Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III PK 116/14
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 18 marca 2015 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Józef Iwulski (przewodniczący)
SSN Bogusław Cudowski (sprawozdawca)
SSN Maciej Pacuda
w sprawie z powództwa M. B.
przeciwko Hotelowi S. Spółce Akcyjnej w D.
o ustalenie i zapłatę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 18 marca 2015 r.,
skargi kasacyjnej powoda od wyroku Sądu Okręgowego w K.
z dnia 12 grudnia 2013 r.,
oddala skargę kasacyjna i zasądza od strony powodowej na
rzecz strony pozwanej 1 470 zł (jeden tysiąc czterysta
siedemdziesiąt) tytułem zwrotu kosztów postępowania
kasacyjnego.
UZASADNIENIE
Wyrokiem z dnia 12 lipca 2013 r. Sąd Rejonowy w K.: 1) ustalił, że M. B. był
zatrudniony w Hotelu S. S.A. w D. w oparciu o stosunek pracy w okresie od
2
26.03.2012 r. do 20.12.2012 r., 2) zasądził od pozwanego na rzecz powoda kwotę
1.500,00 zł tytułem wynagrodzenia za pracę w okresie od 1.04.2012 r. do
3.04.2012 r., 3) zasądził od pozwanego na rzecz powoda kwotę 5.600,00 zł tytułem
wynagrodzenia za czas niezdolności do pracy powoda wskutek choroby trwającej
łącznie do 14 dni, 4) oddalił powództwo o zapłatę wynagrodzenia chorobowego co
do kwoty 5.790,28 zł, 5) oddalił powództwo o zapłatę odszkodowania w kwocie
18.983,80 zł jako przedwczesne, 6) zasądził od pozwanego na rzecz powoda kwotę
624,40 zł tytułem kosztów postępowania, 7) nakazał ściągnąć od pozwanego na
rzecz Skarbu Państwa kwotę 829,00 zł, a od powoda kwotę 765,00 zł tytułem
uzupełnienia opłaty od pozwu; 8) wyrokowi w pkt. 2 i 3 nadał rygor natychmiastowej
wykonalności.
Sąd I instancji ustalił, że w dniu 19.12.2011 r. powód został powołany na
stanowisko prokurenta pozwanej spółki, w związku z czym została z nim zawarta
umowa zlecenia. Za wykonywanie czynności prokurenta powód miał otrzymywać
wynagrodzenie w kwocie 14 000,00 zł brutto. W związku ze świadczeniem usług na
podstawie umowy zlecenia, powód został zgłoszony do ubezpieczenia społecznego
(bez ubezpieczenia chorobowego umożliwiającego korzystanie ze zwolnienia
lekarskiego) w okresie od 19.12.2011 r. do 31.01.2012 r. Następnie od dnia
1.02.2012 r. został objęty dobrowolnym ubezpieczeniem chorobowym na swój
wniosek i zgłoszony do ZUS z kodem właściwym dla zleceniobiorców. W dniu
26.03.2012 r. uchwałą Rady Nadzorczej Nr 6/2012 powód został powołany na
stanowisko prezesa zarządu pozwanej spółki. Uchwała weszła w życie z dniem
podjęcia. Uchwałą nr 13/2012 r. z dnia 26.03.2012 r. Rada Nadzorcza określiła
podstawowe warunki umowy o pracę powoda jako prezesa zarządu. Strony miała
łączyć umowa o pracę na czas nieokreślony, okres wypowiedzenia miał wynosić
trzy miesiące, a wynagrodzenie miesięczne – 15.000 zł brutto. Uchwała
wskazywała, że w okresie zatrudnienia prezesowi zarządu będzie przysługiwać
prawo do zwrotu udokumentowanych wydatków poniesionych w związku z
wykonywaniem pracy, prawo do korzystania z telefonu komórkowego i komputera
przenośnego na zasadach określonych w wewnętrznych przepisach spółki. W
okresie od 26.03.2012 r. do 3.04.2012 r. powód świadczył pracę na stanowisku
prezesa zarządu. Dokonał zatwierdzenia sprawozdania finansowego Hotelu S. S.A.
3
za 2011 rok, brał udział w posiedzeniu Rady Nadzorczej pozwanej, wypowiedział
umowę zlecenia audytorowi finansowemu, zatwierdził i podpisał listy płac za
marzec 2011 r., przyjmował korespondencję od akcjonariuszy pozwanej, dokonał
wypłaty dywidendy z zysku za 2011 r. na rzecz akcjonariuszy, brał udział w
spotkaniach z pełnomocnikiem nowego właściciela i przekazywał mu informacje
dotyczące funkcjonowania hotelu, sprawował bieżący nadzór nad działalnością
hotelu oraz reprezentował pozwaną przed CBA. W dniu 27.03.2012 r. doszło do
sprzedaży pozwanej spółki, natomiast w dniu 3.04.2012 r. nadzwyczajne walne
zgromadzenie akcjonariuszy odwołało dotychczasowych członków rady nadzorczej
oraz powoda z funkcji prezesa zarządu. Od dnia 4.04.2012 r. do 30.09.2012 r.
powód przebywał na zwolnieniu lekarskim. Powód nie otrzymał wynagrodzenia za
okres od 1 marca 2012 r. oraz wynagrodzenia chorobowego za pierwsze 14 dni
niezdolności do pracy spowodowane chorobą. Sąd Rejonowy ustalił, że powód znał
treść uchwały Rady Nadzorczej z dnia 26.03.2012 r. i po jej podjęciu natychmiast
przystąpił do wykonywania powierzonego mu stanowiska, będąc przekonany, że
pozostaje w zatrudnieniu w oparciu o stosunek pracy.
W tak ustalonym stanie faktycznym Sad Rejonowy uznał, że pomimo iż nie
doszło do podpisania umowy o pracę, stanowisko Rady Nadzorczej pozwanej
spółki w sprawie zawarcia z powodem umowy o pracę było jednoznaczne i nie
pozostawiało żadnych wątpliwości. Pozwana jednocześnie nie kwestionowała, że
Rada Nadzorcza w sposób ważny podjęła uchwałę w sprawie ustalenia warunków
zatrudnienia i wynagrodzenia powoda na stanowisku prezesa zarządu. Sąd
stwierdził ponadto, że sam fakt podjęcia uchwały przez Radę Nadzorczą w sprawie
ustalenia warunków zatrudnienia prezesa zarządu i ich przyjęcie przez powoda były
wystarczające dla uznania, iż strony nawiązały w ten sposób stosunek pracy.
Jednocześnie podkreślił, że w kwestii nawiązania stosunku pracy
bezprzedmiotowym było eksponowanie faktu dotyczącego długości trwania
stosunku pracy, w tym okoliczności, że powód był prezesem pozwanej spółki tylko
przez kilka dni. Odnośnie daty rozwiązania stosunku pracy, Sąd Rejonowy uznał,
że odwołanie powoda z funkcji prezesa zarządu nie doprowadziło do rozwiązania
stosunku pracy. Rozwiązanie stosunku pracy nastąpiło, zdaniem Sądu, dopiero z
chwilą podjęcia przez powoda nowego zatrudnienia, to jest w dniu 21.12.2012 r.
4
Konsekwencją ustalenia, że strony łączył stosunek pracy było zasądzenie na rzecz
powoda wynagrodzenia za pracę oraz wynagrodzenia chorobowego za pierwsze 14
dni niezdolności od pracy.
Apelację od wyroku Sądu Rejonowego wniosła pozwana zarzucając
naruszenie przepisów prawa materialnego, tj. art. 22 § 1 k.p., art. 379 § 1 k.s.h. w
zw. z art. 22 § 1 k.p., art. 25 § 1 k.p., art. 29 § 2 k.p., art. 60 k.c. w zw. z art. 300
k.p., art. 5 k.c. oraz naruszenie przepisów postępowania, tj. art. 230 k.p.c. oraz
art. 233 § 1 k.p.c.
Sąd Okręgowy w K. wyrokiem z dnia 12 grudnia 2013 r. uwzględnił apelację
pozwanej. Zdaniem Sądu Okręgowego Sąd I instancji dokonał oceny ustalonego
stanu faktycznego z naruszeniem art. 233 k.p.c., a zaskarżone rozstrzygnięcie nie
przystawało do normy określonej w art. 22 § 1 k.p. w zakresie ustalenia, że wolą
stron było zawarcie stosunku pracy na warunkach określonych w uchwale Rady
Nadzorczej Nr 13/2012 z 26.03.2012 r. Sąd II instancji zwrócił uwagę na
okoliczności towarzyszące powołaniu powoda na członka zarządu, a mianowicie,
że decyzja ta nastąpiła w związku z wygaśnięciem mandatu dotychczasowego
prezesa zarządu oraz informacją sądu rejestrowego z 22.03.2012 r., iż brak
wniosku o wpis nowego członka zarządu w terminie 14 dni spowoduje ustanowienie
dla spółki kuratora. Dodatkowo koniecznym było podjęcie przez zarząd czynności w
związku z finalizowaniem sprzedaży pozwanej spółki nowemu kontrahentowi.
Ponadto, powód jak i członkowie Rady Nadzorczej już od lutego 2012 r. mieli
wiedzę, że dojdzie do sfinalizowania sprzedaży spółki, do czego ostatecznie doszło
29.03.2012 r. Sąd podkreślił, że ocena czy z członkiem zarządu spółki handlowej
została zawarta umowa o pracę przez dopuszczenie do jej wykonywania zależy od
okoliczności konkretnej sprawy w zakresie celów, do jakich zmierzały strony, tj. czy
zawarcie umowy o pracę nie stanowiło obejścia prawa, oraz zachowania
elementów konstrukcyjnych stosunku pracy, w tym cechy podporzadkowania w
procesie świadczenia pracy. Stwierdził, że nieuzasadnione i dowolne jest
wywiedzenie stosunku pracy m.in. z tego, że spółka musiała być w jakiś sposób
zarządzana i mieć odpowiednie „władze”. Nie podzielił przy tym oceny Sądu I
instancji, że sam fakt podjęcia uchwały przez Radę Nadzorczą w sprawie ustalenia
warunków zatrudnienia prezesa zarządu był wystarczający do uznania, że strony
5
łączył stosunek pracy. W ocenie Sądu Okręgowego uchwała rady nadzorczej nie
zastępuje oświadczenia dotyczącego zawarcia stosunku zobowiązaniowego.
Decydujące znaczenie w tym zakresie ma cel umowy wynikający z woli stron oraz
zachowanie elementów konstrukcji stosunku pracy wymienionych w art. 22 § 1 k.p.
W ocenie Sądu Okręgowego w tej sprawie powołanie powoda na członka zarządu
wynikało tylko z potrzeby podjęcia konkretnych działań, które nie przystawały do
celów umowy o pracę i zasadniczych obowiązków pracowniczych. Strony nie
zamierzały realizować uchwały Rady Nadzorczej Nr 13/2012, uchwała ta miała
charakter intencyjny oraz służyła zabezpieczeniu ewentualnych interesów powoda.
W ocenie Sądu taka praktyka stanowiła obejście przepisów prawa i nie zasługiwała
na ochronę (art. 8 k.p.). Sąd wskazał ponadto, że członkowie Rady Nadzorczej i
powód de facto nie ustalili treści umownego stosunku pracy, gdyż warunki które
zostały określone w uchwale Rady Nadzorczej z dnia 26.03.2012 r. nie miały być
realizowane. Powołując się na orzecznictwo Sądu Najwyższego podkreślił również,
że stosunek pracy ze swojej istoty zakłada trwałą więź między kontrahentami w
warunkach określonych w art. 22 § 1 k.p., a istota ciągłości świadczenia pracy w
ramach stosunku pracy tkwi w tym, że zobowiązanie pracownika nie polega na
jednorazowym wykonywaniu pewnych czynności, lecz wiąże się z wykonywaniem
określonych czynności w powtarzających się odstępach czasu, w okresie istnienia
trwałej więzi łączącej pracownika z pracodawcą.
Skargę kasacyjną od powyższego wyroku złożył pełnomocnik powoda.
Zarzucono naruszenie przepisów prawa materialnego, tj.:
art. 22 § 1 k.p. w zw. z art. 11 k.p. w zw. z art. 60 k.c. w zw. z art. 300 k.p.
poprzez uznanie, że pomiędzy stronami nie doszło do nawiązania stosunku pracy
per facta concludentia, pomimo, że strony wyraziły wolę związania się stosunkiem
pracy, a nadto przystąpiły do jego realizacji poprzez świadczenie pracy przez
powoda i odbiór tej pracy przez pozwaną spółkę - na warunkach określonych
uchwałą nr 13/2012 z dnia 26.03.2012 r.;
art. 22 § 1 k.p. poprzez przyjęcie, że nie było możliwe zawarcie stosunku
pracy z powodu braku elementu trwałości tego stosunku, podczas gdy trwała więź
między stronami stosunku pracy - jako konstytutywny element tego stosunku -
6
sprowadza się do ciągłości świadczenia pracy, a nie do faktycznego czasu trwania
stosunku pracy;
art. 83 k.c. w zw. z art. 300 k.p. polegające na nieuzasadnionym przyjęciu,
że w świetle zgromadzonego materiału dowodowego oraz poczynionych ustaleń
faktycznych strony nie zamierzały realizować uchwały Rady Nadzorczej nr 13/2012.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna okazała się nie mieć uzasadnionych podstaw.
Strona skarżąca, poprzez podniesione zarzuty naruszenia prawa
materialnego, starała się wykazać, że pomiędzy stronami sporu doszło do
nawiązania umowy o pracę per facta concludentia.
W pierwszym rzędzie należy stwierdzić, że zgodnie z art. 379 § 1 k.s.h. w
umowach pomiędzy spółką a członkiem zarządu spółkę reprezentuje rada
nadzorcza albo pełnomocnik powołany uchwałą walnego zgromadzenia.
Z jednoznacznych ustaleń faktycznych wynika, że rada nadzorcza
pozwanego pracodawcy podjęła uchwałę przewidującą zatrudnienie powoda na
podstawie umowy o pracę na czas nieokreślony z wynagrodzeniem 15.000 zł
miesięcznie. Z ustaleń tych wynika także jasno, że uchwała ta nie została
zrealizowana. Nie została bowiem podpisana umowa o pracę ani przez radę
nadzorczą, ani nie został wyznaczony pełnomocnik do jej podpisania. Ustalenia te
nie były kwestionowane przez strony.
W związku z powyższym do rozważenia pozostawała jedynie jedna
możliwość ewentualnego nawiązania umownego stosunku pracy – w sposób
dorozumiany poprzez dopuszczenie powoda do świadczenia pracy.
Problem możliwości nawiązania umowy o pracę w sposób konkludentny
przez członka zarządu spółki kapitałowej jest niewątpliwie kontrowersyjny. Wynika
to przede wszystkim z tego, że wykonywanie czynności członka zarządu nie musi
łączyć się automatycznie z koniecznością zawierania umowy o pracę, jak i zresztą
jakiejkolwiek innej umowy. W orzecznictwie Sądu Najwyższego problem powyższy
był już wielokrotnie rozstrzygany, co doprowadziło do wykształcenia jednolitej linii
orzeczniczej. Tak więc zdaniem Sądu Najwyższego możliwe jest dorozumiane
7
zawarcie umowy o pracę, poprzez dopuszczenie do wykonywania pracy, także
przez członka zarządu spółki kapitałowej (zob. np. wyrok Sądu Najwyższego z dnia
13 listopada 2013 r., I PK 94/13, LEX nr 1448692 oraz powołane tam wcześniejsze
orzeczenia Sądu Najwyższego).
Akceptując powyższy pogląd należy jednak mieć na uwadze to, że
rozstrzygnięcie w kwestii dorozumianego zawarcia umowy zawsze zależy od
okoliczności każdej sprawy. Należy również w związku z powyższym mieć na
uwadze, że większość orzeczeń Sądu Najwyższego dotyczyło sytuacji zawarcia
umowy o pracę ale z naruszeniem art. 379 § 1 k.s.h. (np. wyroki Sądu Najwyższego
z dnia 22 marca 2012 r., V CSK 84/11, LEX nr 1214611, czy z dnia 7 kwietnia
2009 r., I PK 215/08, OSNP 2010 nr 23-24, poz. 283). Tak więc dopuszczalne jest
sanowanie umowy o pracę z członkiem zarządu spółki akcyjnej zawartej z
naruszeniem art. 379 § 1 k.s.h. (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 2 marca 2012 r.,
I UK 300/11, OSNP 2013 nr 17-18, poz. 209). Jednak w okolicznościach niniejszej
sprawy problem ten jest bezprzedmiotowy, gdyż strony nie zawarły umowy o pracę.
Sama uchwała rady nadzorczej ma bowiem charakter intencyjny i nie może być
utożsamiana z zawarciem umowy o pracę. Oświadczenie woli stanowi bowiem
zasadniczą treść czynności prawnej. Nie jest więc złożeniem oświadczenia woli
określone zachowanie stanowiące jedynie informację, że skutek ten zostanie
wywołany w inny sposób (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 14 stycznia 2011 r., II
PK 157/10, LEX nr 784922).
W tak ustalonych okolicznościach faktycznych należy stwierdzić, że ocena
czy z członkiem zarządu spółki kapitałowej została zawarta umowa o pracę w
sposób konkludentny (dopuszczenie do pracy) zależy od zachowania elementów
konstrukcyjnych stosunku pracy, w tym w szczególności cechy podporządkowania
pracownika w procesie świadczenia pracy (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 6
października 2004 r., I PK 488/03, OSNP 2005 nr 10, poz. 145 z glosą
Ł. Pisarczyka OSP 2006 nr 1, poz. 7). Konsekwentnie więc przyjmuje się w
orzecznictwie Sądu Najwyższego, że samo wykonywanie czynności prezesa
zarządu nie jest jeszcze wystarczające do stwierdzenia, że doszło do zawarcia
umowy o pracę przez dopuszczenie do wykonywania pracy (wyrok Sądu
Najwyższego z dnia 20 stycznia 2010 r., II PK 178/09, LEX nr 577829).
8
Na podstawie powyższego należało przyjąć, że wykonanie jedynie kilku
jednorazowych czynności (w czasie kilku dni), które należały do obowiązków
zarządczych członka zarządu spółki nie prowadzą do konkludentnego zawarcia
umowy o pracę. Rozstrzygnięcie to wspierają ustalenia wskazujące, że powodowi
nie zostały powierzone inne obowiązki pracownicze, jak i nie jest oczywistym wola
stron co do zawarcia umowy o pracę. Należało także mieć na uwadze, że zarówno
powód, jak i członkowie rady nadzorczej byli świadomi konsekwencji zmiany
właściciela spółki. Tak więc całokształt tych dodatkowych okoliczności
usprawiedliwia rozważenie rozstrzygnięcia sporu przez Sąd Okręgowy w aspekcie
art. 8 k.p.
Wobec wyżej przyjętych rozstrzygnięć można tylko dodatkowo zauważyć, że
wobec braku jakichkolwiek działań ze strony pracodawczej zmierzających do
zawarcia umowy (realizacji uchwały rady nadzorczej) brak jest podstaw do
przyjęcia, że miały miejsce zachowania o charakterze konkludentnym. Bowiem
czynnością prawną osoby prawnej dokonaną per facta concludentia są takie
zachowania skierowane do osób trzecich, które należą do kompetencji innego
organu, a ich podejmowanie usprawiedliwia przyjęcie, że dzieje się tak zgodnie z
wolą osób uprawnionych do składania oświadczeń woli w imieniu osoby prawnej
(wyrok Sądu Najwyższego z dnia 26 września 2008 r., V CSK 108/08, Lex nr
465962). Tak więc w tej sytuacji należy stwierdzić, że specyfika obowiązków
członka zarządu spółki wynikających już z k.s.h. sprawia, że samo ich wykonywanie
nie może samodzielnie stanowić o nawiązaniu umowy o pracę poprzez
dopuszczenie do świadczenia pracy. Tym bardziej nie można uzasadnić zawarcia
umowy o pracę wykonaniem kilku ściśle określonych czynności zarządczych w
postaci podpisania sprawozdania finansowego i jego wykonania, zdania majątku i
dokumentów spółki nowemu właścicielowi.
W związku z powyższym wszystkie zarzuty skargi kasacyjnej oceniono jako
nieuzasadnione, a zarzut naruszenia art. 83 k.c. jako bezprzedmiotowy, gdyż Sąd
Okręgowy nie uznał pozorności zawartej umowy, czy raczej uchwały. Zaskarżony
wyrok należało więc ocenić jako zgodny z prawem. W żadnym razie nie można też
było uznać, że skarga kasacyjna była oczywiście uzasadniona, gdyż w istocie
skarżący podnosząc zarzuty naruszenia prawa materialnego dążył do
9
zakwestionowania ustaleń faktycznych i oceny dowodów. Natomiast przedstawiony
problem prawny był już wielokrotnie rozstrzygany przez Sąd Najwyższy.
Z tych względów orzeczono jak w sentencji wyroku.