Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 11 lutego 2011 r.
II UK 272/10
„Zwolnienie z pracy z powodu inwalidztwa” w rozumieniu § 5 ust. 2 roz-
porządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytal-
nego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczegól-
nym charakterze (Dz.U. Nr 8, poz. 43 ze zm.) to rozwiązanie stosunku pracy z
członkiem personelu pokładowego z uwagi na niezdolność do pracy w takim
charakterze, stwierdzoną orzeczeniem lekarza medycyny pracy, w przypadku
zaś personelu lotniczego orzeczeniem komisji lotniczo-lekarskiej.
Przewodniczący SSN Zbigniew Korzeniowski, Sędziowie SN: Romualda Spyt
(sprawozdawca), Jolanta Strusińska-Żukowska.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 11 lutego
2011 r. sprawy z wniosku Jerzego G. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecz-
nych-Oddziałowi w W. o emeryturę, na skutek skargi kasacyjnej organu rentowego
od wyroku Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 5 maja 2010 r. [...]
1. o d d a l i ł skargę kasacyjną,
2. zasądził od Zakładu Ubezpieczeń Społecznych-Oddziału w W. na rzecz Je-
rzego G. kwotę 120 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego w postępo-
waniu kasacyjnym.
U z a s a d n i e n i e
Decyzją z dnia 27 listopada 2008 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych-Oddział
w W. odmówił Jerzemu G. prawa do emerytury z tytułu zatrudnienia w szczególnych
warunkach wobec nieukończenia przez niego 60 lat.
Sąd Okręgowy-Sąd Ubezpieczeń Społecznych w Warszawie wyrokiem z dnia
12 listopada 2009 r. zmienił zaskarżoną decyzję w ten sposób, że przyznał ubezpie-
czonemu prawo do wcześniejszej emerytury od 1 października 2008 r. Sąd pierwszej
instancji ustalił, że ubezpieczony (urodzony 8 stycznia 1952 r.) udowodnił 31 lat, 8
2
miesięcy, 22 dni okresów składkowych oraz 3 lata, 2 miesiące, 27 dni okresów nie-
składkowych. Pozostawał w zatrudnieniu w okresie od 23 września 1975 r. do 29
lipca 2005 r. w Polskich Liniach Lotniczych LOT SA w W., przy czym w okresie od 23
września 1975 r. do 9 maja 1978 r. był zatrudniony na stanowisku mechanika lotni-
czego płatowcowego i w tym okresie stale i w pełnym wymiarze czasu pracy wyko-
nywał prace na statkach żeglugi powietrznej oraz prace związane z bezpośrednią
obsługą samolotów na płycie lotniska. Z tego okresu otrzymał od pracodawcy świa-
dectwo wykonywania prac w szczególnych warunkach na stanowisku wymienionym
w wykazie A, dział VIII, poz. 12 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983
r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych wa-
runkach lub w szczególnym charakterze (Dz.U. Nr 8, poz. 43 ze zm.). W okresie od 8
grudnia 1978 r. do 18 czerwca 1995 r. był zatrudniony na stanowisku mechanika po-
kładowego i stale oraz w pełnym wymiarze czasu pracy wykonywał prace na statkach
żeglugi powietrznej. Posiadał wymagane licencje. Otrzymał od pracodawcy świa-
dectwo wykonywania prac w szczególnych warunkach na stanowisku wymienionym
w wykazie B, dział I, poz. 4 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. W
okresie od 29 lipca 1995 r. do 20 marca 2005 r. był zatrudniony na stanowiskach:
młodszego stewarda pokładowego, stewarda pokładowego i stale, w pełnym wymia-
rze czasu pracy wykonywał prace na statkach żeglugi powietrznej, posiadając wy-
magane licencje. Otrzymał od pracodawcy świadectwo wykonywania prac w szcze-
gólnych warunkach na stanowisku wymienionym w wykazie B, dział I, poz. 8 rozpo-
rządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r.
Rozwiązanie umowy o pracę wnioskodawcy z PLL LOT SA nastąpiło z dniem
29 lipca 2005 r., na mocy art. 53 § 1 pkt 1 lit. b k.p. - bez wypowiedzenia, z uwagi na
niezdolność do pracy na stanowisku stewarda pokładowego. Przed rozwiązaniem
umowy o pracę ubezpieczony leczył się na nadciśnienie tętnicze z zajęciem serca,
chorobę wieńcową przewlekłą, chorobę zwyrodnieniową kręgosłupa oraz zespół
nerwicowy i przebywał na zwolnieniu lekarskim od 11 października 2004 r. do 7 lipca
2005 r. Orzeczeniami lekarskimi z dnia 21 marca 2005 r. oraz z dnia 22 lipca 2005 r.
ubezpieczony został uznany za niezdolnego do pracy na stanowisku stewarda po-
kładowego.
Sąd Okręgowy uznał, że w świetle obowiązującej regulacji prawnej ubezpie-
czony spełnia warunki do nabycia prawa do wcześniejszej emerytury w wieku 55 lat
3
na podstawie § 5 ust. 1 pkt 1 lit. b rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego
1983 r.
Powyższy wyrok zaskarżył organ rentowy, w następstwie czego Sąd Apelacyj-
ny-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Warszawie wyrokiem z dnia 5 maja
2010 r. oddalił apelację. Sąd drugiej instancji wskazał, że w pełni podziela zarówno
ustalenia Sądu Okręgowego, jak i ocenę prawną tej sprawy i przyjmuje je za własne.
Sąd uznał przede wszystkim, że z przedstawionych w sprawie dowodów wynika, iż
skarżący udowodnił 25 letni okres składkowy i nieskładkowy, 15 letni okres pracy na
statkach żeglugi powietrznej na stanowiskach wymienionych w dziale I wykazu B
stanowiącym załącznik do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. i
osiągnął wiek 55 lat. Nie jest także sporne w sprawie, że wiek 55 lat ubezpieczony
osiągnął nie będąc zatrudniony w szczególnych warunkach, bowiem został zwolniony
z pracy z dniem 29 lipca 2005 r. na mocy art. 53 § 1 pkt 1 lit. b k.p. Jak ponadto wy-
nika z jego akt osobowych, pracodawca nie miał dla ubezpieczonego innych ofert
pracy i wobec tego zwolnienie z pracy nastąpiło z powodu niezdolności do wykony-
wania pracy na stanowisku stewarda pokładowego wobec braku orzeczenia lekar-
skiego o zdolności do tej pracy. Dlatego też w stosunku do ubezpieczonego ma za-
stosowanie § 5 ust. 2 rozporządzenia.
Sąd Apelacyjny wskazał również, że prawidłowe są rozważania Sądu pierw-
szej instancji w odniesieniu do pojęcia „personelu latającego", jak i rozważania
prawne oraz uznanie, iż Janusz J. był uprawniony do wydania ubezpieczonemu za-
świadczeń o niezdolności do wykonywania pracy na stanowisku stewarda pokłado-
wego. Zauważył także, że nie można podzielić poglądu organu rentowego zawartego
w apelacji, iż orzeczenie takie może wydać tylko lekarz orzecznik Zakładu Ubezpie-
czeń Społecznych.
Organ rentowy zaskarżył ten wyrok w całości skargą kasacyjną, wnosząc o
jego uchylenie w całości i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi
Apelacyjnemu, ewentualnie o jego uchylenie w całości i poprzedzającego go wyroku
Sądu Okręgowego oraz orzeczenie co do istoty sprawy - poprzez oddalenie odwoła-
nia ubezpieczonego w całości. Zaskarżonemu wyrokowi zarzucił naruszenie prawa
materialnego, przez błędną wykładnię art. 12-14, art. 32 ust. 1, 2 i 4 w związku z art.
46 ust. 1, art. 184 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Fundu-
szu Ubezpieczeń Społecznych (jednolity tekst: Dz.U. z 2009 r. Nr 153, poz. 1227 ze
zm.) oraz przepisu § 5 ust. 1 pkt 1 lit. b i pkt 2 oraz ust. 2 rozporządzenia Rady Mini-
4
strów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnio-
nych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, niezastosowanie
przepisów art. 94 ust. 1-6, art. 105, art. 106 ust. 1 ustawy z dnia 3 lipca 2002 r. -
Prawo lotnicze (jednolity tekst: Dz.U. z 2006 r. Nr 100, poz. 696 ze zm.), rozporzą-
dzenia Ministra Infrastruktury z dnia 26 sierpnia 2003 r. w sprawie wymagań w za-
kresie sprawności psychicznej i fizycznej osób ubiegających się o licencje członka
personelu lotniczego albo posiadających licencje członka personelu lotniczego (Dz.U.
Nr 167, poz. 1627), rozporządzenia Ministra Komunikacji z dnia 10 września 1986 r.
w sprawie personelu lotniczego (Dz.U. Nr 41, poz. 199 ze zm.), rozporządzenia Mini-
stra Infrastruktury z dnia 3 września 2003 r. w sprawie licencjonowania personelu
lotniczego (Dz.U. Nr 165, poz. 1603 ze zm.), art. 2a ust. 2 pkt 4 ustawy z dnia 13
października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (jednolity tekst: Dz.U. z
2009 r. Nr 205, poz. 1585 ze zm.), polegającego na przyjęciu przez Sąd drugiej in-
stancji stanowiska, że wskazane przepisy zezwalają na nabycie prawa do wcześniej-
szej emerytury po ukończeniu 55 lat (mężczyzna) i przepracowaniu 15 lat w szcze-
gólnych warunkach na stanowisku stewarda (wykaz B dział I pkt 8) - bez względu na
osiągnięcie wieku emerytalnego w czasie zatrudnienia na tym stanowisku z uwagi na
zwolnienie z pracy z powodu inwalidztwa. Ponadto wskazano na naruszenie przepi-
sów postępowania, które miało istotny wpływ na wynik sprawy, w szczególności art.
231 k.p.c., art. 233 § 1 k.p.c., art. 328 § 2 k.p.c., art. 382 k.p.c., art. 390 k.p.c., po-
przez przekroczenie granicy swobodnej oceny dowodów i nieustosunkowanie się do
całości materiału dowodowego, przyjęcie domniemania oraz niewyjaśnienie poważ-
nych wątpliwości prawnych w świetle orzecznictwa Sądu Najwyższego.
W uzasadnieniu skarżący podniósł, że nie sposób zaakceptować poglądu
Sądu drugiej instancji, że wobec zmiany systemu emerytalnego i niedostosowania
pojęcia „inwalidztwa" do definicji niezdolności do pracy należy oceniać inwalidztwo
według kryterium określonego w art. 23 ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r. o zaopa-
trzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin (Dz.U. Nr 40, poz. 267 ze zm.), w
brzmieniu obowiązującym przed 1 września 1997 r.
Wskazał także, że przepis § 5 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego
1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych
warunkach lub w szczególnym charakterze ma charakter szczególny, odbiegający od
regulacji przechodzenia na wcześniejszą emeryturę w wieku 60 lat w przypadku prac
w żegludze powietrznej wymienionych w wykazie A, dział VIII (§ 4 rozporządzenia).
5
Racją jego ustanowienia było umożliwienie przechodzenia na emeryturę mężczy-
znom zatrudnionym przy pracach o znacznej szkodliwości dla zdrowia i znacznym
stopniu uciążliwości w wieku niższym o 10 lat od ustawowego (o 5 lat niższym przy
„zwykłych" warunkach szczególnych), pod warunkiem opuszczenia stanowiska
umieszczonego w wykazie B działu I. Jedynym wyjątkiem jest osiągnięcie wieku
emerytalnego podczas innej pracy, do której pracownik został skierowany stosownie
do zaleceń lekarskich. Innych wyjątków ten przepis nie przewiduje. Przepisy rozpo-
rządzenia należy wykładać ściśle. Nie można zastępować ustawodawcy w tym za-
kresie.
Skarżący podniósł także, iż ustalanie prawa do świadczenia emerytalnego
powinno odbywać się w oparciu o przejrzyste zasady i rygory prawa. Ma to istotne
znaczenie w przypadkach emerytur wcześniejszych (w wieku niższym niż ustawowy)
dla uprzywilejowanych grup zawodowych z uwagi na wiek emerytalny. Postępowanie
takie nie może polegać na uznaniowości i dowolności.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
W pierwszej kolejności podnieść należy, że zarzuty dotyczące drugiej podsta-
wy kasacyjnej nie zostały w ogóle uzasadnione - poza nietrafnym zarzutem narusze-
nia art. 390 k.p.c., który nie zobowiązuje, ale jedynie uprawnia sąd drugiej instancji
do wystąpienia z pytaniem prawnym do Sądu Najwyższego (zob. wyrok Sądu Naj-
wyższego z dnia 12 września 2000 r., I PKN 10/00, OSNAPiUS 2002 nr 7, poz. 156).
Natomiast zarzut przekroczenia granic swobodnej oceny dowodów uchyla się spod
kontroli kasacyjnej z uwagi na to, że art. 233 § 1 k.p.c. nie mieści się we wskazanych
w przepisie art. 3983
§ 1 k.p.c. podstawach kasacyjnych. Zgodnie bowiem z § 3 tego
przepisu podstawą skargi kasacyjnej nie mogą być zarzuty dotyczące ustalenia fak-
tów lub oceny dowodów (por. uzasadnienie postanowienia Sądu Najwyższego z dnia
23 września 2005 r., III CSK 13/05, OSNC 2006 nr 4, poz. 76). Ten ostatni przepis
wprawdzie nie wskazuje expressis verbis konkretnych przepisów, których narusze-
nie, w związku z ustalaniem faktów i przeprowadzaniem oceny dowodów, nie może
być przedmiotem zarzutów wypełniających drugą podstawę kasacyjną, nie ulega jed-
nak wątpliwości, że obejmuje on art. 233 k.p.c. Wszakże ten właśnie przepis określa
kryteria oceny wiarygodności i mocy dowodów (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia
26 kwietnia 2006 r., V CSK 11/06, LEX nr 230204). Ustrojową funkcją Sądu Najwyż-
6
szego jest sprawowanie nadzoru judykacyjnego, w tym zapewnianie jednolitości
orzecznictwa sądów powszechnych. Z tego punktu widzenia każdy zarzut skargi ka-
sacyjnej, który ma na celu polemikę z ustaleniami faktycznymi sądu drugiej instancji,
chociażby pod pozorem błędnej wykładni lub niewłaściwego zastosowania określo-
nych przepisów prawa materialnego, z uwagi na jego sprzeczność z art. 3983
§ 3
k.p.c. jest a limine niedopuszczalny (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 4 stycznia
2007 r., V CSK 364/06, LEX nr 238975). Wobec tego zasadność niniejszej skargi
kasacyjnej oceniana może być jedynie w kontekście przepisów prawa materialnego.
Zgodnie z § 5 ust. 1 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w
sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach
lub w szczególnym charakterze, pracownik, który na statkach żeglugi powietrznej
wykonywał prace w szczególnych warunkach, wymienione w dziale I wykazu B, na-
bywa prawo do emerytury, jeżeli spełnia łącznie następujące warunki: (1) osiągnął
wiek emerytalny wynoszący: (a) 55 lat dla kobiet i 60 lat dla mężczyzn albo (b) 50 lat
dla kobiet i 55 lat dla mężczyzn, jeżeli komisja lotniczo-lekarska wydała orzeczenie o
niezdolności do wykonywania czynności członka personelu latającego, (2) wiek eme-
rytalny osiągnął w czasie wykonywania prac wymienionych w dziale I wykazu B lub w
czasie zatrudnienia, do którego został skierowany po zwolnieniu z pracy na statkach
żeglugi powietrznej, (3) ma wymagany okres zatrudnienia, w tym co najmniej 15 lat
pracy na statkach żeglugi powietrznej, wymienionej w dziale I wykazu B. W myśl ust.
2 tego przepisu warunek określony w ust. 1 pkt 2 nie jest wymagany, jeżeli pracownik
z powodu inwalidztwa został zwolniony z pracy na statkach żeglugi powietrznej lub z
pracy, do której został skierowany po zwolnieniu z pracy na statkach żeglugi po-
wietrznej, wymienionej w ust. 1. Jednym ze szczególnych wymagań dla osób wymie-
nionych w § 5 ust. 1 pkt 1 lit. b, a więc dla kobiet w wieku 50 lat i dla mężczyzn w
wieku 55 lat, jest orzeczenie komisji lekarsko-lotniczej o niezdolności do wykonywa-
nia czynności członka personelu latającego. Przepis ten odwołuje się do badań lotni-
czo-lekarskich, o jakich mowa w Rozdziale 2, Działu V Prawa lotniczego i chodzi w
nim o orzeczenia wydane w trybie i na zasadach wynikających z przepisu art. 106 tej
ustawy oraz w oparciu o przepisy rozporządzenia Ministra Infrastruktury z dnia 21
października 2003 r. w sprawie badań lotniczo-lekarskich (Dz.U. Nr 187, poz. 1829),
a nie o jakiekolwiek inne orzeczenia lekarskie.
Jednakże trzeba zauważyć, że chociaż praca stewarda pokładowego
wymieniona jest wykazie B, dziale I załącznika do rozporządzenia Rady Ministrów z
7
dnia 7 lutego 1983 r., to komisja lekarsko-lotnicza nie ma uprawnień do wydawania
orzeczeń o niezdolności do pracy na tym stanowisku. Badaniom lotniczo-lekarskim
we wskazanym wyżej trybie podlegają wyłącznie kandydaci na członków personelu
lotniczego i członkowie personelu lotniczego. W myśl art. 94 ust. 2 Prawa lotniczego
członkiem personelu lotniczego jest osoba, która posiada ważną licencję lub świa-
dectwo kwalifikacji i jest wpisana do państwowego rejestru personelu lotniczego lub
innego odpowiedniego rejestru prowadzonego zgodnie z odrębnymi przepisami.
Podkreślić należy, że praca stewarda pokładowego nie wymaga (i nie wymagała)
licencji ani świadectwa kwalifikacji. Przepis art. 94 ust. 6 Prawa lotniczego wymienia
enumeratywnie specjalności personelu lotniczego, dla którego wymagane są licencje,
podobnie jak art. 95 ust. 2, który dotyczy specjalności personelu lotniczego, dla któ-
rego wymagane są świadectwa kwalifikacji. Nie ma wśród nich stanowiska stewarda
(stewardesy) pokładowego. Podobnie zresztą kwestia ta była rozstrzygana przez
przepisy obowiązujące w dniu wejścia w życie rozporządzenia Rady Ministrów z dnia
7 lutego 1983 r. i w trakcie jego obowiązywania (art. 37 ustawy z dnia 31 maja 1962
r. - Prawo lotnicze, Dz.U. Nr 32, poz. 153 ze zm., rozporządzenie Ministra Komunika-
cji z dnia 8 października 1976 r. w sprawie personelu lotniczego, Dz.U. Nr 35, poz.
211 oraz rozporządzenie Ministra Komunikacji z dnia 10 września 1986 r. w sprawie
personelu lotniczego). W tym okresie również stanowisko stewarda (stewardesy) po-
kładowego nie wchodziło w skład personelu lotniczego. Wedle art. 113 Prawa lotni-
czego załogę statku powietrznego stanowią osoby wyznaczone przez użytkownika
statku powietrznego do wykonania określonych czynności na statku powietrznym w
czasie lotu. Załoga statku powietrznego to zatem członkowie personelu lotniczego
oraz personel pokładowy w rozumieniu § 2 pkt 8 rozporządzenia Ministra Infrastruk-
tury z dnia 13 grudnia 2002 r. w sprawie czasu pracy i wypoczynku członków załóg
statków powietrznych oraz kontrolerów ruchu lotniczego (Dz.U. Nr 219, poz. 1841)
wydanego na podstawie art. 103 ust. 4 Prawa lotniczego. Z tego ostatniego przepisu
wynika, że „personel pokładowy˝ stanowią członkowie załogi statku powietrznego
pełniący podczas lotu obowiązki niezwiązane z prowadzeniem statku powietrznego
oraz niebędący członkami personelu lotniczego. Stewardesy i stewardzi byli i są więc
członkami personelu pokładowego, wykonującego podczas lotu obowiązki w kabinie
pasażerskiej, niepodlegającymi orzecznictwu komisji lekarsko-lotniczych.
W wykazie B, dziale I wymienione są prace na statkach żeglugi powietrznej -
prace personelu latającego statków żeglugi powietrznej posiadającego ważne licen-
8
cje wydane przez państwowy organ nadzoru nad personelem lotniczym i wpisanego
do państwowego rejestru personelu lotniczego, którzy zatrudnieni są na statkach że-
glugi powietrznej na stanowiskach: 1) pilota, w tym również pilota wykonującego loty
próbne i doświadczalne, 2) skoczka spadochronowego, 3) nawigatora, 4) mechanika
pokładowego, 5) radiotelefonisty pokładowego, 6) instruktora, 7) radiooperatora po-
kładowego, 8) stewarda, stewardesy. Z przytoczonej treści wynika, że prawodawca
(Rada Ministrów) błędnie przyjął, iż praca stewarda (stewardesy) wymaga licencji i
wpisania do państwowego rejestru personelu lotniczego. Stąd też w § 5 ust. 1 pkt 1
lit. b rozporządzenia z dnia 7 lutego 1983 r. pojawiło się wymaganie dotyczące orze-
czenia komisji lekarsko-lotniczej w stosunku do każdego członka personelu latające-
go, a więc także i tego, który orzecznictwu takiej komisji nie podlega. To ostatnie po-
jęcie - „członek personelu latającego” - niewątpliwie oznacza członków personelu
lotniczego, podlegającego orzecznictwu komisji lekarsko-lotniczych oraz członków
personelu pokładowego niebędacych personelem lotniczym i niepodlegających orze-
czeniom tych komisji, co wynika z zaliczenia w wykazie B, dziale I do „członków per-
sonelu latającego” także stewardów i stewardes. Należy więc przyjąć, że prawo do
emerytury na podstawie § 5 ust. 1 pkt 1 lit. b rozporządzenia z dnia 7 lutego 1983 r.
ma także osoba, wobec której orzeczono niezdolność do wykonywania pracy w cha-
rakterze stewarda (stewardesy) wedle ogólnych zasad. Zasady te reguluje rozporzą-
dzenie Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 30 maja 1996 r. w sprawie prze-
prowadzania badań lekarskich pracowników, zakresu profilaktycznej opieki zdrowot-
nej nad pracownikami oraz orzeczeń lekarskich wydawanych do celów przewidzia-
nych w Kodeksie pracy (Dz.U. Nr 69, poz. 332 ze zm.), wydane w oparciu o przepis
art. 229 k.p. Zatem orzeczeniem o niezdolności do wykonywania czynności członka
personelu latającego (niebędącego członkiem personelu lotniczego) w rozumieniu §
5 ust. 1 pkt 1 lit. b rozporządzenia z dnia 7 lutego 1983 r. jest orzeczenie wydane w
trybie rozporządzenia Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 30 maja 1996 r. o
niezdolności do pracy stewarda (stewardesy) przez lekarza medycyny pracy speł-
niającego wymagania określone w tym akcie prawnym.
Spór w niniejszej sprawie sprowadza się do tego, czy do ubezpieczonego,
który wiek emerytalny (55 lat) osiągnął po zakończeniu wykonywania prac wymienio-
nych w dziale I, wykazie B (pracy stewarda) i nie został skierowany do innej pracy,
ma zastosowanie ust. 2 tego paragrafu, zgodnie z którym warunek określony w ust. 1
pkt 2 (osiągnięcie wieku emerytalnego w czasie wykonywania prac wymienionych w
9
dziale I, wykazie B lub w czasie zatrudnienia, do którego został skierowany po zwol-
nieniu z pracy na statkach żeglugi powietrznej) nie jest wymagany, jeżeli pracownik z
powodu inwalidztwa został zwolniony z pracy na statkach żeglugi powietrznej lub z
pracy, do której został skierowany po zwolnieniu z pracy na statkach żeglugi po-
wietrznej, wymienionej w ust. 1. Przepisy rozporządzenia nie definiują użytego poję-
cia „inwalidztwo”. Prima facie nasuwa się wniosek, że pojęcie „inwalidztwa” w ko-
mentowanym przepisie § 5 ust. 2 rozporządzenia z 7 lutego 1983 r. należy obecnie
odnosić do aktualnie obowiązującego pojęcia „niezdolności do pracy”. Jednakże
głębsza analiza przepisu - w szczególności z perspektywy wykładni systemowej, ce-
lowościowej i historycznej - prowadzi do wniosku przeciwnego. Zgodnie z art. 23
ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r. o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich ro-
dzin, w brzmieniu obowiązującym do dnia 31 sierpnia 1997 r. (przed zmianą dokona-
ną na podstawie ustawy z dnia 28 czerwca 1996 r. o zmianie niektórych ustaw o za-
opatrzeniu emerytalnym i o ubezpieczeniu społecznym, Dz.U. Nr 100, poz. 461), in-
walidą w rozumieniu ustawy była osoba częściowo lub całkowicie niezdolna do wy-
konywania zatrudnienia z powodu stałego lub długotrwałego naruszenia sprawności
organizmu. Przepis art. 24 ust. 2 pkt 1 i 2 tej ustawy, w brzmieniu obowiązującym w
analogicznym okresie, zaliczał do III grupy inwalidów osoby częściowo oraz całkowi-
cie niezdolne do wykonywania dotychczasowego zatrudnienia. Inwalidztwo było za-
tem odnoszone do dotychczasowego zatrudnienia. Wedle uprzednio obowiązującego
systemu inwalidztwo to całkowita lub częściowa niezdolność do wykonywania do-
tychczasowego zatrudnienia z powodu stałego lub długotrwałego naruszenia spraw-
ności organizm. Zmiana systemu zasad orzekania o prawie do renty dokonana
wskazaną wyżej ustawą zastąpiła pojęcie inwalidztwa nowym jakościowo pojęciem
niezdolności do pracy. Przepis art. 10 ust.1 ustawy z dnia 28 czerwca 1996 r. o
zmianie niektórych ustaw o zaopatrzeniu emerytalnym i o ubezpieczeniu społecznym
stanowi, że ilekroć przepisy regulujące sprawy zaopatrzenia emerytalnego pracowni-
ków, zaopatrzenia emerytalnego twórców, ubezpieczenia społecznego, zasiłków ro-
dzinnych i pielęgnacyjnych oraz zaopatrzenia inwalidów wojskowych objętych przepi-
sami o zaopatrzeniu inwalidów wojennych i wojskowych uzależniają określone prawo
od warunku inwalidztwa, należy przez to rozumieć całkowitą lub częściową niezdol-
ność do pracy. Przepis ten posługuje się pojęciem „warunek inwalidztwa”, którego nie
można rozumieć inaczej niż przesłankę prawa do świadczenia uzależnioną od zali-
czenia do jednej z grup inwalidów w trybie i na zasadach przewidzianych przez prze-
10
pisy dotychczasowe, a więc przez komisję lekarską Zakładu Ubezpieczeń Społecz-
nych. Oznacza to, że warunek inwalidztwa zastąpiony został warunkiem niezdolności
do pracy tylko w tych przepisach, które prawo do świadczenia uzależniały od zalicze-
nia do jednej z grup inwalidów. Przykładowo, można wskazać na art. 9 ustawy o za-
opatrzeniu inwalidów wojennych i wojskowych (jednolity tekst: Dz.U. z 2002 r. Nr 9,
poz. 87 ze zm.), stosownie do którego renta inwalidzka przysługuje żołnierzowi, który
został zaliczony do jednej z grup inwalidów wskutek inwalidztwa powstałego w
związku z działaniami wojennymi lub mającymi charakter wojennych, choćby nawet
inwalidztwo to powstało po zwolnieniu ze służby wojskowej. W tym właśnie przypad-
ku warunek inwalidztwa, czyli warunek zaliczenia do jednej z grup inwalidów, zamie-
niony został na warunek niezdolności do pracy, czyli warunek zaliczenia do osób nie-
zdolnych do pracy. Natomiast przepis § 5 ust. 2 rozporządzenia z dnia 7 lutego 1983
r. nie uzależnia prawa do świadczenia od „warunku inwalidztwa”, lecz od warunku
„zwolnienia z pracy z powodu inwalidztwa”, a więc odwołuje się do przyczyn podjęcia
decyzji przez pracodawcę o zwolnieniu pracownika z pracy. Kodeks pracy nie zna i
nie znał instytucji „zwolnienia z pracy z powodu inwalidztwa”. Określenie to można
przede wszystkim odnieść do przepisu art. 53 § 1 k.p., który uprawnia (i uprawniał)
pracodawcę do rozwiązania umowy o pracę bez wypowiedzenia, jeżeli pracownik po
okresie wskazanym w jego pkt 1 jest nadal niezdolny do pracy, ewentualnie do wy-
powiedzenia umowy o pracę (art. 32 k.p.) z powodu utraty zdolności (niezdolności)
do pracy z przyczyn zdrowotnych. Niezdolność do pracy w rozumieniu tych przepi-
sów nie jest i nie była wprawdzie tożsama z uprzednio obowiązującą definicją inwa-
lidztwa, jednakże należy zwrócić uwagę na art. 229 § 2 k.p. (w brzmieniu obowiązu-
jącym od dnia 2 czerwca 1996 r.). Zgodnie z jego treścią - w przypadku niezdolności
do pracy trwającej dłużej niż 30 dni, spowodowanej chorobą, pracownik podlega po-
nadto kontrolnym badaniom lekarskim w celu ustalenia zdolności do wykonywania
pracy na dotychczasowym stanowisku. Podobnie stanowił obowiązujący przed dniem
2 czerwca 1996 r. § 9 rozporządzenia Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 10
grudnia 1974 r. w sprawie przeprowadzania badań lekarskich pracowników (Dz.U. Nr
48, poz. 296). „Orzeczenie o niezdolności do wykonywania pracy na dotychczaso-
wym stanowisku” po zakończeniu okresu zasiłkowego (obecnie także po zakończe-
niu trzymiesięcznego okresu pobierania świadczenia rehabilitacyjnego) to nic innego
jak orzeczenie o niezdolności do wykonywania dotychczasowego zatrudnienia z po-
wodu naruszenia sprawności organizmu. To zaś oznacza, że omawiane orzeczenie o
11
niezdolności do pracy na dotychczasowym stanowisku opiera się na przesłankach
zbieżnych, z tymi które były brane pod uwagę przy ustalaniu istnienia inwalidztwa -
odnoszonego przecież do dotychczasowego zatrudnienia. Orzeczenie o niezdolności
do pracy na dotychczasowym stanowisku może stanowić powód zwolnienia pracow-
nika z pracy w trybie natychmiastowym lub za wypowiedzeniem. Z tego względu
uprawniony jest wniosek, że „zwolnienie z pracy z powodu inwalidztwa” to rozwiąza-
nie stosunku pracy z członkiem personelu pokładowego z uwagi na stwierdzoną
orzeczeniem lekarza medycyny pracy niezdolność do pracy na dotychczasowym sta-
nowisku pracy, w przypadku zaś personelu lotniczego wymagane jest orzeczenie
komisji lotniczo-lekarskiej. Związek „zwolnienia z pracy” z inwalidztwem nie ma za-
tem charakteru normatywnego w tym znaczeniu, że nie uzależnia prawa do emerytu-
ry od zwolnienia pracownika z pracy z powodu zaliczenia do jednej z grup inwalidów,
a jedynie chodzi o zbieżność przesłanki orzeczenia „inwalidztwa” i orzeczenia o „nie-
zdolności do wykonywania pracy na dotychczasowym stanowisku” wyrażającą się w
niezdolności do wykonywania dotychczasowego zatrudnienia.
Za takim stanowiskiem przemawia i to, że wyraźnym zamiarem ustawodawcy
było połączenie prawa do emerytury z § 5 ust. 1 pkt 1 lit. b rozporządzenia Rady Mi-
nistrów z dnia 7 lutego 1983 r. (mężczyzna 55 lat, kobieta 50 lat) przede wszystkim z
utratą zdolności do wykonywania pracy w szczególnych warunkach wskazanej w wy-
kazie B, dziale I załącznika, na co jednoznacznie wskazuje wymaganie, aby „komisja
lotniczo-lekarska wydała orzeczenie o niezdolności do wykonywania czynności
członka personelu latającego”. Konsekwentnie zatem, jeśli utrata tej zdolności spo-
wodowała rozwiązanie stosunku pracy, to ubiegający się o emeryturę zwolniony zo-
stał przez ustawodawcę z warunku osiągnięcia wieku emerytalnego w czasie wyko-
nywania prac wymienionych w dziale I wykazu B.
Taki sam cel przyświecał ustawodawcy w regulacjach dotyczących emerytur
pomostowych, które w zamierzeniu ustawodawcy zastąpić mają w okresie przejścio-
wym emerytury z tytułu pracy w szczególnych warunkach i w szczególnym charakte-
rze. Zgodnie z art. 5 ustawy z dnia 19 grudnia 2008 r. o emeryturach pomostowych
(Dz.U. Nr 237, poz. 1656), pracownik wykonujący w powietrzu na statkach powietrz-
nych pracę w szczególnych warunkach wymienioną w pkt 25 załącznika nr 1 do
ustawy lub o szczególnym charakterze wymienioną w pkt 1 załącznika nr 2 do
ustawy, który spełnia warunki określone w art. 4 pkt 1, 4-7, nabywa prawo do eme-
rytury pomostowej, jeżeli: (1) osiągnął wiek wynoszący co najmniej 50 lat dla kobiet i
12
co najmniej 55 lat dla mężczyzn; (2) ma okres pracy w szczególnych warunkach wy-
mienionej w pkt 25 załącznika nr 1 do ustawy lub okres pracy o szczególnym cha-
rakterze wymienionej w pkt 1 załącznika nr 2 do ustawy, wynoszący co najmniej 15
lat; (3) uzyskał orzeczenie o niezdolności do wykonywania pracy w szczególnych
warunkach wymienionej w pkt 25 załącznika nr 1 do ustawy lub o szczególnym cha-
rakterze wymienionej w pkt 1 załącznika nr 2 do ustawy, w rozumieniu art. 105-107
ustawy z dnia 3 lipca 2002 r. - Prawo lotnicze. Wyraźnie zatem i w tym przepisie
prawo do emerytury pomostowej (dla osób w tej samej kategorii wiekowej jak w
przepisie § 5 ust. 1 pkt 1 lit. b rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r.)
wynikające z wykonywania w powietrzu na statkach powietrznych pracy w szczegól-
nych warunkach lub w szczególnym charakterze uzależnione zostało od utraty zdol-
ności do wykonywania takiej pracy. Potwierdza to pogląd, że nie ma podstaw, aby
uznać, że prawo do emerytury na podstawie § 5 ust. 1 pkt 1 lit. b w związku z ust. 2
jest uzależnione od orzeczenia o niezdolności do pracy w rozumieniu art. 12 ustawy
o emeryturach i rentach z FUS, na zasadach wynikających z art. 14 tej ustawy.
Odnosząc się do tak silnie zaakcentowanej w skardze kasacyjnej wykładni § 7
rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. dokonanej w wyrokach Sądu
Najwyższego: z dnia 9 listopada 1999 r. II UKN 187/99 (OSNAPiUS 2001 nr 4, poz.
121), z dnia 23 października 2006 r., I UK 128/06 (OSNP 2007 nr 23-24, poz. 359)
oraz z dnia 25 czerwca 2008 r., II UK 315/07 (LEX nr 496396), stwierdzić należy, że
wywodzony z niej przez skarżącego wniosek nie jest trafny. Przepis § 7 dotyczący
pracy w hutnictwie - w przeciwieństwie do § 5 - nie przewiduje żadnego odstępstwa
od zasady, że prawo do świadczenia uwarunkowane jest osiągnięciem wieku eme-
rytalnego w czasie wykonywania prac wymienionych w dziale III wykazu B lub w
okresie zatrudnienia, do którego pracownik został skierowany stosownie do zalecenia
lekarza. Inaczej rzecz ujmując, nie ma w nim odpowiednika przepisu § 5 ust. 2, a
więc jego konstrukcja prawna nie odpowiada w pełni treści § 5. Stąd cała argumenta-
cja Sądu Najwyższego o prymacie w prawie ubezpieczeń społecznych dyrektyw wy-
kładni językowej w odniesieniu do pozostałych metod wykładni, w tym wykładni sys-
temowej i wykładni historycznej lub celowościowej, prowadząca do wniosku, że prze-
pis § 7 pkt 2 rozporządzenia ustanawia warunek, aby osiągnięcie wieku emerytalne-
go nastąpiło w czasie wykonywania pracy w szczególnych warunkach, bazuje na
tym, że ustawodawca - inaczej niż w § 5 - żadnego odstępstwa od tej zasady nie
wprowadził. W przypadku zaś § 5 posłużenie się właśnie dyrektywą językową naka-
13
zuje przyjąć, że osoba domagająca się prawa do emerytury na podstawie przepisu
art. 32 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z FUS w związku z
§ 5 ust. 1 pkt 1 lit. b rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. musi wy-
kazać, że w dacie osiągnięcia wieku emerytalnego pozostawała w zatrudnieniu na
stanowisku wymienionym w dziale I, wykazu B, stanowiącego załącznik do rozporzą-
dzenia lub w zatrudnieniu, do którego została skierowana po zwolnieniu z pracy na
statkach żeglugi powietrznej - za wyjątkiem sytuacji, kiedy „z powodu inwalidztwa”
została zwolniona z pracy na tych stanowiskach.
Także i argumenty skarżącego dotyczące prawa do emerytury pomostowej
wskazujące na to, że regulacja w art. 5 tej ustawy uprawniająca do emerytury w
wieku 50 lat (kobiety) i 55 lat (mężczyźni) ogranicza to prawo wyłącznie do personelu
lotniczego (nie obejmując stewardów), nie są trafne. Mianowicie, art. 5 ustawy o
emeryturach pomostowych odnosi się do prac w szczególnych warunkach wymienio-
nych w pkt 25 załącznika nr 1 do ustawy i są to prace w powietrzu wykonywane na
statkach powietrznych przez personel pokładowy, a więc - zgodnie z § 2 pkt 8 rozpo-
rządzenia Ministra Infrastruktury z dnia 13 grudnia 2002 r. w sprawie czasu pracy i
wypoczynku członków załóg statków powietrznych oraz kontrolerów ruchu lotniczego
- prace stewardów (stewardes). Zatem i w tym akcie prawnym prawo do emerytury w
wieku 55 lat przyznano stewardom, obejmując ich zresztą mylnie znowu warunkiem
legitymowania się orzeczeniem komisji lekarsko-lotniczej, orzecznictwu której ste-
wardzi nienależący do personelu lotniczego nie podlegają. Jedyną, istotną różnicę
stanowi to, że w przepisie tym nie ma odpowiednika § 5 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia z
7 lutego 1983 r. - wymagania osiągnięcia wieku 55 lat w okresie wskazanego wyżej
zatrudnienia, a w konsekwencji i odpowiednika § 5 ust. 2 rozporządzenia.
Przenosząc te uwagi na grunt niniejszej sprawy, stwierdzić należy, że z nie-
kwestionowanej w tym zakresie podstawy faktycznej wyroku wynika, iż ubezpieczony
zwolniony został z pracy na stanowisku stewarda ze względu na niezdolność do jej
wykonywania trwającą dłużej niż okres wskazany w art. 53 § 1 k.p., potwierdzoną
orzeczeniem lekarza medycyny pracy o utracie przez pracownika zdolności do wyko-
nywania dotychczasowej pracy (orzeczenia lekarskie z dnia 21 marca 2005 r. oraz z
dnia 22 lipca 2005 r. - uznające ubezpieczonego za niezdolnego do pracy na stano-
wisku stewarda pokładowego). Z tej przyczyny w niniejszej sprawie ma zastosowanie
§ 5 ust. 2 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r.
14
Mając na uwadze powyższe Sąd Najwyższy na mocy art. 39814
k.p.c. orzekł
jak w sentencji. O kosztach postępowania kasacyjnego orzeczono na podstawie art.
98 k.p.c. w związku z § 11 ust. 2 w związku z § 12 ust. 4 pkt 2 rozporządzenia Mini-
stra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców
prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielo-
nej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu (Dz.U. Nr 163, poz. 1349 ze zm.).
========================================