Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 28 maja 2013r.

Sąd Apelacyjny w Białymstoku, III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący : SSA Marek Szymanowski

Sędziowie : SA Dorota Elżbieta Zarzecka

: SO del. Piotr Prusinowski (spr.)

Protokolant : Edyta Katarzyna Radziwońska

po rozpoznaniu w dniu 28 maja 2013 r. w Białymstoku

sprawy z wniosku R. S.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w O.

o prawo do emerytury

na skutek apelacji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w O.

od wyroku Sądu Okręgowego w Olsztynie IV Wydziału Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

z dnia 12 października 2012 r. sygn. akt IV U 2270/12

zmienia zaskarżony wyrok i oddala odwołanie.

Sygn akt III AUa 1217/12

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 16 sierpnia 2012 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w O. odmówił wnioskodawcy R. S. prawa do emerytury na podstawie art. 184 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz.U. z 2009 r. nr 153 poz. 1227), gdyż wnioskodawca nie udowodnił okresu 15 lat pracy w warunkach szczególnych.

Od powyższej decyzji wnioskodawca złożył odwołanie domagając się zmiany zaskarżonej decyzji. Podkreślił, że dysponuje okresem pracy w warunkach szczególnych przekraczającym wymagane 15 lat, a ZUS bezzasadnie nie chce uznać tego okresu.

W odpowiedzi na odwołanie organ rentowy podtrzymał swoje dotychczasowe stanowisko i wniósł o oddalenie odwołania.

Sąd Okręgowy w Olsztynie wyrokiem z dnia 12 października 2012 r. zmienił zaskarżaną decyzję i przyznał wnioskodawcy prawo do emerytury od dnia 1 sierpnia 2012 r. Sąd ten ustalił, że R. S. pierwszy wniosek o emeryturę złożył w dniu 21 maja 2012 r. Decyzją z dnia 29 maja 2012 r. ZUS odmówił wnioskodawcy prawa do emerytury wskazując, iż wnioskodawca nie udokumentował 15 lat pracy w warunkach szczególnych i nadal pozostaje w zatrudnieniu. Złożone od tej decyzji odwołanie zostało oddalone wyrokiem Sadu Okręgowego w Olsztynie z dnia 4 lipca 2012 r. w sprawie IV U (...)

W dniu 7 sierpnia 2012 r. wnioskodawca złożył ponowny wniosek o emeryturę. Do wniosku załączył świadectwo pracy w którego wynika, iż stosunek pracy został rozwiązany z dniem 31 lipca 2012 r. Zaskarżoną decyzją odmówiono wnioskodawcy prawa do emerytury wskazując, iż udokumentował on okres pracy w warunkach szczególnych wynoszący 7 lat 1 m-c i 21 dni. Nie uznano jako pracy w warunkach szczególnych okresu zatrudnienia w (...) M. od 20 sierpnia 1980 r. do 31 marca 1982 r. oraz od 1 kwietnia 1982 r. do 31 października 1990 r.

W toku postępowania przed Sądem pierwszej instancji ustalono, że wnioskodawca pracując w dziale kontroli technicznej przyprowadzał na stację obsługi samochody ciężarowe, autobusy, jeździł samochodem technicznym do wypadków i awarii, dokonywał naprawy uszkodzonych pojazdów lub holował je na stację obsługi. Sąd ustalił również, że ubezpieczony wykonywał czynności kontrolne związane ze zużyciem paliwa prowadząc samochody ciężarowe i autobusy. W tym czasie była to jego praca codzienna, wykonywana w pełnym wymiarze czasu pracy. W dziale kontroli technicznej wnioskodawca był zatrudniony od 20 sierpnia 1980 r. do 31 października 1990 r. a następnie został przeniesiony do zaopatrzenia. W okresie gdy wnioskodawca był zatrudniony w dziale kontroli technicznej w (...) M., było ponad 100 autobusów i około 60-70 samochodów ciężarowych. W tym czasie do obowiązków wnioskodawcy należało odprowadzanie autobusów i samochodów ciężarowych do zakładów naprawczych w E., N., S. i przyprowadzanie ich z powrotem. Skarżący zajmował się również sprowadzaniem do przedsiębiorstwa nowych samochodów i autobusów. Sąd Okręgowy przyjął, że w latach 1980-1990 wnioskodawca nie szkolił kierowców, nie wykonywał pracy biurowej, nigdy nie pracował jako murarz czy robotnik budowlany. Pracując w zaopatrzeniu wnioskodawca jeździł samochodem dostawczym poniżej 3,5 tony.

Sąd Okręgowy w Olsztynie uznał, że zeznania świadków jak i wnioskodawcy są wiarygodne. Uzupełniają się wzajemnie a świadkowie mówią o faktach i okolicznościach im bezpośrednio znanych, gdyż pracowali w tym samym okresie co wnioskodawca, stykali się z nim, a ich prace zazębiały się. Brak w tych zeznaniach jakichkolwiek oznak stronniczości, czy nierzetelności, co pozwoliło dać im wiarę. Sąd pierwszej instancji zauważył, że pozornie zeznania świadków nie do końca są zgodne z aktami osobowymi wnioskodawcy. Przyjął jednak, że to właśnie z tych zeznań wynika jakie głównie prace należały do wnioskodawcy i stanowiły istotę jego pracy. Reasumując Sąd pierwszej instancji przyjął, iż materiał dowodowy pozwalał przyjąć, iż wnioskodawca w okresie od 20 sierpnia 1980 r. do 31 października 1990 r. wykonywał prace w warunkach szczególnych, określone w Wykazie A Dział VIII pkt 2 załącznika do Rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz.U. 8 poz. 43 z 1983 r.) i były to prace wykonywane przez niego stale i w pełnym wymiarze czasu pracy. Dlatego Sąd ten uznał, że wnioskodawca spełnia wszystkie przesłanki warunkujące powstanie prawa do wcześniejszej emerytury.

Apelację od wyroku złożył Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w O.. Zarzucił rozstrzygnięciu naruszenie prawa materialnego, to jest przepisu art. 184 ust 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2009, Nr 153, poz. 1227 z późn zm.) w związku z § 4 ust 1 Rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze (Dz. U. Nr 8, poz. 43 z późn zm.) poprzez przyjęcie, że ubezpieczony spełnił wymóg posiadania 15 lat pracy w szczególnych warunkach.

Apelujący powołał się również na naruszenie przepisów kodeksu postępowania cywilnego, to jest przepisu art. 233 § 1, wyrażające się przekroczeniem granic swobodnej oceny dowodów. Wskazał, że uchybienie to polegało na uznaniu, że praca w (...) M. w okresie od dnia 20 sierpnia 1980 r. do dnia 31 października 1990 r. była stale i w pełnym wymiarze czasu pracy wykonywana w szczególnych warunkach.

W uzasadnieniu organ rentowy argumentował, że nie sposób zrównać pracy kontrolera technicznego, czy kierowcy instruktora, z zatrudnieniem kierowcy samochodu ciężarowego o ładowności powyżej 3,5 tony. Odwołał się w tym zakresie do ratio legis przepisu. Podkreślił, że z akt osobowych nie wynika, że wnioskodawca stale i w pełnym wymiarze czasu pracy wykonywał obowiązki kierowcy samochodu ciężarowego (autobusu). Skarżący w tym zakresie przytoczył treść zakresu obowiązków wnioskodawcy z dnia 25 września 1980 r. Wskazał, że w dniu 10 sierpnia 1987 r. ubezpieczony wystąpił o przeniesienie na stanowisko kierowcy żuka w dziale administracyjno – gospodarczym. ZUS sygnalizował również, że w okresie od 1 września 1987 r. do 6 grudnia 1990 r. R. S. konsekwentnie w angażach określany był jako murarz.

Wskazane okoliczności upoważniły skarżącego do wniesienia o zmianę zaskarżonego wyroku i oddalenie odwołania, ewentualnie o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpatrzenia przez Sąd pierwszej instancji.

Sąd Apelacyjny zważył:

Apelacja jest zasadna. Sprowadza się ona do polemiki z ustaleniami faktycznymi i subsumcją dokonaną przez Sąd pierwszej instancji. Nie ma między stronami sporu, że wnioskodawca spełnił przesłanki do uzyskania prawa do wcześniejszej emerytury, poza warunkiem wykazania 15 letniego okresu pracy w szczególnych warunkach. Koncentrując się na tym aspekcie Sąd Okręgowy w Olsztynie oparł się na zeznaniach świadków i wypowiedziach wnioskodawcy. W kontekście przepisu art. 233 § 1 k.p.c. zabieg ten jest usprawiedliwiony. Nie można przecież odmówić Sądowi dokonywania oceny i mocy dowodów według własnego przekonania. Poprzestanie jednak na tym stwierdzeniu nie koresponduje z pełnym brzmieniem przepisu. Zastrzega on bowiem, że kwalifikacja stanu faktycznego powinna zostać oparta na podstawie wszechstronnego rozważenia zebranego materiału dowodowego. Ma to znaczenie, jeżeli uwzględni się, że w aktach sprawy poza osobowymi źródłami dowodowymi zgromadzono również dokumenty. Zarzut apelacyjny naruszenia przepisu art. 233 § 1 k.p.c. konweniuje z zarzutem uchybienia prawa materialnego. Oznacza to, że apelacja jest zasadna jedynie w sytuacji zakwestionowania poprawności wnioskowania zaprezentowanego przez Sąd Okręgowy w Olsztynie. Skuteczne zarzucenie naruszenia przepisu art. 233 § 1 k.p.c. wymaga wykazania, że Sąd uchybił zasadom logicznego rozumowania i doświadczenia życiowego. Jedynie to może być przeciwstawione uprawnieniu do dokonywania swobodnej oceny dowodów (wyrok SN z dnia 6 listopada 1998 r., III CKN 4/98, Lex Polonica nr 2111041). Nie można przy tym pominąć, że to na wnioskodawcy spoczywał ciężar dowodowy wykazania, że przepracował 15 lat w szczególnych warunkach.

Pozostając w tym nurcie rozważań, zachodzi konieczność odwołania się do zgromadzonego materiału dowodowego. Należy podzielić wywody zawarte w apelacji, że oparcie ustaleń wyłącznie na zeznaniach świadków T. B. i K. Ś. jest zawodne. Pierwszy z nich w spornym okresie był brygadzistą, nie pracował w dziale kontroli technicznej razem z wnioskodawcą. Podobnie świadek K. Ś. nie wykonywał pracy w tym dziale – był w spornym okresie kierowcą samochodu ciężarowego. Obaj świadkowie stwierdzili, że istota pracy skarżącego polegała na dojechaniu do miejsce awarii. Podkreślili oni, że ubezpieczony dokonywała na miejscu napraw samochodów, a gdy czynności te nie dały rezultatu, to holował je do bazy. Świadkowie potwierdzili również, że do powinności R. S. należała kontrola sprawności pojazdów. Odwołując się do treści § 2 ust 1 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 roku w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U., nr 8, poz. 43 ze zm.) wypada podkreślić, że zaliczenie okresu pracy do zatrudnienia w szczególnych warunków jest możliwe, gdy praca była wykonywana stale i w pełnym wymiarze czasu pracy. Statusu takiego nie posiada okres zatrudnienia, w którym pracownik wykonuje poza czynnościami zaliczonymi do prac w szczególnych warunkach również inne prace nie wymienione w załączniku do rozporządzenia (wyroki Sądu Najwyższego z dnia 14 września 2007 r., III UK 27/07, OSNP 2008 nr 21-22, poz. 325; z dnia 19 września 2007 r., III UK 38/07, OSNP 2008 nr 21-22, poz. 329; z dnia 6 grudnia 2007 r., III UK 66/07, LEX nr 483283; z dnia 22 stycznia 2008 r., I UK 210/07, OSNP 2009 nr 5-6, poz. 75 i z dnia 24 marca 2009 r., I PK 194/08, LEX nr 528152 oraz z dnia 1 czerwca 2010 r., II UK 21/10, LEX nr 619638). Wprawdzie od tej zasady istnieją odstępstwa, jednak nie dotyczą one pracy wnioskodawcy. Pierwsze z nich dotyczy sytuacji, kiedy inne równocześnie wykonywane prace stanowią integralną część większej całości dającej się zakwalifikować pod określoną pozycję załącznika do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 6 grudnia 2007 r., III UK 62/07, LEX Nr 375653; dnia 5 maja 2009 r., I UK 4/09, LEX Nr 509022 oraz z dnia 11 marca 2009 r., II UK 243/08 Lex 550990 i tam powołane wcześniejsze orzecznictwo). Drugie odstępstwo dotyczy przypadków, kiedy czynności wykonywane w warunkach nienarażających na działanie czynników szkodliwych dla zdrowia mają charakter incydentalny, krótkotrwały, uboczny (zob. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 22 stycznia 2008, I UK 210/07, OSNP 2009 nr 5-6, poz. 75 oraz z dnia 22 kwietnia 2009 r., II UK 333/08, LEX nr 1001310).

Wracając do stanu faktycznego sprawy należy podkreślić, że załącznik do rozporządzenia nie kwalifikuje pracy mechaników (z wyjątkiem tych, którzy pracują w kanałach) i kontrolerów pojazdów jako wykonywanej w szczególnych warunkach. Zgodnie z Działem VIII pkt 2 Wykazu A stanowiącego załącznik do rozporządzenia, za pracę w szczególnych warunkach uważa się pracę kierowców samochodów ciężarowych o dopuszczalnym ciężarze całkowitym powyżej 3,5 tony oraz kierowców autobusów o liczbie miejsc powyżej 15. Uwzględniając, że praca na tych stanowiskach musi odbywać się stale i w pełnym wymiarze czasu pracy, staje się jasne, że wnioskodawca nie pracował w okresie od dnia 20 sierpnia 1980 r. do dnia 31 października 1990 r. w szczególnych warunkach. W stanie dowodowym sprawy nie można zakwestionować, że w tym okresie ubezpieczony kierował autobusami i samochodami ciężarowymi, jednak wykonywał również inne czynności, nie objęte wykazem A. Aspekt ten słusznie podniósł w apelacji Zakład Ubezpieczeń Społecznych. Obowiązki wnioskodawcy na stanowisku kontrolera technicznego (okres od dnia 20 sierpnia 1980 r. do dnia 31 marca 1982 r.) zostały opisane w zakresie czynności (k. 23 akt osobowych). Analiza tego dokumentu upewnia, że skarżący poza kierowaniem pojazdami wykonywał również inne czynności, które nie korespondują z pracami w szczególnych warunkach. Wskazane argumenty są wystarczające, aby odmówić R. S. prawa do emerytury (wobec nie przepracowania 15 lat w szczególnych warunkach).

Apelacja wskazuje również na kolejne okoliczności. Nie można ich pominąć zważywszy na potrzebę wszechstronnej oceny materiału dowodowego. W dniu 10 sierpnia 1987 r. wnioskodawca napisał podanie o zmianę z dniem 1 września 1987 r. stanowiska pracy z kierowcy – instruktora KT (kontrola techniczna) na kierowcę Ż. (w dziale administracyjno – gospodarczym). Na piśmie widnieje adnotacja kierownika działu administracyjno – gospodarczego o wyrażeniu zgody, z poleceniem zatrudnienia na stanowisku robotnika budowlanego z prawem prowadzenia pojazdu. Angażem z dnia 1 września 1987 r. wnioskodawca został przeszeregowany na stanowisko murarza. Pismem z dnia 6 listopada 1990 r. ubezpieczony zwrócił się z prośbą o przeniesienie z działu administracyjno – gospodarczego do działu zaopatrzenia na stanowisko kierowca – zaopatrzeniowiec. Angażem z dnia 2 listopada 1990 r. spełniono jego prośbę. Nie można tracić z pola widzenia, że wskazane pisma były pisane osobiście przez wnioskodawcę. Wynika z nich, że w okresie od dnia 1 września 1987 r. do 30 października 1990 r. nie pracował on w dziale kontroli technicznej (KT). W kontekście tych dokumentów za gołosłowne należy uznać wyjaśnienia ubezpieczonego złożone na rozprawie w dniu 12 października 2012 r. Sąd Apelacyjny nie podziela w tym zakresie oceny materiału dowodowego zaprezentowanej przez Sąd pierwszej instancji. Osobowe źródła dowodowego, zważywszy na ewidentne przeniesienie wnioskodawcy do działu administracyjno – gospodarczego, nie mogą stanowić w tym przypadku podstawy do kreowania stanu faktycznego. Okres ten ma znaczenie, jeżeli zważyć, że ZUS uwzględnił wnioskodawcy 7 lat, 1 miesiąc i 21 dni pracy w szczególnych warunkach. Dodając do tego okres od 20 sierpnia 1980 r. do 31 sierpnia 1987 r. (7 lat i 5 miesięcy) okazuje się, że ubezpieczony bez okresu od dnia 1 września 1987 r. do 30 października 1990 r. nie legitymuje się wymaganymi 15 latami pracy w szczególnych warunkach.

Zauważyć należy, że w rozporządzeniu z dnia 7 lutego 1983 r. przewidziana została pewna hierarchia dowodów, którą sąd winien kierować się przy rozpoznawaniu sprawy z zakresu ubezpieczeń społecznych. W pierwszej kolejności, przy ustalaniu okresów zatrudnienia, winny być uwzględniane dokumenty z przebiegu zatrudnienia - świadectwa pracy wystawione przez pracodawcę, umowy o pracę, angaże, legitymacje ubezpieczeniowe i inne dokumenty potwierdzające okresy ubezpieczenia. Dopiero gdy dokumentacja pracownicza jest niepełna lub zawiera pewne rozbieżności dopuszczalne jest posiłkowanie się zeznaniami świadków, jako dowodem uzupełniającym, potwierdzającym przebieg zatrudnienia (wyrok SA z dnia 7 lutego 2012 r., III AUa 1546/11, Lex nr 1129369). Nie oznacza to, że w postępowaniu w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych niedopuszczalne jest opieranie rozstrzygnięć o osobowe źródła dowodowe (wyrok SN z dnia 16 czerwca 2011 r., III UK 213/10, Lex nr 950436). W tym kontekście okoliczność podnoszona w apelacji, że pracodawca nie wystawił wnioskodawcy za sporny okres świadectwa pracy w szczególnych warunkach, nie przesądza o statusie zatrudnienia wnioskodawcy. Nie zmienia to jednak tego, że zachowanie pracodawcy wpisuje się w całokształt oceny materiału dowodowego. Uwzględniając wnioski wynikające z akt osobowych należy stwierdzić, że pracodawca nie miał podstaw do wydania ubezpieczonemu świadectwa pracy w szczególnych warunkach za sporny okres. W tym kontekście zarzut apelacyjny jest trafny.

Sumą powyższych rozważań jest teza o zasadności zarzutów zgłoszonych przez organ rentowy w apelacji. Naruszenie przez Sąd pierwszej instancji przepisu art. 233 § 1 k.p.c. w związku z przepisem art. 184 ust 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych w związku z § 4 ust 1 Rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze upoważniało do zmiany zaskarżonego wyroku i oddalenia odwołania. Sąd Apelacyjny orzekł zgodnie z przepisem art. 186 § 1 k.p.c.