Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III CNP 29/14
POSTANOWIENIE
Dnia 26 marca 2015 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Hubert Wrzeszcz
w sprawie z powództwa Spółdzielni Mieszkaniowej "P." w K.
przeciwko M. W., M. W., D. W.
oraz małoletniemu W.W.
o eksmisję z lokalu mieszkalnego,
na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 26 marca 2015 r.,
na skutek skargi pozwanych M. W., M. W.
i małoletniego W. W.
o stwierdzenie niezgodności z prawem
prawomocnego wyroku Sądu Rejonowego w K.
z dnia 19 kwietnia 2012 r.,
1. odrzuca skargę,
2. przyznaje adwokat A. G. od Skarbu Państwa - Sądu
Rejonowego w K. kwotę 450 (czterysta pięćdziesiąt) zł kosztów
nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej M. W., M. W. i mał. W.
W. z urzędu w postępowaniu skargowym, podlegającą
podwyższeniu o należny podatek od towarów i usług.
UZASADNIENIE
2
Wyrokiem z dnia 19 kwietnia 2012 r., zaocznym w stosunku do M. W., D. W.
i małoletniego W. W., wydanym w sprawie z powództwa Spółdzielni Mieszkaniowej
w K. przeciwko M. W., M. W., D. W. i małoletniemu W. W. o eksmisję z lokalu
mieszkalnego, Sąd Rejonowy w K. nakazał pozwanym, aby opuścili i opróżnili z
rzeczy mieszkanie nr […], położone w K. przy ul. T. i wydali je powódce (pkt I),
ustalił, że pozwanym nie przysługuje prawo do lokalu socjalnego (pkt II), orzekł o
kosztach procesu (pkt III) i uwzględniającemu powództwo wyrokowi zaocznemu
nadał rygor natychmiastowej wykonalności (pkt IV).
Od tego wyroku pozwani M. W., M. W. i małoletni W. W., reprezentowany
przez matkę M. W., wnieśli – na podstawie art. 4241
§ 2 k.p.c. – skargę o
stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia i zażądali
stwierdzenia jego niezgodności z prawem w części ustalającej, że pozwanym nie
przysługuje prawo do lokalu socjalnego (pkt II), wynikającej z konstytucyjnych praw
człowieka i obywatela, art. 8 Konwencji o ochronie praw człowieka i obywatela, art.
75 ust. Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej i art. 14 ust. 1 ustawy z dnia 21
czerwca 2001 r. o ochronie praw lokatorów, mieszkaniowym zasobie gminy i o
zmianie Kodeksu cywilnego (w brzmieniu obowiązujący w dniu 19 kwietnia 2012 r.).
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zgodnie z art. 4241
§ 1 k.p.c., skarga o stwierdzenie niezgodności z prawem
prawomocnego orzeczenia przysługuje od prawomocnego orzeczenia sądu drugiej
instancji kończącego postępowanie w sprawie, gdy przez jego wydanie stronie
została wyrządzona szkoda, a zmiana lub uchylenie tego orzeczenia w drodze
przysługujących środków prawnych nie było i nie jest możliwe. Przytoczony przepis
wyraża zasadę, że przesłanką dopuszczalności skargi o stwierdzenie niezgodności
z prawem prawomocnego orzeczenia jest wykorzystanie przez stronę
przysługujących jej środków prawnych. Wyjątek od tej zasady przewiduje art. 4241
§ 2 k.p.c., który w sytuacji, gdy strona nie skorzystała z przysługujących jej
środków prawnych, dopuszczalność skargi uzależnia od kumulatywnego spełnienia
dwóch przesłanek: istnienia wyjątkowego wypadku oraz wystąpienia niezgodności
z prawem o kwalifikowanym charakterze, wynikającej z naruszenia podstawowych
zasad porządku prawnego lub konstytucyjnych wolności albo praw człowieka
3
i obywatela (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 2 lutego 2006 r., I CNP
4/06, OSNC 2006, nr 6, poz. 113).
W orzecznictwie Sąd Najwyższego zostało wyjaśnione, że wyjątkowe
wypadki, o których mowa w art. art. 4241
§ 2 k.p.c., odnoszą się także do przyczyn
nieskorzystania przez stronę z przysługujących jej środków zaskarżenia. Przyczyny
te muszą mieć charakter wyjątkowy w znaczeniu obiektywnym, co oznacza, że
chodzi o wyjątkowe okoliczności obiektywnie uniemożliwiające stronie wniesienie
środka zaskarżenia, a nie o okoliczności subiektywne, wynikające z woli lub
zaniedbań strony. Wnosząc skargę o stwierdzenie niezgodności z prawem
prawomocnego orzeczenia, strona musi zatem wykazać, że nieskorzystanie przez
nią z przysługującego środka prawnego nastąpiło z wyjątkowych powodów
mających charakter siły wyższej, takich jak ciężka choroba, katastrofa, klęska
żywiołowa czy wyjątkowe okoliczności leżące po stronie osób trzecich, które
obiektywnie rzecz biorąc uniemożliwiły wniesienia środka zaskarżenia
(por. postanowienia Sądu Najwyższego: z dnia 2 lutego 2006 r., I CNP 4/06, z dnia
29 listopada 2006 r., II CNP 85/06, niepubl., i z dnia 7 lutego 2008 r., IV CNP
217/07, OSNC-ZD 2008, nr 4, poz. 114).
W niniejszej sprawie wyjątkowy wypadek, w przedstawionym wyżej
rozumieniu, nie występuje, albowiem skarżący nie wykazali, aby zaistniały
wyjątkowe okoliczności obiektywnie uniemożliwiające im wniesienie środka
zaskarżenia. Z akt sprawy wynika, że M. W. została prawidłowo pouczona o
sposobie i terminie zaskarżenia wyroku; odpis zaskarżonego wyroku,
z pouczeniem o terminie i sposobie wniesienia apelacji otrzymała w dniu 24 maja
2012 r. (jego odbiór potwierdziła osobiści.). Od wyroku eksmisyjnego – wbrew
pouczeniu – wniosła jednak sprzeciw. Po odrzuceniu tego środka zaskarżenia
postanowieniem z dnia 13 czerwca 2012, które doręczono jej w dniu 25 czerwca
2012 r. z pouczeniem o zażaleniu, nie skorzystała z możliwości zaskarżenia
postanowienia o odrzuceniu sprzeciwu zażaleniem. Oceny, że nie zachodzi
w sprawie wyjątkowy wypadek nie zmienia okoliczność, że wniesiony przez M. W.
sprzeciw – zdaniem skarżącej – należało z względu na art. 130 § 1 zdanie drugie
k.p.c. potraktować jako apelację, gdyż zbadanie tej okoliczności umożliwiało
4
postępowania zażaleniowe, które mogło zainicjować wniesione zgodnie z
pouczeniem zażalenie na postanowienie o odrzuceniu sprzeciwu.
Wyjątkowy wypadek w rozumieniu art. 4241
§ 2 k.p.c. nie zachodzi także
w odniesieniu do pozwanych M.W. i małoletniego W. W., reprezentowanego przez
matkę. Z akt sprawy wynika, że Sąd, po rozpoznaniu ich sprzeciwu, utrzymał w
mocy zaskarżony wyrok i pouczył pozwanych o sposobie i terminie wniesienia
apelacji. Wymienieni pozwani nie skorzystali z możliwości wniesienia środka
odwoławczego i nie przedstawili w skardze wyjątkowych okoliczności obiektywnie
uniemożliwiających im zaskarżenie wyroku apelacją.
Wniesiona skarga o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego
wyroku jest niedopuszczalna także ze względu na niespełnienie wymagania
określonego w art. 4245
§ 1 pkt 4 k.p.c.
Przewidziane w tym przepisie należące do wymagań konstrukcyjnych skargi
uprawdopodobnienie wyrządzenia szkody, spowodowanej przez wydanie
orzeczenia, którego skarga dotyczy, pozostaje w związku z tym, że skarga
o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia – zgodnie z art.
4241
§ 1 k.p.c., odczytywanym łącznie z art. 4171
§ 2 k.c. – przysługuje tylko wtedy,
gdy przez wydanie prawomocnego orzeczenia niezgodnego z prawem stronie
została wyrządzona szkoda. A contrario, jeżeli szkoda nie wystąpiła, to skarga nie
przysługuje (por. postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 23 września 2005 r.,
III CNP 5/05, niepubl. oraz z dnia 11 sierpnia 2005, III CNP 4/05, OSNC 2006, nr 1,
poz. 16). Użyty w art. 4241
§ 1 i w art. 4245
§ 1 pkt 4 tryb dokonany nakazuje
przyjąć, że chodzi o szkodę, która już wystąpiła, a nie o szkodę hipotetyczną,
zagrażającą w przyszłości (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia
31 stycznia 2006 r., IV CNP 38/05, OSNC 2006, nr 7-8, poz. 141). Składając
w skardze oświadczenie o jej wystąpieniu, skarżący powinien wykazać rodzaj
i rozmiar szkody, czas jej powstania oraz związek przyczynowy między
wystąpieniem szkody a wydaniem orzeczenia (verba legis: spowodowanej przez
wydanie orzeczenia) (por. postanowienia Sądu Najwyższego: z dnia 11 sierpnia
2005 r., III CNP 4/05 i z dnia 31 stycznia 2006 r., IV CNP 38/05).
Przepis art. 4245
§ 1 pkt 4 k.p.c. wymaga uprawdopodobnienia szkody,
spowodowanej przez wydanie orzeczenia, którego skarga dotyczy. W uzasadnieniu
5
postanowienia z dnia 23 marca 2006 r., IV CNP 23/06 (OSNC 2006, nr 6, poz. 110)
Sąd Najwyższy zauważył, że uprawdopodobnienie występuje w wielu przepisach
Kodeksu postępowania cywilnego (art. 50, 162 § 2, art. 243, 7301
), jednakże
w żadnym z nich nie zostało określone. Jedynie przepis art. 243 k.p.c. stanowi, że
zachowanie szczegółowych przepisów o postępowaniu dowodowym nie jest
konieczne, ilekroć ustawa przewiduje uprawdopodobnienie zamiast dowodu.
Wypowiadając się we wcześniejszych orzeczeniach w kwestii uprawdopodobnienia,
Sąd Najwyższy stwierdził, że sąd może uznać jakieś twierdzenie
za uprawdopodobnione tylko wtedy, gdy nabierze przekonania, iż prawdopodobnie
tak właśnie było lub jest. Strony w celu uprawdopodobnienia mogą posługiwać się
zarówno środkami właściwymi dla zwykłego postępowania dowodowego
(np. dokumentami, zeznaniami świadków lub opiniami biegłych), jak i środkami
nieuznawanymi przez Kodeks postępowania cywilnego za dowody (np. pisemne
oświadczenia osób trzecich, surogaty dokumentów czy tzw. opinie prywatne).
Samo twierdzenie strony, że wystąpiła szkoda nie wystarcza do uwiarygodnienia
wystąpienia szkody i wywołania u sędziego przekonania o jej wystąpieniu.
Spełnienie przewidzianej w art. 4245
§ 1 pkt 4 k.p.c. przesłanki uprawdopodobnienia
szkody wymaga, aby skarżący powołał w skardze nie tylko wszystkie znane mu
fakty, świadczące o związku między zaskarżonym orzeczeniem a spowodowanymi
jego wydaniem stratami lub utraconymi korzyściami, ale także wskazał dowody lub
co najmniej ich surogaty, uwiarygodniające twierdzenie wyrządzenia szkody
(por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 23 marca 2006 r., IV CPN 23/03,
niepubl.).
Tymczasem zamieszczony w skardze wywód dotyczący
uprawdopodobnienia szkody nie odpowiada przedstawionym wymaganiom.
Skarżący ograniczyli się do wskazania, że „w wyniku wydania zaskarżonego
orzeczenia pozwanym została wyrządzona szkoda w postaci pozbawienia prawa do
lokalu socjalnego, co w konsekwencji prowadzi do uzyskania przez pozwanych
statusu osób bezdomnych”, nie określili natomiast rodzaju i rozmiaru (wysokości)
szkody. Nie przedstawili też dowodów lub innych środków świadczących
o powstaniu szkody. Zawarte w skardze uprawdopodobnienie szkody
6
spowodowanej wydaniem zaskarżonego orzeczenia nie może być zatem uznane
za spełniające wymaganie przewidziane w art. 4255
§ 1 pkt 4 k.p.c.
Z przedstawionych powodów Sąd Najwyższy orzekł, jak w sentencji
postanowienia (art. 4248
§ 1 k.p.c.). Podstawę orzeczenia o kosztach nieopłaconej
pomocy prawnej udzielonej powodowi z urzędu w postępowaniu kasacyjnym
stanowią § 19 i § 20 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września
2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez
Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej z urzędu (jedn. tekst Dz. U.
z 2013 r., poz. 461 ze zm.).