Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III KZ 86/14
POSTANOWIENIE
Dnia 14 listopada 2014 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Krzysztof Cesarz
w sprawie T. B.
ukaranego z art. 107 k.w. i art. 65 § 2 k.w.
po rozpoznaniu w Izbie Karnej na posiedzeniu
w dniu 14 listopada 2014 r.,
kwestii dopuszczalności zażalenia ukaranego
na zarządzenie przewodniczącego II Wydziału Karnego Sądu Apelacyjnego
z dnia 27 sierpnia 2014 r.,
o odmowie wyznaczenia adwokata z urzędu w celu sporządzenia i podpisania
wniosku o wznowienie postępowania zakończonego prawomocnym wyrokiem Sądu
Okręgowego w S. z dnia 27 sierpnia 2013 r.,
utrzymującym w mocy wyrok Sądu Rejonowego w G.
z dnia 16 maja 2013 r.,
na podstawie art. 430 § 1 k.p.k. w zw. z art. 545 § 1 k.p.k. i art. 113 k.p.w.
p o s t a n o w i ł
pozostawić zażalenie bez rozpoznania.
UZASADNIENIE
W zarządzeniu przewodniczącego II Wydziału Karnego Sądu Apelacyjnego z
dnia 7 października 2014 r. jako podstawę nadania biegu zażaleniu, to jest
przyjęcia i przekazania go do rozpoznania Sądowi Najwyższemu, wskazano art. art.
459 § 1 – 3 k.p.k., 460 k.p.k., 463 § 1 k.p.k. oraz 466 § 1 k.p.k. Przeoczono więc, że
w sprawach o wykroczenia przepisy Kodeksu postępowania karnego stosuje się
jedynie, gdy Kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia tak stanowi (art. 1 §
2
2 k.p.w.). Zasadą jest, iż postępowanie w sprawach o wykroczenia toczy się według
przepisów tego ostatniego Kodeksu (art. 1 § 1 k.p.w.). Stanowi on m.in., że
zażalenie przysługuje tylko w wypadkach wskazanych w ustawie, czyli normującej
postępowanie o wykroczenia (art. 103 § 3 zd. pierwsze k.p.w.). Dlatego art. 109 § 2
k.p.w. nie upoważnia do stosowania art. 459 k.p.k. i 460 k.p.k. Co więcej, rozdział
19 k.p.w., zatytułowany „Wznowienie postępowania”, samodzielnie określa, które
przepisy Kodeksu postępowania karnego mają odpowiednie zastosowanie w
sprawach wznowieniowych o wykroczenia. Regulacja zawarta w art. 113 k.p.w.
wyłącza zatem możliwość stosowania przepisów wymienionych w art. 109 § 2
k.p.w., w tym art. 463 § 1 k.p.k. i 466 § 1 k.p.k. Świadczy o tym między innymi
rezultat podwójnego odesłania z art. 113 § 1 k.p.w. Przepis ten odwołuje się do np.
art. 545 k.p.k., który stanowi, że w postępowaniu o wznowienie stosuje się
odpowiednio m.in. art. 429 k.p.k. Zaś przepis ten jest także wymieniony w art. 109 §
2 k.p.w. Nie wchodzi więc w rachubę jednoczesne stosowanie art. 109 § 2 k.p.w. i
art. 113 § 1 k.p.w.
W rozdziale 4 działu I pt. „Zasady ogólne” Kodeksu postępowania w
sprawach o wykroczenia, a zatem odnoszących się również do postępowania
wznowieniowego, samodzielnie i częściowo inaczej określono przesłanki
wyznaczenia obwinionemu obrońcy z urzędu (art. 22 k.p.w.) oraz w autonomicznym
przepisie wskazano podmiot uprawniony do tego wyznaczenia (prezesa sądu – art.
23 k.p.w.). W rozdziale tym nie przewidziano możliwości zaskarżenia negatywnej
decyzji prezesa. Prawidłowe było zatem pouczenie wnioskodawcy zawarte w
zaskarżonym zarządzeniu, że na odmowę wyznaczenia obrońcy z urzędu nie
przysługuje zażalenie. W konsekwencji, przewodniczący II Wydziału Karnego Sądu
Apelacyjnego powinien odmówić jego przyjęcia jako niedopuszczalnego, zamiast
nadawać mu bieg. Stało się tak albo z powodu wadliwej interpretacji wskazanych
wyżej przepisów obu wymienionych Kodeksów albo nieprawidłowego odczytania
wyroku Trybunału Konstytucyjnego (TK) z dnia 8 października 2013 r., K 30/11
(OTK-A 2013, z. 7, poz. 98, opublikowanego w Dz. U. 2013, poz. 1262). W sprawie
tej Rzecznik Praw Obywatelskich (RPO) zwrócił się do TK z wnioskiem o zbadanie
zgodności z Konstytucją RP art. 81 § 1 k.p.k. i 78 § 2 k.p.k. Zakwestionowana
została więc konstytucyjność przepisów zawartych w innym akcie prawnym oraz nie
3
mających zastosowania w postępowaniu wznowieniowym w sprawach o
wykroczenia. Już ten fakt wykluczał możliwość zastosowania wyroku Trybunału
Konstytucyjnego w niniejszej sprawie, czyli uznania, że otworzył on wnioskodawcy
drogę do zaskarżenia przedmiotowego zarządzenia. Nadto, w polu uwagi należy
mieć rodzaj zapadłego wyroku. Trybunał Konstytucyjny w pkt 1 stwierdził, że art. 81
§ 1 k.p.k. „w zakresie, w jakim nie przewiduje sądowej kontroli zarządzenia prezesa
sądu o odmowie wyznaczenia obrońcy z urzędu dla oskarżonego, który złożył
wniosek w trybie art. 78 § 1 ustawy – Kodeks postępowania karnego, jest
niezgodny z art. 42 ust. 2 w zw. z art. 45 ust. 1 i z art. 78 Konstytucji
Rzeczypospolitej Polskiego”. Nie jest to więc wyrok negatywny w tym, nie jest to
negatywny wyrok zakresowy. Nie rozstrzygnął bowiem o niekonstytucyjności treści
normatywnej wyrażonej w przepisie, ale o niekonstytucyjności pominięcia treści
normatywnej. Tego rodzaju wyroki zakresowe nie wywołują skutków określonych w
art. 190 ust. 1 i 4 Konstytucji RP (zob. uzasadnienie postanowień Sądu
Najwyższego: z dnia 27 października 2005 r., I KZP 37/05 - OSNKW 2005, z. 11,
poz. 109; z dnia 29 kwietnia 2010 r., IV CO 37/09 - OSNC 2010, z. 12, poz. 166;
uzasadnienie wyroku SN z dnia 8 lipca 2010 r., II CSK 3/10 - OSNC 2011, z. 2, poz.
19). W piśmiennictwie podnosi się, że wyroki Trybunału Konstytucyjnego o
pominięciu prawodawczym sygnalizują ustawodawcy konieczność zmiany
przepisów przez ich uzupełnienie o część pominiętą, co wynika niekiedy wprost z
uzasadnień tych wyroków (zob. M. Florczak - Wątor: Orzeczenia Trybunału
Konstytucyjnego i ich skutki prawne, Poznań 2006 r., s.152 -157; K.Gonera,
E.Łętowska: Wieloaspektowość następstw stwierdzania niekonstytucyjności, PiP
2008, z. 5, s. 24; A.Kustra: Wyroki zakresowe Trybunału Konstytucyjnego, Przegląd
Sejmowy, rok XIX – 4 (105) 2011, s. 60; ta autorka: Wznowienie postępowania w
następstwie stwierdzenia niekonstytucyjności pominięcia prawodawczego, s.211;
K.Osajda: Koncepcja orzeczenia zakresowego a wątpliwości na tle skutków
orzeczeń TK, s. 303 [w:] Skutki wyroków Trybunału Konstytucyjnego w sferze
stosowania prawa, Studia i Materiały Trybunału Konstytucyjnego, t. XLVIII,
Warszawa 2013). Wydaje się, że Trybunał Konstytucyjny w powołanym wyroku z
dnia 8 października 2013 r., K 30/11, nadał mu powyższe sygnalizacyjne
znaczenie, stwierdzając w uzasadnieniu: „Przesądzając o konieczności stworzenia
4
mechanizmu zaskarżalności rozstrzygnięć podejmowanych na podstawie art. 81 §
1 w zw. z art. 78 § 1 k.p.k. Trybunał Konstytucyjny nie wypowiedział się w tym
miejscu o tym, jaki model ich weryfikacji należy stosować”. Brak nowelizacji art. 81
k.p.k. w kierunku postulowanym przez TK, przez stworzenie prawa do zaskarżenia
zarządzeń odmawiających wyznaczenia obrońcy, zostanie usunięty najpóźniej z
dniem 1 lipca 2015 r., kiedy to wejdzie w życie m.in. art. 80a k.p.k. zobowiązujący
do uwzględnienia wniosku oskarżonego o wyznaczenie obrońcy z urzędu, gdy nie
ma ustanowionego obrońcy. Wreszcie, rozważając, czy oskarżony w postępowaniu
wznowieniowym może być pozbawiony prawa do obrony w znaczeniu formalnym
przez niemożność zaskarżenia wspomnianego zarządzenia należy mieć na
uwadze, że:
 TK oceniał zgodność art. 81 § 1 k.p.k. przez pryzmat art. 42 ust. 1 Konstytucji
(wzorzec konstytucyjny), który stanowi, że „każdy przeciwko komu
prowadzone jest postępowanie karne, ma prawo do obrony we wszystkich
stadiach postępowania”. Przy wniosku o wznowienie postępowania na
korzyść, postępowanie to nie toczy się przeciwko wnioskodawcy ani nie może
dojść do „odwrócenia” kierunku wniosku,
 wniosek o wznowienie postępowania może być ponawiany (jeśli nie wskazuje
tych samych podstaw),
 istnieje możliwość pośredniego zaskarżenia zarządzenia o odmowie
wyznaczenia adwokata z urzędu w zażaleniu na zarządzenie o odmowie
przyjęcia osobistego wniosku skazanego (ukaranego) - zob. postanowienie
SN z dnia 17 stycznia 2008 r., V KZ 82/07 – OSNKW 2008, z. 2, poz. 20,
 wartością konstytucyjną jest także sprawne i szybkie rozpoznanie sprawy, w
tym o wznowienie postępowania (art. 45 § 1 nakłada obowiązek rozpoznania
sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki),
 wniosek o wznowienie postępowania jest nadzwyczajnym środkiem
zaskarżenia, w stosunku do orzeczenia prawomocnego, a więc świadczącego
o prawidłowości skazania i ukarania, a nie kolejnym środkiem odwoławczym,
wywodzonym na rzecz osoby korzystającej z domniemania niewinności.
Z przytoczonych względów orzeczono jak na wstępie.
5