Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE Z DNIA 9 CZERWCA 2009 R.
SNO 36/09
Przewodniczący: sędzia SN Ewa Strużyna.
Sędziowie SN: Jacek Gudowski, Hubert Wrzeszcz (sprawozdawca).
S ą d N a j w y ż s z y – S ą d D y s c y p l i n a r n y z udziałem protokolanta
w sprawie sędziego Sądu Rejonowego po rozpoznaniu w dniu 9 czerwca 2009 r.
zażalenia wniesionego przez sędziego na postanowienie Sądu Apelacyjnego – Sądu
Dyscyplinarnego z dnia 17 lutego 2009 r., sygn. akt (...)
u c h y l i ł zaskarżone postanowienie i p r z e k a z a ł sprawę Sądowi Apelacyjnemu
– Sądowi Dyscyplinarnemu do ponownego rozpoznania.
U z a s a d n i e n i e
Postanowieniem z dnia 17 lutego 2009 r. Sąd Apelacyjny – Sąd Dyscyplinarny
podjął zawieszone postępowanie dyscyplinarne prowadzone przeciwko sędziemu Sądu
Rejonowego pod sygn. akt ASD (...) i umorzył je na podstawie art. 17 § 1 pkt 6 k.p.k.
w zw. z art. 128 ustawy z dnia 2001 r. – Prawo o ustroju sądów powszechnych (Dz. U.
Nr 98, poz. 1070 ze zm.; dalej – u.s.p.).
Z uzasadnienia orzeczenia wynika, że Zastępca Rzecznika Dyscyplinarnego
zarzucił sędziemu Sądu Rejonowego popełnianie przewinienia dyscyplinarnego w
postaci rażącego uchybienia godności urzędu, polegającego na zawiadomieniu w dniu
10 sierpnia 1998 r. Prokuratury Rejonowej o niepełnionych przestępstwach i
fałszywym oskarżeniu Beaty K. przed Prokuratorem Rejonowym o to, że fałszywie
oskarżyła go o popełnienie wykroczenia naruszenia ciszy nocnej, złożyła fałszywe
zeznania i tworzyła fałszywe dowody.
Stanowiące opis przewinienia dyscyplinarnego czyny zostały objęte także
wniesionym przeciwko sędziemu Sądu Rejonowego aktem oskarżenia, w którym
zarzucono mu popełnienie występku z art. 234 k.k.
Postanowieniem z dnia 9 stycznia 2007 r. Sąd Apelacyjny – Sąd Dyscyplinarny
oddalił wnioski obwinionego i jego obrońcy o umorzenie postępowania, zwrot akt
sprawy Zastępcy Rzecznika Dyscyplinarnego w celu usunięcia istotnych braków
postępowania i uchylenie obniżenia wynagrodzenia o 50 %. Wymienionym
postanowieniem Sąd zawiesił natomiast postępowanie dyscyplinarne na podstawie art.
22 § 1 k.p.k. w zw. z art. 128 u.s.p. do czasu zakończenia postępowania karnego.
Odwołując się do art. 204 u.s.p., Sąd Apelacyjny – Sąd Dyscyplinarny uznał, że
kwestia przedawnienia dyscyplinarnego w sprawie podlega ocenie na podstawie art.
2
81 ust. 2 ustawy z dnia 20 czerwca 1985 r. – Prawo o ustroju sądów powszechnych
(tekst jedn.: Dz. U. z 1994 r. Nr 7, poz. 25 ze zm.; dalej – u.s.p. z 1985 r.), z którego
wynika, iż przedawnienie dyscyplinarne, w wypadku, gdy przewinienie dyscyplinarne
zawiera znamiona przestępstwa, nie może nastąpić wcześniej niż przedawnienie
przewidziane w przepisach Kodeksu karnego. To oznacza, że przedawnienie
zarzuconego obwinionemu przewinienia dyscyplinarnego nastąpiło z dniem 8 sierpnia
2008 r. Wszczęcie postępowania dyscyplinarnego dnia 2 sierpnia 2002 r. nastąpiło
bowiem w okresie biegu pięcioletniego terminu przedawnienia karalności zarzuconego
obwinionemu występku z art. 234 k.k., wynoszącego 5 lat (art. 101 § 1 pkt 4 k.k. w
zw. z art. 15 przepisów wprowadzających Kodeks karny), który – zgodnie z art. 102
k.k. – uległ przedłużeniu o dalsze 5 lat ze względu na wszczęcie w czasie jego biegu
postępowania karnego.
Stanowiące przyczynę zawieszenia postępowania dyscyplinarnego, prowadzone
przeciwko obwinionemu postępowanie karne zostało postanowieniem Sądu
Rejonowego z dnia 29 października 2008 r. umorzone z powodu przedawnienia
karalności zarzuconego czynu (art. 17 § 1 pkt 6 k.p.k.). W konsekwencji stało się
możliwe podjęcie zawieszonego postępowania dyscyplinarnego. Jednakże ze względu
na upływ także terminu przedawnienia dyscyplinarnego również postępowanie
dyscyplinarne podlegało umorzeniu (art. 17 § 1 pkt 6 k.p.k. w zw. z art. 128 u.s.p.).
Sąd Apelacyjny – Sąd Dyscyplinarny nie podzielił zarzutu obwinionego, że nie
było podstaw do przyjęcia dłuższego terminu przedawnienia dyscyplinarnego,
ustalonego według przepisów Kodeksu karnego. Zastępca Rzecznika Dyscyplinarnego
uprawdopodobnił bowiem, że zarzucone obwinionemu przewinienie dyscyplinarne
zawierało znamiona przestępstwa. Świadczy o tym także wszczęcie przeciwko
obwinionemu postępowania karnego.
W zażaleniu na to postanowienie obwiniony zarzucił obrazę art. 339 § 2 k.p.k. w
zw. z art. 107 § 1 i art. 108 § 1 u.s.p., art. 42 ust. 2 Konstytucji RP, art. 6 ust. 3 lit. c
Europejskiej Konwencji Praw Człowieka, art. 14 ust. 3 lit. d Międzynarodowego Paktu
Praw Obywatela i Człowieka, art. 6, 7, 96 § 1, 117 § 2 i 2a k.p.k., art. 17 ust. 1 ustawy
z dnia 15 czerwca 2007 r. o lekarzu sądowym i art. art. 253 k.p.k. Powołując się na te
zarzuty, wniósł o zmianę zaskarżonego orzeczenia i umorzenie postępowania z
powodu oczywistej bezzasadności wniosku o rozpoznanie sprawy dyscyplinarnej,
podanie orzeczenia do publicznej wiadomości, uchylenie zawieszenia w obowiązkach
sędziego i obniżenia wynagrodzenia o 50 % co najmniej od dnia 10 sierpnia 2008 r. i
stwierdzenia, że środki te zostały w sprawie zastosowane bezpodstawnie. Ponadto
wniósł o ewentualne uchylenie postanowienia o umorzeniu postępowania z powodu
przedawnienia i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania oraz „niezależnie od
powyższych wniosków pro publico bono o zastosowanie środków możliwych do
zastosowania przez Sąd Odwoławczy, stwierdzający naruszenie praw i rażącą
3
bezczynność Sądu pierwszej instancji w zakresie podstawowych praw
konstytucyjnych obywatela, którym jest każdy sędzia”.
Sąd Najwyższy – Sąd Dyscyplinarny zważył, co następuje:
Pierwszorzędne znaczenie dla oceny zasadności zażalenia ma zarzut naruszenia
prawa do obrony, stanowiącego jedną z podstawowych gwarancji procesowych
obwinionego. Skarżący zarzucił, że zaskarżone postanowienie zostało wydane z rażącą
obrazą przepisów art. 42 ust. 2 Konstytucji RP, art. 6 ust. 3 lit. c Europejskiej
Konwencji Praw Człowieka (dalej – EKPC), art. 14 ust. 3 lit. d Międzynarodowego
Paktu Praw Obywatelskich i Politycznych (dalej – MPPOiP), art. 6, 7, 96 § 1, art. 117
§ 2 i 2a k.p.c. i art. 17 ust. 1 ustawy z dnia 15 czerwca 2007 r. o lekarzu sądowym (Dz.
U. Nr 123, poz. 849 ze zm.; dalej – ustawa o lekarzu sądowym) polegającą na
rozpoznaniu sprawy na posiedzeniu w dniu 17 lutego 2009 r. pomimo tego, że
usprawiedliwił on swoją nieobecność w sposób przewidziany prawem i wniósł o
odroczenie posiedzenia.
Przepis art. 6 k.p.c. statuuje – co przyjmuje się zgodnie w doktrynie i w
orzecznictwie (por. wyrok z dnia 4 lutego 2003 r., IV KK 379/02, niepubl.) – zasadę
prawa do obrony, która obejmuje prawo do obrony w sensie materialnym, polegające
na podejmowaniu czynności zmierzających do przeciwstawienia się oskarżeniu, i
prawo do obrony w sensie formalnym, rozumiane jako korzystanie z pomocy obrońcy.
Omawiane prawo do obrony zostało podniesione do rangi zasady konstytucyjnej (art.
42 ust. 2 Konstytucji RP), należy także do regulowanych w traktatach
międzynarodowych podstawowych praw człowieka (art. 6 ust. 3 lit. c EKPC i art. 14
ust. 3 lit. d MPPOiP). Uznanie prawa oskarżonego do obrony za zasadę procesu
karnego oznacza, że oskarżony może prowadzić obronę w toku całego procesu i
oczekiwać, iż w razie wątpliwości co do wykładni przepisów będą one interpretowane
tak, aby zapewnić mu realną możliwość prawa do obrony. Obrona jest jedną z funkcji
procesu, jej zadaniem jest uzyskanie dla oskarżonego najkorzystniejszego
rozstrzygnięcia. Obrona materialna może być realizowana przez korzystanie przez
oskarżonego z przyznanych mu uprawnień procesowych, m. in. w zakresie składania
wyjaśnień (art. 175 § 1 i art. 176 k.p.k.), wypowiadania się w każdej kwestii (art. 175
§ 2 i art. 367 § 2 k.p.k.), w tym i w głosach końcowych (art. 406 k.p.k.).
Warunkiem realizacji obrony w znaczeniu materialnym jest przysługujące
oskarżonemu prawo do udziału w rozprawach i posiedzeniach przed sądem. W
przepisie art. 117 § 2 k.p.k., mającym charakter gwarancyjny dla stron uprawnionych
do udziału w czynności procesowej, określono sytuacje, w których czynności nie
przeprowadza się. Dzieje się tak m. in. wtedy, gdy osoba uprawniona została
zawiadomiona o miejscu i czasie czynności, nie stawiła się, ale usprawiedliwiła
należycie swoje niestawiennictwo i wniosła o nieprzeprowadzanie czynności bez jej
4
udziału (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 14 lutego 2001 r., I KKN 395/98,
niepubl., w którym stwierdzono, że już samo nadesłanie przez oskarżonego
zaświadczenia lekarskiego przed terminem rozprawy powinno być odczytane jako
wola usprawiedliwienia niestawiennictwa na rozprawie i złożenie wniosku o jej
odroczenie).
Z nazwanego usprawiedliwieniem pisma z dnia 10 lutego 2009 r. wynika, że
obwiniony – po zawiadomieniu go o wyznaczeniu na dzień 17 lutego 2009 r.
posiedzenia Sąd Apelacyjnego – Sądu Dyscyplinarnego – przedstawił wystawione
dnia 9 lutego 2009 r. przez uprawnionego lekarza zaświadczenie, potwierdzające
niemożność stawienia się na posiedzenie z informacją o przewidywanym terminie
zdolności do stawienia się na wezwanie Sądu (4 marca 2009 r.), i wniósł o odroczenie
posiedzenia. Jednocześnie w wymienionym piśmie podkreślił, że chce „podać do
protokołu szereg innych znanych mu okoliczności związanych ze sprawą i dlatego
domaga się umożliwienia mu udziału w tymże posiedzeniu”.
Sąd Apelacyjny – Sąd Dyscyplinarny nie uwzględnił wniosku o odroczenie
posiedzenia. Z zawartego w protokole posiedzenia postanowienia wynika, że
postanowił „prowadzić sprawę pod nieobecność obwinionego, albowiem
przedmiotowe posiedzenie dotyczy jedynie rozstrzygnięć formalno-prawnych”.
Nie ulega wątpliwości, że przedłożone przez obwinionego zaświadczenie,
potwierdzające niemożność stawienia się na wyznaczone posiedzenie, odpowiada
wymaganiom przewidzianym w art. 117 § 2a k.p.k. Złożony wniosek o odroczenie
tego posiedzenia wskazuje też jednoznacznie na chęć wzięcia przez obwinionego
udziału w posiedzeniu. Jednocześnie niepodjęcie przez Sąd przewidzianych w art. 17
ustawy o lekarzu sądowym czynności zmierzających do sprawdzenia rzetelności
zaświadczenia świadczy o tym, że nie miał on wątpliwości co do rzetelności
wystawionego przez lekarza sądowego zaświadczenia. Zachodziła zatem podstawa do
odroczenia posiedzenia, ponieważ zgodnie z art. 117 § 2 k.p.k. czynności nie
przeprowadza się, jeżeli osoba uprawniona usprawiedliwiła swoje niestawiennictwo i
wniosła o nieprzeprowadzanie czynności bez jej obecności. Tej oceny nie zmienia
wskazana przez Sąd Apelacyjny – Sąd Dyscyplinarny przyczyna nieodroczenia
posiedzenia nie tylko dlatego, że jest ona bez znaczenia z punktu widzenia
przewidzianych w art. 117 § 2 k.p.k. przesłanek zastosowania tego przepisu, ale także
z tego powodu, że zaskarżone postanowienie – wbrew stanowisku Sądu – nie dotyczy
jedynie rozstrzygnięć formalnoprawnych; umorzenie postępowania dyscyplinarnego z
powodu przedawnienia nie należy do rozstrzygnięć formalnoprawnych, ponieważ
kwestia przedawnienia jest zagadnieniem materialnoprawnym.
Z przedstawionych powodów zarzut obwinionego, że został on pozbawiony
możliwości obrony na skutek naruszenia wskazanych przepisów Kodeksu
postępowania karnego, znajdujących zastosowanie w postępowaniu dyscyplinarnym
5
na podstawie art. 128 u.s.p., należało uznać za uzasadniony i wystarczający do
uwzględnienia zażalenia. Rozważanie pozostałych zarzutów w okolicznościach
sprawy, w tym ze względu na zapowiedziane przez obwinionego dalsze wyjaśnienia,
byłoby przedwczesne. Jedynie ubocznie należy zauważyć, że w sprawie pozostaje
nierozpoznany, zawarty w piśmie obwinionego z dnia 9 lutego 2009 r., wniosek o
uchylenie zawieszenia w czynnościach służbowych i obniżenia wynagrodzenia.
Z tych względów Sąd Najwyższy – Sąd Dyscyplinarny orzekł, jak w sentencji
postanowienia.