Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt V CSK 18/11
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 16 grudnia 2011 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Krzysztof Pietrzykowski (przewodniczący,
sprawozdawca)
SSN Marta Romańska
SSA Roman Dziczek
w sprawie z powództwa Stowarzyszenia Filmowców Polskich w W.
przeciwko X.Y.
o ustalenie,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 16 grudnia 2011 r.,
skargi kasacyjnej strony powodowej od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 2 września 2010 r.,
uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę Sądowi
Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania i orzeczenia o
kosztach postępowania kasacyjnego.
2
Uzasadnienie
Sąd Okręgowy wyrokiem z dnia 22 kwietnia 2010 r. oddalił powództwo o
ustalenie, że nie istnieje obowiązek powoda do zawarcia z pozwanym umowy, o
której mowa w art. 211
ust. 1 ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i
prawach pokrewnych (jedn. tekst: Dz. U. z 2006 r. Nr 90, poz. 631 ze zm.; dalej „pr.
aut.”) na warunkach wskazanych w orzeczeniu Komisji Prawa Autorskiego z dnia 6
maja 2009 r. oraz o ustalenie, że nie doszło do ukształtowania tej umowy wskutek
wydania orzeczenia przez Komisję. Uwzględnił natomiast powództwo częściowo w
zakresie żądania ewentualnego, stwierdzając obowiązek złożenia przez
pozwanego oświadczenia woli o treści określonej w sentencji wyroku.
Sąd Okręgowy ustalił, że powód jest organizacją zbiorowego zarządzania
prawami autorskimi. Pozwany prowadzi działalność gospodarczą pod nazwą
Telewizja Kablowa Z. X.Y. i jest operatorem telewizji kablowej w J. Od 2006 r.
strony negocjowały warunki zawarcia umowy licencyjnej, jednakże nie doszły do
porozumienia, bowiem prezentowały odmienne stanowiska w zakresie wysokości
wynagrodzenia. Powód proponował stawkę wynagrodzenia w wysokości 2,8%
rzeczywistych wpływów netto bez podatku VAT, natomiast pozwany godził się na
stawkę w wysokości 0,15% przychodów licencjobiorcy z tytułu reemisji. W dniu 20
marca 2008 r., na podstawie art. 108 ust. 5 w związku z art. 211
ust. 2 pr. aut.,
pozwany wystąpił z wnioskiem o rozstrzygnięcie sporów związanych z zawarciem
umowy z powodem do Komisji Prawa Autorskiego. W dniu 6 maja 2009 r. Komisja
Prawa Autorskiego wydała postanowienie, w którym stwierdziła, że łączne
wynagrodzenie powoda z tytułu zawarcia umowy wskazanej w art. 211
ust. 1 pr.
aut. powinno być ustalone w wysokości 1,6% wpływów netto (bez podatku VAT)
uzyskiwanych przez wnioskodawcę z tytułu reemisji kablowej, które nie obejmują
opłat instalacyjnych i przyłączeniowych. W ustawowym terminie powód wniósł do
Sądu Okręgowego powództwo przeciwko X.Y., kwestionując postanowienie Komisji
z dnia 6 maja 2009 r. Do 2009 r. powód stosował stawkę wynagrodzenia w
wysokości 2,8% w umowach zawieranych z operatorami sieci kablowych. Obecnie
3
powód stosuje stawkę wynagrodzenia w wysokości 2,2% i zawarł około 200 umów
z operatorami z zastosowaniem tej stawki.
Sąd Okręgowy uznał, że skoro powód domagał się ustalenia, że nie istnieje
jego obowiązek do zawarcia z pozwanym umowy na warunkach wskazanych
w postanowieniu Komisji z dnia 6 maja 2009 r. oraz że postanowienie to nie mogło
doprowadzić do ukształtowania umowy, o której mowa w art. 211
ust. 1 pr. aut.,
a orzeczenie Komisji z chwilą wniesienie powództwa do Sądu utraciło moc prawną,
powód nie ma interesu prawnego w formułowaniu takich żądań.
Rozstrzygając żądanie ewentualne, Sąd Okręgowy wskazał, że niesporne
były zaproponowane przez powoda warunki, na jakich umowa miałaby być zawarta,
z wyjątkiem stawki wynagrodzenia. Strony były zgodne, że stawka ta powinna być
ustalona jako określony procent od wpływów operatora. Sąd Okręgowy przyjął,
że jest władny określić warunki, na jakich strony obowiązane są zawrzeć umowę,
w tym także stawkę wynagrodzenia, na podstawie art. 211
ust. 1 pr. aut., art. 108
ust. 7 pr. aut. i art. 64 k.c. Określił stawkę wynagrodzenia na 1,6%, nie zaś
na poziomie żądanym przez powoda, czyli 2,2%. Uznał bowiem, że stawka 1,6%
jest adekwatna do przybliżonej proporcji repertuaru reprezentowanego przez
powoda w stosunku do repertuaru prezentowanego przez inne organizacje
zbiorowego zarządzania administrujące prawami do utworów, wykonań
artystycznych oraz fonogramów i wideogramów. Jest ona też odpowiednia
przy uwzględnieniu przesłanek określonych w art. 110 pr. aut. Sąd Okręgowy
podzielił stanowisko Komisji, uznając, że ustalenie stawki na poziomie 1,6%
uwzględnia wszystkie istotne okoliczności sprawy.
Powód wniósł apelację od wyroku Sądu Okręgowego.
Sąd Apelacyjny wyrokiem z dnia 2 września 2010 r. oddalił apelację i
zasądził od powoda na rzecz pozwanego 1 800 złotych tytułem kosztów
postępowania apelacyjnego. Podkreślił, że wykładnia celowościowa art. 108 ust. 5
pr. aut. wskazuje, iż określenie „spory związane z zawarciem umowy” obejmuje nie
tylko spory odnoszące się do samego obowiązku zawarcia tej umowy, ale i jej
warunków. Powołał się w związku z tym na uchwałę składu siedmiu sędziów Sądu
Najwyższego z dnia 13 lipca 2010 r., III CZP 1/10 (OSNC 2011, nr 1, poz. 1).
4
Przyjął, że prawidłowo zostało ustalone wynagrodzenie powoda na podstawie art.
79 ust. 1 i art. 110 pr. aut. Posłużenie się w tym zakresie dowodem z akt Komisji
Prawa Autorskiego nie narusza zasady swobodnej oceny dowodów (art. 233 § 1
k.p.c.). Sąd Apelacyjny podzielił też stanowisko Sądu Okręgowego, że wobec
niekwestionowania przez pozwanego obowiązku zawarcia umowy, a jedynie jej
warunków, bezzasadne było powództwo wytoczone na podstawie art. 189 k.p.c.
Powód wniósł skargę kasacyjną, w której zaskarżył wyrok Sądu
Apelacyjnego w całości, zarzucając naruszenie przepisów prawa materialnego,
mianowicie art. 79 ust. 1 pkt 3 lit. b pr. aut., art. 110 pr. aut., art. 64 k.c., art. 106
ust. 2 w związku z art. 108 ust. 5 w związku z art. 108 ust. 7 pr. aut., art. 189 k.p.c.
w związku z art. 106 ust. 2 pr. aut. w związku z art. 108 ust. 5 pr. aut. w związku
z art. 108 ust. 7 pr. aut., art. 106 ust. 2 pr. aut. w związku z art. 108 ust. 5 pr. aut.
w związku z art. 64 k.c. oraz naruszenie przepisów postępowania, mianowicie art.
378 § 1, art. 328 § 2 w związku z art. 391 § 1, art. 233 § 1 w związku z art. 391 § 1
w związku z art. 382, art. 213 § 2 w związku z art. 391 § 1, art. 321 § 1 w związku
z art. 391 § 1 k.p.c., art. 108 ust. 7 w związku z art. 108 ust. 5 w związku z art. 211
ust. 2 d. pr. aut. w związku z art. 382 k.p.c.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Na wstępie należy podkreślić, że w niniejszej sprawie znajdują
zastosowanie, zgodnie z zasadą dalszego działania ustawy dotychczasowej,
niektóre przepisy prawa autorskiego obecnie już nieobowiązujące (art. 108) albo
mające obecnie inne brzmienie (art. 211
ust. 2, art. 106 i art. 110).
Nie są trafne zarzuty naruszenia art. 189 k.p.c. w związku z art. 106 ust. 2
w związku z art. 108 ust. 5 w związku z art. 108 ust. 7 pr. aut. Nie można zarzucić
Sądowi Apelacyjnemu, że niewłaściwie zastosował art. 189 k.p.c. do oceny
zasadności żądania zmierzającego do ustalenia nieistnienia obowiązku zawarcia
umowy, o której mowa w art. 211
ust. 1 pr. aut., z określeniem wynagrodzenia
za korzystanie z reprezentowanych przez powoda praw autorskich i pokrewnych
jako 1,6% wpływów netto uzyskiwanych przez pozwaną z tytułu reemisji kablowej,
które nie obejmują opłat instalacyjnych i przyłączeniowych. Żądanie takie jest
bezprzedmiotowe, jeżeli bowiem strona niezadowolona z rozstrzygnięcia Komisji,
5
o którym mowa w art. 108 ust. 5, wnosiła powództwo do właściwego sądu
okręgowego na podstawie art. 108 ust. 7 pr. aut., orzeczenie Komisji upadało,
a sąd okręgowy rozpoznawał sprawę od nowa. Nie było żadnego powodu do
występowania dodatkowo z żądaniem ustalenia zmierzającego w istocie do
stwierdzenia, że orzeczenie Komisji nie istnieje.
Nie jest też trafny zarzut ewentualny naruszenia art. 106 ust. 2 pr. aut.
w związku z art. 108 ust. 5 pr. aut. w związku z art. 64 k.c. przez błędną wykładnię,
że z przepisów tych wynika także dla organizacji zbiorowego zarządzania
roszczenie o ukształtowanie stosunku prawnego. Nie ulega wątpliwości, że – jak
podkreślił Sąd Najwyższy w uchwale składu siedmiu sędziów z dnia 13 lipca
2010 r., III CZP 1/10 (OSNC 2011, nr 1, poz. 1) – sporem związanym z zawarciem
umowy, o której mowa w art. 211
ust. 1 pr. aut., jest także spór dotyczący treści
umowy. Ze stosownym powództwem na podstawie art. 108 ust. 7 pr. aut. mogły
wystąpić obie strony umowy, a więc zarówno operator telewizji kablowej, jak
i organizacja zbiorowego zarządzania prawami autorskimi.
Nie jest następnie trafny zarzut naruszenia art. 64 k.c. przez jego błędną
wykładnię polegającą na przyjęciu, że przepis ten upoważnia sąd powszechny do
decydowania o warunkach, na jakich może być zawarta umowa między organizacją
zbiorowego zarządzania a operatorem telewizji kablowej oraz do kreowania
stosunku umownego między stronami. Istota powództwa, o którym mowa w art. 64
k.c., polega na tym, że zmierza ono do wyegzekwowania obowiązku złożenia
oświadczenia woli (zob. też art. 1047 § 1 k.p.c. znajdujący się w dziale dotyczącym
egzekucji świadczeń niepieniężnych). Ponieważ sąd nie jest w stanie zmusić
dłużnika do złożenia oświadczenia woli, przyjęto konstrukcję uwzględniającego
powództwo prawomocnego wyroku, który zastępuje oświadczenie woli. Swoistość
sporu powstającego na tle art. 108 ust. 7 w związku z art. 211
ust. 1 pr. aut.
sprowadza się do tego – o czym już wyżej wspomniano – że każda ze stron ma
zarówno roszczenie o zawarcie umowy, jak i obowiązek jej zawarcia. O tym zaś,
kto ostatecznie jest powodem, a kto pozwanym, decyduje okoliczność, która
ze stron pierwsza wystąpi z powództwem. Wiadomo zresztą, że zdarzały się takie
sytuacje, gdy każda ze stron występowała z takim powództwem, i to często do
innego sądu okręgowego. W niniejszej sprawie powodem jest organizacja
6
zbiorowego zarządzania, a pozwanym operator telewizji kablowej. Strony są
zgodne co do tego, że umowa powinna być zawarta, różnią się zaś w kwestii
wysokości stawki. Powód kwestionuje wyrok Sądu Apelacyjnego ze względu
na wysokość stawki, z którą z kolei zdaje się zgadzać pozwany. Jest swoistym
paradoksem, że – zgodnie z gramatyczną wykładnią art. 64 k.c. – wyrok zastępuje
oświadczenie woli tylko pozwanego, nie zastępuje zaś oświadczenia woli powoda.
Co więcej, powód, który – jak w niniejszej sprawie – nie aprobuje wyroku, zapewne
nie złoży swojego oświadczenia woli, zatem umowa nie zostanie zawarta. Paradoks
ten od lat jest dostrzegany w orzecznictwie Sądu Najwyższego. Dlatego
w szczególności w uchwale składu siedmiu sędziów z dnia 7 stycznia 1967 r.,
III CZP 32/66 (OSNCP 1968, nr 12, poz. 199) Sąd Najwyższy przyjął,
że prawomocne orzeczenie sądu stwierdzające obowiązek strony do złożenia
oznaczonego oświadczenia woli zastępuje to oświadczenie (art. 64 k.c. oraz art.
1047 k.p.c.). Jeżeli więc oświadczenie to ma stanowić składnik umowy, jaka ma być
zawarta pomiędzy stronami, do zawarcia tej umowy konieczne jest złożenie
odpowiedniego oświadczenia woli przez drugą stronę z zachowaniem wymaganej
formy. Nie dotyczy to jednak zawarcia umowy przyrzeczonej w umowie
przedwstępnej (art. 390 § 2 k.c.) oraz wypadków, gdy sąd uwzględnia powództwo
o stwierdzenie obowiązku zawarcia umowy całkowicie zgodnie z żądaniem
powoda; w takich wypadkach orzeczenie sądu stwierdza zawarcie umowy
i zastępuje tę umowę.
Nietrudno zauważyć, że Sąd Apelacyjny w zaskarżonym wyroku uwzględnił
powództwo o stwierdzenie obowiązku zawarcia umowy, ale nie w pełni zgodnie
z żądaniem powoda. Mimo to należy przyjąć, że wyrok ten zastąpił oświadczenia
woli obu stron umowy, a więc również powoda. Taki wniosek wynika z uchwały
składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 13 lipca 2010 r., III CZP 1/10,
która w rozważanym zakresie wprowadziła wyjątek w stosunku do uchwały składu
siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 7 stycznia 1967 r., III CZP 32/66.
W konsekwencji nietrafny jest zarzut naruszenia art. 321 § 1 w związku z art. 391
§ 1 k.p.c. przez jego niezastosowanie w sprawie.
Oczywiście trafny jest natomiast zarzut naruszenia art. 79 ust. 1 pkt 3 lit. b)
pr. aut. przez jego błędne zastosowanie w niniejszej sprawie, w której powód nie
7
dochodzi roszczeń związanych z naruszeniem autorskich praw majątkowych przez
stronę pozwaną.
Trafny jest również zarzut naruszenia art. 110 pr. aut. przez jego błędną
wykładnię polegającą na przyjęciu, że wysokość wynagrodzeń dochodzonych
w zakresie zbiorowego zarządzania przez organizacje zbiorowego zarządzania na
polu reemisji winna uwzględniać nie tylko wprost wymienione w tym przepisie:
wysokość wpływów osiąganych z korzystania z utworów i artystycznych wykonań
oraz charakter i zakres takiego korzystania ale nadto kryterium globalnego
obciążenia operatora sieci kablowej, które nie występuje ani w tym, ani w żadnym
innym przepisie. Trafne są też dalsze zarzuty naruszenia przepisów postępowania,
mianowicie art. 378 § 1, art. 328 § 2 w związku z art. 391 § 1, art. 233 § 1
w związku z art. 391 § 1 w związku z art. 382 i art. 213 § 2 w związku z art. 391 § 1
k.p.c. oraz art. 108 ust. 7 w związku z art. 108 ust. 5 w związku z art. 211
ust. 2 pr.
aut. w związku z art. 382 k.p.c. Z uzasadnienia zaskarżonego wyroku nie wynika,
dlaczego została zastosowana stawka wynagrodzenia w wysokości 1,6%.
Nie wiadomo też, na podstawie jakich dowodów Sąd Apelacyjny, a przed nim Sąd
Okręgowy, przyjęły jako miarodajną taką właśnie stawkę. Stało się tak zapewne
z tej przyczyny, że stawkę tę zastosowała Komisja Prawa Autorskiego
w postanowieniu z dnia 6 maja 2009 r. Tymczasem postępowanie sądowe na
podstawie art. 108 ust. 7 w związku z art. 211
ust. 2 pr. aut. toczyło się od nowa
i Sądy orzekające w sprawie powinny dokonać samodzielnych ustaleń faktycznych.
Należy w związku z tym podkreślić, że, po pierwsze, zarzut naruszenia
art. 328 § 2 k.p.c., zgodnie z ustalonym orzecznictwem Sądu Najwyższego, może
stanowić usprawiedliwioną podstawę skargi kasacyjnej zupełnie wyjątkowo,
mianowicie tylko wtedy, gdy uzasadnienie zaskarżonego wyroku nie zawiera
wszystkich koniecznych elementów bądź zawiera tak oczywiste braki, które
uniemożliwiają kontrolę kasacyjną (por. np. orzeczenia Sądu Najwyższego z dnia
8 października 1997 r., I CKN 312/97, z dnia 10 listopada 1998 r., III CKN 792/98,
OSNC 1999, nr 4, poz. 83, z dnia 19 lutego 2002 r., IV CKN 718/00, z dnia
18 marca 2003 r., IV CKN 1862/00, z dnia 20 lutego 2003 r., I CKN 65/01, z dnia
22 maja 2003 r., II CKN 121/01, z dnia 9 marca 2006 r., I CSK 147/05, z dnia
19 listopada 2009 r., IV CSK 219/09, z dnia 29 września 2010 r., V CSK 55/10).
8
Po drugie zaś, Sąd Najwyższy przyjmuje też w swoim orzecznictwie,
że o prawidłowym zastosowaniu prawa materialnego można mówić dopiero
wówczas, gdy ustalenia stanowiące podstawę wydania zaskarżonego wyroku
pozwalają na ocenę tego zastosowania. Tym samym brak stosownych ustaleń
uzasadnia zarzut skargi kasacyjnej naruszenia prawa materialnego przez
niewłaściwe jego zastosowanie (zob. wyrok z dnia 26 marca 1997 r., II CKN 60/97,
OSNC 1997, nr 9, poz. 128, postanowienie z dnia 11 marca 2003 r., V CKN
1825/00, niepubl., wyrok z dnia 20 kwietnia 2004 r., V CK 92/04, niepubl., wyrok
z dnia 5 października 2005 r., I UK 40/05, OSNP 2006, nr 17-18, poz. 280, wyrok
z dnia 17 marca 2006 r., I CSK 81/05, OSP 2007, nr 3, poz. 30, postanowienie
z dnia 27 kwietnia 2006 r., I CSK 55/10, wyrok z dnia 5 marca 2007 r., I PK 228/06,
OSNP 2008, nr 7-8, poz. 100, wyrok z dnia 4 października 2007 r., I UK 111/07,
niepubl., wyrok z dnia 9 listopada 2007 r., V CSK 245/07, OSNC-ZD 2008 D, poz.
95, wyrok z dnia 28 maja 2008 r., II CSK 658/07, niepubl., wyrok z dnia 24 lipca
2008 r., IV CSK 87/08, Monitor Prawniczy 2008, nr 16, s. 844, wyrok z dnia
20 sierpnia 2008 r., I PK 39/08, OSNP 2010, nr 1-2, poz. 9, wyrok składu siedmiu
sędziów z dnia 15 stycznia 2009 r., I CSK 333/07, OSNC-ZD 2009 D, poz. 97,
wyrok z dnia 19 marca 2009 r., IV CSK 492/08, niepubl., wyrok z dnia 3 kwietnia
2009 r., II CSK 459/08, niepubl., wyrok z dnia 15 maja 2009 r., II CSK 708/08,
niepubl., wyrok z dnia 19 listopada 2009 r., IV CSK 219/09, wyrok z dnia 17 lutego
2010 r., IV CSK 345/09, niepubl., wyrok z dnia 17 marca 2010 r., II CSK 507/09,
niepubl., wyrok z dnia 29 września 2010 r., V CSK 55/10).
Z przedstawionych powodów Sąd Najwyższy na podstawie art. 39815
§ 1
k.p.c. orzekł, jak w sentencji.

V CSK 18/11

Powołane przepisy:

Informacje o źródle orzeczenia:

Dodatkowe informacje:

Pełny tekst orzeczenia