Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II PK 265/06
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 6 kwietnia 2007 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Małgorzata Wrębiakowska-Marzec (przewodniczący,
sprawozdawca)
SSN Krystyna Bednarczyk
SSN Jerzy Kwaśniewski
w sprawie z powództwa J. M.
przeciwko L. Oddziałowi Wojewódzkiego Narodowego Funduszu Zdrowia
o zapłatę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń Społecznych
i Spraw Publicznych w dniu 6 kwietnia 2007 r.,
skargi kasacyjnej strony pozwanej od wyroku Sądu Okręgowego - Sądu Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w Z.
z dnia 16 maja 2006 r., sygn. akt (...),
oddala skargę kasacyjną.
U z a s a d n i e n i e
Wyrokiem z dnia 7 marca 2006 r. Sąd Rejonowy – Sąd Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych w Z. zasądził od L. Oddziału Wojewódzkiego Narodowego Funduszu
Zdrowia na rzecz J. M. kwotę 16.500 złotych tytułem odszkodowania za nieuzasadnione
2
wypowiedzenie umowy o pracę oraz odprawę pieniężną w kwocie 11.000 złotych.
Podstawę rozstrzygnięcia stanowiły następujące ustalenia faktyczne.
Powódka zatrudniona była u strony pozwanej od dnia 1 marca 2000 r. kolejno na
stanowiskach zastępcy dyrektora Departamentu […], p.o. dyrektora Departamentu […],
dyrektora tego Departamentu, naczelnika Wydziału […], a od dnia 1 stycznia 2005 r.
naczelnika Wydziału […]. W dniu 31 sierpnia 2005 r. strona pozwana wypowiedziała
powódce umowę o pracę z zachowaniem 3-miesięcznego okresu wypowiedzenia. Jako
przyczynę rozwiązania stosunku pracy w tym trybie pracodawca wskazał utratę
zaufania, będącą skutkiem zaniedbań pociągających za sobą negatywną ocenę pracy
Oddziału w Centrali Narodowego Funduszu Zdrowia, w szczególności z powodu
niedopełnienia obowiązku omówienia wyników kontroli przeprowadzonych w okresie
pierwszego kwartału 2005 r., które powinny być zamieszczone w sprawozdaniu
Oddziału za ten kwartał. Z tego względu sprawozdanie to nie zostało przyjęte przez
Zastępcę Prezesa NFZ, jak również z tej przyczyny nie zostało przyjęte sprawozdanie
za drugi kwartał 2005 r. Ponadto powódka nie udzieliła odpowiedzi na pismo Centrali
NFZ odnośnie realizacji rekontroli, termin złożenia której upływał w dniu 19 sierpnia
2005 r. Niedopełnienie tych obowiązków miało miejsce w okresie przygotowań projektu
finansowego na 2006 r.
Przed wypowiedzeniem powódce umowy o pracę dyrektor strony pozwanej nie
zgłaszał żadnych zastrzeżeń do wykonywania przez nią obowiązków. Praca powódki
była bardzo wysoko oceniana przez poprzedniego dyrektor Narodowego Funduszu
Zdrowia, a Centrala tego Funduszu oraz Najwyższa Izba Kontroli nie ujawniły żadnych
nieprawidłowości w funkcjonowaniu Wydziału […] pozwanego Oddziału. W rankingu
skonsolidowanym Wydziałów […] wszystkich Oddziałów NFZ za pierwsze półrocze
2005 r. wydział kierowany przez powódkę zajął trzecie miejsce. Natomiast od sierpnia
2005 r., to jest z chwilą objęcia funkcji przez aktualnego dyrektora, strona pozwana
rozpoczęła przeprowadzanie zmian organizacyjnych polegających na zmniejszeniu
stanowisk kierowniczych oraz komórek organizacyjnych poprzez łączenie wydziałów.
Planowano również obciążanie pracowników dodatkowymi zadaniami oraz likwidację
stanowisk, które można było przenieść do innych wydziałów. Z większością osób
umowy o pracę rozwiązano z przyczyn dotyczących pracodawcy z powodu likwidacji
stanowisk pracy. W miesiącu lipcu 2005 r. r. w pozwanym Oddziale zatrudnionych było
150, w sierpniu 148, we wrześniu 141, a w październiku i listopadzie 2005 r. – 129
osób. W grupie stanowisk kierowniczych zatrudnienie zmniejszyło się z 33 osób
3
zatrudnionych w okresie od lipca do września 2005 r. do 28 osób w październiku 2005 r.
i 29 osób w listopadzie 2005 r. Po rozwiązaniu umowy o pracę z powódką na
zajmowane przez nią stanowisko naczelnika Wydziału […] został przeniesiony
kierownik funkcjonującego w jego ramach Działu […], a dotychczas zajmowane przez
niego stanowisko uległo likwidacji.
Dokonując oceny dokonanych w sprawie ustaleń w zakresie przyczyn
wypowiedzenia powódce umowy o pracę oraz przeprowadzanych przez stronę
pozwaną zmian organizacyjnych Sąd Rejonowy uznał, że wskazane przez pracodawcę
przyczyny rozwiązania stosunku pracy były pozorne. Taka wadliwość dokonanego
przez pozwany Oddział wypowiedzenia stanowi podstawę uwzględnienia roszczenia o
odszkodowanie za nieuzasadnione rozwiązanie umowy o pracę w tym trybie. Z
okoliczności faktycznych sprawy wynika natomiast, że rzeczywistą i wyłączną
przyczyną wypowiedzenia powódce umowy o pracę były zmiany organizacyjne, a więc
przyczyny leżące po stronie pracodawcy. Przyznał to również dyrektor strony pozwanej
stwierdzając, że do końca sierpnia 2005 r. – przy uwzględnieniu z jednej strony
konieczności osiągnięcia jak najlepszego wyniku finansowego, a z drugiej strony
wymogu jak najmniejszego ograniczenia zatrudnienia – musiał rozwiązać stosunki
pracy z 13 pracownikami, z których połowa zajmowała wysoko wynagradzane
stanowiska kierownicze. Skoro bez zaistnienia tej przyczyny nie zostałaby podjęta przez
pracodawcę decyzja o wypowiedzeniu powódce umowy o pracę, przeto jej roszczenie o
odprawę znajduje oparcie w art. 8 w związku z art. 10 ust. 1 ustawy z dnia 13 marca
2003 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z
przyczyn niedotyczących pracowników (Dz. U. Nr 90, poz. 844 ze zm.). Pozwany
Oddział wyłącznie dla uniknięcia wypłaty świadczeń należnych powódce zwolnionej z
pracy z przyczyn dotyczących pracodawcy wskazał pozorną, to jest nieistniejącą, a tym
samym nieuzasadnioną w rozumieniu art. 45 § 1 k.p. przyczynę wypowiedzenia umowy
o pracę.
Apelację od powyższego wyroku w części uwzględniającej powództwo w
zakresie odprawy pieniężnej wywiódł pozwany Oddział, zarzucając naruszenie zasady
swobodnej oceny dowodów poprzez przyjęcie, że faktyczną przyczyną wypowiedzenia
powódce umowy o pracę było zmniejszenie zatrudnienia i konieczność oszczędności
środków przeznaczonych na wynagrodzenia dla kadry kierowniczej oraz że
wypowiedzenie z przyczyn wskazanych przez pracodawcę miało na celu jedynie
uniknięcie konieczności wypłaty odprawy; sprzeczność ustaleń z zebranym materiałem
4
dowodowym poprzez przyjęcie, że reorganizacja kierowanego przez powódkę Wydziału
[…] i likwidacja stanowiska kierownika Działu […]spowodowała konieczność
wypowiedzenia umowy o pracę powódce, a nie osobie, której stanowisko zostało
zlikwidowane, a nadto niewyjaśnienie okoliczności, dlaczego powódka nie znalazła się
w gronie osób zwalnianych z przyczyn dotyczących pracodawcy.
Wyrokiem z dnia 16 maja 2006 r. Sąd Okręgowy oddalił apelację, podzielając
poczynione w sprawie ustalenia i ich ocenę prawną dokonaną przez Sąd pierwszej
instancji. W ocenie Sądu Okręgowego, skoro podane przez pozwany Oddział przyczyny
wypowiedzenia powódce umowy o pracę były pozorne i strona pozwana tego nie
kwestionuje oznacza to, że faktyczna przyczyna wypowiedzenia była inna, niż
wskazana przez pracodawcę. Niesporne jest w sprawie, że strona pozwana
przeprowadzała w tym okresie zapoczątkowane w miesiącu sierpniu 2005 r. zmiany
organizacyjne połączone z wypowiedzeniami pracownikom umów o pracę, które to
działania spowodowały zmniejszenie zatrudnienia o 19 osób. Wskazuje to, że
rzeczywistą i wyłączną przyczyną wypowiedzenia powódce umowy o pracę była ta
sama przyczyna, dla której rozwiązano umowy z pracownikami zwalnianymi w ramach
reorganizacji, a zatem przyczyna leżąca po stronie pracodawcy, a nie pracownika.
W skardze kasacyjnej od powyższego wyroku strona pozwana zarzuciła
naruszenie art. 10 § 1 (prawidłowo ust. 1) ustawy z dnia 13 marca 2003 r. o
szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn
niedotyczących pracowników (Dz.U. Nr 90 poz. 844 ze zm.) poprzez przyjęcie, że ma
on zastosowanie w sprawie oraz naruszenie art. 382 k.p.c. w związku z art. 241 k.p.c.
poprzez nieuzupełnienie materiału dowodowego w zakresie ustalenia, czy powódka
została zwolniona wyłącznie na podstawie art. 10 § 1 (prawidłowo ust. 1) powołanej
wyżej ustawy z dnia 13 marca 2003 r. i oparcie rozstrzygnięcia na niewystarczającym
materiale dowodowym zebranym przed Sądem pierwszej instancji.
Wskazując na powyższe zarzuty skarżący wniósł o uchylenie zaskarżonego
wyroku i przekazanie sprawy Sądowi drugiej instancji do ponownego rozpoznania z
obowiązkiem uzupełnienia postępowania dowodowego, względnie o uchylenie
zaskarżonego wyroku i zmianę wyroku Sądu pierwszej instancji przez oddalenie
powództwa o odprawę.
W uzasadnieniu skargi kasacyjnej podniesiono, że przeprowadzone przez Sąd
pierwszej instancji postępowanie wykazało, iż wskazana przez skarżącego przyczyna
wypowiedzenia powódce umowy o pracę faktycznie zaistniała, ale nie była na tyle
5
uzasadniona, aby mogła stanowić podstawę wypowiedzenia. Stanowiło to przesłankę
zasądzenia na rzecz powódki odszkodowania za nieuzasadnione wypowiedzenie
umowy pracę. Pomiędzy rozstrzygnięciem a jego uzasadnieniem zaistniała
sprzeczność, gdyż w tym ostatnim Sąd Rejonowy dokonał ustalenia, że przyczyna
wypowiedzenia była nie tylko nieuzasadniona, ale również pozorna, a przyczynę
rzeczywistą stanowiła konieczność zmniejszenia zatrudnienia i oszczędności
finansowe. W apelacji strona pozwana podnosiła niewykazanie przez powódkę
zasadności roszczenia o odprawę wskazując, że zgromadzony w sprawie materiał
dowodowy jest niewystarczający dla ostatecznego rozstrzygnięcia. Sąd drugiej instancji
poglądu tego nie podzielił, a z uzasadnienia zaskarżonego wyroku wynika, że apelacja
winna kwestionować nie tylko orzeczenie, ale także jego uzasadnienie w zakresie
nieobjętym wyrokiem oraz całe rozstrzygnięcie pomimo tego, że pomiędzy orzeczeniem
w przedmiocie odszkodowania a orzeczeniem w zakresie odprawy nie ma żadnego
związku. Tymczasem strona pozwana nie zaskarżając wyroku w części zasądzającej
odszkodowanie za nieuzasadnione wypowiedzenie umowy o pracę nie mogła zgodzić
się z rozstrzygnięciem Sądu w zakresie „żądania odszkodowania za niezgodne z
prawem wypowiedzenie umowy o pracę” z tej przyczyny, że Sąd pierwszej instancji nie
wydał takiego orzeczenia. Uznanie, że dokonane wypowiedzenie umowy o pracę jest
nieuzasadnione nie powoduje, iż podana w wypowiedzeniu przyczyna musi być w takim
wypadku pozorna i nieprawdziwa, a brak dostatecznie uzasadnionej przyczyny
wypowiedzenia nie upoważnia do poszukiwania innej przyczyny.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
W myśl 3981
§ 1 k.p.c. skarga kasacyjna przysługuje od prawomocnego wyroku
wydanego przez sąd drugiej instancji. Zgodnie z art. 3983
§ 1 k.p.c. podstawą skargi
kasacyjnej może być naruszenie prawa materialnego (pkt 1) lub przepisów
postępowania, jeżeli to ostatnie uchybienie mogło mieć istotny wpływ na wynik sprawy
(pkt 2). Stosownie do art. 39813
§ 1 k.p.c. Sąd Najwyższy rozpoznaje skargę kasacyjną
w granicach zaskarżenia oraz w granicach podstaw, a w granicach zaskarżenia bierze z
urzędu pod rozwagę jedynie nieważność postępowania. Granice podstaw kasacyjnych
wyznaczone są przez sposób ujęcia przytoczonych w skardze kasacyjnej przepisów
prawa, których naruszenie zarzuca się zaskarżonemu wyrokowi oraz ich uzasadnienia
(art. 3984
§ 1 pkt 2 k.p.c.). Chodzi zatem o wywiedzenie, na czym – zdaniem
skarżącego – polega obraza przez sąd drugiej instancji konkretnych przepisów
przytoczonych w podstawach kasacyjnych i wykazanie – w przypadku podstawy
6
określonej w art. 3983
§ 1 pkt 2 k.p.c. – że naruszenie to mogło mieć istotny wpływ na
wynik sprawy.
W ramach podstawy kasacyjnej określonej w art. 3983
§ 1 pkt 2 k.p.c. skarżący
zarzucił naruszenie art. 382 k.p.c. w związku z art. 241 k.p.c., które upatruje w
nieuzupełnieniu przez Sąd drugiej instancji materiału dowodowego sprawy w zakresie
ustalenia przyczyny wypowiedzenia powódce umowy o pracę i w konsekwencji oparciu
rozstrzygnięcia na niewystarczającym materiale dowodowym. Zarzut ten nie może
odnieść zamierzonego skutku z następujących względów. W świetle art. 3983
§ 1 pkt 2
k.p.c. samo naruszenie przepisów postępowania nie jest wystarczającą podstawą
skargi kasacyjnej, gdyż musi to być naruszenie tego rodzaju, że mogło mieć istotny
(decydujący, stanowczy) wpływ na wynik sprawy w tym sensie, że następstwa
wadliwości postępowania kształtowały lub współkształtowały treść kwestionowanego
orzeczenia. Skarżący takiego zarzutu nie formułuje i nie próbuje nawet wykazywać,
dlaczego wskazane przez niego uchybienia Sądu drugiej instancji mogłyby mieć istotny
wpływ na sposób rozstrzygnięcia. Przepis art. 382 k.p.c. stanowi, że sąd drugiej
instancji orzeka na podstawie materiału zebranego w postępowaniu w pierwszej
instancji oraz w postępowaniu apelacyjnym. Jego naruszenie może więc mieć miejsce
jedynie wtedy, gdy sąd drugiej instancji pominął jakąś część zebranego w sprawie
materiału, gdy mimo przeprowadzonego przez siebie postępowania dowodowego orzekł
wyłącznie na podstawie materiału zgromadzonego przed sądem pierwszej instancji albo
oparł swoje orzeczenie na własnym materiale z pominięciem wyników postępowania
dowodowego przeprowadzonego przez sąd pierwszej instancji. Skarżący na taki
pominięty materiał nie wskazuje, dlatego powołuje przepis art. 382 k.p.c. w związku z
normującym postępowanie rozpoznawcze art. 241 k.p.c., w myśl którego sąd
orzekający może zarządzić powtórzenie lub uzupełnienie postępowania dowodowego. Z
przepisu tego, przytaczanego w związku z art. 382 k.p.c., wynika tylko tyle, że sąd
drugiej instancji posiada uprawnienie do powtórzenia niektórych dowodów
przeprowadzonych w postępowaniu pierwszoinstancyjnym lub uzupełnienia
postępowania dowodowego wówczas, gdy nabierze przekonania, że dodatkowe
dowody dopomogą mu w dokonaniu prawidłowej oceny zgromadzonego już w sprawie
materiału dowodowego. Z art. 241 k.p.c. nie wynika natomiast obowiązek sądu
poszukiwania dowodów ani też ich przeprowadzania z urzędu. Sąd drugiej instancji
kieruje się przy rozpoznawaniu sprawy regułami określonymi w art. 381 i art. 382 k.p.c.,
a zatem orzeka na podstawie materiału dotychczas zebranego, który może jedynie
7
uzupełnić. Nie oznacza to jednak obowiązku prowadzenia postępowania dowodowego
w każdym przypadku. Uzupełnienie takie jest możliwe i dopuszczalne tylko wówczas,
gdy okoliczności sprawy wskazują na taką potrzebę i to pod warunkiem, że nie
zachodzą przeszkody, o których mowa w art. 381 k.p.c. (por. także uzasadnienie
wyroku Sądu Najwyższego z dnia 29 czerwca 2005 r., I UK 299/04, OSNP 2006 nr 5-6,
poz. 93).
Skoro zatem Sąd Okręgowy uznał, że okoliczności związane z ustaleniem
rzeczywistej przyczyny wypowiedzenia powódce umowy o pracę zostały w
wystarczający sposób wyjaśnione przez Sąd pierwszej instancji, a strony nie zgłaszały
w tym przedmiocie żadnych wniosków dowodowych, przeto nie widział potrzeby
uzupełniania postępowania dowodowego we wskazanym zakresie. W skardze
kasacyjnej również nie wskazano, jakiego dowodu miałby dotyczyć zarzut naruszenia
art. 241 k.p.c. W płaszczyźnie tego przepisu, podobnie jak art. 382 k.p.c., nie mieszczą
się natomiast zarzuty odnoszące się do sfery wnioskowania i oceny zebranego w
sprawie materiału dowodowego, braku ustaleń co do faktów istotnych dla
rozstrzygnięcia sprawy, nieodniesienia się do zawartych w apelacji zarzutów, braków
uzasadnienia zaskarżonego rozstrzygnięcia w zakresie zrekonstruowania podstawy
faktycznej orzeczenia, wyjaśnienia podstawy prawnej i wzajemnych powiązań tych
elementów, czy też będąca przedmiotem dowodzenia kwestia materialnoprawna, w
jakim zakresie strona udowodniła swoje roszczenie. Skarżący nie formułuje w tym
zakresie zarzutów z przytoczeniem – w ramach określonych w art. 3983
§ 1 k.p.c.
podstaw kasacyjnych – właściwych przepisów prawa, które Sąd drugiej instancji
naruszył. Z tego względu kwestie te nie mogą być przedmiotem rozpoznania przez Sąd
Najwyższy.
Skoro poczynione w sprawie ustalenia faktyczne stanowiące podstawę
zaskarżonego wyroku nie zostały przez skarżącego skutecznie podważone, Sąd
Najwyższy jest nimi związany stosownie do art. 39813
§ 2 k.p.c. Z ustaleń tych wynika,
że wskazane przez pracodawcę przyczyny wypowiedzenia powódce umowy o pracę
były pozorne, a rzeczywistą i wyłączną przyczynę tego wypowiedzenia stanowiły
zmiany organizacyjne i związana z nimi konieczność zmniejszenia stanu zatrudnienia,
przede wszystkim w grupie kadry kierowniczej, do której powódka się zaliczała.
W ramach podstawy określonej w art. 3983
§ pkt 1 k.p.c. skarżący zarzucił
naruszenie art. 10 ust. 1 (błędnie określonego jako art. 10 § 1) ustawy z dnia 13 marca
2003 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z
8
przyczyn niedotyczących pracowników (Dz. U. Nr 90, poz. 844 ze zm.) poprzez
przyjęcie, że ma on w sprawie zastosowanie. Zgodnie z przytoczonym przepisem
przewidziana w art. 8 ustawy odprawa pieniężna przysługuje pracownikowi w razie
konieczności rozwiązania przez pracodawcę stosunku pracy z przyczyn niedotyczących
pracownika, jeżeli przyczyny te stanowią wyłączny powód uzasadniający
wypowiedzenie stosunku pracy lub jego rozwiązanie na mocy porozumienia stron, a u
pracodawcy nie występują zwolnienia grupowe. Pod rządami ustawy z dnia 28 grudnia
1989 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z
przyczyn dotyczących zakładu pracy (jednolity tekst: Dz.U. z 2002 r. Nr 112, poz. 980
ze zm.) w orzecznictwie Sądu Najwyższego utrwalił się pogląd, że wskazanie fikcyjnej
przyczyny wypowiedzenia umowy o pracę pracownikowi w rzeczywistości zwolnionemu
z pracy z przyczyn dotyczących pracodawcy nie pozbawia pracownika prawa do
odszkodowania z tytułu wadliwego wypowiedzenia umowy o pracę oraz prawa do
odprawy pieniężnej przysługującej pracownikom zwolnionym z pracy z przyczyn
dotyczących pracodawcy (por. uchwałę z dnia 13 grudnia 1990 r., III PZP 22/90, OSNC
1991 nr 5-6, poz. 64 oraz wyroki z dnia 26 stycznia 2000, I PKN 499/99, OSNAPiUS
2001 nr 12, poz. 407, z dnia 21 czerwca 2005 r., II PK 304/04, OSNP 2006 nr 3-4, poz.
45 i z dnia 3 października 2005 r., III PK 82/05, OSNP 2006 nr 15-16, poz. 239). Pogląd
ten zachował aktualność na gruncie przepisów obowiązującej od dnia 1 stycznia 2004 r.
ustawy o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z
przyczyn niedotyczących pracowników i skarga kasacyjna go nie kwestionuje.
Skarżący reprezentuje natomiast stanowisko, że zasądzenie na rzecz powódki
odszkodowania z tytułu „nieuzasadnionego wypowiedzenia umowy o pracę” pozostaje
w sprzeczności z dokonanym w uzasadnieniach wyroków Sądów obu instancji
ustaleniem, że przyczyna wypowiedzenia była pozorna (nieprawdziwa), a w
konsekwencji oceną, że dokonane powódce wypowiedzenie było „niezgodne z
prawem”. Zdaniem skarżącego uznanie wypowiedzenia za nieuzasadnione wskazuje na
to, że przyczyna ta istniała, ale nie była na tyle uzasadniona, aby mogła stanowić
podstawę wypowiedzenia. Natomiast brak dostatecznie uzasadnionej przyczyny nie
świadczy o jej pozorności i nie upoważnia do poszukiwania innej przyczyny, w tym
określonej w art. 10 ust. 1 ustawy z dnia 13 marca 2003 r. o szczególnych zasadach
rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących
pracowników. Innymi słowy z wywodów skarżącego w szczególności wynika, że uważa
on, iż pozorność przyczyny wypowiedzenia nie oznacza, że jest ono nieuzasadnione,
9
gdyż za takie może być uznane tylko takie wypowiedzenie, którego przyczyna była
niedostateczna uzasadniona. Takie stanowisko nie może być uznane za trafne.
Stosownie do art. 45 § 1 k.p. w razie ustalenia, że wypowiedzenie umowy o
pracę zawartej na czas nieokreślony jest nieuzasadnione lub narusza przepisy o
wypowiadaniu umów o pracę, sąd pracy – stosownie do żądania pracownika – orzeka o
bezskuteczności wypowiedzenia (przywróceniu do pracy) albo o odszkodowaniu.
Skuteczność wypowiedzenia umowy o pracę zależy zatem nie tylko od spełnienia
wymogów formalnych (np. złożenia oświadczenia o wypowiedzeniu na piśmie,
wskazania przyczyny wypowiedzenia, konsultacji zamiaru wypowiedzenia z zakładową
organizacją związkową), które stanowią o zgodności wypowiedzenia z przepisami o
wypowiadaniu umów, ale również od tego, czy wskazana przyczyna wypowiedzenia jest
prawdziwa, rzeczywista i uzasadniona w rozumieniu art. 45 § 1 k.p. W orzecznictwie
Sądu Najwyższego przyjmuje się przy tym, że podanie w oświadczeniu o
wypowiedzeniu umowy o pracę przyczyny pozornej (nierzeczywistej, nieprawdziwej)
jest równoznaczne z brakiem wskazania przyczyny uzasadniającej wypowiedzenie, a to
oznacza, że takie wypowiedzenie jest nieuzasadnione w rozumieniu art. 45 § 1 k.p. i
usprawiedliwia wskazane w tym przepisie roszczenia pracownika o przywrócenie do
pracy lub odszkodowanie (por. wyroki z dnia 2 września 1998 r., I PKN 271/98,
OSNAPiUS 1999 nr 8, poz. 577, z dnia 24 marca 1999 r., I PKN 673/98, Monitor
Prawniczy 1999 nr 12, poz. 9, z dnia 15 kwietnia 1999 r., I PKN 9/99, OSNAPiUS 2000
nr 12, poz. 464, z dnia 18 kwietnia 2001 r., I PKN 370/00, OSNPiUS 2003 nr 3, poz. 65
oraz uzasadnienia wyroków z dnia 7 kwietnia 1999 r., I PKN 645/98, OSNAPiUS 2000
nr 11, poz. 420 i z dnia 13 października 1999 r., I PKN 304/99, OSNAPiUS 2001 nr 4,
poz. 118). W konsekwencji wypowiedzenie umowy o pracę jest nieuzasadnione nie
tylko wtedy, gdy wskazana w nim przyczyna faktycznie zaistniała, lecz była zbyt małej
wagi, aby stanowić podstawę rozwiązania łączącego strony stosunku pracy, ale także
wówczas, gdy przyczyna ta okazała się pozorna (fikcyjna, nierzeczywista,
nieprawdziwa, nieistniejąca) i z tego właśnie względu nieuzasadniająca wypowiedzenia,
a więc powodująca uznanie tego wypowiedzenia za nieuzasadnione. W obu
przypadkach brak takiej przyczyny (uzasadniającej wypowiedzenie umowy o pracę)
rodzi po stronie pracownika powstanie roszczeń określonych w art. 45 § 1 k.p.
Słuszne jest stanowisko skarżącego, że samo uznanie, iż wypowiedzenie umowy
o pracę jest nieuzasadnione nie przesądza o tym, że podana w nim przyczyna musi być
w takim przypadku pozorna i nieprawdziwa, a brak dostatecznie uzasadnionej
10
przyczyny wypowiedzenia nie stanowi podstawy do poszukiwania w każdym przypadku
innej jego przyczyny. Oczywiste jest również, że pozorność wskazanej przez
pracodawcę przyczyny wypowiedzenia nie jest równoznaczna z istnieniem przyczyny, o
której mowa w art. 10 ust. 1 ustawy z dnia 13 marca 2003 r. o szczególnych zasadach
rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących
pracowników. Kwestia prawdziwości lub pozorności przyczyny wypowiedzenia umowy o
pracę należy do sfery ustaleń faktycznych, a zatem o tym, czy i jaka rzeczywista
przyczyna ukryta została pod przyczyną fikcyjną (nieistniejącą) decydują poczynione w
sprawie ustalenia faktyczne. O tym, jakie okoliczności (fakty) – jako istotne dla
rozstrzygnięcia sprawy – wymagają wyjaśnienia, decyduje zgłoszone przez stronę
roszczenie, a w konsekwencji te przepisy prawa materialnego, które powinny być
zastosowane w rozpoznawanej sprawie. Skoro więc powódka zgłosiła żądanie
ustalenia, że przyczyna wypowiedzenia umowy o pracę nie leżała po jej stronie i
zasądzenia odprawy pieniężnej przysługującej pracownikom, z którymi rozwiązano
stosunki pracy z przyczyn określonych w ustawie o szczególnych zasadach
rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących
pracowników, przeto Sądy obu instancji trafnie uznały, że dla rozstrzygnięcia
zgłoszonego żądania niezbędne było dokonanie ustaleń, czy wskazana przez
pracodawcę przyczyna wypowiedzenia była przyczyną rzeczywistą, lecz niedostateczną
dla uznania zasadności wypowiedzenia, czy też była to przyczyna fikcyjna, pod którą
ukryta została inna, prawdziwa przyczyna dotycząca pracodawcy (niedotycząca
pracownika), a jeśli tak, czy ta rzeczywista przyczyna była przyczyną wyłączną w tym
sensie, że bez jej zaistnienia strona pozwana nie wypowiedziałaby powódce umowy o
pracę (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 10 października 1990 r., I PR 319/90,
OSNAPiUS 1992 r. nr 11, poz. 204). Z poczynionych w sprawie ustaleń faktycznych w
sposób jednoznaczny i kategoryczny wynika, że wskazana przez skarżącego przyczyna
wypowiedzenia powódce umowy o pracę była przyczyną fikcyjną (pozorną,
nieistniejącą, nierzeczywistą), a prawdziwą i wyłączną przyczynę wypowiedzenia
stanowiły przeprowadzane przez pracodawcę zmiany organizacyjne i związana z nimi
konieczność zmniejszenia zatrudnienia, w szczególności wśród pracowników kadry
kierowniczej, w tym kierowanego przez powódkę Wydziału. Ustalenia te nie zostały
przez skarżącego skutecznie zakwestionowane. W ich świetle prawidłowe jest
stanowisko Sądu drugiej instancji, że strona pozwana – dla uniknięcia wypłaty
należnych powódce świadczeń w związku z rozwiązaniem stosunku pracy z przyczyn
11
powódki niedotyczących – wskazała pozorną, a tym samym nieuzasadnioną w
rozumieniu art. 45 § 1 k.p. przyczynę wypowiedzenia umowy o pracę. W tej sytuacji
należy uznać, że Sąd drugiej instancji dokonał właściwego zastosowania (subsumcji)
normy art. 10 ust. 1 powołanej wyżej ustawy z dnia 13 marca 2003 r. prawidłowo
oceniając, że ustalony w sprawie stan faktyczny odpowiada hipotezie wskazanego
przepisu. Należy również zauważyć, że w sprawie o świadczenie ustalenie przesłanki
rozstrzygnięcia (faktu prawotwórczego), jaką jest w przypadku żądania zasądzenia
odprawy pieniężnej przyczyna wypowiedzenia umowy o pracę, następuje – z
oczywistych względów – w uzasadnieniu wyroku, a nie jego sentencji.
Z tych względów skarga kasacyjna podlega oddaleniu na podstawie art. 39814
k.p.c.
/tp/