Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 10 kwietnia 2013 r.

Sąd Okręgowy w Gdańsku

VII Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący: SSO Monika Popielińska

Protokolant: st.sekr.sądowy Adrianna Mikulska

po rozpoznaniu w dniu 10 kwietnia 2013 r. w Gdańsku

sprawy E. J.

przy udziale zainteresowanych małoletniej M. J. (1) reprezentowanej przez przedstawiciela ustawowego E. J. oraz M. J. (2)

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w G.

o zwrot nienależnie pobranego świadczenia

na skutek odwołania E. J.

od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w G.

z dnia 16 listopada 2012 r. nr (...)

Zmienia zaskarżoną decyzję w ten sposób , że zobowiązuje E. J. do zwrotu nienależnie pobranej renty rodzinnej za okres od 01 maja 2012r. do dnia 31 sierpnia 2012r. w kwocie 192,04 zł ( sto dziewięćdziesiąt dwa złote 04/100 groszy ).

/ Na oryginale właściwy podpis. /

Sygn. akt VII U 45/13

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 16 listopada 2012 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w G. zobowiązał ubezpieczoną E. J. do zwrotu nienależnie pobranych świadczeń za okres od dnia 01 maja 2012 r. do dnia 31 sierpnia 2012 r. w kwocie 1.311,16 zł oraz odsetek od dnia 03 maja 2012 r. do dnia 16 listopada 2012 r. (tj. do dnia wydania decyzji) w kwocie 71,22 zł – łącznie kwoty 1.328,38 zł – wobec faktu, iż z dniem 26 kwietnia 2012 r. M. J. (2) została skreślona z listy słuchaczy Zespołu Szkół (...)w S., zatem nie była uprawniona do odbioru części świadczenia w postaci renty rodzinnej jej przysługującej. (k. 222 akt rentowych).

Odwołanie z dnia 17 grudnia 2012 r. od powyższej decyzji wniosła ubezpieczona E. J., wskazując, iż wskazana przez pozwany organ rentowy kwota 1.328,38 zł świadczenia do zwrotu jest zbyt wysoka – bowiem świadczenie w postaci renty rodzinnej otrzymywała na siebie oraz 2 dzieci, zatem w przypadku ustania prawa do świadczenia na rzecz jednej z córek renta uległa obniżeniu o 5%, a nie o 1/3 wysokości. Równocześnie wskazała, iż była przekonana, że świadczenie należne było M. J. (2) do końca czerwca 2012 r. Podała, iż renta rodzinna jest jej jedynym źródłem utrzymania (k. 2 akt sprawy).

W odpowiedzi na odwołanie pozwany organ rentowy wniósł o jego oddalenie, podtrzymując swoje stanowisko przedstawione w zaskarżonej decyzji . Podał, iż z przepisu wynika konieczność potwierdzenia przez ubezpieczonego każdego kolejnego roku nauki. Wskazał także, iż ubezpieczona E. J. jako matka M. J. (2) była wielokrotnie informowana o okolicznościach powodujących ustanie prawa do renty rodzinnej (k. 3-4 akt sprawy).

Postanowieniem z dnia 05 marca 2013 r. Sąd na podstawie art. 477 ¹¹ § 1 i 2 k.p.c. wezwał do udziału w sprawie w charakterze zainteresowanych M. J. (2) i małoletnią M. J. (1) (reprezentowaną przez przedstawiciela ustawowego E. J.), bowiem ich prawa i obowiązki zależały od rozstrzygnięcia przedmiotowej sprawy (k. 11 akt sprawy).

Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny:

Ubezpieczona E. J., urodzona w dniu (...), w dniu 14 sierpnia 2003 r. złożyła do pozwanego organu rentowego wniosek o przyznanie renty rodzinnej po mężu J. J., zmarłym w dniu 30 lipca 2003 r. i uprawnionym do renty z tytułu częściowej niezdolności do pracy, na rzecz jej oraz 4 wówczas małoletnich dzieci: M. J. (2) (ur. (...)), M. J. (1) (ur. (...)), K. J. (ur. (...)) oraz P. J. (ur. (...)).

okoliczności bezsporne, vide: wniosek o rentę rodzinną – k. 1-3 akt rentowych, odpis skrócony aktu zgonu J. J. – k. 5 akt sprawy

Decyzją z dnia 25 sierpnia 2003 r. pozwany organ rentowy przyznał powyższe świadczenie E. J. na stałe, zaś okresowo P. J. (do dnia 31 lipca 2005 r.), M. J. (1) (do dnia 31 maja 2015 r.), M. J. (2) (do dnia 31 lipca 2007 r.) oraz K. J. (do dnia 31 sierpnia 2004 r.)

okoliczności bezsporne, vide: decyzja pozwanego o przyznaniu renty z dnia 25 sierpnia 2003 r. – k. 9 akt rentowych oraz kolejne decyzje – k. 25, 27, 28, 28a, 29, 35, 37, 40, 47, 84-85, 90-91, 98-99, 152-153, 182-183, 197, 201

Ubezpieczona M. J. (2) pismem z dnia 15 czerwca 2009 r., tuż przed ukończeniem 18 roku życia, została poinformowana o sposobie przekazywania renty osobom pełnoletnim.

W odpowiedzi, pismem z dnia 23 września 2009 r. poinformowała ona pozwany organ, iż należna jej renta rodzinna winna być przekazywana nadal na adres jej matki – E. J..

dowód: pismo pozwanego z dnia 15 czerwca 2009 r. – k. 142 akt rentowych, pismo ubezpieczonej M. J. (2) z dnia 23 września 2009 r. – k. 156 akt rentowych

Ubezpieczona M. J. (2) przedkładała pozwanemu organowi kolejne zaświadczenia, z których wynikało, iż po ukończeniu 16. roku życia kontynuowała naukę w:

⚫

Zespole Szkół (...)w S. (rok szkolny 2009/2010 – klasa II) – skreślona z listy uczniów w dniu 03 lutego 2010 r.

⚫

(...) Liceum Ogólnokształcącym(...)w M. (rk szkolny 2009/2010)

⚫

Zespole Szkół (...)w M. (rok szkolny 2010/2011 – klasa III) - skreślona decyzją rady pedagogicznej w dniu 03 stycznia 2011 r.

⚫

Zespole Szkół (...)w S. (rok szkolny 2011/2012 – klasa V)

dowód: zaświadczenia M. J. (2) ze szkół – k. 176, 186, 188, 190, 196

Zaświadczeniem nr 76/2012 z dnia 23 sierpnia 2012 r. Zespół Szkół (...)w S. poinformował pozwany organ rentowy o fakcie skreślenia ubezpieczonej M. J. (2) z listy słuchaczy z dniem 26 kwietnia 2012 r. wobec nie zdania przez nią 3 egzaminów przewidzianych w ramach VI semestru liceum ogólnokształcącego dla dorosłych.

dowód: zaświadczenie nr 76/2012 z dnia 23 sierpnia 2012 r. – k. 203 akt rentowych, zeznania zainteresowanej M. J. (2) – k. 27 akt sprawy, zaświadczenie nr 40/2013 z dnia 08 kwietnia 2013 r. – k. 25 akt sprawy

Pismem z dnia 10 września 2012 r. pozwany organ wezwał ubezpieczoną M. J. (2) do przedłożenia w terminie 14 dni zaświadczenia stwierdzające fakt kontynuowania przez nią nauki – pouczając, iż w przeciwnym razie zostanie obciążona nadpłatą renty rodzinnej za okres od dnia 01 maja 2012 r. do dnia 31 sierpnia 2012 r. powiększoną o odsetki.

Powyższe zobowiązanie odebrała matka ubezpieczonej – E. J. – w dniu 12 września 2012 r.

Zakreślony przez pozwanego termin upłynął M. J. (2) bezskutecznie.

dowód: pismo pozwanego z dnia 10 września 2012 r. – k. 204 akt rentowych, zpo – k. 205 akt rentowych

Decyzją z dnia 12 października 2012 r. pozwany organ rentowy zobowiązał M. J. (2) do zwrotu nienależnie pobranych świadczeń za okres od dnia 01 maja 2012 r. do dnia 31 sierpnia 2012 r. w kwocie 1.311,16 zł oraz odsetek od dnia 02 maja 2012 r. do dnia 12 października 2012 r. (tj. daty wydania decyzji) wobec faktu ustalenia, iż od dnia 01 maja 2012 r. zaprzestała ona kontynuowania nauki i nie powiadomiła o powyższym fakcie organu rentowego.

Pismem z dnia 25 października 2012 r. M. J. (2) wniosła odwołanie od powyższej decyzji pozwanego.

dowód: decyzja pozwanego z dnia 12 października 2012 r. – k. 207 akt rentowych, odwołanieM. J. (2)z dnia 25 października 2012 r. – k. 211 akt rentowych

Wobec ustalenia, iż w powyższej decyzji błędnie wskazano jej adresata – pozwany organ rentowy decyzją z dnia 15 listopada 2012 r. uchylił swoją wcześniejszą decyzję z dnia 12 października 2012 r.

dowód: decyzja pozwanego z dnia 15 listopada 2012 r. – k. 218 akt rentowych, notatka pozwanego z dnia 12 listopada 2012 r. – k. 215 akt rentowych

Zaskarżoną w sprawie decyzją z dnia 16 listopada 2012 r. pozwany organ rentowy zobowiązał ubezpieczoną E. J. do zwrotu nienależnie pobranych świadczeń za okres od dnia 01 maja 2012 r. do dnia 31 sierpnia 2012 r. w kwocie 1.311,16 zł oraz odsetek od dnia 03 maja 2012 r. do dnia 16 listopada 2012 r. (tj. do dnia wydania decyzji) w kwocie 71,22 zł – łącznie kwoty 1.328,38 zł – wobec faktu, iż z dniem 26 kwietnia 2012 r. M. J. (2) została skreślona z listy słuchaczy Zespołu Szkół(...) w S., zatem nie była uprawniona do odbioru części świadczenia w postaci renty rodzinnej przysługującej M. J. (2).

Sporna decyzja została E. J. doręczona w dniu 20 listopada 2012 r.

dowód: decyzja pozwanego z dnia 16 listopada 2012 r. – k. 222 akt rentowych, zpo – k. 225 akt rentowych, notatka w sprawie ujawnienia nadpłaty i przyczyn jej powstania z dnia 16 listopada 2012 r. – k. 223-224 akt rentowych

Od stycznia 2013 r. zainteresowana M. J. (2) podjęła na nowo naukę w Zespole Szkół (...)w S. w ramach VI semestru.

dowód: zaświadczenie nr 39/2013 z dnia 08 kwietnia 2013 r. – k. 24 akt sprawy, zeznania zainteresowanej M. J. (2) – k. 27 akt sprawy

Powyższy stan faktyczny był w sprawie niesporny. Okoliczności bezsporne Sąd ustalił na podstawie dokumentacji zgromadzonej w aktach sprawy, w aktach pozwanego organu rentowego, których prawdziwości i rzetelności nie kwestionowała żadna ze stron postępowania. W związku z czym Sąd również nie znalazł podstaw do podważenia jej wiarygodności z urzędu.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

W ocenie Sądu Okręgowego, w świetle poczynionych ustaleń faktycznych, odwołanie skarżącej E. J. zasługuje na uwzględnienie w całości jako zasadne.

Przedmiotem sporu w niniejszej sprawie była kwestia zakresu odpowiedzialność ubezpieczonej E. J. za zwrot nienależnie pobranego świadczenia rentowego za córkę M. J. (2) za okres od dnia 01 maja 2012 r. do dnia 31 sierpnia 2012 r. w kwocie 1.311,16 zł oraz odsetek od dnia 03 maja 2012 r. do dnia 16 listopada 2012 r. (tj. do dnia wydania decyzji) w kwocie 71,22 zł – łącznie kwoty 1.328,38 zł – wobec faktu, iż z dniem 26 kwietnia 2012 r. M. J. (2) została skreślona z listy słuchaczy Zespołu Szkół (...) w S., zatem nie była uprawniona do odbioru części świadczenia w postaci renty rodzinnej jej przysługującej– a więc rozstrzygnięcie, czy zasadne było zastosowanie przez organ rentowy art. 104 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2009 r. nr 153 poz. 1227 ze zm.), dalej: ustawa emerytalna, w odniesieniu do świadczenia rentowego za rok 2011, do którego prawo zostało ustalone mocą wyroku sądowego, a które zostało wypłacone w roku 2012, a w konsekwencji zastosowanie w stosunku do skarżącej dyspozycji art. 138 cyt. wyżej ustawy emerytalnej .

Dodatkowo wskazać należy, iż kwestie te reguluje także art. 84 ust. 1 ustawy z dnia 13 października 1998 roku o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. 2009, nr 205 poz. 1585 ze zm.), dalej: ustawa systemowa, zgodnie z którym osoba, która pobrała nienależne świadczenie z ubezpieczeń społecznych, jest obowiązana do jego zwrotu, wraz z odsetkami, w wysokości i na zasadach określonych przepisami prawa cywilnego.

Celem regulacji wynikającej z art. 84 ust. 6 ustawy systemowej jest umożliwienie organowi rentowemu odzyskania świadczeń, które bez jego winy zostały wypłacone bądź zawyżone, a nie ma przy tym podstaw, aby uznać, że pobierająca je osoba zobowiązana byłaby do ich zwrotu w myśl zasad wynikających z art. 84 ust. 1 i 2 ustawy systemowej. Organ rentowy ma w takiej sytuacji podstawy do żądania zwrotu nadpłaconych kwot od odpowiedzialnego za zaistnienie takiej sytuacji płatnika, pochodzące od którego nieprawdziwe informacje doprowadziły do wypłacenia nienależnych świadczeń (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 10 czerwca 2008 roku, I UK 376/07).

Na zasadzie art. 84 ust. 5 ustawy systemowej przepisów ust. 2-4 i 8 nie stosuje się, jeżeli przepisy szczególne określające zasady przyznawania i wypłacania świadczeń stanowią inaczej. W przypadku zatem nienależnie pobranej renty rodzinnej uwzględnić należy także regulację ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2009 r. nr 153 poz. 1227 ze zm.), dalej: ustawa emerytalna. Stosowna regulacja dotycząca omawianego zagadnienia znajduje się w art. 138 wskazanej ustawy. Jednakże, analizując unormowanie art. 138 ustawy, należy uwzględniać również regulacje zawarte w art. 84 ustawy systemowej. Zasady wynikające z art. 84 ustawy systemowej, o ile nie są odmiennie uregulowane w art. 138 ustawy, znajdą pełne zastosowanie w stosunku do osób, które pobrały nienależnie świadczenia, nawet jeśli będzie to oznaczało pogorszenie ich sytuacji. Oznacza to zatem, iż do zwrotu nienależnie pobranej renty z tytułu niezdolności do pracy może znaleźć zastosowanie przepis art. 84 ust. 6 ustawy systemowej (Komentarz do art. 138, art. 138 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U.04.39.353), [w:] K. Antonów, M. Bartnicki, Ustawa o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Komentarz, ABC, 2007, wyd. II).

W myśl art. 138 ust. 1 i 2 ustawy emerytalnej, osoba, która nienależnie pobrała świadczenia, jest obowiązana do ich zwrotu. Za nienależnie pobrane świadczenia w uważa się:

1.  świadczenia wypłacone mimo zaistnienia okoliczności powodujących ustanie lub zawieszenie prawa do świadczeń albo wstrzymanie wypłaty świadczeń w całości lub w części, jeżeli osoba pobierająca świadczenia była pouczona o braku prawa do ich pobierania;

2.  świadczenia przyznane lub wypłacone na podstawie fałszywych zeznań lub dokumentów albo w innych przypadkach świadomego wprowadzenia w błąd przez osobę pobierającą świadczenia.

Z kolei ust. 5 tego przepisu wskazuje, iż kwoty nienależnie pobranych świadczeń w związku z osiągnięciem przychodów, o których mowa w art. 104 ust. 1, podlegają zwrotowi za okres nie dłuższy niż 1 rok kalendarzowy poprzedzający rok, w którym wydano decyzję o rozliczeniu świadczenia, jeżeli osoba pobierająca to świadczenie powiadomiła organ rentowy o osiągnięciu przychodu, w pozostałych zaś przypadkach - za okres nie dłuższy niż 3 lata kalendarzowe poprzedzające rok wydania tej decyzji.

Zgodnie z art. 104 ust. 1 ustawy emerytalnej prawo do emerytury lub renty ulega zawieszeniu lub świadczenia te ulegają zmniejszeniu, na zasadach określonych w ust. 3-8 oraz w art. 105, w razie osiągania przychodu z tytułu działalności podlegającej obowiązkowi ubezpieczenia społecznego, o której mowa w ust. 2 oraz z tytułu służby wymienionej w art. 6 ust. 1 pkt 4 i 6. Z kolei w myśl ust. 2 tegoż przepisu za działalność podlegającą obowiązkowi ubezpieczenia społecznego, o której mowa w ust. 1, uważa się zatrudnienie, służbę lub inną pracę zarobkową albo prowadzenie pozarolniczej działalności, z uwzględnieniem ust. 3.

Zgodnie z art. 65 ustęp 1 ustawy emerytalnej, renta rodzinna przysługuje uprawnionym członkom rodziny osoby, która w chwili śmierci miała ustalone prawo do emerytury lub renty z tytułu niezdolności do pracy lub spełniała warunki wymagane do uzyskania jednego z tych świadczeń. W myśl ustęp 2 tego przepisu, przy ocenie prawa do renty przyjmuje się, że osoba zmarła była całkowicie niezdolna do pracy.

W myśl art. 67 ustęp 1 punkt 1 powyższej ustawy, dzieci własne, dzieci drugiego małżonka oraz dzieci przysposobione są członkami rodziny uprawnionymi do renty rodzinnej.

Zgodnie z art. 68 ustęp 1 tejże ustawy dzieci własne, dzieci drugiego małżonka i dzieci przysposobione mają prawo do renty rodzinnej:

1)do ukończenia 16 lat;

2) do ukończenia nauki w szkole, jeżeli przekroczyły 16 lat życia, nie dłużej jednak niż do osiągnięcia 25 lat życia, albo

3)bez względu na wiek, jeżeli stały się całkowicie niezdolne do pracy oraz do samodzielnej egzystencji lub całkowicie niezdolne do pracy w okresie, o którym mowa w punkt 1 lub 2.

Jeżeli dziecko osiągnęło 25 lat życia, będąc na ostatnim roku studiów w szkole wyższej, prawo do renty rodzinnej przedłuża się do zakończenia tego roku studiów (ustęp 2).

Z przepisu art. 73 ustęp 1 ustawy emerytalnej wynika zaś, iż renta rodzinna wynosi:

1)  dla jednej osoby uprawnionej - 85% świadczenia, które przysługiwałoby zmarłemu;

2)  dla dwóch osób uprawnionych - 90% świadczenia, które przysługiwałoby zmarłemu;

3)  dla trzech lub więcej osób uprawnionych - 95% świadczenia, które przysługiwałoby zmarłemu.

W ocenie Sądu Okręgowego nie budzi wątpliwości fakt, iż w związku z wykreśleniem zainteresowanej M. J. (2) z listy uczniów liceum dla dorosłych w świetle art. 68 ustęp 1 punkt 2 ustawy emerytalnej ustało jej uprawnienie do pobierania świadczenia w postaci renty rodzinnej, do której była uprawniona po ojcu J. J., zmarłym w dniu 30 lipca 2003 r. Podkreślenia wymaga fakt, iż okoliczność powyższa była de facto w przedmiotowym postępowaniu niesporna, wynikająca jednoznacznie z przedłożonych dokumentów (k. 203 akt rentowych) – a potwierdziła ją sama zainteresowana M. J. (2), przesłuchiwana na rozprawie (k. 27 akt sprawy). Zgodzić się należy również ze stanowiskiem pozwanego, iż zarówno E. J., jak i M. J. (2) miały pełną świadomość i wiedzę odnośnie okoliczności powodujących ustanie prawa do renty rodzinnej – czego w/w zresztą nie kwestionowały.

Sąd Okręgowy w całej rozciągłości podziela stanowisko zaprezentowane w postępowaniu przez skarżącą E. J. odnośnie błędnego wyliczenia przez pozwanego wysokości żądanej kwoty tytułem nienależnych świadczeń pobranych przez E. J. za córkę M. J. (2) w spornym okresie od maja do sierpnia 2012 r.

Pozwany swoje stanowisko uzasadniał, powołując się na art. 74 ust. 2 ustawy emerytalnej. Z ustępu 1 przepisu wynika, iż wszystkim uprawnionym członkom rodziny przysługuje jedna łączna renta rodzinna, z uwzględnieniem ust. 2-4. Z kolei ustęp 2 reguluje, iż renta rodzinna podlega podziałowi na równe części między uprawnionych. Przepis ten nie budzi wątpliwości Sądu i ma oczywiste zastosowanie w przypadku, gdy do (jednej) renty rodzinnej uprawnionych jest kilka osób – i wówczas kwota renty podlega podziałowi na równe części pomiędzy te osoby – co wprost wskazano np. w punkcie III.6 decyzji pozwanego o przeliczeniu renty z dnia 20 lipca 2012 r. (k. 201 akt rentowych).

W przedmiotowej sprawie w zakresie sporu podstawą rozstrzygnięcia zdaniem Sądu Okręgowego jest odrębny przepis – mianowicie, cytowany powyżej, art. 73 ustęp 1 ustawy emerytalnej. Wskazuje on, iż renta rodzinna wynosi: dla jednej osoby uprawnionej - 85% świadczenia, które przysługiwałoby zmarłemu; dla dwóch osób uprawnionych - 90% świadczenia, które przysługiwałoby zmarłemu; dla trzech lub więcej osób uprawnionych - 95% świadczenia, które przysługiwałoby zmarłemu. Zatem wysokość renty rodzinnej uzależniona jest niejako od ilości osób z rodziny zmarłego, uprawnionych do tego świadczenia.

Wyliczenie wskazane w treści wyroku Sądu Okręgowego odnośnie kwoty, jaką zainteresowana M. J. (2) winna zwrócić pozwanemu, wynika z niekwestionowanego przez strony wyliczeniach pozwanego sporządzonego na polecenie sądu w piśmie procesowym z dnia 13 lutego 2013r. (k. 9-10 akt sprawy). Jak bowiem trafnie podał – trójce uprawnionych (E., M. i M. J. (2)) przysługiwała by od dnia 01 marca 2013 r. renta rodzinna w wysokości 95% świadczenia – 987,37 zł (k. 234 akt rentowych). Z kolei ta sama renta, przysługująca dwójce uprawnionych (E. i M. J. (1) – po utracie uprawnień do renty przez M. J. (2)) od dnia 01 marca 2013 r. wynosiła by 935,34 zł (k. 201 akt rentowych). Różnica w wysokości tych świadczeń wynosi 48,01 zł miesięcznie – zatem w przypadku przedmiotowego sporu, dotyczącego okresu od 01 maja 2012 r. do dnia 31 sierpnia 2012 r. (renta rodzinna przysługuje do końca wakacji), czyli 4 miesięcy, prawidłowo należało uznać, iż zainteresowana M. J. (2) winna tytułem nienależnie pobranego świadczenia zwrócić pozwanemu organowi rentowemu czterokrotność kwoty 48,01 zł – tj. łączną kwotę 192,04 zł.

Nie zasługuje na uwzględnienie w ocenie Sądu Okręgowego argumentacja pozwanego, odnośnie nieuprawnionego charakteru takich wyliczeń w świetle faktu, iż zainteresowana M. J. (2) pobrała za każdy z w/w 4 miesięcy po 327,79 zł (1/3 z kwoty 983,37 zł jak na k. 234 akt rentowych). Przepis art. 73 ustęp 1 ustawy emerytalnej precyzuje bowiem procentową wysokość renty rodzinnej, przysługującą w przypadku konkretnej ilości osób uprawnionych do jej otrzymania – zatem, jak wyliczył trafnie sam pozwany (k. 10 akt sprawy), za każdy z 4 miesięcy nienależnie pobranego świadczenia zainteresowana M. J. (2) winna zwrócić jako nienależnie pobrane świadczenie kwotę 48,01 zł (różnicę pomiędzy wysokością renty rodzinnej wynoszącej 95% renty należnej zmarłemu a 90% tejże renty), czyli łącznie kwotę 192,04 zł.

Niezasadne jest nadto ,w ocenie Sądu Okręgowego, żądanie przez pozwany organ rentowy odsetek za okres od dnia 03 maja 2012 r. do dnia 16 listopada 2012 r. (tj. daty wydania spornej decyzji) w kwocie 71,22 zł. Zgodnie bowiem z przytaczanym już art. 84 ust. 1 ustawy systemowej osoba, która pobrała nienależne świadczenie z ubezpieczeń społecznych, jest obowiązana do jego zwrotu, wraz z odsetkami, w wysokości i na zasadach określonych przepisami prawa cywilnego. Odesłanie do „prawa cywilnego” dotyczy wyłącznie zasad zapłaty i wysokości odsetek, a nie zasad zwrotu nienależnego świadczenia (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 16 grudnia 2008 r., I UK 154/08). Nie ma żadnych podstaw do stosowania przepisów prawa cywilnego (o bezpodstawnym wzbogaceniu lub czynie niedozwolonym) do oceny wymagalności, czy przedawnienia samego nienależnie pobranego świadczenia (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 4 września 2007 r., I UK 90/07). Zasady określające zwrot takiego świadczenia ze względu na upływ czasu (dawność jako potocznie przedawnienie) wskazane są w art. 138 ust. 4 i 5 ustawy o emeryturach i rentach (zasadniczo za okres nie dłuższy niż 3 lata od „żądania zwrotu”, czyli wydania decyzji w tym przedmiocie). „Żądanie zwrotu” nienależnie pobranego świadczenia następuje przez doręczenie dotyczącej tego decyzji (można powiedzieć, że staje się wymagalne w tym momencie, a nie w czasie spełniania świadczeń). Z tą chwilą następuje też wymagalność (w prawnym znaczeniu według prawa cywilnego – art. 359 § 2 k.c.) roszczenia o odsetki, gdyż od tej chwili dłużnik pozostaje w opóźnieniu ze spełnieniem świadczenia głównego (art. 481 § 1 k.c.). Z tą też chwilą rozpoczyna się bieg przedawnienia roszczenia o zapłatę odsetek (art. 120 § 1 k.c.).

W świetle powyższych rozważań oraz faktu, iż sporna decyzja została skarżącej E. J. doręczona w dniu 20 listopada 2012 r. (zpo – k. 225 akt rentowych), sformułowane w treści decyzji żądanie pozwanego w zakresie odsetek od kwoty nienależnie pobranego świadczenia za okres od dnia 03 maja 2012 r. do dnia 16 listopada 2012 r. uznać należało bezzasadne – bowiem wymagalność w znaczeniu prawa cywilnego w myśl art. 359 § 2 k.c. roszczenia o odsetki od nienależnie pobranego świadczenia następuje od momentu doręczenia decyzji zobowiązującej do zwrotu tego świadczenia.

Mając powyższe na uwadze, na mocy art. 477 ¹⁴ § 2 k.p.c. oraz powołanych wyżej przepisów, Sąd Okręgowy zmienił zaskarżoną decyzję pozwanego z dnia 16 listopada 2012 r. i zobowiązał skarżącą E. J. do zwrotu nienależnie pobranej renty rodzinnej za okres od dnia 01 maja 2012 r. do dnia 31 sierpnia 2012 r. w kwocie 192,04 zł, uwzględniając w całości odwołanie w kontekście zakresu zaskarżenia decyzji organu rentowego .

SSO Monika Popielińska