Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt V CZ 37/14
POSTANOWIENIE
Dnia 18 czerwca 2014 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Irena Gromska-Szuster (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Grzegorz Misiurek
SSA del. do SN Katarzyna Polańska-Farion
w sprawie z powództwa A. R.
przeciwko W. M.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 18 czerwca 2014 r.,
zażalenia pozwanego na wyrok Sądu Apelacyjnego
z dnia 10 października 2013 r.,
oddala zażalenie.
2
UZASADNIENIE
W wyniku rozpoznania zarzutów pozwanego od nakazu zapłaty
uwzględniającego w całości żądanie powódki zasądzenia kwoty 737 989,99 zł
tytułem naprawienia szkody powstałej w następstwie przywłaszczenia przez
pozwanego linii technologicznej do poprzecznego rozcinania blachy, za co
pozwany został prawomocnie skazany - Sąd Okręgowy w C. wyrokiem z dnia 21
marca 2011 r. uchylił nakaz zapłaty ponad kwotę 670 989,99 zł, utrzymując go w
mocy w pozostałej części.
Sąd Okręgowy ustalił między innymi, że prawomocnym wyrokiem Sądu
Rejonowego w K. z dnia 16 marca 2004 r. w sprawie … 347/02 pozwany został
uznany za winnego i skazany za to, że w dniu 12 września 2001 r. działając jako
prezes zarządu sp. z o.o. „P. S.” dokonał przywłaszczenia mienia znacznej wartości
w postaci linii do poprzecznego rozcinania blachy o wartości 1 748 870 zł poprzez
sprzedanie tej linii sp. z o.o. „R. A.” w K. wiedząc, że linia ta, aż do czasu
uregulowania pełnej należności na rzecz powódki, wynikającej z umowy sprzedaży
z dnia 9 listopada 2000 r. zawartej między powódką i spółką „P. S.”, stanowi
własność powódki, a do uiszczenia pełnej należności przez „P. S.” pozostała kwota
737 989,99 zł – czym działał na szkodę powódki i co stanowiło przestępstwo
przewidziane w art. 284 § 1 w zw. z art. 294 § 1 k.k.
Sąd Okręgowy uznał, że na podstawie art. 11 k.p.c. jest związany
powyższym prawomocnym wyrokiem skazującym pozwanego za przestępstwo
przywłaszczenia mienia powódki o wartości ustalonej w wyroku karnym, wobec
czego nie ma podstaw do czynienia ustaleń w zakresie wysokości szkody i odmówił
dopuszczania dowodów zgłoszonych przez pozwanego na tę okoliczność.
Uwzględnił jedynie fakt dalszego uiszczenia przez „P. S.” na rzecz powódki kwoty
67 000 zł, którą odliczył od kwoty 737 989,99 zł i na podstawie art. 415 k.c. zasądził
od pozwanego na rzecz powódki pozostałą kwotę 670 989,99 zł.
Apelację pozwanego od tego wyroku oddalił Sąd Apelacyjny wyrokiem z dnia
29 lutego 2012 r., podzielając ustalenia i ocenę prawną Sądu pierwszej instancji.
W wyniku skargi kasacyjnej pozwanego Sąd Najwyższy wyrokiem z dnia
10 lipca 2013 r., sygn. akt V CSK 393/12, uchylił wyrok Sądu drugiej instancji
3
i przekazał sprawę temu Sądowi do ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia
o kosztach postępowania kasacyjnego.
Sąd Najwyższy podzielił kasacyjny zarzut naruszenia art. 11 k.p.c.
stwierdzając, że związanie sądu w sprawie cywilnej ustaleniami prawomocnego
wyroku skazującego ogranicza się do faktu popełnienia przestępstwa i jego
kwalifikacji, a więc okoliczności stanowiących znamiona przestępstwa. Ponieważ
znamionami przestępstwa przywłaszczenia mienia znacznej wartości, za
popełnienie którego pozwany został skazany, nie jest objęte wyrządzenie
pokrzywdzonemu szkody, a tym samym określenie jej wysokości, te ustalenia sądu
karnego nie są wiążące w świetle zasad art. 11 k.p.c. Sąd Najwyższy stwierdził, że
nie można uznać, iż wysokość szkody poniesionej przez powódkę w następstwie
przywłaszczenia przez pozwanego jej mienia została ustalona w wyroku karnym
i określa ją kwota 737 989,99 zł wskazana w tym wyroku, odpowiadająca części
ceny sprzedanego przez powódkę urządzenia, niezapłaconej powódce przez
pierwotnego nabywcę. Te ustalenia wyroku karnego przesądzają jedynie o statusie
powódki jako osoby poszkodowanej w następstwie popełnienia przestępstwa
przywłaszczenia mienia przez pozwanego, ale nie dowodzą ustalenia wysokości
poniesionej przez nią szkody wyrządzonej tym przestępstwem, która powinna być
ustalona przez Sąd w sprawie cywilnej zgodnie z zasadami odpowiedzialności
deliktowej przewidzianej w art. 415 k.c. Tymczasem, jak wskazał Sąd Najwyższy,
w tej kwestii zaskarżony wyrok pozbawiony jest niezbędnych ustaleń, co oznacza,
że wydany został co najmniej przedwcześnie.
Rozpoznając sprawę ponownie Sąd Apelacyjny wyrokiem z dnia 10
października 2013 r. uchylił wyrok Sądu Okręgowego i przekazał sprawę temu
Sądowi do ponownego rozpoznania oraz rozstrzygnięcia o kosztach postępowania
apelacyjnego i kasacyjnego,
Stwierdził, że jest związany wykładnią art. 11 k.p.c. dokonaną przez Sąd
Najwyższy (art. 39820
k.p.c.) i podzielił apelacyjny zarzut naruszenia tego przepisu.
Uznał, że brak jakichkolwiek ustaleń co do wysokości szkody stanowi
nierozpoznanie istoty sprawy powodujące konieczność uchylenia zaskarżonego
wyroku na podstawie art. 386 § 4 k.p.c. i przekazania sprawy Sądowi pierwszej
instancji do ponownego rozpoznania. Podnoszona przez pozwanego kwestia czy
4
i jakie dowody zgłosiła powódka celem wykazania wysokości szkody, nie była
przedmiotem ustaleń i oceny Sądu pierwszej instancji, przy uwzględnieniu także
tego, że pozew wniesiony był w postępowaniu nakazowym toczącym się
w określonej procedurze. Brak jakichkolwiek ustaleń Sądu pierwszej instancji co do
wysokości szkody powoduje niemożność ich weryfikacji w postępowaniu
apelacyjnym, a ewentualne rozpoznanie sprawy przez Sąd odwoławczy co do istoty,
pozbawiłoby stronę dwuinstancyjności przewidzianej w art. 176 ust.1 Konstytucji
RP.
W zażaleniu na powyższy wyrok pozwany zarzucił naruszenie art. 386 § 4
k.p.c. przez niewłaściwe zastosowanie i uchylenie wyroku Sądu pierwszej instancji
z powodu nierozpoznania istoty sprawy, mimo że istota sprawy została rozpoznana
w oparciu o materiał dowodowy, którego zakres wyznaczyła strona powodowa, oraz
przez błędną wykładnię polegającą na utożsamieniu nierozpoznania istoty sprawy
z błędnymi ustaleniami co do wysokości szkody, art. 386 § 1 k.p.c. przez błędną
wykładnię w wyniku uznania, że rozpoznanie sprawy co do istoty przez Sąd drugiej
instancji pozbawiłoby stronę dwuinstancyjności, art. 386 § 1-4 k.p.c. przez błędną
wykładnię i przyjęcie, że sądowi drugiej instancji przysługuje wybór między
orzeczeniem reformatoryjnym i kasatoryjnym oraz uznanie, że w rozpoznawanej
sprawie nie powinno być wydane orzeczenie reformatoryjne, art. 382 k.p.c. przez
jego niezastosowanie i zaniechanie rozpoznania sprawy w oparciu o istniejący
materiał dowodowy, art. 233 w zw. z art. 382 k.p.c. przez jego niezastosowanie
i błędne przyjęcie, że ustalona przez Sąd pierwszej instancji wysokość szkody
w oparciu o wyrok karny nie jest ustaleniem szkody, art. 382 i art. 327 § 2 w zw.
z art. 391 § 1 zd. 1 k.p.c. przez ich niezastosowanie i przyjęcie że Sąd pierwszej
instancji nie poczynił żadnych ustaleń co do wysokości szkody, mimo że takie
ustalenia poczynił i tylko błędnie oparł je na art. 11 § 1 k.p.c. oraz naruszenie art.
176 ust.1 Konstytucji RP przez błędną wykładnię polegającą na uznaniu, iż
reformatoryjne orzeczenie sądu drugiej instancji pozbawia stronę prawa do
dwuinstancyjności.
W oparciu o powyższe zarzuty wnosił o uchylenie zaskarżonego wyroku
i przekazanie sprawy Sądowi Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania oraz
5
zasądzenie od powódki na rzecz pozwanego zwrotu kosztów postępowania
zażaleniowego.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zgodnie z jednolitym stanowiskiem Sądu Najwyższego, wprowadzona
z dniem 3 maja 2012 r. w art. 3941
§ 11
k.p.c. instytucja zażalenia do Sądu
Najwyższego na orzeczenie kasatoryjne sądu drugiej instancji nie jest kolejnym
środkiem odwoławczym służącym merytorycznej kontroli tego orzeczenia,
w szczególności nie jest w żadnym zakresie środkiem zbliżonym do skargi
kasacyjnej, lecz służyć ma jedynie skontrolowaniu, czy zaskarżone orzeczenie
kasatoryjne, które w obowiązującym systemie apelacji pełnej, powinno być
wyjątkiem od zasady merytorycznego rozstrzygnięcia sprawy przez sąd drugiej
instancji, zostało wydane prawidłowo i oparte na jednej z wymienionych w art. 386
§ 2 i § 4 k.p.c. podstaw kasatoryjnych. Podstawami tymi są: nieważność
postępowania przed sądem pierwszej instancji, nierozpoznanie przez ten sąd istoty
sprawy oraz sytuacja, gdy wydanie wyroku przez sąd drugiej instancji wymagałoby
przeprowadzenia postępowania dowodowego w całości. Przewidziane w art. 3941
§ 11
k.p.c. zażalenie skierowane jest przeciwko uchyleniu przez sąd drugiej
instancji zaskarżonego orzeczenia i przekazaniu sprawy do ponownego
rozpoznania, a więc ocenie Sądu Najwyższego poddany jest jedynie ewentualny
błąd sądu drugiej instancji co do zakwalifikowania występującej w sprawie sytuacji,
jako odpowiadającej powołanej podstawie kasatoryjnej. Jeżeli tą podstawą było
nierozpoznanie istoty sprawy, przedmiotem badania Sądu Najwyższego jest tylko to,
czy rzeczywiście doszło przed sądem pierwszej instancji do nierozpoznania istoty
sprawy. Przedmiotem badania jest zatem tylko istnienie formalnych, procesowych
podstaw wydania przez sąd drugiej instancji wyroku kasatoryjnego. Tak określony
zakres kontroli nie obejmuje oceny zasadności roszczenia ani merytorycznej oceny
stanowiska prawnego stron, jak również badania prawidłowości zastosowania przez
sąd drugiej instancji przepisów prawa procesowego, które nie odnoszą się ściśle do
wskazanych w art. 386 § 2 i § 4 k.p.c. podstaw uzasadniających uchylenie wyroku
sądu pierwszej instancji (porównaj między innymi postanowienia Sądu
Najwyższego z dnia 7 listopada 2012 r. IV CZ 147/12, OSNC 2013/3/41, z dnia
6
16 maja 2013 r. IV CZ 31/13, z dnia 21 czerwca 2013 r. I CZ 48/13 i z dnia
29 sierpnia 2013 r. I CZ 76/13, nie publ.).
Jeżeli zatem podstawą uchylenia wyroku było nierozpoznanie przez sąd
pierwszej instancji istoty sprawy, przedmiotem oceny Sądu Najwyższego jest tylko
prawidłowość zastosowania art. 368 § 4 k.p.c., a więc trafność zakwalifikowania
przez sąd drugiej instancji stanu sprawy jako nierozpoznania jej istoty. Z tych
przyczyn nie mogą odnieść skutku, jako niepodlegające ocenie Sądu Najwyższego
w ramach rozpoznawanego zażalenia, zawarte w nim zarzuty naruszenia art. 382
k.p.c., art. 233 k.p.c. (pomijając niewskazanie przez skarżącego, który z dwóch
paragrafów tego przepisu został naruszony) w zw. z art. 382 k.p.c., art. § 2 w zw.
z art. 391 § 1 zd.1 k.p.c. i art. 176 ust. 1 Konstytucji RP.
W orzecznictwie Sądu Najwyższego jednolicie przyjmuje się, że
nierozpoznanie istoty sprawy w rozumieniu art. 386 § 4 k.p.c. zachodzi wówczas,
gdy rozstrzygnięcie sądu pierwszej instancji nie odnosi się do tego, co było
przedmiotem sprawy, gdy zaniechał on zbadania materialnej podstawy żądania
albo merytorycznych zarzutów strony, bezpodstawnie przyjmując że zachodzą
przesłanki procesowe lub materialnoprawne unicestwiające roszczenie, a sąd
drugiej instancji nie podzielił tej oceny (porównaj między innymi orzeczenia z dnia
23 września 1998 r., II CKN 897/97, OSNC 1999/1/22, z dnia 3 lutego 1999 r.
III CKN 151/98, nie publ., z dnia 12 lutego 2002 r., I CKN 486/00, OSP 2003/3/36,
z dnia 12 listopada 2007 r., I PK 140/07, OSNP 2009/1-2/2 i z dnia21 czerwca
2013 r., I CZ 48/13, nie publ.). Ogólnie rzecz ujmując, do nierozpoznani istoty
sprawy dochodzi wówczas, gdy sąd pierwszej instancji uznał, iż należące do istoty
sprawy okoliczności muszą- z przyczyn procesowych lub materialnoprawnych -
pozostać poza jego ustaleniami i oceną.
Do nierozpoznania istoty sprawy może zatem dojść także wówczas, gdy sąd
pierwszej instancji uznając, że w odniesieniu do istotnych okoliczności sprawy jest
związany prejudycjalnym wyrokiem innego sądu, nie poczynił żadnych ustaleń
w tym przedmiocie, gdy tymczasem okazało się, że wyrok innego sądu nie jest
w tym zakresie wiążący.
Przenosząc powyższe rozważania na grunt rozpoznawanej sprawy, w której
powódka dochodziła odszkodowania na podstawie art. 415 k.c., trzeba stwierdzić,
7
że istotą sprawy było ustalenie przesłanek odpowiedzialności pozwanego
określonych w tym przepisie, a więc istnienia czynu niedozwolonego, z którym
powódka wiązała szkodę, winy pozwanego, szkody i jej wysokości oraz normalnego
związku przyczynowego między zawinionym czynem pozwanego a szkodą.
Z uwagi na to, że czynem tym było przestępstwo przywłaszczenia mienia, za które
pozwany został skazany prawomocnym wyrokiem sądu karnego, wiążącym sąd
w sprawie cywilnej w zakresie określonym w art. 11 k.p.c., istotą sprawy było także
ustalenie i ocena zakresu związania sądu prejudycjalnym wyrokiem skazującym
sądu karnego. Od tego bowiem zależało określenie zakresu kognicji sądu
w rozpoznawanej sprawie oraz okoliczności istotnych dla jej rozstrzygnięcia, które
sąd powinien ustalić. Bezsporne było, że poza zakresem kognicji sądu pozostawał
fakt popełnienia przez pozwanego przestępstwa przywłaszczenia mienia powódki
oraz wyrządzenia jej tym czynem szkody, bowiem w tym zakresie sąd na podstawie
art. 11 k.p.c. był niewątpliwie związany ustaleniami prawomocnego wyroku karnego
skazującego pozwanego za to przestępstwo. Związany był zatem ustaleniem czynu
niedozwolonego, winy pozwanego oraz istnienia normalnego związku
przyczynowego między tym czynem a szkodą powódki. W tym zakresie nie mógł
więc czynić żadnych własnych ustaleń faktycznych ani ocen prawnych.
Te okoliczności nie były zatem przedmiotem rozpoznawanej sprawy cywilnej, jako
przesądzone wiążącym wyrokiem skazującym sądu karnego.
W tej sytuacji pozostało do rozważenia, jako sporne między stronami,
zagadnienie wysokości szkody (pomijając inne zarzuty pozwanego jako nie mające
znaczenia dla rozstrzygnięcia zażalenia). Stało się ono zatem jedynym zagadnienie
należącym do istoty sprawy, które powinno być ustalone i rozważone przez sąd
w rozpoznawanej sprawie. Skoro Sąd pierwszej instancji z naruszeniem art. 11
k.p.c. - jak wiążąco stwierdził Sąd Najwyższy (art. 39820
k.p.c.) – nie ustalił
wysokości szkody pozostającej w adekwatnym związku przyczynowym
z przestępstwem przywłaszczenia mienia popełnionym przez pozwanego, uznając
bezpodstawnie, że jest związany ustaleniami wyroku sądu karnego w tym
przedmiocie, to doszło do nierozpoznania istoty sprawy, w rozumieniu art. 386 § 4
k.p.c., uzasadniającego wydanie przez Sąd drugiej instancji orzeczenia
kasatoryjnego.
8
Biorąc to pod uwagę Sąd Najwyższy oddalił zażalenie jako nieuzasadnione
(art. 39814
w zw. z art. 3941
§ 11
i § 3 k.p.c.). O kosztach postępowania
zażaleniowego rozstrzygnie Sąd w orzeczeniu kończącym postępowanie w sprawie.