Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I UZ 46/11
POSTANOWIENIE
Dnia 12 stycznia 2012 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Teresa Flemming-Kulesza (przewodniczący)
SSN Zbigniew Korzeniowski
SSA Maciej Piankowski (sprawozdawca)
w sprawie z odwołania E. M.
przeciwko Prezesowi Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego
skarga o wznowienie postępowania w sprawie Sądu Okręgowego w K., o
jednorazowe odszkodowanie z tytułu wypadku przy pracy,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 12 stycznia 2012 r.,
zażalenia ubezpieczonej na postanowienie Sądu Okręgowego - Sądu Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w K.
z dnia 19 września 2011 r.,
oddala zażalenie.
UZASADNIENIE
Postanowieniem z dnia 19 września 2011 r. Sąd Okręgowy w K. odrzucił
skargę E. M. o wznowienie postępowania zakończonego prawomocnym wyrokiem
Sądu Okręgowego w K. z dnia 26 września 2008 r. oraz przyznał od Skarbu
Państwa – Sądu Rejonowego w K. na rzecz radcy prawnego kwotę 60 zł tytułem
kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej wnioskodawczyni z urzędu.
Sąd Okręgowy podał, że wyrokiem z dnia 6 maja 2008 r. Sąd Rejonowy w K.
oddalił odwołanie E. M. od decyzji Prezesa Kasy Rolniczego Ubezpieczenia
2
Społecznego z dnia 23 sierpnia 2007 r., którą organ rentowy odmówił
wnioskodawczyni prawa do jednorazowego odszkodowania z tytułu śmierci męża
T. M. uznając, że śmierć nie nastąpiła wskutek wypadku przy pracy rolniczej, gdyż
stwierdzony u niego zawał serca nie został spowodowany przyczyną zewnętrzną,
lecz wcześniej nieujawnioną i nieleczoną chorobą wieńcową. W apelacji od
powyższego wyroku E. M. zarzuciła, że opinia biegłego lekarza kardiologa co do
ustalenia przyczyny zgonu jej męża została oparta na podstawie przypuszczeń i
prawdopodobieństwa. Brak jest opinii meteorologicznej, bowiem na temat
temperatury powietrza w dniu 26 czerwca 2006 r., która według skarżącej w
połączeniu z wysiłkiem fizycznym była przyczyną zawału serca, powinni
wypowiedzieć się meteorolodzy. Wyrokiem z dnia 26 września 2008 r. Sąd
Okręgowy w K. oddalił apelację.
W piśmie sporządzonym w dniu 19 kwietnia 2011 r. E. M. wniosła o
wznowienie postępowania w sprawie VI Ua … i dopuszczenie „materiału
dowodowego meteorologicznego na dzień 26 czerwca 2006 r.”. Pełnomocnik
ubezpieczonej ustanowiony z urzędu podał, że działając na podstawie art. 403 § 2
k.p.c., wobec wykrycia środków dowodowych, które mogły mieć wpływ na wynik
sprawy, a z których strona nie mogła skorzystać w poprzednim postępowaniu,
wniósł o: 1) wznowienie postępowania zakończonego prawomocnym wyrokiem
Sądu Okręgowego z dnia 26 września 2008 r., 2) dopuszczenie dowodu z
zaświadczenia KRUS z dnia 4 lipca 2011 r. dotyczącego okresów podlegania przez
T. M. ubezpieczeniu społecznemu rolników, okresów zaliczanych i wysokości
opłaconych składek oraz zaświadczenia z dnia 12 sierpnia 2011 r. o braku wypłaty
na jego rzecz zasiłku chorobowego w okresie od 25 stycznia 2001 r. do 30 czerwca
2006 r., 3) przeprowadzenie dowodu z opinii meteorologicznej Instytutu Gospodarki
Wodnej i Meteorologii w Warszawie na okoliczność warunków pogodowych
panujących w miesiącu czerwcu 2006 r., ze szczególnym uwzględnieniem dnia 26
czerwca 2006 r. w miejscowości M. gmina K. Wskazując na powyższe domagał się
zmiany zaskarżonego wyroku i zasądzenia na rzecz wnioskodawczyni od Prezesa
Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego jednorazowego odszkodowania z
tytułu śmierci męża T. M. w dniu 26 czerwca 2006 r. wraz z ustawowymi odsetkami.
W uzasadnieniu pełnomocnik skarżącej podniósł, że wnioskodawczyni już
3
uprzednio składała wniosek o dopuszczenie dowodu z opinii meteorologicznej na
okoliczność warunków pogodowych w dniu 26 czerwca 2006 r., lecz Sąd pozostawił
ten wniosek bez załatwienia. T. M. nigdy nie leczył się na serce, ani na nadciśnienie
i nie zażywał żadnych leków. Dowodem na to, że nigdy nie korzystał z zasiłków
chorobowych są wskazane wyżej zaświadczenia organu rentowego. Przez
przedstawienie tych zaświadczeń oraz wniesienie o przeprowadzenie dowodu z
opinii meteorologicznej, wypełniona została dyspozycja art. 403 § 2 k.p.c. w
zakresie okoliczności faktycznych i środków dowodowych mających wpływ na
wynik sprawy, a niepodniesionych w poprzednim postępowaniu.
Sąd Okręgowy zważył, że w świetle art. 410 § 1 k.p.c. ocena zasadności
skargi o wznowienie postępowania musi być poprzedzona wstępnym jej badaniem,
obejmującym m.in. kontrolę, czy skarga jest dopuszczalna ze względu na charakter
orzeczenia, czy wniesiona została w terminie oraz czy opiera się na ustawowej
podstawie wznowienia. Zgodnie z art. 403 § 2 k.p.c. można żądać wznowienia w
razie późniejszego wykrycia takich okoliczności faktycznych lub środków
dowodowych, które mogłyby mieć wpływ na wynik sprawy, a z których strona nie
mogła skorzystać w poprzednim postępowaniu.
Z treści skargi o wznowienie wynika, że warunki atmosferyczne panujące
w dniu zdarzenia, zwłaszcza wysoka temperatura powietrza, które w ocenie
skarżącej przyczyniły się do śmierci jej męża, jak również zarzut braku
przeprowadzenia dowodu z opinii meteorologicznej na tę okoliczność, już uprzednio
były przez ubezpieczoną podnoszone, jednak Sąd pozostawił jej wniosek
dowodowy bez rozpoznania. Z tego względu nie można uznać, aby wskazana
okoliczność faktyczna i powoływany dla jej wykazania środek dowodowy zostały
wykryte później i wnioskodawczyni nie mogła z nich skorzystać w poprzednim
postępowaniu. W konsekwencji podnoszona obecnie okoliczność, że w toku
poprzedniego postępowania Sąd pominął kwestie dotyczące warunków
atmosferycznych i zgłoszony dowód z opinii meteorologicznej, nie może być
uznana za ustawową przyczynę wznowienia, o której mowa w art. 403 § 2 k.p.c.
Nie stanowi także oparcia skargi na ustawowej podstawie wznowienia powołanie
się i to dopiero w uzupełnieniu skargi, na dowód w postaci zaświadczeń organu
rentowego. Zaświadczenia te nie są środkami dowodowymi, które mogłyby mieć
4
wpływ na wynik sprawy, a z których strona nie mogła skorzystać w poprzednim
postępowaniu w rozumieniu art. 403 § 2 k.p.c. Nie dowodzą one okoliczności
istotnych dla rozstrzygnięcia w tej sprawie. Zarówno potwierdzone w nich
podleganie przez T. M. ubezpieczeniu społecznemu rolników i opłacanie składek na
to ubezpieczenie, jak też brak pobierania przez niego zasiłków chorobowych, nie
miały żadnego wpływ na odmowę przyznania skarżącej jednorazowego
odszkodowania.
Sąd Okręgowy zauważył, że w sprawie trudno też mówić o zachowaniu
przewidzianego w art. 407 § 1 k.p.c. terminu do wniesienia skargi o wznowienie.
Skargę o wznowienie wnosi się w terminie trzymiesięcznym, liczonym od dnia, w
którym strona dowiedziała się o podstawie wznowienia. W wypadku, gdy przyczynę
wznowienia stanowi późniejsze wykrycie takich okoliczności faktycznych lub
środków dowodowych, które mogłyby mieć wpływ na wynik sprawy (art. 403 § 2
k.p.c.), termin do wniesienia skargi należy liczyć od dnia ich „wykrycia”, tj.
dowiedzenia się przez stronę o ich istnieniu. Tymczasem wszystkie powoływane
przez skarżącą okoliczności faktyczne i środki dowodowe były jej znane już
uprzednio.
W zażaleniu na powyższe postanowienie pełnomocnik ubezpieczonej wniósł
o jego uchylenie oraz zasądzenie na rzecz wnioskodawczyni kosztów
postępowania wraz z kosztami zastępstwa prawnego, nie precyzując
jednoznacznie który z przepisów – zdaniem skarżącej - został naruszony. Z
wywodów uzasadnienia zażalenia można wnioskować, że skarżąca dopatruje się
naruszenia art. 403 § 2 k.p.c., gdyż jest to jedyna podstawa prawna przytoczona w
uzasadnieniu zażalenia. Skarżąca podała, że domagała się wznowienia
postępowania na podstawie art. 403 § 2 k.p.c. wobec wykrycia środków
dowodowych które mogły mieć wpływ na wynik sprawy, a z których strona nie
mogła skorzystać w poprzednim postępowaniu. Powtórzyła, że nowymi środkami
dowodowymi są dwa zaświadczenia KRUS: zaświadczenie dotyczącego okresów
podlegania ubezpieczeniu społecznemu rolników, okresów podlegających
zaliczeniu oraz wysokości opłaconych składek z dnia 4 lipca 2011 r. oraz
zaświadczenie z dnia 12 sierpnia 2011 r. Zaświadczenia te, zdaniem
wnioskodawczyni mogą mieć wpływ na rozstrzygnięcie sprawy, gdyż wykazują, że
5
jej zmarły mąż był objęty ubezpieczeniem rolniczym i nie pobierał zasiłku
chorobowego, co wskazuje na to że nie chorował. Zaświadczenia te zostały
uzyskane przez wnioskodawczynię 4 lipca i 12 sierpnia 2011 r. Gdy przyczynę
wznowienia stanowi późniejsze uzyskanie środków dowodowych, które mogły mieć
wpływ na wynik sprawy termin do wniesienia skargi należy liczyć od dnia
dowiedzenia się o ich istnieniu. U wnioskodawczyni istniała świadomość
prawdopodobieństwa wpływu uzyskanych środków dowodowych na treść
rozstrzygnięcia wobec braku bezpośrednich dowodów na istnienie choroby
wieńcowej u T. M. Prawdopodobieństwo istnienia choroby wieńcowej zostało
przyjęte w opinii biegłego i uznane jako przyczyna zawału mięśnia sercowego.
Wnioskodawczyni wskazując, że mąż podlegał ubezpieczeniu i opłacał składki, nie
korzystał jednak z zasiłków chorobowych dowodzi, że mąż nie chorował.
Wnioskodawczyni podnosiła w procesie sprawę, że mąż nie chorował i nie uskarżał
się na dolegliwości sercowe, ale zaświadczenia przez nią przedstawione Sądowi
Okręgowemu będące dowodem na jej twierdzenia uzyskała w lipcu i sierpniu 2011
r. Wykrycie okoliczności faktycznych lub środków dowodowych w rozumieniu art.
403 § 2 k.p.c. oznacza powzięcie wiadomości w sposób umożliwiających ich
powołanie. Wniosek o przeprowadzenie dowodu z opinii meteorologicznej Instytutu
Gospodarki Wodnej i Meteorologii w Warszawie na okoliczność warunków
pogodowych panujących w miesiącu czerwcu 2006 r., ze szczególnym
uwzględnieniem dnia 26 czerwca 2006 r. w miejscowości M. gmina K., uprzednio
składany przez stronę, jednak nieprzeprowadzony przez Sąd jest dodatkowym
dowodem mogącym mieć wpływ na treść rozstrzygnięcia.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Zażalenie nie zasługuje na uwzględnienie.
Na wstępie należy stwierdzić, że Sąd Okręgowy rozpoznał skargę o
wznowienie postępowania od wyroku oddalającego apelację jako sąd drugiej
instancji. Postanowienie o odrzuceniu skargi o wznowienie postępowania kończące
postępowanie w sprawie wydane przez sąd, który orzekał w sprawie prawomocnie
zakończonej w drugiej instancji, podlega więc zaskarżeniu zażaleniem do Sądu
Najwyższego, zgodnie z art. 3941
§ 2 k.p.c. (por. uchwała Sądu Najwyższego
6
z dnia 3 kwietnia 2007 r., III CZP 137/06 (OSNC 2007 nr 9, poz. 125) oraz
postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 10 marca 2011 r., III UZ 2/11 (Lex nr
846598) i z dnia 20 czerwca 2008 r., IV CZ 36/08 (Lex nr 637707).
Zgodnie z art. 403 § 2 k.p.c. można żądać wznowienia postępowania w razie
późniejszego wykrycia prawomocnego wyroku, dotyczącego tego samego stosunku
prawnego, albo wykrycia takich okoliczności faktycznych lub środków dowodowych,
które mogłyby mieć wpływ na wynik sprawy, a z których strona nie mogła
skorzystać w poprzednim postępowaniu.
Możliwość wznowienia postępowania na podstawie art. 403 § 2 k.p.c. jest
uzależniona od zaistnienia łącznie trzech przesłanek. Po pierwsze, wykrycia po
uprawomocnieniu się wyroku nowych okoliczności faktycznych lub środków
dowodowych, które istniały w toku postępowania, ale nie zostały w nim powołane.
Po drugie, możliwości ich wpływu na wynik sprawy i po trzecie, niemożności
skorzystania z nich przez stronę w poprzednim postępowaniu (postanowienie Sądu
Najwyższego z dnia 8 czerwca 2010 r., II PZ 12/10, niepublikowane). Utrwalony jest
pogląd, że możliwość powoływania nowych faktów i dowodów jest ograniczona
jedynie do tych okoliczności i środków dowodowych, które istniały już w okresie
trwania zakończonego postępowania (por. postanowienia Sądu Najwyższego:
z dnia 13 października 2005 r., IV CZ 96/05, Lex nr 186917; z dnia 12 listopada
1998 r., II UKN 306/1998, OSNP - wkł. 1999 r., nr 3, poz. 3; uchwałę składu
siedmiu sędziów z dnia 21 lutego 1969 r., III PZP 63/68, OSNCP 1969 r., z. 12,
poz. 208). „Okoliczność faktyczna” stanowi równoważną i samodzielną podstawę
wznowienia postępowania (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 21 lipca
1982 r., II CO 4/82 (Lex nr 8443). Jak wskazał Sąd Najwyższy w postanowieniu
z dnia 26 kwietnia 2010 r., I PZ 6/10 (niepublikowane) hipoteza omawianego
przepisu opisuje dwie sytuacje. Pierwsza dotyczy przypadku, gdy strona po
prawomocnym zakończeniu sprawy wykryje okoliczność, która istniała wcześniej,
lecz nie była jej znana, nie mogła się więc na nią uprzednio powołać. Wtedy
przedstawiane dowody na „wykrytą” okoliczność nie muszą istnieć przed
prawomocnym wyrokiem. Wystarczającą podstawą jest ta „wykryta” okoliczność. Za
taką koncepcją opowiedział się Sąd Najwyższy we wskazanym wyżej
postanowieniu II CO 4/82 oraz w postanowieniu z dnia 15 maja 2007 r., V CZ 36/07
7
(Lex nr 442637), z którego tezy wynika, że z uwagi na rozdzielenie kategorii
„środka dowodowego” i „okoliczności faktycznej”, jako uzasadniających podstawę
wznowienia z art. 403 § 2 k.p.c., samo ustalenie, że środek dowodowy zaistniał po
uprawomocnieniu się wyroku w postępowaniu, którego wznowienia się żąda, nie
wystarcza do rozstrzygnięcia, że nie zachodzi podstawa wznowienia, może ją
bowiem stanowić okoliczność faktyczna istniejąca jeszcze przed
uprawomocnieniem się wyroku w poprzednim postępowaniu. W tym przypadku
samodzielną podstawą wznowienia postępowania jest zatem „wykryta okoliczność”.
Druga sytuacja objęta hipotezą art. 403 § 2 k.p.c. dotyczy przypadku, gdy strona
przedstawia środek dowodowy wykryty później (po prawomocnym zakończeniu
sprawy), ale koniecznie istniejący wcześniej (przed prawomocnym rozstrzygnięciem
sprawy) – a więc środek dowodowy, z którego nie mogła skorzystać - na
okoliczność znaną jej wcześniej, a więc taką, której istnienia nieskutecznie
dowodziła w poprzednim postępowaniu, objętym skargą o wznowienie
postępowania (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 11 kwietnia 2008 r.,
I UZ 41/07 (Lex nr 469186). Zatem podstawę wznowienia postępowania mogą
stanowić okoliczności znane stronie postępowania przed wydaniem wyroku, których
istnienia dowodzi ona w skardze o wznowienie postępowania za pomocą środka
dowodowego wykrytego po wydaniu tego wyroku (por. też postanowienie Sądu
Najwyższego z dnia 7 marca 2007 r., I CZ 5/07, Lex nr 278667).
Odnosząc powyższe rozważania do żądania wznowienia postępowania na
podstawie zaświadczenia KRUS z dnia 4 lipca 2011 r. dotyczącego okresów
podlegania przez T. M. ubezpieczeniu społecznemu rolników, okresów zaliczanych
i wysokości opłaconych składek oraz zaświadczenia z dnia 12 sierpnia 2011 r. o
braku wypłaty na jego rzecz zasiłku chorobowego w okresie od 25 stycznia 2001 r.
do 30 czerwca 2006 r. należy stwierdzić, że oba te dokumenty powstały po dacie
wydania wyroku objętego skargą o wznowienie postępowania. Ponadto
przedstawione zaświadczenia mają dowodzić okoliczności, które ubezpieczona
podnosiła już w toku postępowania objętego skargą (czyli, że jej zmarły mąż przed
śmiercią nie chorował), a zatem nie można przyjąć, że przedłożone obecnie
zaświadczenia stanowią wykrycie okoliczności, która istniała wcześniej, lecz która
8
nie była znana ubezpieczonej, a tym samym ubezpieczona nie mogła się na tę
okoliczność uprzednio powołać.
Także druga z powołanych w skardze okoliczności, a więc wniosek
o przeprowadzenie dowodu z opinii meteorologicznej na okoliczność warunków
pogodowych panujących w miesiącu czerwcu 2006 r. nie mogła stanowić podstawy
do wznowienia postępowania. Wniosek dowodowy analogicznej treści był już
zgłoszony w sprawie zakończonej prawomocnym wyrokiem, którego skarga
dotyczy. Pominięcie środka dowodowego nie może być kwalifikowane jako
okoliczności, o których stanowi art. 403 § 2 k.p.c. Podobny problem został
jednoznacznie rozstrzygnięty w postanowieniu Sądu Najwyższego z dnia 29 marca
2007 r., II UZ 3/07 (OSNP 2008, nr 11-12, poz. 178). Stwierdzono w nim, że nie
można oprzeć skargi o wznowienie postępowania na rzekomym „wykryciu”
okoliczności faktycznej i środka dowodowego (art. 403 § 2 k.p.c.) znanych stronie,
a pominiętych przez sąd drugiej instancji na podstawie art. 381 k.p.c. Pominięcie
przez sąd dowodu z opinii biegłego nie stanowi późniejszego wykrycia okoliczności
lub środków dowodowych, które mogłyby mieć wpływ na wynik sprawy, a z których
strona nie mogła skorzystać w poprzednim postępowaniu (art. 403 § 2 k.p.c.). Taka
przyczyna, jako niemieszcząca się w ustawowych podstawach wznowienia
postępowania również uzasadnia odrzucenie skargi przez sąd drugiej instancji.
Biorąc powyższe pod uwagę należało stwierdzić, że ani okoliczności
powołane przez ubezpieczoną w skardze o wznowienie postępowania, ani
zgłoszone przez nią dowody z dokumentów, nie miały właściwości przewidzianych
w art. 403 § 2 k.p.c.
Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem Sądu Najwyższego, odrzucenie skargi
może nastąpić nie tylko wtedy, gdy powołana w niej podstawa wznowienia została
sformułowana w sposób nieodpowiadający ustawie, ale także wówczas, gdy
wskazane w niej okoliczności wprawdzie dadzą się podciągnąć pod przewidzianą
w ustawie podstawę wznowienia, lecz jednak w rzeczywistości podstawa ta nie
występuje (por. m.in. orzeczenia Sądu Najwyższego z 29 stycznia 1968 r., I CZ
122/67, OSNC 1968 nr 8-9, poz. 154, z 14 grudnia 2006 r., I CZ 103/06, z
27 października 2006 r., I CZ 43/06, z 16 maja 2007 r., III CSK 56/07, z 30 maja
2007 r., IV CZ 22/07, niepublikowane). Taka sytuacja ma miejsce w odniesieniu do
9
wskazanej przez skarżącą podstawy wznowienia postępowania w oparciu o art.
403 § 2 k.p.c., to jest twierdzenia o późniejszym wykryciu takich okoliczności
faktycznych i środków dowodowych, które mogły mieć wpływ na wynik sprawy, a z
których nie mogła skorzystać w poprzednim postępowaniu.
Brak wykazania przez skarżącą, że przedstawione przez nią okoliczności
faktyczne i środki dowodowe zostały „wykryte” w znaczeniu, jakie temu pojęciu
przypisuje art. 403 § 2 k.p.c., pozwalają na podzielenie oceny Sądu II instancji, że
ubezpieczona nie może opierać skargi o wznowienie postępowania na podstawie
określonej w art. 403 § 2 k.p.c., która w rzeczywistości nie zachodzi. Stanowiło to
podstawę do odrzucenia skargi w oparciu o art. 410 § 1 k.p.c.
Z tych względów zażalenie podlega oddaleniu na podstawie art. 3941
§ 3 w
związku z art. 39814
k.p.c.