Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I CSK 99/11
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 29 listopada 2011 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Antoni Górski (przewodniczący)
SSN Dariusz Dończyk (sprawozdawca)
SSN Zbigniew Kwaśniewski
w sprawie z powództwa Huty Ł. S.A. w upadłości z siedzibą w Ł.
przeciwko Skarbowi Państwa – Prezesowi Urzędu Regulacji Energetyki oraz
Zakładowi Elektroenergetycznemu S.A. z siedzibą w G.
z udziałem interwenienta ubocznego – nadzorca sądowy W. S.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 24 listopada 2011 r.,
skargi kasacyjnej strony powodowej od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 22 września 2010 r.,
uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę Sądowi
Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia o
kosztach postępowania kasacyjnego.
Uzasadnienie
2
Powód Huta „Ł.” S.A. w upadłości z siedzibą w Ł. wniósł o zasądzenie in
solidum od Skarbu Państwa reprezentowanego przez Prezesa Urzędu Regulacji
Energetyki (dalej: „Prezesa URE”) oraz Zakładu Elektroenergetycznego S.A. z
siedzibą w G. na jego rzecz kwoty 182.060.000 zł wraz z odsetkami, tytułem
odszkodowania. Szkoda obejmowała kwotę 122.840.000 zł – tytułem straty
wynikającej z różnicy wyniku na sprzedaży osiąganego przy pełnej produkcji
realizowanej przez hutę i przy cenie energii określonej w postanowieniu Prezesa
URE z dnia 12 października 2001 r., a wynikiem sprzedaży uzyskanym przez hutę
w okresie od dnia 15 listopada 2001 r. do dnia 25 lipca 2006 r. – oraz kwotę
59.220.000 zł tytułem straty wynikającej z przestoju huty w okresie od lutego do
lipca 2006 r. na skutek braku dostaw energii elektrycznej, obliczoną jako różnica
wyniku na sprzedaży realizowanej przy pełnej produkcji, przy uwzględnieniu ceny
energii elektrycznej określonej w wyżej wymienionym postanowieniu Prezesa URE
z dnia 12 października 2001 r.
Występujący w charakterze interwenienta ubocznego po stronie powodowej
nadzorca sądowy W. S. przyłączył się do stanowiska powoda.
Wyrokiem z dnia 26 października 2009 r., Sąd Okręgowy oddalił powództwo.
Ustalił, że Huta „Ł.” S.A. z siedzibą w Ł. i Zakład Elektroenergetyczny S.A. z
siedzibą w G. w dniu 30 lipca 2001 r. zawarły umowę, na mocy której Zakład
Elektroenergetyczny S.A. zobowiązał się do świadczenia usług przesyłowych
i sprzedaży energii elektrycznej, zaś Huta „Ł.” S.A. zobowiązała się do odbioru i
kupna energii elektrycznej za cenę 67 zł/MW netto, przy czym rozliczenia za usługi
przesyłowe miały być dokonywane według stawek opłat ustalonych
w zatwierdzonej przez Prezesa URE taryfie dla energii elektrycznej. Zgodnie
z umową, huta była zobowiązana do zapłaty za zużytą energię elektryczną
i świadczone usługi przesyłowe do 10-tego dnia następnego miesiąca, na
podstawie faktur rozliczeniowych. W przypadku nie uregulowania należności,
Zakład Elektroenergetyczny S.A. miał prawo, bez dodatkowego wezwania,
niezwłocznie wstrzymać dalszą sprzedaż energii elektrycznej i świadczenie usług
przesyłowych. Gdyby Huta „Ł.” S.A. nie uregulowała w całości należności
wynikających z wystawionych faktur, Zakład Elektroenergetyczny S.A. miał
możliwość rozwiązania umowy ze skutkiem natychmiastowym, co powodowało
3
natychmiastowe wstrzymanie dostaw energii elektrycznej i świadczenia usług
przesyłowych bez dodatkowego wezwania. W dniu 11 października 2001 r. Zakład
Elektroenergetyczny S.A. ograniczył dostawy energii na rzecz Huty „Ł.” S.A. do
niezbędnego minimum wynikającego z bezpieczeństwa w ruchu kolejowym,
drogowym, lotniczym i połączeń telekomunikacyjnych. Na wniosek huty zostało
wszczęte postępowanie administracyjne w sprawie nieuzasadnionego wstrzymania
dostaw energii eklektycznej, przy czym spór zakończył się negatywnie dla powoda
wyrokiem Sądu Apelacyjnego z dnia 25 lipca 2006 r. Skarga kasacyjna Huty „Ł.”
S.A. od tego wyroku została oddalona (sygn. III SK 18/06). Postanowieniem z dnia
12 października 2001 r., wydanym na podstawie art. 8 ust. 2 ustawy z dnia 10
kwietnia 1997 r. – Prawo energetyczne (Dz.U. Nr 54, poz. 348 ze zm., zwanej dalej:
„Pr. energetyczne”), Prezes URE nakazał Zakładowi Elektroenergetycznemu S.A.
podjęcie i kontynuowanie dostaw energii elektrycznej dla Huty „Ł.” S.A. na
warunkach określonych w umowie z dnia 30 lipca 2001 r., a w szczególności przy
uwzględnieniu cen energii elektrycznej przewidzianych w § 6 pkt 2 i 3 umowy oraz
stawek opłat za usługi przesyłowe zawartych w obowiązującej taryfie dla energii
elektrycznej Zakładu Elektroenergetycznego S.A. zatwierdzonej przez Prezesa
URE, do czasu ostatecznego rozstrzygnięcia sporu. W wykonaniu powyższego
postanowienia Zakład Elektroenergetyczny S.A. podjął dostawy energii elektrycznej
dla huty, jednakże Huta „Ł.” S.A. nie regulowała należności za dostarczaną energię
elektryczną. Decyzją z dnia 14 listopada 2001 r., Prezes URE stwierdził, że
wstrzymanie dostaw energii elektrycznej przez Zakład Elektroenergetyczny S.A. do
Huty „Ł.” S.A. nie było nieuzasadnione i uchylił swoje postanowienie z dnia 12
października 2001 r. Sąd Okręgowy – Sąd Antymonopolowy, wyrokiem z dnia 28
października 2002 r. uchylił powyższą decyzję w całości, zaś Sąd Najwyższy,
wyrokiem z dnia 4 marca 2004 r. (sygn. III SK 8/04), uchylił wyżej wymieniony
wyrok Sądu Okręgowego – Sądu Antymonopolowego w części uchylającej decyzję
Prezesa URE z dnia 14 listopada 2001 r. w jej pkt 1) i w tym zakresie przekazał
sprawę Sądowi Okręgowemu – Sądowi Ochrony Konkurencji i Konsumentów do
ponownego rozpoznania. Po ponownym rozpoznaniu sprawy, Sąd Okręgowy– Sąd
Ochrony Konkurencji i Konsumentów, wyrokiem z dnia 19 października 2005 r.
oddalił odwołanie Huty „Ł.” S.A. od decyzji Prezesa URE z dnia 14 listopada 2001 r.
4
W dniu 15 listopada 2001 r. Zakład Elektroenergetyczny S.A. zaprzestał
dostarczania energii elektrycznej do obiektów Huty „Ł.” S.A. Pismem z dnia 15
listopada 2001 r. powód wystąpił do Prezesa URE o podjęcie czynności
zmierzających do zastosowania środków egzekucyjnych, w szczególności
wystawienia tytułu egzekucyjnego w oparciu o postanowienie z dnia 12
października 2001 r., jednakże, w ocenie Prezesa URE, w dacie złożenia wniosku
postanowienie z dnia 12 października 2001 r. było uchylone. Decyzją z dnia 24
lutego 2002 r., Prezes URE orzekł zawarcie umowy o świadczenie usług
przesyłowych pomiędzy Hutą „Ł.” S.A. a Zakładem Elektroenergetycznym S.A.,
przy czym decyzji tej nadano rygor natychmiastowej wykonalności.
Postanowieniem z dnia 28 listopada 2002 r., Prezes URE odmówił wystawienia
tytułu wykonawczego w stosunku do Zakładu Elektroenergetycznego S.A. w
związku z uchylaniem się od wykonania postanowienia z dnia 12 października 2001
r., zaś postanowieniem z dnia 23 grudnia 2002 r. nakazał podjęcie przez Zakład
Elektroenergetyczny S.A. świadczenia usług przesyłowych energii elektrycznej na
rzecz Huty „Ł.” S.A. od dnia 1 stycznia 2003 r. na warunkach określonych decyzją
Prezesa URE z dnia 24 lutego 2002 r. pod warunkiem, że powód ma dostawcę
energii elektrycznej. Decyzją z dnia 11 lutego 2003 r. Prezes URE orzekł zawarcie
umowy o świadczenie usług przesyłowych pomiędzy Hutą „Ł.” S.A. a Zakładem
Elektroenergetycznym S.A. na warunkach określonych w projekcie umowy
przedstawionym przez pozwanego, zaś postanowieniem z dnia 24 grudnia 2003 r.
nakazał kontynuowanie przez Zakład Elektroenergetyczny S.A. świadczenia usług
przesyłowych energii elektrycznej na rzecz Huty „Ł.” S.A. od dnia 1 stycznia 2004 r.
na warunkach określonych decyzją Prezesa Urzędu Regulacji Energetyki z dnia 11
lutego 2003 r. pod warunkiem, że Huta „Ł.” S.A. ma dostawcę energii elektrycznej.
Następnie, decyzją z dnia 19 lutego 2004 r., zmienioną decyzją z dnia 25 marca
2004 r., Prezes URE orzekł zawarcie kolejnej umowy o świadczenie usług
przesyłowych pomiędzy Hutą „Ł.” S.A. a Zakładem Elektroenergetycznym S.A.
Postanowieniem z dnia 10 grudnia 2004 r., wydanym w sprawie wszczęcia przez
wierzyciela Prezesa URE postępowania egzekucyjnego w administracji w stosunku
do Zakładu Elektroenergetycznego S.A. – wobec uchylania się od wykonania
obowiązków o charakterze niepieniężnym wynikających z postanowienia z dnia
5
12 października 2001 r. – Prezes URE odmówił wystawienia tytułu wykonawczego.
Postanowienie to zostało uchylone przez Sąd Okręgowy – Sąd Ochrony
Konkurencji i Konsumentów postanowieniem z dnia 29 kwietnia 2005 r. zaś
zażalenia na to postanowienie zostały oddalone postanowieniem Sądu
Apelacyjnego z dnia 29 grudnia 2005 r. Jednakże Sąd Najwyższy, wyrokiem z dnia
4 września 2008 r., uchylił zaskarżone postanowienie oraz poprzedzające je
postanowienie Sądu Okręgowego i odrzucił zażalenie (sygn. III SK 1/08).
Następnie, w dniu 14 lutego 2006 r., Prezes URE wystawił tytuł wykonawczy i
skierował go do Wojewody Ś. jako organu egzekucyjnego. Postanowieniem z dnia
24 lutego 2006 r. Sąd Okręgowy – Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów
zmienił w trybie zabezpieczenia postanowienie Prezesa URE z dnia 12
października 2001 r. i określił warunki kontynuacji przez Zakład
Elektroenergetyczny S.A. sprzedaży energii elektrycznej dla Huty „Ł.” S.A. do czasu
ostatecznego rozstrzygnięcia sporu w ten sposób, że sprzedaż energii elektrycznej
dla huty miała odbywać się po cenie wynikającej z zatwierdzonej przez Prezesa
URE Taryfy Zakładu Elektroenergetycznego S.A. na rok 2006 dla grupy taryfowej A
23, ustalono przedpłatowy system rozliczeń za sprzedaną hucie energię
elektryczną z okresami rozliczeniowymi będącymi jednocześnie terminami płatności
przypadającymi na dziesiąty, dwudziesty i ostatni dzień miesiąca, nie dopuszczono
rozliczenia sprzedaży energii elektrycznej poprzez potrącenie, zaś w razie
nieuzyskania od huty przedpłaty w terminie płatności, przyznano Zakładowi
Elektroenergetycznemu S.A. prawo do wstrzymania sprzedaży energii elektrycznej
dla Huty „Ł.” S.A. Sąd Apelacyjny, postanowieniem z dnia 12 maja 2006 r., zmienił
zaskarżone postanowienie w pkt I i wniosek zainteresowanego o udzielenie
zabezpieczenia oddalił oraz uchylił zaskarżone postanowienie w pkt II w części
oddalającej wniosek zainteresowanego o uchylenie lub zmianę postanowienia
Prezesa URE z dnia 12 października 2001 r. i w tym zakresie przekazał sprawę
Sądowi Okręgowemu do ponownego rozpoznania. Prezes URE w dniu 3 lutego
2006 r. skierował upomnienie wzywające Zakład Elektroenergetyczny S.A. do
dobrowolnego wykonania obowiązku nałożonego postanowieniem z dnia 12
października 2001 r., zaś w dniu 14 lutego 2006 r. wystąpił z pismem do Wojewody
Ś. o wszczęcie egzekucji administracyjnej obowiązku o charakterze niepieniężnym.
6
Wojewoda Ś., postanowieniem z dnia 22 lutego 2006 r., orzekł o nałożeniu na
Zakład Elektroenergetyczny S.A. grzywny w kwocie 25.000 zł w celu przymuszenia
do podjęcia i kontynuowania dostaw energii elektrycznej dla powoda, na warunkach
określonych w umowie sprzedaży energii elektrycznej i świadczenia usług
przesyłowych z dnia 30 lipca 2001 r. Postanowienie to zostało zaskarżone przez
Zakład Elektroenergetyczny S.A. Postanowieniem z dnia 17 marca 2006 r.,
Wojewoda Ś. orzekł o nałożeniu na Zakład Elektroenergetyczny S.A. kolejnej
grzywny w kwocie 25.000 zł. Postanowienie to również zostało zaskarżone przez
Zakład Elektroenergetyczny S.A.
W ocenie Sądu Okręgowego, łącząca strony umowa z dnia 30 lipca 2001 r.
wygasła w dniu 31 grudnia 2001 r. i po tej dacie nie było podstaw do dostarczania
Hucie „Ł.” S.A. przez Zakład Elektroenergetyczny S.A. energii elektrycznej na
warunkach wynikających z tej umowy w sytuacji, gdy po tej dacie warunki umowy
między stronami zostały uregulowane przez Prezesa URE. Rozstrzygnięcie sporu o
zasadność wstrzymania dostaw energii przez Zakład Elektroenergetyczny S.A. do
Huty „Ł.” S.A. nastąpiło już decyzją Prezesa URE z dnia 14 listopada 2001 r. Na
podstawie tej decyzji, którą jednocześnie uchylono postanowienie Prezesa URE z
dnia 12 października 2001 r. wobec niepłacenia przez hutę należności za
dostarczaną energię, Zakład Elektroenergetyczny S.A. w dniu 15 listopada 2001 r.
ponownie zaprzestał dostarczania energii do huty. Sąd powszechny nie jest władny
rozstrzygnąć, czy wstrzymanie w dniu 15 listopada 2001 r. dostaw energii przez
Zakład Elektroenergetyczny S.A. do Huty „Ł.” S.A. było zasadne, gdyż, zgodnie z
art. 8 ust. 1 Pr. energetycznego, należy to do właściwości Prezesa URE. Zawarte w
postanowieniu tego Prezesa z dnia 12 października 2001 r. sformułowanie „na
warunkach umowy z dnia 30 lipca 2001 r.” należy interpretować zgodnie z
brzmieniem tej umowy, która nakładała na Hutę „Ł.” S.A. obowiązek regulowania
opłat za dostarczaną energię. Ponadto, postanowienie wydane w trybie art. 8 ust 2
prawa energetycznego, nie mogło wydłużać czasu obowiązywania umowy z dnia
30 lipca 2001 r. Od chwili wejścia w życie kolejnych umów, orzeczonych kolejnymi
decyzjami Prezesa URE, stanowiły one podstawę do świadczenia przez Zakład
Elektroenergetyczny S.A. usług przesyłu. Od dnia 14 listopada 2001 r.
postanowienie Prezesa URE z dnia 12 października 2001 r. zostało wyeliminowane
7
z obrotu prawnego. Ponieważ rozstrzygnięcie, czy wstrzymanie w dniu 15 listopada
2001 r. przez Zakład Elektroenergetyczny S.A. dostaw energii do Huty „Ł.” S.A.
było zasadne należy do wyłącznej kompetencji Prezesa URE, wobec braku takiego
rozstrzygnięcia, zgłoszone przez powoda roszczenie jest przedwczesne.
Niezależnie od powyższego skoro umowa z dnia 30 lipca 2001 r. obowiązywała do
dnia 31 grudnia 2001 r. i określała preferencyjne ceny energii, zaś po tej dacie
możliwe było jedynie dostarczanie energii na normalnych zasadach i na takich
zasadach energia do Huty „Ł.” S.A. była dostarczana, nie można przyjąć, że po
dniu 1 stycznia 2002 r. u powoda mogła powstać szkoda. Ponadto Prezes URE nie
miał obowiązku monitorowania, czy postanowienie z dnia 12 października 2001 r.
jest wykonywane, zaś powód nie wskazał, jakie czynności i w jakiej dacie powinny
zostać podjęte przez Prezesa URE.
Wyrokiem z dnia 22 września 2010 r., Sąd Apelacyjny oddalił apelację
powoda, którą zaskarżono w całości wyrok Sądu Okręgowego. Sąd Apelacyjny
uznał za prawidłowe ustalenia faktyczne Sądu pierwszej instancji, nie podzielił
natomiast oceny prawnej tego Sądu. Sąd Okręgowy błędnie zinterpretował art. 8
ust. 1 Pr. energetycznego, przyjmując, iż postanowienie Prezesa URE z dnia 12
października 2001 r. obowiązywało jedynie do dnia 14 listopada 2001 r., tj. do daty
wydania przez Prezesa URE decyzji stwierdzającej, że wstrzymanie w dniu 11
października 2001 r. przez Zakład Elektroenergetyczny S.A. dostaw energii do Huty
„Ł.” S.A. nie było nieuzasadnione. Sąd Apelacyjny podzielił pogląd Sądu
Najwyższego, wyrażony w uzasadnieniu wyroku z dnia 4 marca 2004 r. (sygn. III
SK 8/04), że rozstrzygnięcie sporu w sprawie nieuzasadnionego wstrzymania
dostaw energii elektrycznej w drodze decyzji Prezesa URE nie było równoznaczne
z „ostatecznym rozstrzygnięciem sporu, o którym mowa w art. 8 ust. 2 Pr.
energetycznego, skoro od tej decyzji wniesiono odwołanie do Sądu Ochrony
Konkurencji i Konsumentów. Nawet w wypadku, gdy w sentencji postanowienia o
podjęciu i kontynuowania dostaw energii stwierdzono, że następuje ono na
warunkach określonych w umowie, to wygaśnięcie umowy, przed ostatecznym
rozstrzygnięciem przez Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów sporu o
nieuzasadnione wstrzymanie dostaw, nie powodowało „wygaśnięcia” tego
postanowienia. Na pozwanym Zakładzie Elektroenergetycznym S.A. spoczywał
8
więc obowiązek kontynuowania dostaw energii elektrycznej do Huty „Ł.” S.A. także
po wydaniu przez Prezesa URE decyzji administracyjnej z dnia 14 listopada 2001 r.
Niezależnie od tego nie doszło do skutecznego uchylenia postanowienia przez
Prezesa URE, wobec uchylenia punktu 2 decyzji z dnia 14 listopada 2001 r. przez
Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów. Dopiero postanowieniem z dnia 24
lutego 2006 r. Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów zmienił w trybie
zabezpieczenia postanowienie Prezesa URE z dnia 12 października 2001 r.,
odmiennie określając warunki kontynuacji przez Zakład Elektroenergetyczny S.A.
sprzedaży energii elektrycznej dla Huty „Ł.” S.A. do czasu ostatecznego
rozstrzygnięcia sporu. Jednakże postanowieniem z dnia 12 maja 2006 r. Sąd
Apelacyjny częściowo zmienił powyższe postanowienie w ten sposób, że wniosek
zainteresowanego o udzielenie zabezpieczenia oddalił oraz uchylił zaskarżone
postanowienie w części oddalającej wniosek zainteresowanego o uchylenie lub
zmianę postanowienia Prezesa URE z dnia 12 października 2001 r., w tym
zakresie przekazując sprawę Sądowi Ochrony Konkurencji i Konsumentów do
ponownego rozpoznania. Wbrew stanowisku Sądu pierwszej instancji, także
kolejne decyzje Prezesa URE, orzekające zawarcie umów o świadczenie usług
przesyłowych pomiędzy Hutą „Ł.” S.A. a Zakładem Elektroenergetycznym S.A., nie
miały wpływu na obowiązywanie postanowienia Prezesa URE z dnia 12
października 2001 r., w części, w której zobowiązywało ono pozwanego do podjęcia
i kontynuowania dostaw energii elektrycznej dla huty.
Powyższa okoliczność nie miała jednak istotnego znaczenia dla
rozstrzygnięcia sprawy. Powód domagał się zasądzenia in solidum od pozwanych
odszkodowania z tytułu dopuszczenia się przez pozwanych czynów
niedozwolonych, z zastrzeżeniem, że podstawą faktyczną powództwa nie jest
objęta odpowiedzialność kontraktowa. Powód odpowiedzialność odszkodowawczą
pozwanego Skarbu Państwa wiązał z faktem, że Prezes URE nie doprowadził do
wyegzekwowania od Zakładu Elektroenergetycznego S.A. wykonania obowiązku
nałożonego postanowieniem Prezesa URE z dnia 12 października 2001 r. przez
okres jego obowiązywania, tj. do dnia 25 lipca 2006 r. Oznacza to, że powód
odpowiedzialność odszkodowawczą pozwanego Skarbu Państwa wywodził z
przewlekłości administracyjnego postępowania egzekucyjnego. Mając na uwadze
9
obowiązujący od dnia 1 września 2004 r. art. 4171
§ 3 k.c., Sąd Okręgowy przyjął,
że powód nie udowodnił, że złożył skargę na przewlekłość postępowania
egzekucyjnego – przewidzianą w art. 54 ust. 2 ustawy z dnia 17 czerwca 1966 r. o
postępowaniu egzekucyjnym w administracji (jedn. tekst: Dz.U. z 1991 r. Nr 36,
poz. 161 ze zm., zwanej dalej: „u.p.e.a.”) – i, że skarga ta została uwzględniona.
Brak jest prejudykatu umożliwiającego przyjęcie odpowiedzialności pozwanego
Skarbu Państwa za niepodejmowanie czynności w postępowaniu egzekucyjnym w
okresie po dniu 1 września 2004 r. Powód nie udowodnił również, aby taką skargę
złożył w okresie od dnia 15 listopada 2001 r. do dnia 31 sierpnia 2004 r. W tym
okresie, obowiązujący art. 417 k.c. w zw. z art. 77 ust. 1 Konstytucji nie wymagał
istnienia prejudykatu dla przyjęcia odpowiedzialności Skarbu Państwa. Powód nie
wskazał jednak konkretnych czynności oraz podstaw prawnych obligujących organ
państwa (Prezesa URE) do ich dokonania. Tym samym brak było podstaw do
przyjęcia odpowiedzialności odszkodowawczej Skarbu Państwa.
Odnośnie do odpowiedzialności drugiego z pozwanych obowiązek zawarcia
umowy o przyłączenie do sieci, jest obowiązkiem o charakterze cywilnoprawnym,
co do zasady realizowanym w formie umowy. Wydane w trybie art. 8
Pr. energetycznego postanowienie Prezesa URE – określające warunki podjęcia
lub kontynuowania dostaw – zastępuje oświadczenie woli stron. Postanowienie to,
mimo że przybiera postać aktu administracyjnego, w aspekcie materialnoprawnym
jest źródłem stosunku cywilnoprawnego, a nie obowiązku publicznoprawnego.
Zastępując umowę o przyłączenie do sieci, przejściowo (do czasu ostatecznego
rozstrzygnięcia sporu) reguluje wzajemne prawa i obowiązki stron, które mają
charakter cywilnoprawny. Z tej przyczyny brak było podstaw do przyjęcia, że
niewykonanie przez .Zakład Elektroenergetyczny S.A. postanowienia Prezesa URE
z dnia 12 października 2001 r. stanowiło naruszenie obowiązującego prawa, a nie
wyłącznie aktu będącego źródłem łączącego strony stosunku cywilnoprawnego,
równoważnego w skutkach z umową. Co do zasady, naruszenie zobowiązania o
charakterze cywilnoprawnym może być podstawą konstruowania odpowiedzialności
kontraktowej, a nie deliktowej. Powód nie wskazał konkretnego przepisu prawa,
który miałby naruszyć pozwany, nie realizując obowiązków o charakterze
cywilnoprawnym. Nie było również podstaw do przyjęcia odpowiedzialności
10
deliktowej pozwanego Zakładu Elekroenergetycznego S.A. na tej podstawie, że
niewykonanie obowiązku przewidzianego w postanowieniu Prezesa URE z dnia 12
października 2001 r. było sprzeczne z zasadami współżycia społecznego.
Przeszkodą do powoływania się przez powoda na naruszenie przez pozwanego
zasad współżycia społecznego była okoliczność, że sam powód naruszał te
zasady, nie płacąc za dostarczaną mu energię elektryczną.
Wyrok Sądu Apelacyjnego został zaskarżony w całości skargą kasacyjną
przez powoda. W ramach podstawy kasacyjnej z art. 3983
§ 1 pkt 1 k.p.c. powód
zarzucił naruszenie:
- art. 8 ust. 2 Pr. energetycznego w zw. z art. 443 k.c. oraz art. 415 k.c. przez ich
błędną wykładnię, a w konsekwencji niewłaściwe zastosowanie i przyjęcie, że
rozstrzygnięcie wydane przez Prezesa URE na podstawie art. 8 ust. 2
Pr. energetycznego nie stanowi źródła publicznoprawnego obowiązku po stronie
dostawcy energii, którego niewykonanie może skutkować odpowiedzialnością
deliktową dostawcy energii wobec odbiorcy energii, lecz stanowi wyłącznie
źródło stosunku o charakterze cywilnoprawnym równoważnego w skutkach
z umową;
- art. 83, art. 87 ust. 1 oraz art. 8 ust. 2 Konstytucji w zw. z art. 415 k.c. przez ich
błędną wykładnię, a w konsekwencji niezastosowanie i przyjęcie, że
niewykonywanie przez dostawcę energii obowiązku wynikającego
z prawomocnego postanowienia Prezesa URE nie stanowi naruszenia
przewidzianego w Konstytucji obowiązku przestrzegania prawa,
a w konsekwencji nie jest zachowaniem bezprawnym mogącym skutkować
odpowiedzialnością deliktową dostawcy energii wobec odbiorcy energii;
- art. 415 k.c. w zw. z art. 8 ust. 2 Pr. energetycznego przez jego błędną
wykładnię polegającą na przyjęciu, że niewykonywanie przez dostawcę energii
obowiązku wynikającego z prawomocnego postanowienia Prezesa URE nie jest
sprzeczne z zasadami współżycia społecznego, a mianowicie z zasadą, zgodnie
z którą obowiązki wynikające z prawomocnych rozstrzygnięć organów
administracji publicznej należy wykonywać, a w konsekwencji, że zachowanie
11
takie nie jest bezprawne i nie może stanowić podstawy odpowiedzialności
deliktowej dostawcy energii;
- art. 4171
§ 3 k.c. przez jego błędną wykładnię i przyjęcie, że przepis ten stosuje
się do szkód wyrządzonych niepodejmowaniem przez organ państwowy
czynności zmierzających do wyegzekwowania własnego prawomocnego
postanowienia, a w konsekwencji, że domaganie się odszkodowania od Skarbu
Państwa za zaniechanie organu państwowego podjęcia czynności
zmierzających do wyegzekwowania prawomocnego postanowienia tego organu
może nastąpić wyłącznie po stwierdzeniu we właściwym postępowaniu
niezgodności z prawem niewydania orzeczenia przez ten organ;
- art. 1 ust. 2 oraz art. 8 ust. 2 Pr. energetycznego w zw. z art. 417 § 1 k.c. przez
błędne przyjęcie, że z art. 1 ust. 2 Pr. energetycznego nie wynika prawny
obowiązek przestrzegania przez Prezesa URE interesów odbiorców energii,
w tym obowiązek podjęcia czynności zmierzających do wyegzekwowania
postanowienia wydanego w trybie art. 8 ust. 2 Pr. energetycznego w razie jego
nierespektowania przez dostawcę energii, którego niewykonanie może rodzić
odpowiedzialność deliktową Skarbu Państwa wobec odbiorcy energii;
- art. 32 ust. 1 oraz art. 32 ust. 2 w zw. z art. 8 ust. 2 Konstytucji w zw. z art. 417
§ 1 k.c. przez ich niezastosowanie, wobec błędnego przyjęcia, że ponad
czteroletnie zaniechanie przez Prezesa URE podjęcia czynności zmierzających
do wykonania własnego postanowienia wydanego w trybie art. 8 ust. 2
Pr. energetycznego nie narusza wyrażonego w Konstytucji obowiązku równego
traktowania wszystkich osób oraz obowiązku niedyskryminowania kogokolwiek
w życiu politycznym, społecznym lub gospodarczym, których niewykonanie
może rodzić odpowiedzialność deliktową Skarbu Państwa;
- art. 6 § 1 u.p.e.a. w zw. z art. 8 ust. 2 Pr. energetycznego poprzez błędne
przyjęcie, że na Prezesie URE (wierzycielu egzekucyjnym) nie spoczywa
prawny obowiązek podjęcia działań zmierzających do wyegzekwowania
własnego postanowienia wydanego w trybie art. 8 ust. 2 Pr. energetycznego,
w sytuacji w której zobowiązany (dostawca energii) odmawia wykonania
obowiązków wynikających z wyżej wymienionego postanowienia.
12
W ramach podstawy kasacyjnej z art. 3983
§ 1 pkt 2 k.p.c. zarzucono
naruszenie art. 382 k.p.c. poprzez:
- przyjęcie, że powód nie wskazał przepisów prawa, które nakładały na
pozwanych obowiązki wykonania postanowienia Prezesa URE z dnia
12 października 2001 r.;
- uznanie, iż powód nie płacił za dostarczoną mu energię elektryczną, czym
naruszył zasady współżycia społecznego, a tym samym nie może powoływać
się na naruszenie tych zasad przez Zakład Elekroenergetyczny.
Powód wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku w całości i przekazanie
sprawy w tym zakresie do ponownego rozpoznania Sądowi Apelacyjnemu.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Za uzasadniony należy uznać zarzut naruszenia art. 382 k.p.c. wskutek
przyjęcia przez Sąd Apelacyjny, że powód nie wskazał przepisów prawa, które
nakładały na pozwanych obowiązki wykonania postanowienia Prezesa URE z dnia
12 października 2001 r. Już w uzasadnieniu pozwu powód wskazał przepisy, które,
jego zdaniem, nakładały na pozwanych obowiązki wykonania rzeczonego
postanowienia. W odniesieniu do pozwanego Skarbu Państwa – Prezesa URE
powód w uzasadnieniu pozwu wskazał na treść art. 1 ust. 2 Pr. energetycznego.
Ponadto twierdził, że obowiązek wykonania postanowienia organu administracji
publicznej wynikał z zasady przestrzegania prawa (art. 83 Konstytucji),
a zaniechanie wykonania tego obowiązku naruszał art. 32 ust. 1 i 2 Konstytucji
(obowiązek równego traktowania podmiotów przez władze publiczne). Natomiast
w odniesieniu do pozwanego Zakładu Elektroenergetycznego S.A. w G. powód
wskazywał, że postanowienie Prezesa URE, o którym mowa w art. 8 ust. 2 Pr.
energetycznego, rodzi po stronie adresata zobowiązanie, które polega na
znoszeniu obowiązku podjęcia i kontynuowania dostaw energii elektrycznej do
chwili ostatecznego rozstrzygnięcia sporu. Niezastosowanie się przez pozwanego
do postanowienia Prezesa URE stanowiło naruszenie art. 83 Konstytucji.
Niezależnie więc od tego, czy wskazywane przez powoda podstawy prawne
rzeczywiście stanowiły źródło obowiązku podjęcia przez pozwanych działań
zmierzających do wykonania postanowienia Prezesa URE z dnia 12 października
13
2001 r. naruszało art. 382 k.p.c. stwierdzenie przez Sąd Apelacyjny, wbrew temu co
wynikało z treści pism procesowych, że powód nie wskazał przepisów prawa, które,
jego zdaniem, uzasadniały obowiązek podjęcia właściwych działań zmierzających
do wykonania postanowienia Prezesa URE. Zarzut naruszenia tego przepisu był
uzasadniony również z tego względu, że Sąd Apelacyjny bez dokonania bliższej
oceny prawnej ustalonych okoliczności przyjął za sprzeczne z zasadami współżycia
społecznego zachowanie powoda polegające na niepłaceniu za energię
elektryczną. Trafnie podniesiono w skardze kasacyjnej, że zagadnienie, z jakich
przyczyn powód nie płacił za energię elektryczną nie było przedmiotem ustaleń
Sądu Apelacyjnego, a tylko wówczas możnaby dokonać prawidłowej oceny, czy
taka postawa powoda stanowiła naruszenie zasad współżycia społecznego.
Istota skargi kasacyjnej dotyczy jednak zarzutów materialnoprawnych
dotyczących deliktowej odpowiedzialności odszkodowawczej obu pozwanych.
W odniesieniu do pozwanego Skarbu Państwa – Prezesa URE Sąd Apelacyjny
trafnie przyjął, że rozważając odpowiedzialność tego pozwanego należy rozróżnić
dwa okresy, w których obowiązywały różne reżimy prawne dotyczące
odpowiedzialności Skarbu Państwa z tytułu czynu niedozwolonego; pierwszy, do
dnia 31 sierpnia 2004 r. oraz drugi, od dnia 1 września 2004 r. W pierwszym,
wskazanym, okresie odpowiedzialność Skarbu Państwa za czyn niedozwolony
opierała się – wskutek wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 4 grudnia 2001 r.,
SK 18/00 (OTK 2001, nr 8, poz. 256) – na podstawie art. 417 k.c. w zw. z art. 77
ust. 1 Konstytucji. Warunkiem ponoszenia odpowiedzialności odszkodowawczej
Skarbu Państwa na tej podstawie prawnej było uznanie, że określone działanie
bądź zaniechanie działania było niezgodne z prawem. W postępowaniu sądowym
strona dochodząca odpowiedzialności na tej podstawie prawnej nie musiała
legitymować się prejudykatem stwierdzającym, iż określone działanie bądź
zaniechanie funkcjonariusza państwowego, które, jej zdaniem spowodowało
szkodę, miało charakter bezprawny. Ocena bezprawności działania funkcjonariusza
państwowego, z którą dochodzący roszczenia odszkodowawczego wiąże
powstanie szkody należy do sądu rozstrzygającego o zgłoszonym roszczeniu
odszkodowawczym. Abstrahując w tym miejscu od zagadnienia, czy z przepisów
prawa wynikał obowiązek podjęcia przez Prezesa URE czynności zmierzających do
14
wyegzekwowania jego postanowienia z dnia 12 października 2001 r. – o czym
będzie mowa dalej – Sąd Apelacyjny uznał, że brak jest podstaw do przyjęcia
odpowiedzialności odszkodowawczej pozwanego Skarbu Państwa – Prezesa URE
za niewykonanie tego postanowienia w okresie do dnia 31 sierpnia 2004 r. z dwóch
przyczyn, tj. niewskazania przez powoda przepisów nakładających na Prezesa
URE obowiązek podjęcia czynności zmierzających do wykonania wskazanego
postanowienia oraz niewykazania przez powoda bezczynności tego pozwanego, co
potwierdzała okoliczność, iż powód nie wniósł skargi na przewlekłość postępowania
egzekucyjnego obejmującego okres przed dniem 1 września 2004 r. Oba
argumenty są błędne. Powoda nie obciążał bowiem obowiązek wskazania
konkretnej normy prawa materialnego, którą naruszyło zarzucane w pozwie
zaniechanie działania funkcjonariusza państwowego. Obowiązkiem sądu
orzekającego było bowiem stwierdzenie z urzędu niezgodności z prawem
zaniechania podjęcia działania przez funkcjonariusza Skarbu Państwa, jeżeli
z dokonanych w sprawie ustaleń faktycznych wynikało, że zaniechanie to
naruszało normę prawa, z której wynikał skonkretyzowany obowiązek podjęcia tego
działania. Ponadto – jak zasadnie wskazał Sąd Apelacyjny, ale niekonsekwentnie
zastosował w sprawie – odnośnie do stwierdzenia bezprawności polegającej na
bezczynności Prezesa URE w okresie do dnia 31 sierpnia 2004 r. nie było
wymagane w procesie odszkodowawczym legitymowanie się przez powoda
prejudykatem stwierdzającym taką bezprawność. Z tej przyczyny okoliczność, że
powód nie wniósł skargi na przewlekłość postępowania egzekucyjnego obejmują
okres przed dniem 1 września 2004 r. nie przesądzała o tym, że nie doszło do
zarzucanej bezczynności Prezesa URE wskutek zaniechania podjęcia przez niego
czynności zmierzających do wykonania postanowienia z dnia 12 października
2001 r.
Od dnia 1 września 2004 r. obowiązywały przepisy kodeksu cywilnego
dotyczące odpowiedzialności Skarbu Państwa za czyny niedozwolone
znowelizowane ustawą z dnia 17 czerwca 2004 r. o zmianie ustawy – Kodeks
cywilny oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 162, poz. 1692), w szczególności
wskazany przez Sąd Apelacyjny art. 4171
§ 3 k.c., według którego, jeżeli szkoda
została wyrządzona przez niewydanie orzeczenia lub decyzji, gdy obowiązek ich
15
wydania przewiduje przepis prawa, jej naprawienia można żądać po stwierdzeniu
we właściwym postępowaniu niezgodności z prawem niewydania orzeczenia lub
decyzji, chyba że przepisy odrębne stanowią inaczej. W ocenie Sądu Apelacyjnego,
przepis ten miał zastosowanie do oceny zaniechania podjęcia przez pozwanego
Skarb Państwa – Prezesa URE działań zmierzających do wyegzekwowania
obowiązku nałożonego postanowieniem z dnia 12 października 2001 r. na pozwany
Zakład Elektroenergetyczny S.A. w G. Z tej przyczyny powód był zobowiązany
przedstawić prejudykat stwierdzający, że brak podjęcia działań przez Prezesa URE
po dniu 31 sierpnia 2004 r., był niezgodny z prawem. Uściślając, Sąd Apelacyjny
stwierdził, że chodzi o orzeczenie wydane w następstwie skargi na przewlekłość
postępowania egzekucyjnego, przewidzianej w art. 54 ust. 2 u.p.e.a. skoro powód
wywodził odpowiedzialność Skarbu Państwa z przewlekłości postępowania
egzekucyjnego. Przedstawiona wyżej argumentacja Sądu odwoławczego jest
błędna dlatego, że przewidziana w art. 54 ust. 2 u.p.e.a. skarga na przewlekłość
postępowania egzekucyjnego dotyczy sytuacji, gdy toczy się postępowanie
egzekucyjne, a nie wówczas – jak twierdził powód – gdy postępowanie
egzekucyjne w ogóle nie zostało wszczęte. Z art. 26 § 5 oraz art. 32 u.p.e.a.
wynika, że postępowanie egzekucyjne toczy się dopiero z chwilą doręczenia
zobowiązanemu odpisu tytułu wykonawczego i dokonania czynności egzekucyjnej.
Ponadto przewidziana w art. 54 ust. 2 u.p.e.a. skarga dotyczy opieszałości organu
egzekucyjnego. Tymczasem Sąd Apelacyjny nie ustalił, że Prezes URE pełnił
funkcję organu egzekucyjnego w administracyjnym postępowaniu egzekucyjnym
obejmującym egzekucję obowiązku przewidzianego w postanowieniu tego organu
z dnia 12 października 2001 r. Z dokonanych w sprawie ustaleń wynika, że Prezes
URE pełnił funkcję wierzyciela w administracyjnym postępowaniu egzekucyjnym, a
nie organu egzekucyjnego (mimo, że jest możliwe łączenie obu tych funkcji).
Badanie podstaw odpowiedzialności odszkodowawczej pozwanego Skarbu
Państwa – Prezesa URE wiązało się więc z zaniechaniem podjęcia przez Prezesa
URE czynności jako wierzyciela w administracyjnym postępowaniu egzekucyjnym
zmierzających do wykonania postanowienia z dnia 12 października 2001 r.
Przyjęcie bezprawności postępowania polegającego na zaniechaniu podjęcia
działań przez organ władzy publicznej wymagało ustalenia istnienia
16
skonkretyzowanego obowiązku działania przez przepis ustawy, którego wykonanie
wyłączyłoby powstanie szkody (por. wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia
4 grudnia 2001 r., SK 18/00, wyrok Sądu Najwyższego z dnia 28 kwietnia 2005 r.,
III CK 367/04, Biuletyn SN 2005, nr 7, poz. 14). Zgodnie z art. 1a) pkt 13 u.p.e.a.,
przez wierzyciela rozumie się podmiot uprawniony do wykonania obowiązku lub
jego zabezpieczenia w administracyjnym postępowaniu egzekucyjnym lub
zabezpieczającym. Obowiązek wierzyciela podjęcia czynności zmierzających do
zastosowania środków egzekucyjnych, w razie uchylania się zobowiązanego od
wykonania obowiązku, wynika z art. 6 § 1 u.p.e.a. Z przepisu tego wyprowadza się
zasadę prawnego obowiązku prowadzenia egzekucji administracyjnej przez
wierzyciela, jeżeli zobowiązany nie wykona obowiązku dobrowolnie. W takim
przypadku, wierzyciel powinien podjąć działania przewidziane w przepisach
u.p.e.a., w szczególności powinien przesłać zobowiązanemu upomnienie (art. 15),
wystawić tytuł wykonawczy i złożyć wniosek o wszczęcie egzekucji (art. 26 § 1),
wskazać środek egzekucyjny (art. 28), a następnie podjąć dalsze czynności
w postępowaniu egzekucyjnym zmierzające do zastosowania środków
egzekucyjnych wobec zobowiązanego. W odniesieniu do wierzyciela uprawnionego
do wszczęcia administracyjnego postępowania egzekucyjnego nie ma
zastosowania skarga przewidziana w art. 54 ust. 2 u.p.e.a. Natomiast art. 6 § 1a
u.p.e.a. (obowiązujący od dnia 30 listopada 2001 r.) przewiduje skargę na
bezczynność wierzyciela w podejmowaniu czynności, o których mowa w § 1 tego
artykułu, którą może wnieść podmiot, którego interes prawny lub faktyczny został
naruszony w wyniku niewykonania obowiązku. Postanowienie wydane na
podstawie tego przepisu może być uznane za prejudykat, o którym mowa w art.
4171
§ 3 k.c., jedynie wówczas, gdy czynności, których nie podjął wierzyciel
egzekucyjny, powinny były przybrać postać decyzji (lub odpowiednio
postanowienia). Przepis ten ma bowiem zastosowanie jedynie do sytuacji, gdy
szkoda jest następstwem niewydania decyzji (ewentualnie, odpowiednio
postanowienia), gdy obowiązek ich wydania przewiduje odpowiedni przepis prawa.
Zgodnie z art. 17 § 1 u.p.e.a., rozstrzygnięcia i zajmowane przez wierzyciela
stanowisko w sprawach dotyczących postępowania egzekucyjnego następuje
w formie postanowienia. Część z czynności wierzyciela, w tym przesłanie
17
pisemnego upomnienia zawierającego wezwanie do wykonania obowiązku
z zagrożeniem skierowania sprawy na drogę postępowania egzekucyjnego (art. 15
§ 1 u.p.e.a.), a następnie wystawienie przez wierzyciela tytułu wykonawczego
i skierowanie wniosku do organu egzekucyjnego o wszczęcie egzekucji
administracyjnej (art. 26 § 1 u.p.e.a.) nie przybiera formy postanowienia albo
decyzji administracyjnej. W konsekwencji podstawą prawną oceny roszczenia
odszkodowawczego wobec Skarbu Państwa z tytułu czynu niedozwolonego
polegającego na zaniechaniu podjęcia przez organ państwowy, pełniący funkcję
wierzyciela, czynności zmierzających do wszczęcia administracyjnego
postępowania egzekucyjnego w celu wyegzekwowania obowiązku wynikającego
z aktu administracyjnego jest, także po dniu 31 sierpnia 2004 r., art. 417 § 1 k.c. –
a nie art. 4171
§ 3 k.c. – jeżeli czynności te, według przepisów u.p.e.a., nie powinny
były mieć formy decyzji lub postanowienia. Z tych względów uzasadniony był zarzut
naruszenia art. 4171
§ 3 k.c. przez przyjęcie przez Sąd Apelacyjny, że będzie on
miał zastosowanie do oceny zarzucanemu Skarbowi Państwa – Prezesowi URE
zaniechaniu podjęcia po dniu 31 sierpnia 2004 r. czynności zmierzających do
egzekucji obowiązku określonego w postanowieniu Prezesa URE z dnia
12 października 2001 r., które spowodowało, według powoda, szkodę.
Uzasadniony jest także zarzut naruszenia art. 417 § 1 k.c. (w brzmieniu
obowiązującym od dnia 1 września 2004 r.) przez jego niezastosowanie do oceny
odpowiedzialności pozwanego Skarbu Państwa – Prezesa URE za zaniechania
podjęcia tych czynności pod dniu 31 sierpnia 2004 r.. Zasadny był również zarzut
naruszenia art. 6 § 1 u.p.e.a. w zw. z art. 8 § 2 Pr. energetycznego wskutek
uznania, że na Prezesie URE nie spoczywał prawny obowiązek podjęcia czynności
zmierzających do egzekucji obowiązku wynikającego z jego postanowienia z dnia
12 października 2001 r. Należy jednak podkreślić, że powyższa ocena abstrahuje
od zagadnienia, które nie było przedmiotem badania przez Sąd Apelacyjny, czy
w okresie wskazanej przez powoda bezczynności Prezesa URE ziściły się warunki
określone w postanowieniu Prezesa URE z dnia 12 października 2001 r. do
wszczęcia administracyjnego postępowania egzekucyjnego wobec Zakładu
Elektroenergetycznego S.A. w G. Odnoszące się do tego zagadnienia dokumenty
18
przedłożone na etapie postępowania kasacyjnego nie mogły być przedmiotem
oceny Sądu Najwyższego ze względu na treść art. 39813
§ 2 k.p.c.
Nie były natomiast uzasadnione zarzuty naruszenia art. 1 ust. 2 oraz art. 8
ust. 2 Pr. energetycznego w zw. z art. 417 § 1 k.c., z których, według powoda,
wynikał prawny obowiązek Prezesa URE podjęcia czynności zmierzających do
wyegzekwowania postanowienia wydanego w trybie art. 8 ust. 2
Pr. energetycznego w razie jego nierespektowania przez dostawcę energii. Art. 1
ust. 2 Pr. energetycznego określa jedynie ogólne cele ustawy, w tym zapewnienie
ochrony interesów odbiorców. Z tak ogólnie ujętego jednego z celów ustawy nie
można wyprowadzić skonkretyzowanego prawnego obowiązku wykonania przez
Prezesa URE wydanego przez niego, na podstawie art. 8 ust. 2
Pr. Energetycznego, postanowienia. Bezzasadny był również zarzut naruszenia
art. 32 ust. 1 oraz art. 32 ust. 2 w zw. z art. 8 ust. 2 Konstytucji w zw. z art. 417 § 1
k.c. uzasadniony naruszeniem przez Prezesa URE zasady równości wobec prawa,
równouprawnienia i zakazu dyskryminacji. Ustalony stan faktyczny nie dawał
podstaw do przyjęcia, że zaniechanie podjęcia przez Prezesa URE czynności
zmierzających do wyegzekwowania obowiązku przewidzianego w postanowieniu
tego organu z dnia 12 października 2001 r. było spowodowane nierównym
traktowaniem powoda, czy zamiarem jego dyskryminacji.
Odnośnie do odpowiedzialności pozwanego Zakładu Elektroenergetycznego
S.A. Sąd Apelacyjny przyjął, że niewykonanie przez tego pozwanego obowiązku
przewidzianego w postanowieniu Prezesa URE z dnia 12 października 2001 r.
mogło uzasadniać odpowiedzialność odszkodowawczą tego pozwanego na
podstawie art. 471 k.c., z wyłączeniem odpowiedzialności deliktowej na podstawie
art. 415 k.c. Stanowisko to jest błędne. Art. 8 ust. 1 w zw. z art. 23 ust. 2 pkt 5 Pr.
energetycznego przewiduje uprawnienie Prezesa URE do rozstrzygania sporów
dotyczących warunków świadczenia usług, o których mowa w art. 4 ust. 2 Pr.
energetycznego, odmowy zawarcia umowy sprzedaży m.in. energii elektrycznej
albo nieuzasadnionego wstrzymania dostaw energii elektrycznej. W orzecznictwie
Sądu Najwyższego (por. wyrok z dnia 4 marca 2004 r., III SK 8/04, OSNAPiUS,
2005, nr 1, poz. 14) wyjaśniono, że chodzi o rozstrzyganie sporu cywilnego
poddanego pod rozstrzygnięcie organu administracji państwowej, zgodnie z art. 2 §
19
3 k.p.c. W wyroku z dnia 12 kwietnia 2011 r., III SK 42/10 (Lex nr 898422) Sąd
Najwyższy przyjął w odniesieniu do określonej w art. 8 ust. 1 Pr. energetycznego
kompetencji regulatora dotyczącej rozstrzygania sporu zobowiązaniowego (co do
zasady cywilnoprawnego), że pomimo abstrakcyjnego i lapidarnego ujęcia jest
samoistnym źródłem prawa, co eliminuje potrzebę sięgania do konstrukcji
cywilistycznych (art. 64 k.c.). Decyzja Prezesa URE zastępuje oświadczenia woli
stron, w funkcjonalnym znaczeniu „zastępstwa”, natomiast według charakteru
prawnego decyzji stanowi ona podstawę samoistnego ukształtowania stosunku
zobowiązaniowego w zakresie spraw spornych między stronami. W związku z
rozpoznawaniem sporów wymienionych w art. 8 ust. 1 Pr. energetycznego
Prezesowi URE przyznano szczególną kompetencję w art. 8 ust. 2 Pr.
energetycznego polegającą na tym, że w sprawach, o których mowa w ust. 1, organ
ten może wydać postanowienie, w którym określa warunki podjęcia bądź
kontynuowania dostaw energii (bądź paliw) do czasu ostatecznego rozstrzygnięcia
sporu. Wynikający z postawienia Prezesa URE, wydanego na podstawie art. 8 ust.
2 Pr. energetycznego, obowiązek przedsiębiorstwa energetycznego dostarczania
energii, staje się elementem obowiązków cywilnoprawnych tego przedsiębiorstwa
wobec odbiorcy energii elektrycznej, którego niewykonanie uzasadnia
odpowiedzialność odszkodowawczą przedsiębiorstwa energetycznego wobec
odbiorcy na podstawie art. 471 k.c. Co do zasady, niewykonanie obowiązku o
charakterze względnym nie może być kwalifikowane jako dopuszczenie się
równocześnie czynu niedozwolonego, chyba że – jak to przyjęto w orzecznictwie
(por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 10 października 1997 r., III CKN 202/97,
OSNC 1998, nr 3, poz. 32 oraz z dnia 16 stycznia 2008 r., IV CSK 380/07, OSNC-
ZD 2008, nr 4, poz. 102) – czyn ten narusza również normę powszechnie
obowiązującą.
Uwzględniając przedstawione wyżej stanowisko należy dostrzec, że
niewykonanie przez pozwanego Zakład Elektroenergetyczny S.A. obowiązku
dostarczania energii elektrycznej było zarazem niewykonaniem aktu
administracyjnego w postaci postanowienia Prezesa URE z dnia 12 października
2001 r. nakładającego na jego adresata określony obowiązek, którego źródłem były
nie tylko normy o charakterze cywilnym odnoszące się do stosunku obligacyjnego
20
łączącego strony, ale również normy administracyjnoprawne. Przyznanie Prezesowi
URE kompetencji do określania, w trakcie trwania sporów, warunków podjęcia bądź
kontynuowania dostaw energii (paliw) wynika m.in. z tego, że obowiązek
dostarczania energii odbiorcom przez przedsiębiorstwa energetyczne, mimo że co
do zasady ma charakter umowny (por. art. 5 ust. 1 Pr. energetycznego), poddany
jest także bezwzględnie obowiązującym regulacjom publicznoprawnym,
w szczególności zawartym w art. 4 ust. 2 Pr. energetycznego – który, w brzmieniu
obowiązującym w dniu 12 października 2001 r., przewidywał, że przedsiębiorstwa
energetyczne zajmujące się przesyłaniem i dystrybucją paliw i energii mają
obowiązek zapewnić wszystkim podmiotom świadczenie usług polegających na
przesyłaniu energii na warunkach uzgodnionych przez strony w drodze umowy –
oraz w art. 7 ust. 1 Pr. energetycznego, według którego przedsiębiorstwa
energetyczne zajmujące się przesyłaniem i dystrybucją energii elektrycznej są
obowiązane do zawarcia umowy sprzedaży energii lub umowy o świadczenie usług
przesyłowych z odbiorcami. Instytucja przewidziana w art. 8 ust. 2
Pr. energetycznego umożliwia również realizację celów określonych w art. 1 ust. 2
Pr. energetycznego, w tym ochronę interesów odbiorców w trakcie trwania sporu
z przedsiębiorstwem energetycznym. Uzasadnia to wniosek, że
materialnoprawnym podłożem postanowienia Prezesa URE, wydawanego na
podstawie art. 8 ust. 2 Pr. energetycznego, są nie tylko normy o charakterze
cywilnoprawnym – odnoszące się do umowy zawieranej pomiędzy
przedsiębiorstwami energetycznymi i odbiorcami energii (paliw) – ale również
bezwzględnie obowiązujące normy prawa publicznego nakładające na
przedsiębiorstwa energetyczne obowiązek zawarcia umowy m.in. sprzedaży paliw
lub energii oraz o świadczenie usług przesyłowych i zapewnienia świadczenia usług
wynikających z tych umów wszystkim podmiotom na warunkach uzgodnionych
przez strony w umowie.
Nie ma definicji legalnej czynu niedozwolonego. Jest to pojęcie, którego
wykładnia jest dokonywana w nauce prawa i judykaturze. Przyjmuje się, że czyn
niedozwolony – w postaci działania lub zaniechania – powinien być sprzeczny
z przepisami prawa (z normami wynikającymi z konstytucyjnych źródeł prawa),
zasadami współżycia społecznego, dobrymi obyczajami, czy też nawet regułami
21
uważnego postępowania. Za czyn niedozwolony należy uznać zachowanie
sprzeczne nie tylko z określonym nakazem, czy zakazem wynikającym wprost
z norm prawa, ale również wyprowadzaną z tych norm zasadą postępowania.
Z obowiązujących przepisów wynika powszechny obowiązek dobrowolnego
wykonania nakazu, czy zakazu wynikającego z aktu administracyjnego przez jego
adresata. Akt administracyjny stanowi bowiem akt stosowania prawa, a więc norm
o charakterze generalnym i abstrakcyjnym, które zostają przetworzone na normę
o charakterze indywidualnym i konkretnym, wyznaczającą obowiązek określonego
działania bądź zaniechania adresata aktu administracyjnego, który jako
zobowiązany – według terminologii u.p.e.a. – ma prawny obowiązek jego
wykonania, tj. wykonania w terminie obowiązku o charakterze pieniężnym lub
niepieniężnym (art. 1a pkt 20 u.p.e.a.), pod rygorem przymusowego doprowadzenia
do wykonania tego obowiązku (art. 15 § 1 u.p.e.a.). Dotyczyło to również
obowiązku dostarczania energii elektrycznej wynikającego z postanowienia
Prezesa URE z dnia 12 października 2001 r. W konsekwencji – bez potrzeby
odwoływania się do zasad współżycia społecznego oraz norm konstytucyjnych
(art. 83, art. 87 ust. 1 oraz art. 8 ust. 2 Konstytucji) wskazanych w skardze
kasacyjnej – za czyn sprzeczny z prawem może być uznane zachowanie
polegające na zaniechaniu wykonania obowiązku wynikającego z aktu
administracyjnego – w ustalonym stanie faktycznym – postanowienia Prezesa URE
wydanego na podstawie art. 8 ust. 2 Pr. energetycznego. Uwzględniając powyższe
za uzasadniony należy uznać również zarzut naruszenia art. 415 k.c. przez jego
niezastosowanie do oceny powództwa zgłoszonego wobec Zakładu
Elektroenergetycznego S.A. w G. oraz art. 8 ust. 2 Pr. energetycznego w zw. art.
415 i art. 443 k.c.
Z tych względów Sąd Najwyższy orzekł, jak w sentencji na podstawie
art. 39815
§ 1 k.p.c. oraz, co do kosztów, na podstawie art. 108 § 2 w zw. z art.
39821
k.p.c.
22