Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 18 czerwca 2013r.

Sąd Apelacyjny w Białymstoku, III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący: SSA Bożena Szponar - Jarocka (spr.)

Sędziowie: SA Dorota Elżbieta Zarzecka

SO del. Piotr Prusinowski

Protokolant: Agnieszka Charkiewicz

po rozpoznaniu w dniu 18 czerwca 2013 r. w Białymstoku

sprawy z wniosku D. K.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w O.

o zwrot nienależnie pobranego świadczenia

na skutek apelacji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w O.

od wyroku Sądu Okręgowego w Olsztynie IV Wydziału Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 6 listopada 2012 r. sygn. akt IV U 2094/12

oddala apelację.

Sygn. akt III AUa 1303/12

UZASADNIENIE

Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w O. decyzją z dnia 17 lipca 2012 roku, wydaną na podstawie przepisów ustawy z dnia 27 czerwca 2003 roku o rencie socjalnej (Dz. U. z 2003 roku, Nr 135, poz. 1268 ze zm.), ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2009 roku, Nr 153, poz. 1227 ze zm.) oraz ustawy z dnia 13 października 1998 roku o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. z 2009 roku, Nr 205, poz. 1585 ze zm.), zobowiązał D. K. do zwrotu nienależnie pobranych świadczeń za okres od dnia 1 grudnia 2011 roku do dnia 31 grudnia 2011 roku w kwocie 611,67 złotych tytułem renty socjalnej.

D. K. odwołała się od powyższej decyzji domagając się jej zmiany i ustalenia, że nie jest zobowiązana do zwrotu wypłaconego świadczenia.

Sąd Okręgowy w Olsztynie IV Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z dnia 6 listopada 2012 roku zmienił zaskarżoną decyzję i ustalił, że po stronie wnioskodawczyni D. K. nie istnieje obowiązek zwrotu pobranego świadczenia za okres od 1 grudnia 2011 roku do 31 grudnia 2011 roku w kwocie 611,67 złotych. Zgodnie z ustaleniami Sądu I instancji na podstawie decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w O. z dnia 2 października 2003 roku przyznano D. K. prawo do renty socjalnej od dnia 1 października 2003 roku na stałe. Jednocześnie od dnia 28 marca 2011 roku wnioskodawczyni jest zarejestrowana jako osoba poszukująca pracy. W okresie od dnia 21 listopada 2011 roku do dnia 22 lutego 2012 roku odbywała staż pracowniczy w(...)Domu Samopomocy Polskiego Stowarzyszenia (...) w N., na który została skierowana przez Powiatowy Urząd Pracy w N.. Z tego tytułu otrzymała w 2011 roku stypendium finansowane ze środków Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych. Stypendium za listopad 2011 roku w wysokości 304,60 złotych zostało wypłacone w dniu 12 grudnia 2011 roku, zaś stypendium za grudzień 2011 roku w wysokości 852,80 złotych - w dniu 28 grudnia 2011 roku. Tym samym w miesiącu grudniu 2011 roku D. K. otrzymała stypendium za dwa kolejne miesiące odbywania stażu w kwocie 1.157,40 złotych. Stypendium za grudzień 2011 roku zostało wypłacone w dniu 28 grudnia 2011 roku z uwagi na konieczność pełnej realizacji środków Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych w roku budżetowym 2011. W związku z powyższym zaskarżoną aktualnie decyzją organu rentowego z dnia 17 lipca 2012 roku zobowiązano wnioskodawczynię do zwrotu nienależnie pobranej renty socjalnej za okres od dnia 1 grudnia 2011 roku do dnia 31 grudnia 2011 roku w kwocie 611,67 złotych. Sąd Okręgowy wskazał, że okolicznością sporną było to, czy odwołująca mająca przyznane prawo do renty socjalnej na stałe, pracująca w ramach stażu finansowanego przez urząd pracy i otrzymująca z tego tytułu stypendium, jest zobowiązana do zwrotu pobranego w miesiącu grudniu 2011 roku świadczenia, w sytuacji, gdy w tym miesiącu otrzymała stypendium za świadczenie pracy w listopadzie 2011 roku i w grudniu 2011 roku, których wysokość łącznie przekroczyła 30% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia za kwartał kalendarzowy ogłoszony ostatnio przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego do celów emerytalnych. Sad I instancji stwierdził, że zasady i tryb przyznawania prawa do renty socjalnej oraz wypłaty tego świadczenia określają przepisy ustawy z dnia 27 czerwca 2003 roku o rencie socjalnej (Dz. U. z 2003 roku, Nr 135, poz. 1268 ze zm.). Stosownie zaś do art. 10 ust. 1 w/w ustawy - w brzmieniu obowiązującym w grudniu 2011 roku - prawo do renty socjalnej zawiesza się w razie osiągania przychodu z tytułu działalności podlegającej obowiązkowi ubezpieczenia społecznego. Za działalność podlegającą obowiązkowi ubezpieczenia społecznego, o której mowa w art. 10 ust. 1 w/w ustawy, uważa się zatrudnienie, służbę, o której mowa w art. 6 ust. 1 pkt 4 i 6 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, lub inną pracę zarobkową albo prowadzenie działalności pozarolniczej (art. 10 ust. 2 w/w ustawy). Nadto prawo do renty socjalnej zawiesza się za miesiąc, w którym zostały osiągnięte przychody, o których mowa w ust. 1-5, w łącznej kwocie wyższej niż 30 % przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia za kwartał kalendarzowy ostatnio ogłoszonego przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego do celów emerytalnych (art. 10 ust. 6 w/w ustawy). Stosownie do komunikatu Prezesa Zakładu Ubezpieczeń Społecznych z dnia 23 listopada 2011 roku w sprawie kwoty przychodu odpowiadającej 30% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia za III kwartał 2011 roku ogłoszonego do celów emerytalnych (M.P. z 2011 roku, Nr 105, poz. 1067) od dnia 1 grudnia 2011 roku kwota przychodu odpowiadająca 30% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia za III kwartał 2011 roku ogłoszonego do celów emerytalnych wynosi 1.024,80 złotych. W ocenie Sądu Okręgowego stanowisko organu rentowego w przedmiocie zsumowania osiągniętych przez D. K. dochodów w grudniu 2011 roku i potraktowanie wyliczonej kwoty jako wyższej niż 30% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia, o którym mowa w art. 10 ust. 6 w/w ustawy (w brzmieniu sprzed dnia 1 stycznia 2012 roku) nie znajduje uzasadnienia. Ubezpieczona w spornym okresie korzystała z jednej z form aktywizacji zawodowej osób pozostających bez pracy w postaci stażu. Zgodnie z definicją legalną zawartą w art. 2 ust. 1 pkt 34 ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 roku o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (Dz. U. z 2008 roku, Nr 69, poz. 415 ze zm.) staż oznacza nabywanie przez bezrobotnego umiejętności praktycznych do wykonywania pracy przez wykonywanie zadań w miejscu pracy bez nawiązania stosunku pracy z pracodawcą. D. K. nie pozostawała w stosunku pracy (i innym stosunku zobowiązaniowym). Na jej miesięczne przychody w spornym okresie składało się tylko jedno wynagrodzenie w postaci stypendium w wysokości: 304,60 złotych w listopadzie 2011 roku i 852,80 złotych w grudniu 2011 roku, przy czym wobec realizacji planu budżetowego należności te wypłacono w grudniu 2011 roku. Sąd I instancji dostrzegł przy tym, że średnie wynagrodzenie wnioskodawczyni wynosiło nieco ponad 850 złotych za cały miesiąc i nie przekraczało kwoty przychodu uzasadniającego zawieszenie prawa do renty socjalnej, o którym mowa w art. 10 ust. 6 w/w ustawy. Zdaniem Sądu Okręgowego nie można było zsumować tak wypłaconych stypendiów, bowiem wysokość osiągniętego przez uprawnioną przychodu należało rozpatrywać w rozbiciu na poszczególne miesiące, przyjmując za podstawę tytuł prawny wypłaconego wynagrodzenia. Sąd I instancji stwierdził, iż nie wydaje się, aby intencją ustawodawcy w stosunku do osoby mającej ustalone prawo do minimalnej renty socjalnej było pozbawienie prawa do tego świadczenia i wstrzymanie jego realizacji tylko dlatego, że urząd pracy chcąc prawidłowo realizować plan finansowania aktywnych form przeciwdziałania bezrobociu w 2011 roku zmienił w grudniu 2011 roku zasady wypłaty stypendium. Zdaniem Sądu Okręgowego celowa była w tej sytuacji wykładnia logiczna przepisu art. 10 ust. 1 i 6 w/w ustawy, a nie jego wykładnia gramatyczna. W tym stanie rzeczy, Sąd Okręgowy na podstawie art. 477 ^{( 14 )}§ 2 k.p.c. orzekł jak w sentencji wyroku.

Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w O. zaskarżył powyższy wyrok w całości, zarzucając mu naruszenie przepisów prawa materialnego, tj. art. 10 ustawy z dnia 27 czerwca 2003 roku o rencie socjalnej (Dz. U. z 2003 roku, Nr 135, poz. 1268 ze zm.) oraz art. 138 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2009 roku, Nr 153, poz. 1227 ze zm.) w zw. z art. 15 ustawy z dnia 27 czerwca 2003 roku o rencie socjalnej poprzez błędną wykładnię, co skutkowało zmianą decyzji ZUS z dnia 17 lipca 2012 roku.

Wskazując na powyższe, organ rentowy wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku i oddalenie odwołania.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja nie jest zasadna.

Sąd Apelacyjny w pełni podziela ustalenia faktyczne dokonane przez Sąd I instancji i przyjmuje je za własne. Sąd Okręgowy dokonał jednak nieprawidłowej wykładni przepisów prawa, co nie wpływa jednak na prawidłowość wydanego wyroku.

Spór w sprawie koncentrował się na weryfikacji, czy D. K. spełniła dyspozycję art. 10 ust. 1 ustawy z dnia 27 czerwca 2003 roku o rencie socjalnej (Dz. U. z 2003 roku, Nr 135, poz. 1268 ze zm.) dotyczącego zawieszenia prawa do renty socjalnej, a w konsekwencji, czy zaistniały podstawy określone w art. 138 ust. 1 i 2 pkt 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2009 roku, Nr 153, poz. 1227 ze zm.) w zw. z art. 15 pkt 1 ustawy z dnia 27 czerwca 2003 roku o rencie socjalnej do żądania od niej zwrotu świadczenia za okres od dnia 1 grudnia 2011 roku do dnia 31 grudnia 2011 roku.

Z art. 10 ustawy z dnia 27 czerwca 2003 roku o rencie socjalnej wynika, że prawo do renty socjalnej podlega zawieszeniu w przypadku osiągania przychodu w rozumieniu art. 10 ust. 3, 4 lub 5 w/w ustawy z tytułu działalności, o której mowa w art. 10 ust. 2 w/w ustawy, podlegającej obowiązkowi ubezpieczenia społecznego.

Z kolei art. 10 ust. 2 w/w ustawy wskazuje, że za działalność podlegającą obowiązkowi ubezpieczenia społecznego, o której mowa w art. 10 ust. 1 w/w ustawy, uważa się zatrudnienie, służbę, wskazaną w art. 6 ust. 1 pkt 4 i 6 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, lub inną pracę zarobkową albo prowadzenie działalności pozarolniczej. Nie wymienia w tym względzie stażu, który D. K. odbywała w spornym okresie i za który pobierała stypendium.

Pobierane przez odwołującą stypendium stażowe było finansowane ze środków Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych. Nie mogło być zatem zaliczone do działalności zarobkowej, o której mowa w art. 10 ust. 2 w/w ustawy, tj. zatrudnienia, służby, wskazanej w art. 6 ust. 1 pkt 4 i 6 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, lub innej pracy zarobkowej albo prowadzenia działalności pozarolniczej. Istotą stażu, który odbywała wnioskodawczyni było bowiem nabywanie określonych umiejętności. Uprawnienie D. K. do odbycia stażu wynikało z przepisów ustawy z dnia 27 sierpnia 1997 roku o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (Dz. U. z 2008 roku, Nr 147, poz. 92 ze zm.). Zgodnie z art. 11 ust. 2 w/w ustawy osoba niepełnosprawna zarejestrowana w powiatowym urzędzie pracy jako poszukująca pracy niepozostająca w zatrudnieniu może również korzystać na zasadach takich jak bezrobotni z usług lub instrumentów określonych w ustawie o promocji, a w tym ze stażu (pkt 2). Art. 2 ust. 1 pkt 34 ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 roku o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (Dz. U. z 2008 roku, Nr 69, poz. 415 ze zm.) definiuje staż jako nabywanie przez bezrobotnego umiejętności praktycznych do wykonywania pracy przez wykonywanie zadań w miejscu pracy bez nawiązania stosunku pracy z pracodawcą.

Z kolei stosownie do treści art. 10 ust. 3 ustawy z dnia 27 czerwca 2003 roku o rencie socjalnej za przychód, o którym mowa w art. 10 ust. 1 w/w ustawy, w przypadku prowadzenia działalności pozarolniczej uważa się przychód stanowiący zadeklarowaną podstawę wymiaru składki na ubezpieczenia społeczne w rozumieniu ustawy z dnia 13 października 1998 roku o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. z 2009 roku, Nr 205, poz. 1585 ze zm.).

Przepis art. 10 ust. 4 ustawy z dnia 27 czerwca 2003 roku o rencie socjalnej stanowi zaś, że za przychód, o którym mowa w art. 10 ust. 1 w/w ustawy, uważa się również kwoty pobranych zasiłków: chorobowego, macierzyńskiego i opiekuńczego oraz wynagrodzenia za czas niezdolności do pracy, kwoty świadczenia rehabilitacyjnego i wyrównawczego, zasiłku wyrównawczego i dodatku wyrównawczego.

Z przepisu art. 10 ust. 5 w/w ustawy o rencie socjalnej wynika zaś, że prawo do renty socjalnej ulega zawieszeniu w razie osiągania przychodu innego niż wymieniony w art. 10 ust. 1-4, zaliczonego do źródeł przychodów podlegających opodatkowaniu na zasadach określonych w art. 27 ustawy z dnia 26 lipca 1991 roku o podatku dochodowym od osób fizycznych, z zastrzeżeniem art. 9 ust. 1 i 2, lub osiągania przychodów z tytułu umowy najmu, podnajmu, dzierżawy, poddzierżawy lub innych umów o podobnym charakterze, opodatkowanych na podstawie przepisów o zryczałtowanym podatku dochodowym od niektórych przychodów osiąganych przez osoby fizyczne.

Należy podkreślić, że stypendium stażowe, które pobierała D. K. było wolne od podatku zgodnie z treścią art. 21 ust. 1 pkt 27 lit a ustawy z dnia 26 lipca 1991 roku o podatku dochodowym od osób fizycznych (Dz. U. z 2012 roku, Nr 361 ze zm.). Zgodnie z tym przepisem otrzymywane, zgodnie z odrębnymi przepisami, świadczenia na rehabilitację zawodową, społeczną i leczniczą osób niepełnosprawnych ze środków Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych, z zakładowych funduszy rehabilitacji osób niepełnosprawnych lub zakładowych funduszy aktywności są wolne od podatku dochodowego.

Mając na uwadze powyższe przepisy, należało uznać, że przychód osiągnięty przez D. K. w okresie od 1 grudnia 2011 roku do dnia 31 grudnia 2011roku nie mieścił się w żadnej z wyżej wymienionych kategorii przychodu. Ponieważ wnioskodawczyni nie osiągała przychodu, w rozumieniu art. 10 ust. 3, 4 lub 5 ustawy z dnia 27 czerwca 2003 roku o rencie socjalnej, z tytułu działalności, o której mowa w art. 10 ust. 2 w/w ustawy, podlegającej obowiązkowi ubezpieczenia społecznego zatem, wbrew stanowisku organu rentowego, nie zachodziły materialno – prawne podstawy z art. 10 ust. 1 w/w ustawy do zawieszenia jej prawa do renty socjalnej.

Jak wynika z art. 138 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych obowiązek zwrotu dotyczy świadczeń, które zostały pobrane nienależnie w rozumieniu definicji nienależnego świadczenia zawartej w dalszej części przepisu. Przepis art. 138 ust. 2 w/w ustawy stanowi, że za nienależnie pobrane świadczenia w rozumieniu art. 138 ust. 1 w/w ustawy uważa się po pierwsze - świadczenia wypłacone mimo zaistnienia okoliczności powodujących ustanie lub zawieszenie prawa do świadczeń albo wstrzymanie wypłaty świadczeń w całości lub w części, jeżeli osoba pobierająca świadczenia była pouczona o braku prawa do ich pobierania (pkt 1) i po drugie - świadczenia przyznane lub wypłacone na podstawie fałszywych zeznań lub dokumentów albo w innych przypadkach świadomego wprowadzenia w błąd przez osobę pobierającą świadczenia (pkt 2).

Zgodnie natomiast z art. 15 pkt 1 ustawy z dnia 27 czerwca 2003 roku o rencie socjalnej w sprawach nieuregulowanych w ustawie stosuje się odpowiednio m.in. art. 138 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych.

Z uwagi na niewystąpienie przesłanek z art. 10 ust. 1 ustawy z dnia 27 czerwca 2003 roku o rencie socjalnej, które skutkowałyby zawieszeniem prawa do świadczenia, brak było podstaw do uznania kwoty pobranej przez D. K. renty socjalnej w spornym okresie za nienależnie pobrane świadczenia, w rozumieniu art. 138 ust. 2 pkt 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (jak również w rozumieniu art. 138 ust. 2 pkt 2 lub ust. 3 ustawy).

Wobec powyższego Sąd Apelacyjny na podstawie art. 385 k.p.c. orzekł jak w sentencji wyroku.