przepis
szczególny, odmiennie regulujący kwestie zaskarżalności szczególnego
postanowienia. Jak bowiem wskazuje stylizacja § 2 art. 254 k.p.k., reguluje on
prawo do zaskarżenia postanowienia w przedmiocie wniosku oskarżonego,
złożonego w trybie art. 254 § 1 k.p.k. Zwrócić należy uwagę, że nie jest dziełem
przypadku, iż ustawodawca w art. 252 k.p.k. reguluje prawo do zaskarżania
postanowienia w przedmiocie środka zapobiegawczego, zaś w art. 254 § 2 k.p.k.
prawo do zaskarżenia postanowienia w przedmiocie wniosku. Nie można –
zdaniem Sądu Najwyższego – zakładając, że Kodeks postępowania karnego
stanowi akt spójny, bagatelizować tej wyraźnej różnicy terminologicznej. Przy
odczytywaniu znaczenia tych zwrotów należy mieć na względzie konieczność
precyzyjnego pojmowania pojęć występujących w obu tych przepisach,
ponieważ nie powinno się nadawać różnych znaczeń temu samemu zwrotowi
używanemu w przepisach – w szczególności – jednego aktu prawnego, ani tych
samych znaczeń różnym zwrotom. Oczywiście należy się zgodzić z poglądem
prezentowanym w uzasadnieniu cytowanej uchwały, że postanowienie
w przedmiocie wniosku ( oskarżonego, złożonego na podstawie art. 254 § 1
k.p.k. ) jest postanowieniem w przedmiocie środka zapobiegawczego z uwagi na
przedmiot wniosku oskarżonego. Tak jest na pewno w sytuacji, gdy
postanowienie, uznając zasadność wniosku, rozstrzyga w przedmiocie środka.
Tak jest również, ale tylko pośrednio, jeżeli postanowienie, uznając pośrednio
zasadność środka, rozstrzyga w przedmiocie wniosku. Różnica ta, wydawałoby
się nieistotna, ma kolosalne znaczenie dla wykładni wskazanych przepisów.
Nota bene Sąd Najwyższy zwracał już uwagę na podobne niuanse
terminologiczne w uzasadnieniu uchwały pełnego składu Izby Karnej z dnia
5
9 października 2000 r., I KZP 37/2000 ( OSNKW 2000, z. 9 – 10, poz. 78 ),
kiedy wykazywał, iż „ oddalając kasację sąd orzeka jedynie o niezasadności
wniesionej skargi kasacyjnej, nie wkracza zaś w żadnym zakresie w sferę, w
której wyrok kończący postępowanie karne korzysta już z powagi rzeczy
osądzonej ”, mimo że „ orzeczenie zapada po merytorycznym rozpoznaniu
sprawy ”. Natomiast o treści ( formie ) orzeczenia „ nie może decydować to co
było przedmiotem rozważań sądu, lecz to, o czym ostatecznie sąd ten
rozstrzyga. ” Przenosząc te rozważania pełnego składu Izby Karnej Sądu
Najwyższego na grunt niniejszej sprawy, należy stwierdzić, że rozpoznając
wniosek oskarżonego, złożony w trybie art. 254 § 1 k.p.k., sąd lub prokurator
wydaje postanowienie po merytorycznym rozpoznaniu sprawy, ale ostatecznie
rozstrzyga albo o uchyleniu lub zmianie środka zapobiegawczego ( a więc w
przedmiocie środka ), albo o oddaleniu wniosku ( a więc w przedmiocie
wniosku ). Praktycznie więc, oddalając wniosek, sąd lub prokurator orzeka
jedynie o jego niezasadności, nie wkracza zaś w żadnym zakresie w sferę
stosownego wcześniej środka. Uwzględniając wniosek – rozstrzyga w
przedmiocie środka, bowiem uchyla go, uchyla i zmienia na inny, zmienia
zasady jego stosowania.
Jak więc z tych rozważań wynika, oskarżony może w każdym czasie
składać wniosek o uchylenie lub zmianę każdego środka zapobiegawczego,
( art. 254 § 1 k.p.k. ), jednak na postanowienie w przedmiocie takiego wniosku
zażalenie przysługuje tylko oskarżonemu i tylko na warunkach opisanych w art.
254 § 2 k.p.k. Innymi słowy, na postanowienie odmawiające uwzględnienia
wniosku o uchylenie lub zmianę nieizolacyjnego środka zapobiegawczego
zażalenie nie przysługuje, zaś na postanowienie odmawiające uwzględnienia
wniosku o uchylenie lub zmianę środka zapobiegawczego w postaci
tymczasowego aresztowania zażalenie przysługuje wyłącznie oskarżonemu i
tylko wówczas, gdy wniosek został złożony po upływie co najmniej 3 miesięcy
od dnia wydania postanowienia w przedmiocie tymczasowego aresztowania
6
dotyczącego tego samego oskarżonego. Do takiej konkluzji prowadzi zarówno
wykładnia gramatyczna, jak i historyczna. Wszak od początku obowiązywania
Kodeksu postępowania karnego z 1997 r. przepis art. 254 był przepisem
adresowanym do oskarżonego i przepisem stanowiącym wyjątek od reguł
wynikających z art. 252. Początkowo bowiem wyłączał w ogóle zażalenie na
postanowienie sądu w przedmiocie wniosku, następnie – po noweli lipcowej
( wprowadzonej ustawą z dnia 20 lipca 2000 r. o zmianie ustawy – Kodeks
postępowania karnego, ustawy – przepisy wprowadzające Kodeks postępowania
karnego oraz ustawy – Kodeks karny skarbowy /Dz. U. Nr 62, poz. 717 /) –
przyznawał prawo do zaskarżania postanowień w przedmiocie wniosku
ograniczając je podmiotowo i temporalnie ( uzależniając od złożenia wniosku po
upływie co najmniej 2 miesięcy od dnia rozpoznania poprzedniego wniosku
dotyczącego tego samego oskarżonego ). Jako że ta regulacja nie ustrzegła
postępowań od nadmiernej przewlekłości, spowodowanej nadużywaniem
uprawnień przez oskarżonych, nowelą styczniową ( wprowadzoną ustawą z dnia
10 stycznia 2003 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania karnego, ustawy –
Przepisy wprowadzające Kodeks postępowania karnego, ustawy o świadku
koronnym oraz ustawy o ochronie informacji niejawnych /Dz. U. Nr 17, poz.
155/ ) wprowadzono dalej idące ograniczenia zasad ogólnych przez
dopuszczenie zażalenia li tylko na postanowienie odmawiające uwzględnienia
wniosku oskarżonego o uchylenie lub zmianę środka zapobiegawczego w
postaci tymczasowego aresztowania i tylko w warunkach określonych w art. 254
§ 2 k.p.k., a więc z dalszym, bardzo restrykcyjnym, ograniczeniem
temporalnym.
Zaś dla tego dopuszczalnego zażalenia, ale tylko na postanowienie sądu,
w § 3 art. 254 k.p.k. przewidziano tryb postępowania odwoławczego w postaci
instancji poziomej oraz określono skład sądu rozpoznającego to zażalenie,
zawsze taki sam, niezależnie od składu sądu, w jakim zapadło zaskarżone
postanowienie. Jak natomiast już wyżej wskazano, wszelkie inne postanowienia
7
w przedmiocie środka zapobiegawczego, zapadające po rozpoznaniu wniosku
oskarżonego złożonego w trybie art. 254 § 1 k.p.k. są zaskarżalne na zasadach
ogólnych w rozumieniu art. 252 § 1 k.p.k. z jednym, jedynym wyjątkiem,
przewidzianym w art. 252 § 2 k.p.k.
Omawiane zmiany wprowadzone nowelą styczniową oraz zaprezentowana ich
wykładnia, mimo że znacznie ograniczają uprawnienia oskarżonego do
zaskarżania postanowień w przedmiocie wniosku o uchylenie lub zmianę środka
zapobiegawczego, nie naruszają żadnych gwarancji ani zasad obowiązujących w
krajowym porządku prawnym. Nie naruszają też norm Konwencji o ochronie
praw człowieka i podstawowych wolności ( Dz. U. z 1993 r. Nr 61, poz. 284 ),
honorując niczym nieograniczone prawo do sądowej kontroli postanowień w
przedmiocie środka zapobiegawczego. W szczególności nie naruszają one
zasady równości broni, bowiem postanowienia sądu w przedmiocie wniosku
oskarżonego nie może również zaskarżyć prokurator, ani pokrzywdzony, który
uzyskał atrybut strony w postępowaniu jurysdykcyjnym.
I wreszcie prezentowana wykładnia ma ten walor, że oddaje pełną
spójność i logikę unormowań omawianych kwestii dotyczących, w
szczególności zaś nie wymaga stosowania szczególnej ekwilibrystyki prawnej,
by uzasadnić wewnętrzną logikę regulacji, przyznającej więcej ( acz z istotnymi
ograniczeniami ) uprawnień wraz ze zwiększeniem surowości środka
zapobiegawczego oraz nie prowadzi do prawotwórczego rozszerzenia wyjątku
od zasad ogólnych, przewidzianego w art. 252 § 1 in fine k.p.k., na wyjątek z
art. 254 § 3 k.p.k.
Parafrazując bowiem wywody końcowego fragmentu uzasadnienia
uchwały Sądu Najwyższego z dnia 26 listopada 2003 r. ( I KZP 30/03 ) można
stwierdzić, że gdyby ustawodawca uważał, iż regulacja zawarta w art. 254 § 3
k.p.k. jest wyjątkiem od zasady wskazanej w art. 252 § 1 k.p.k., zapisałby to w
tymże przepisie, choćby przez dodanie wyrazów „ oraz w art. 254 § 3 ”. Skoro
zaś tego nie uczynił, należy przyjąć, że przepis art. 254 § 3 k.p.k. nie jest
8
wyjątkiem od zasad ogólnych, tylko szczególnym trybem rozpoznania zażalenia
oskarżonego, przewidzianego w art. 254 § 2 k.p.k. na postanowienia sądu w
przedmiocie li tylko wniosku oskarżonego o uchylenie lub zmianę środka
zapobiegawczego w postaci tymczasowego aresztowania.
Reasumując, można wysnuć ogólny wniosek, iż oskarżonemu nie
przysługuje zażalenie na postanowienie wydane w przedmiocie jego wniosku o
uchylenie lub zmianę nieizolacyjnego środka zapobiegawczego. A skoro tak,
przyjęte przez Prezesa Wojskowego Sądu Okręgowego w W. zażalenie obrońcy
oskarżonego Piotra S. należało pozostawić bez rozpoznania, jako środek
odwoławczy niedopuszczalny z mocy ustawy ( art. 430 § 1 w zw. z art. 429 § 1
k.p.k. ).
Z przytoczonych powodów Sąd Najwyższy orzekł jak na wstępie.