Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I PZ 2/15
POSTANOWIENIE
Dnia 9 kwietnia 2015 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Zbigniew Hajn (przewodniczący)
SSN Zbigniew Myszka
SSN Jolanta Strusińska-Żukowska (sprawozdawca)
w sprawie z powództwa R. B.
przeciwko Uniwersytetowi […]
o ustalenie i zapłatę,
w związku ze skargą powódki o wznowienie postępowania zakończonego
prawomocnym wyrokiem Sądu Okręgowego w K. z dnia 12 listopada 2009 r., i
prawomocnym postanowieniem tego Sądu z dnia 12 listopada 2009 r,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 9 kwietnia 2015 r.,
zażalenia powódki na postanowienie Sądu Okręgowego - Sądu Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w K.
z dnia 13 sierpnia 2014 r.
uchyla zaskarżone postanowienie i sprawę przekazuje Sądowi
Okręgowemu w K. do ponownego rozpoznania oraz orzeczenia o
kosztach postępowania zażaleniowego.
UZASADNIENIE
Sąd Okręgowy w K. postanowieniem z dnia 13 sierpnia 2014 r. odrzucił
skargę R. B. o wznowienie postępowania zakończonego prawomocnym wyrokiem
tego Sądu z dnia 12 listopada 2009 r. w sprawie VI Pa …/09 i prawomocnym
postanowieniem tego Sądu z dnia 12 listopada 2009 r. w sprawie VI Pz …/09.
2
Sąd odwoławczy wskazał, że w skardze o wznowienie postępowania,
złożonej w dniu 25 maja 2014 r., powódka podniosła, iż o okolicznościach
uzasadniających tę skargę powzięła wiadomość w dniu 24 kwietnia 2014 r., kiedy to
otrzymała z prokuratury postanowienie z dnia 8 kwietnia 2014 r. o odmowie
wszczęcia śledztwa z powodu przedawnienia karalności czynu – art. 17 § 1 pkt 6
k.k. – którym to czynem „skażone było postępowanie w sprawie objętej skargą”.
Wskazała, że chodzi o przestępstwo fałszywych zeznań złożonych przez M. B., a
dotyczących istotnej dla rozstrzygnięcia sprawy okoliczności. Zeznania tego
świadka złożone w prokuraturze na te same okoliczności są bowiem odmienne od
złożonych w sprawie objętej skargą.
Po stwierdzeniu, że w związku z postanowieniem prokuratury o odmowie
wszczęcia postępowania z powodu przedawnienia zarzucanego czynu, nie była w
tym postępowaniu rozważana kwestia istnienia lub nie tego czynu, Sąd Okręgowy
wskazał, iż przytoczone przez skarżącą okoliczności i dokonana przez nią ocena
zeznań świadka M. B., składanych w toku postępowania objętego skargą oraz
składanych w prokuraturze, nie pozwalają w żaden sposób uznać, że wyrok
uzyskano za pomocą przestępstwa fałszywych zeznań. Zeznania tego świadka
podlegały ocenie zarówno Sądu Rejonowego, jak i Sądu Okręgowego. Ocena tych
zeznań dokonana przez sądy orzekające w sprawie objętej skargą jest
jednoznaczna, a wynika z niej, że świadek M. B. „nie wymusiła na powódce
złożenia wniosku o rozwiązanie umowy o pracę z dniem 31.12.2006 r.” To, że
świadek w czasie zeznań składanych w prokuraturze zawarła stwierdzenie „tak
właśnie było w przypadku Pani R. B.”, po uprzednim opisie całego mechanizmu
przyznawania pracownikom, którzy osiągnęli wiek emerytalny, podwyżki
wynagrodzenia, co mogło nastąpić tylko w przypadku złożenia przez nich deklaracji
rozwiązania stosunku pracy z końcem roku, w którym osiągnęli oni wiek
emerytalny, nie świadczy, że świadek zmieniła swoje wcześniejsze zeznania.
Oceniać bowiem należy cały kontekst wypowiedzi świadka, a nie tylko wyrwane z
tych zeznań zwroty.
Z tych przyczyn Sąd Okręgowy uznał, że skarga powódki o wznowienie
postępowania zakończonego prawomocnym wyrokiem z dnia 12 listopada 2009 r.
nie została oparta na ustawowej podstawie w rozumieniu art. 403 § 1 pkt 2 k.p.c.,
3
zaś odnośnie do postanowienia z tej samej daty była niedopuszczalna, wobec
czego odrzucił ją na podstawie art. 410 § 1 k.p.c.
W zażaleniu na to postanowienie powódka, reprezentowana przez
pełnomocnika z urzędu, zarzuciła naruszenie:
1. art. 124 § 1 zdanie pierwsze w związku z art. 406 k.p.c., przez jego
niewłaściwe zastosowanie i niewstrzymanie biegu toczącego się postępowania do
czasu rozpoznania wniosku powódki o ustanowienie pełnomocnika z urzędu, co
uniemożliwiło powódce obronę jej praw;
2. art. 410 § 1 k.p.c., przez jego zastosowanie i odrzucenie skargi o
wznowienie postępowania mimo nierozpoznania wszystkich podstaw wznowienia
wskazanych przez powódkę w treści skargi, w tym także w jej uzasadnieniu;
3. art. 410 § 1 k.p.c., przez jego zastosowanie i odrzucenie skargi o
wznowienie postępowania, mimo że skarga oparta była na ustawowej podstawie,
tj. art. 403 § 1 pkt 2 k.p.c., a Sąd orzekający w sprawie nie był uprawniony do
badania na posiedzeniu niejawnym, czy faktycznie doszło do popełnienia
przestępstwa;
4. art. 410 § 1 k.p.c., przez jego zastosowanie i odrzucenie skargi o
wznowienie postępowania w zakresie postanowienia zawartego w pkt II
prawomocnego wyroku Sądu Okręgowego w K. z dnia 12 listopada 2009 r., VI Pa
…/09, w sytuacji, gdy postanowienie to stanowiło część tego wyroku, tak więc
skarga obejmująca to postanowienie była dopuszczalna w świetle art. 399 § 1
k.p.c.;
5. art. 410 § 2 k.p.c., przez jego niezastosowanie i niewezwanie powódki
do uprawdopodobnienia okoliczności stwierdzających dopuszczalność wznowienia,
co w rezultacie skutkowało błędną interpretacją treści skargi powódki.
Żaląca się wniosła o uchylenie zaskarżonego postanowienia w całości i
przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania oraz o zasądzenie od pozwanego
na rzecz powódki kosztów postępowania zażaleniowego, względnie, na wypadek
nieuwzględnienia zażalenia, przyznanie od Skarbu Państwa na rzecz radcy
prawnego W. S. kosztów pomocy prawnej udzielonej powódce z urzędu w
postępowaniu zażaleniowym, która to pomoc nie została opłacona przez powódkę
w całości lub w części.
4
Pozwany Uniwersytet w odpowiedzi na zażalenie wniósł o jego oddalenie
oraz o zasądzenie od powódki kosztów postępowania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zażalenie jest uzasadnione.
W judykaturze Sądu Najwyższego utrwalony jest pogląd, że samo
sformułowanie podstawy wznowienia w sposób odpowiadający przepisom
art. 401-403 k.p.c. nie oznacza oparcia skargi na ustawowej podstawie wznowienia,
jeżeli już z jej uzasadnienia wynika, że przytoczona podstawa w rzeczywistości nie
występuje. Mając na względzie, że ocena, czy skarga o wznowienie oparta została
na ustawowej podstawie dotyka kwestii związanych z merytoryczną oceną podstaw
skargi, w orzecznictwie i nauce prawa przyjmuje się zgodnie, że możliwość
odrzucenia ze względu na brak oparcia na ustawowej podstawie musi być
ograniczona do przypadków niebudzących wątpliwości (por. postanowienia Sądu
Najwyższego z dnia 6 czerwca 2012 r., IV CZ 38/12, niepublikowane; z dnia 5
lutego 2009 r., I CZ 4/09, niepublikowane; z dnia 18 maja 2006 r., IV CZ 36/06,
niepublikowane; z dnia 15 września 2005 r., II CZ 78/05, niepublikowane; z dnia 15
czerwca 2005 r., IV CZ 50/05, niepublikowane; z dnia 28 października 1999 r.,
II UKN 174/99, OSNP 2001 nr 4, poz. 123). Na etapie wstępnego badania skargi o
wznowienie postępowania stwierdzenie, czy skarga opiera się na ustawowej
podstawie, powinno być zatem zasadniczo dokonane na podstawie twierdzeń
zawartych w skardze (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 15 czerwca
2005 r., IV CZ 50/05, niepublikowane). Wspomniany etap badania skargi nie
obejmuje natomiast oceny, czy wskazana podstawa wznowienia jest uzasadniona,
gdyż należy to do zakresu merytorycznego rozstrzygnięcia skargi
(por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 15 grudnia 2011 r., II CZ 123/11,
niepublikowane).
Tymczasem z treści zaskarżonego postanowienia wynika wyraźnie - co
trafnie zarzucono w zażaleniu - że Sąd Okręgowy dokonał merytorycznej oceny
wniesionej przez skarżącą skargi o wznowienie postępowania w kontekście
zasadności jej stwierdzenia o złożeniu przez świadka M. B. fałszywych zeznań w
5
sprawie objętej skargą. Podstawę tej oceny stanowiły oparte na aktach sprawy
sądowej oraz prokuratorskiej odpowiednie ustalenia dotyczące treści zeznań tego
świadka. Opierając się na tych ustaleniach, a nie na okolicznościach przytoczonych
w skardze, Sąd uznał, że świadek nie złożyła fałszywych zeznań. Rację ma zatem
skarżąca, że Sąd z naruszeniem art. 410 § 1 k.p.c. wydał zaskarżone
postanowienie, albowiem wskazana przez niego przyczyna odrzucenia skargi o
wznowienie postępowania jest rezultatem merytorycznej oceny skargi,
niedopuszczalnej na etapie jej wstępnego badania.
Nie można przy tym pominąć tego, że art. 410 § 2 k.p.c. pozwala sądowi
zwrócić się do skarżącego o przedstawienie uprawdopodobnienia, między innymi,
okoliczności stwierdzających dopuszczalność wznowienia. Żądanie
uprawdopodobnienia staje się zbędne tylko wtedy, gdy z treści skargi wynika, że
wznowienie postępowania z całą pewnością nie jest dopuszczalne
(por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 22 stycznia 2014 r., II CZ 64/13, LEX
nr 1463882). W okolicznościach faktycznych niniejszej sprawy nie można zaś
stwierdzić, że żądanie uprawdopodobnienia podstaw skargi było zbędne nie tylko
dlatego, że sama treść skargi nie była wystarczająca do stwierdzenia
niedopuszczalności wznowienia na podstawie art. 403 § 1 pkt 2 k.p.c., zgodnie z
którym można żądać wznowienia postępowania na tej podstawie, że wyrok został
uzyskany za pomocą przestępstwa, o czym była mowa wyżej, ale także dlatego, że
jak słusznie zauważyła żaląca się, nie była to jedyna podstawa wznowienia
wskazana w treści skargi. Z uzasadnienia skargi wynika bowiem, że fakt odkrycia
protokołu zawierającego zeznania świadka M. B. z dnia 18 kwietnia 2008 r.
powódka potraktowała również jako nowy dowód w rozumieniu art. 403 § 2 k.p.c.,
czego w ogóle nie uwzględnił Sąd Okręgowy. W uzasadnieniu skargi o wznowienie
skarżąca wskazała także na poświadczenie nieprawdy w dokumencie, którego
dokonać miał inny świadek, tj. R. B. oraz na fałszywe zeznania tego świadka, co
również wymagało stosownych wyjaśnień i dokonania oceny pod kątem oparcia
skargi na ustawowej podstawie wznowienia, których to czynności Sąd Okręgowy
zaniechał. Z tych przyczyn zasadny jest zarówno zarzut naruszenia art. 410 § 1
k.p.c. przez jego zastosowanie pomimo nierozpoznania wszystkich podstaw
wznowienia, wskazanych przez skarżącą, jak i zarzut naruszenia art. 410 § 2 k.p.c.
6
przez jego niezastosowanie i niewezwanie powódki do uprawdopodobnienia
okoliczności stwierdzających dopuszczalność wznowienia.
Naruszenie przez Sąd Okręgowy tych przepisów w sposób wyżej wskazany
przekłada się zaś na trafność zarzutów dotyczących nierozpoznania wniosku
powódki o ustanowienie pełnomocnika z urzędu przed wydaniem postanowienia o
odrzuceniu jej skargi o wznowienie postępowania. W orzecznictwie Sądu
Najwyższego przyjmuje się, że co do zasady, nierozpoznanie wniosku skarżącego
o ustanowienie adwokata z urzędu w początkowym stadium postępowania ze
skargi o wznowienie, odrzuconej z powodu nieoparcia jej na ustawowej podstawie
wznowienia, nie wpływa na możność jego działania i nie może być kwalifikowane
jako pozbawienie strony możności obrony skutkujące nieważnością tego
postępowania (por. np. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 14 listopada
2013 r., IV CZ 80/13, LEX nr 1396465). Podkreśla się jednak, że ocena, czy doszło
do pozbawienia strony możności obrony jej praw, powinna być dokonywana przez
odniesienie do indywidualnych okoliczności danej sprawy, przy czym znaczenie ma
nie tyle naruszenie przepisów procesowych, ile ustalenie, czy uchybienie to
wpłynęło na możność działania strony oraz stwierdzenie czy, pomimo zaistnienia
tych okoliczności, strona mogła bronić swych praw w procesie (por. uzasadnienie
wyroku Sądu Najwyższego z dnia 28 marca 2008 r., V CSK 488/07,
niepublikowane). Dla oceny zarzutu pozbawienia powódki możności obrony jej
praw z uwagi na nierozpoznanie jej wniosku o ustanowienie pełnomocnika z
urzędu, zamieszczonego w skardze o wznowienie postępowania, przed
przystąpieniem do jej rozpoznania, istotne jest zatem stwierdzenie, czy: po
pierwsze, Sąd miał obowiązek, czy jedynie uprawnienie wyprzedzającego
rozpoznania wniosku, po drugie, czy Sąd w ogóle przystąpił do oceny zasadności
podstawy wznowienia, tj. rozpoznawania skargi o wznowienie, czy tylko poprzestał
na badaniu jej oparcia na ustawowej podstawie, rozumianej jako przesłanka
formalna zbliżona do przesłanki dopuszczalności, i po trzecie, czy Sąd mógł
ograniczyć czynności do badania treści skargi, bo prowadzenie ewentualnego
postępowania naprawczego było zbędne (por. postanowienie Sądu Najwyższego z
dnia 30 marca 2012 r., III CZ 14/12, LEX nr 1254686). Zgodnie z art. 124 k.p.c.,
zgłoszenie wniosku o ustanowienie adwokata lub radcy prawnego z urzędu nie
7
wstrzymuje biegu toczącego się postępowania, chyba że chodzi o ustanowienie ich
na skutek wniosku zgłoszonego w pozwie lub przed wytoczeniem powództwa. Sąd
może jednak wstrzymać rozpoznanie sprawy aż do prawomocnego rozstrzygnięcia
wniosku. W orzecznictwie przyjmuje się, że uprawnione jest zakwalifikowanie skargi
o wznowienie postępowania jako swoistego rodzaju środka prawnego
zawierającego zarówno elementy środka zaskarżenia, jak i powództwa
(por. uzasadnienie uchwały składy siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 5
czerwca 2008 r., III CZP 142/07, OSNC 2008 nr 11, poz. 122). Odesłanie do
przepisów o postępowaniu przed sądem pierwszej instancji, zawarte w art. 406
k.p.c., obejmuje jedynie ich stosowanie odpowiednie, a zatem dopasowane do
specyfiki postępowania wznowieniowego, natomiast art. 409 k.p.c. odwołuje się
wprawdzie do pozwu, ale tylko w celu sprecyzowania podstawowych warunków
formalnych skargi, których listę następnie uzupełnia. Stąd też nie ma podstaw do
potraktowania skargi o wznowienie postępowania jak pozwu dla zastosowania
art. 124 § 1 zdanie pierwsze k.p.c. w sytuacji, gdy Sąd, związany przytoczonymi
przez skarżącego podstawami wznowienia, w ogóle nie przystępuje do rozpoznania
skargi, czyli badania zasadności tych podstaw, a jedynie bada treść tej skargi,
stwierdzając, że nie jest oparta na ustawowej podstawie (por. przytoczone wyżej
postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 30 marca 2012 r., III CZ 14/12 i z dnia 14
listopada 2013 r., IV CZ 80/13). W ocenie Sądu Najwyższego rozpoznającego
sprawę niniejszą, sytuacja ulega jednak zmianie, gdy sąd przystępuje do oceny
zasadności podstaw skargi, czyli do jej rozpoznania. Postępowanie wszczęte
skargą o wznowienie zmierza bowiem wówczas - podobnie jak powództwo - do
ponownego rozpoznania sprawy według zasad obowiązujących w postępowaniu
przed sądem pierwszej instancji (także wtedy, gdy zaskarżono orzeczenia sądów
obu instancji), a jego celem jest reasumpcja wadliwego procesu i zastąpienie
zapadłego orzeczenia orzeczeniem nowym. Przed przystąpieniem do rozpoznania
skargi o wznowienie sąd winien zatem rozpoznać wniosek skarżącego o
ustanowienie pełnomocnika z urzędu.
W niniejszym postępowaniu formalnie Sąd nie przystąpił do rozpoznania
skargi o wznowienie postępowania, albowiem odrzucił ją na podstawie art. 410 § 1
k.p.c. z powodu nieoparcia na ustawowej podstawie wznowienia. Faktycznie jednak
8
dokonał oceny zasadności jednej z podstaw wznowienia i choć było to konieczne,
nie przystąpił do prowadzenia postępowania naprawczego, co w konsekwencji
uzasadnia zarzut naruszenia art. 124 § 1 zdanie pierwsze w związku z art. 406
k.p.c., przez nierozpoznanie wniosku powódki o ustanowienie pełnomocnika z
urzędu przed wydaniem zaskarżonego postanowienia, które uchybienie może być
potraktowane w sytuacji zaistniałej w niniejszej sprawie jako uniemożliwienie
powódce właściwej obrony jej praw.
Trafnie również żaląca się zarzuciła naruszenie art. 410 § 1 k.p.c., przez
odrzucenie jako niedopuszczalnej skargi o wznowienie postępowania w zakresie
postanowienia z dnia 12 listopada 2009 r., VI Pz …/09. Postanowienie to
odnoszące się do kosztów postępowania stanowiło bowiem część wyroku z dnia 12
listopada 2009 r., VI Pa …/09, i zostało wydane w wyniku wniesienia przez stronę
pozwaną zażalenia na postanowienie Sądu pierwszej instancji odnośnie do
kosztów postępowania, zawarte w wyroku, od którego powódka wniosła apelację,
rozpoznaną wyrokiem z dnia 12 listopada 2009 r. w sprawie VI Pa …/09. Nie budzi
zaś wątpliwości, że rozstrzygnięcia odnoszące się do kosztów postępowania
zamieszczone w sentencji wyroku (będące w istocie postanowieniami), są
integralnie związane (akcesoryjne) i zależne od wyniku sprawy (od rozstrzygnięcia
co do istoty sprawy zawartego w punkcie pierwszym sentencji wyroku Sądu
Okręgowego; od zasadności powództwa). Stanowią więc integralną część tego
wyroku, który zakończył postępowanie w sprawie objętej skargą o wznowienie, a
tym samym nie było podstaw do uznania, że skarga w tej części była
niedopuszczalna w świetle art. 399 § 1 in fine k.p.c., zgodnie z którym można żądać
wznowienia postępowania, które zostało zakończone prawomocnym wyrokiem.
Z tych wszystkich względów Sąd Najwyższy postanowił jak w sentencji
(art. 3941
§ 3 w związku z art. 39815
§ 1 k.p.c. i art. 39821
w związku z art. 108 § 2
k.p.c.).
9