Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I CSK 257/12
POSTANOWIENIE
Dnia 23 listopada 2012 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Marta Romańska (przewodniczący)
SSN Grzegorz Misiurek (sprawozdawca)
SSN Józef Frąckowiak
w sprawie z wniosku Z. K.
przy uczestnictwie B. K., B. F.-Z. i J. J.
o stwierdzenie nabycia własności nieruchomości przez zasiedzenie,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 23 listopada 2012 r.,
skargi kasacyjnej uczestniczek postępowania B. F.-Z. i J. J. od postanowienia Sądu
Okręgowego
z dnia 21 października 2011 r.,
oddala skargę kasacyjną i zasądza od uczestniczek B. F.-Z. i
J. J. na rzecz wnioskodawczyni kwotę 1.800 (tysiąc osiemset) zł
tytułem zwrotu kosztów postępowania kasacyjnego.
2
Uzasadnienie
Sąd Rejonowy postanowieniem z dnia 21 marca 2011 r. stwierdził, że
wnioskodawczyni Z. K. nabyła z dniem 23 maja 2009 r. przez zasiedzenie do
majątku wspólnego swojego i męża B. K. własność nieruchomości położonej Z.,
obręb 0031 – Z. W., gmina B., składającej się z działek gruntu oznaczonych
numerami geodezyjnymi: 66, 139, 206, 414, 431, 442, 445, 475, 483, 487, 489 i
506 o łącznej powierzchni 2,3478 ha, opisanych na wyrysach z mapy ewidencji
gruntów w systemie GEO-MAP według stanu na dzień 3 lutego 2011 r.,
stanowiących integralna część orzeczenia, przyjmując za podstawę rozstrzygnięcia
następujące ustalenia i wnioski.
Nieruchomość objęta wnioskiem stanowiła własność małżonków B. K. i P. K.
Wnioskodawczyni i jej mąż B. K. pomagali im w prowadzeniu gospodarstwa
rolnego od 1963-1964 r. Na przełomie lat sześćdziesiątych i siedemdziesiątych P.
i B. K. zobowiązali się – w ustnej umowie - przenieść własność należącego do
nich gospodarstwa rolnego na rzecz wnioskodawczyni j jej męża w zamian za
dożywotnie utrzymanie i opiekę lub ekwiwalent pieniężny w kwocie 1500 zł.
Małżonkowie K. zamieszkali na tej nieruchomości w jednym domu z właścicielami w
1972 r., a od 1973 r. zaczęli samodzielnie dokonywać zbiorów płodów rolnych.
W dniu 20 września 1972 r. na mocy decyzji Prezydium Powiatowej Rady
Narodowej w P. wydany został na rzecz Z. i B. K. akt własności ziemi, dotyczący
nieruchomości objętej wnioskiem. Decyzją z dnia 19 lutego 1975 r. Powiatowa
Komisja ds. uwłaszczeń stwierdziła, że nabycie nieruchomości objętej aktem
własności nie nastąpiło, gdyż Z. i B. K. weszli w samoistne posiadanie
nieruchomości dopiero w 1973 r.
W latach siedemdziesiątych wnioskodawczyni i jej mąż ogrodzili posiadaną
nieruchomość i wybudowali na niej dom, w którym zamieszkali samodzielnie.
W dniu 4 września 1975 r. P. i B. K. wystąpili do Sądu Rejonowego
przeciwko małżonkom K. z pozwem o wydanie przedmiotowej nieruchomości;
powództwo to zostało oddalone wyrokiem z dnia 12 grudnia 1978 r.
3
B. K. zmarła w dniu 5 stycznia 1979 r.; spadek po niej nabył w całości mąż
P. K. P. K. zmarł 15 października 1980 r., a wchodzące w skład spadku po nim
gospodarstwo rolne nabyła w całości M. L., która pozwem z dnia 8 czerwca 1982 r.
wystąpiła do Sądu Rejonowego o nakazanie eksmisji B. K. Postępowanie w tej
sprawie zostało zawieszone postanowieniem z dnia 15 stycznia 1986 r. z uwagi na
śmierć powódki. W dniu 14 lipca 2005 r, H. F., która w wyniku spadkobrania po M.
L. nabyła w całości przedmiotowe gospodarstwo rolne, złożyła wniosek o podjęcie
zawieszonego postępowania Wniosek ten został uwzględniony postanowieniem z
dnia 20 lipca 2009 r., a postanowieniem z dnia 31 maja 2010 r. wezwano Z. K. do
udziału w sprawie w charakterze pozwanej.
Oceniając tak ustalony stan faktyczny, Sąd Rejonowy uznał, że wniosek
zasługuje na uwzględnienie. Wnioskodawczyni spełniła wszystkie przesłanki
wymagane do nabycia własności nieruchomości przez zasiedzenie. Pozew
o wydanie nieruchomości objętej wnioskiem nie spowodował przerwania biegu
terminu zasiedzenia, gdyż został skierowany wyłącznie przeciwko B. K., zaś
wniosek o wezwanie Z. K. do udziału w sprawie w charakterze pozwanej w trybie
art. 195 k.p.c. wywarł skutek dopiero z dniem wydania w tym przedmiocie
postanowienia, co nastąpiło po upływie terminu zasiedzenia.
Sąd Okręgowy postanowieniem zaskarżonym skargą kasacyjną oddalił
apelację uczestniczek postępowania B. F.-Z. i J. J. od powyższego postanowienia,
podzielając w całej rozciągłości dokonane przez Sąd Rejonowy ustalenia faktyczne
i ich ocenę prawną.
W skardze kasacyjnej opartej na podstawie określonej w art. 3983
§ 1 pkt 1
k.p.c., uczestniczki B. F.-Z. i J. J. zarzuciły Sądowi Okręgowemu naruszenie:
- art. 172 § 1 i 2 k.c. w związku z art. 336 k.c. przez niewłaściwe zastosowanie
i uznanie, że wnioskodawczyni nabyła własność nieruchomości jako jej
samoistny posiadacz, podczas gdy nie posiadała ona nieruchomości
samodzielnie, lecz współposiadała ją ze swoim mężem na zasadzie
małżeńskiej wspólności ustawowej łącznej;
- art. 123 § 1 pkt 1 k.c. w związku z art. 31 § 1 k.r.o. przez błędną wykładnię
polegająca na uznaniu, że wniesienie pozwu o wydanie nieruchomości
4
przeciwko jednemu z małżonków posiadających nieruchomość na zasadzie
małżeńskiej wspólności ustawowej łącznej nie przerywa biegu terminu
zasiedzenia wobec drugiego małżonka;
- art. 123 § 1 pkt 1 k.c. w związku z art. 175 k.c. przez błędną wykładnię
wyrażającą się nieuprawnionym przyjęciem, że wniosek właściciela
nieruchomości o podjęcie zawieszonego postępowania w sprawie
o eksmisję, toczącego się przeciwko jednemu z posiadaczy nieruchomości,
ze wskazaniem jako pozwanego posiadacza, który dotychczas nie
uczestniczył w sprawie jako pozwany, nie jest czynnością przerywającą bieg
terminu zasiedzenia wobec posiadacza nie będącego dotychczas stroną
postępowania o eksmisję.
Powołując się na tak ujęta podstawę kasacyjną, skarżące wniosły
o uchylenie postanowienia Sadu Okręgowego i oddalenie wniosku, ewentualnie
uchylenie tego orzeczenia i przekazanie sprawy Sądowi drugiej instancji do
ponownego rozpoznania.
W odpowiedzi na skargę kasacyjną wnioskodawczyni wniosła o jej oddalenie
i zasadzenia na jej rzecz od skarżących kosztów postępowania kasacyjnego.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna nie zasługiwała na uwzględnienie.
Sąd Okręgowy oddalając apelację uczestniczek postępowania wskazał na
trzy zasadnicze przesłanki tego rozstrzygnięcia. Po pierwsze, uznał, że wniesienie
powództwa przez poprzedniczkę prawną skarżących o wydanie nieruchomości
objętej wnioskiem wyłącznie przeciwko B. K. nie przerwało biegu terminu
zasiedzenia wobec jego małżonki - wnioskodawczyni. Po drugie, stanął
na stanowisku, że przerwanie biegu terminu zasiedzenia biegnącego na rzecz B.
K. nie stoi na przeszkodzie stwierdzenia zasiedzenia na rzecz wnioskodawczyni
współposiadającej nieruchomość ze swym małżonkiem. Po trzecie wreszcie,
przyjął, że wniosek poprzedniczki prawnej uczestniczek o podjęcie postępowania w
sprawie o eksmisję zawierający wskazanie Z. K. jako pozwanej nie może być
potraktowany jako czynność przerywająca - w stosunku do niej - bieg terminu
zasiedzenia.
5
Podniesione w skardze kasacyjnej zarzuty zmierzały do podważenia
powyższej oceny. Według skarżących, prawidłowa wykładnia i właściwe
zastosowanie wskazanych - jako naruszone - przepisów prawa materialnego
uzasadnia wnioski przeciwne do tych, które legły u podstaw zaskarżonego
postanowienia. Zapatrywanie to należało jednak uznać za bezpodstawne.
W orzecznictwie Sądu Najwyższego ugruntował się podgląd, zgodnie
z którym nieruchomość nabyta w trakcie trwania wspólności ustawowej staje się
składnikiem majątku wspólnego małżonków także sytuacji, w której jej
posiadaczem samoistnym był tylko jeden z małżonków i to zarówno wtedy, gdy
okres jego posiadania prowadzącego do zasiedzenia mieścił się w czasie trwania
wspólności ustawowej, jak wówczas, gdy przewidziany w art. 172 k.c. bieg terminu
wymaganego do zasiedzenia rozpoczął się przed powstaniem wspólności,
ale zakończył w czasie jej trwania (zob. uchwałę z dnia 28 lutego 1978 r., III CZP
7/78, OSNCP1978, nr 9, poz. 153; oraz uzasadnienia postanowień: z dnia
22 sierpnia 2007 r., III CSK 41/07, OSNC-ZD 2008, nr 3, poz. 69), z dnia
11 sierpnia 2011 r., I CSK 647710, niepubl.). Wskazuje się przy tym,
że wniosek taki wypływa jednoznacznie z - rządzącej wspólnością ustawową -
zasady, nakazującej traktować przedmioty majątkowe nabyte w trakcie trwania
wspólności ustawowej przez oboje małżonków lub jednego z nich jako majątek
wspólny (art. 31 § 1 k.r.o.; poprzednio - art. 32 § 1 k.r.o.). Z punktu widzenia tej
zasady nie ma znaczenia, czy tylko jeden z małżonków nabył prawo własności
przez zasiedzenie, czy też prawo to nabyli oboje małżonkowie łącznie jako
posiadacze samoistni. Wprawdzie w pierwszym z wymienionych przypadków
w postanowieniu o stwierdzeniu nabycia własności przez zasiedzenie wymienia
się tylko małżonka, który spełnił przesłanki określone w art. 172 k.c., jednakże nie
wyłącza to objęcia nabytego w ten sposób przedmiotu majątkowego wspólnością
ustawową. W świetle powyższego zapatrywania, aprobowanego przez skład
orzekający, zarzut naruszenia art. 172 § 1 i 2 k.c. w związku z art. 336 k.c., oparty
na odmiennym założeniu, należało uznać za chybiony.
Bezzasadny okazał się również zarzut naruszenia art. 123 § 1 pkt 1 k.c.
w związku z art. 175 k.c. oraz art. 31 § 1 k.r.o. Wbrew odmiennemu zapatrywaniu
skarżących, wniesienie pozwu przez ich poprzedniczkę prawną o wydanie
6
nieruchomości przeciwko B. K. nie spowodowało przerwania biegu zasiedzenia
biegnącego na rzecz wnioskodawczym. Wprawdzie art. 123 § 1 k.c. nie precyzuje
bliżej przesłanek, które musi spełniać czynność przedsięwzięta przed sądem
bezpośrednio w celu dochodzenia, ustalenia, zaspokojenia lub zabezpieczenia
roszczenia, aby mogła skutecznie przerwać bieg terminu przedawnienia
(zasiedzenia), nie ulega jednak wątpliwości, że chodzi tu o czynność wywołującą
związany z nią skutek wobec konkretnej osoby, tj. tej, przeciwko której została ona
skierowana. Reguła ta znajduje zastosowanie również w przypadku skierowania
powództwa windykacyjnego przeciwko jednemu tylko z małżonków będących
współposiadaczami samoistnymi nieruchomości (zob. uzasadnienia postanowień
Sąd Najwyższego: z dnia 17 kwietnia 2007 r., I CSK 520/07, niepubl.; z dnia 29
października 2010 r., I CSK 705/09, niepubl.; z dnia 11 sierpnia 2011 r., I CSK
647/10, niepubl. i z dnia 5 lutego 2010 r., II CSK 124/09, niepubl.).
Zamierzonego skutku nie mógł wreszcie wywrzeć zarzut naruszenia art. 123
§ 1 pkt 1 k.c. w związku z art. 175 k.c. Wskazanie we wniosku o podjęcie
zawieszonego postępowania, sporządzonym przez profesjonalnego pełnomocnika,
że strona pozwaną jest - obok już występującego w sprawie w tym charakterze
podmiotu - jeszcze inna osoba, nie jest równoznaczne ze zgłoszeniem wniosku
o wezwanie tej osoby do udziału w sprawie. Czynności takiej z uwagi na związane
z nią skutki procesowe i materialnoprawne - na co trafnie zwróciła uwagę
wnioskodawczyni w odpowiedzi na skargę kasacyjną - nie można domniemywać.
Samo wskazanie przez pełnomocnika poprzedniczki prawnej skarżących imienia
i nazwiska innej jeszcze osoby (Z. K.) po stronie pozwanej, bez skonkretyzowania,
w jakim celu zostało to uczynione, nie stanowiło wystarczającej przesłanki do
uznania, że wolą powódki było kontynuowanie procesu windykacyjnego przeciwko
obojgu małżonkom. Opierając się na tych ustaleniach, Sąd Okręgowy prawidłowo
uznał, że powyższy wniosek nie mógł być uznany za czynność przerywającą bieg
zasiedzenia w stosunku do wnioskodawczyni.
Z tych względów Sąd Najwyższy na podstawie art. 39814
k.p.c. orzekł,
jak w sentencji, rozstrzygając o kosztach postępowania kasacyjnego stosownie do
treści art. 520 § 2 w związku z art. 391 § 1, art. 39821
i art. 13 § 2 k.p.c.
7