Pełny tekst orzeczenia

WYROK

UZASADNIENIE

W pozwie z dnia 12 października 2012 roku powód (...) Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w Z. wniosła o zasądzenie od pozwanego P. O. kwoty 10.368,90 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 10 lipca 2012 roku do dnia zapłaty, tytułem kary umownej za odstąpienie od realizacji transakcji.

*

Wyrokiem z dnia 20 listopada 2014 roku Sąd Rejonowy Lublin-Wschód w Lublinie z siedzibą w Świdniku:

I. oddalił powództwo;

II. obciążył powoda kosztami postępowania, uznając je za uiszczone.

Sąd Rejonowy ustalił następujący stan faktyczny:

P. O. dokonał rejestracji jako użytkownik na portalu wymiany walut (...), prowadzonym przez (...) Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w Z.. W toku rejestracji potwierdził zapoznanie się z regulaminem portalu.

W dniu 8 czerwca 2012 roku P. O. zlecił spółce (...).pl (...) z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w Z. przeprowadzenie transakcji zakupu waluty 30.000 USD po kursie 3, 4563 PLN za 1 USD, na łączną kwotę 103.689 zł. P. O. otrzymał od portalu drogą elektroniczną na wskazany przez niego adres e-mail powiadomienie o określonych przez użytkownika warunkach transakcji oraz o kursie transakcji i w związku z powyższym, zgodnie z postanowieniami § 6 ust. 1 regulaminu, był zobowiązany do wpłaty na rachunek portalu kwoty transakcji, czego nie uczynił.

W dniu 12 czerwca 2012 roku użytkownik otrzymał od portalu informację elektroniczną, iż nie została odnotowana płatność za transakcję, zaś ostateczny termin na wpłatę środków mija 12 maja 2012 roku, w przeciwnym wypadku portal będzie zmuszony anulować transakcję i naliczyć regulaminową karę umowną w wysokości 10 % wartości transakcji.

W dniu 14 czerwca 2012 roku P. O. został poinformowany przez portal pocztą elektroniczną, że wobec braku odpowiedzi dotyczącej zrealizowania transakcji została naliczona kara umowna w wysokości 10 % wartości transakcji, tj. w kwocie 10.368,90 zł.

W dniu 2 lipca 2012 roku (...) Spółka z o. o. z siedzibą w Z. skierowała do P. O. wezwanie do zapłaty, które pozostało bezskuteczne.

Sąd Rejonowy wskazał, na podstawie jakich dowodów ustalił powyższy stan faktyczny, dodając, że sporna była jedynie okoliczność, czy pozwany otrzymał od powoda pocztą elektroniczną informację z danymi do przelewu. W tym zakresie Sąd Rejonowy dał wiarę zeznaniom świadka N. P. co do tego, że system informatyczny portalu automatycznie generuje i wysyła informacje o danych do przelewu do użytkownika i świadek, obsługująca tę transakcję, nie odnotowała zwrotnej wiadomości elektronicznej wskazującej na niedoręczenie pozwanemu danych przelewu. Ponadto świadek kontaktowała się z pozwanym telefonicznie i pozwany oświadczył, że ureguluje kwotę wynikającą z transakcji, zaś w trakcie tej rozmowy pozwany nie wskazywał, iż nie dysponuje danymi do przelewu. Dodatkowo o braku wpłaty pozwany był informowany wiadomościami e-mail w dniach 12 i 14 czerwca 2012 roku i na te wiadomości nie zareagował. P. O. nie odpowiedział również na wezwanie do zapłaty z dnia 2 lipca 2012 roku, a w sprzeciwie od nakazu zapłaty pozwany nie podnosił okoliczności braku danych do przelewu. Dopiero w toku postępowania przed Sądem pozwany powołał się na fakt nieotrzymania informacji z danymi do przelewu, w trakcie przesłuchania jako strona nie zaprzeczając już temu kategorycznie.

Z § 6 ust. 2 regulaminu wynika, że odstąpienie od realizacji transakcji, o którym mowa w ust. 3 lit. c), następuje drogą powiadomienia e-mail o anulowaniu transakcji. W takim przypadku użytkownik zobowiązany jest zapłacić karę umowną w wysokości 10 % wartości zlecanej transakcji (k. 44).

Zgodnie z art. 483 § 1 k.c. można zastrzec w umowie, że naprawienie szkody wynikłej z niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania niepieniężnego nastąpi przez zapłatę określonej sumy (kara pieniężna). Zgodnie z treścią regulaminu obciążenie karą umowną warunkowane jest odstąpieniem od umowy z powodu braku zapłaty przez użytkownika portalu (§ 6 ust. 1 pkt 3 w zw. z ust. 2 regulaminu), a zatem kara umowna jest zastrzeżona na wypadek niespełnienia przez użytkownika świadczenia o charakterze pieniężnym. Takie zastrzeżenie stoi w sprzeczności z bezwzględnie obowiązującym przepisem art. 483 § 1 k.c., konsekwencją czego jest nieważność postanowień regulaminu w tej części jako składnika umowy, z mocy przepisu art. 58 § 1 i § 3 k.c. (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 7 lutego 2007 roku, sygn. III CSK 288/06, Lex nr 274191).

W konsekwencji tego wywodu Sąd Rejonowy nie oceniał zasadności pozostałych zarzutów pozwanego podniesionych w toku postępowania, uznając to za zbędne.

Rozstrzygnięcie o kosztach postępowania Sąd Rejonowy uzasadnił art. 108 § 1 k.p.c. w zw. z art.98 § 1 k.p.c.

*

Apelację od tego wyroku wniósł powód (...) Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w Z., zaskarżając wyrok Sądu Rejonowego w całości i zarzucając temu wyrokowi naruszenie prawa materialnego, tj. art. 483 § 1 k.c. w zw. z art. 58 § l i § 3 k.c., poprzez ich błędne zastosowanie i przyjęcie, że zastrzeżona w regulaminie portalu (...) kara umowna stanowi karę za niespełnienie zobowiązania pieniężnego.

Powód wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku przez zasądzenie od pozwanego na rzecz powoda kwoty 10.368,90 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 10 lipca 2012 roku do dnia zapłaty oraz kosztami postępowania według norm przepisanych za obie instancje.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja powoda nie jest zasadna.

Sąd Rejonowy poczynił prawidłowe ustalenia faktyczne i ocenił dowody zgodnie z dyspozycją art. 233 § 1 k.p.c. Sąd Okręgowy przyjmuje te ustalenia za własne.

Podkreślić należy, że apelujący nie kwestionuje tych ustaleń faktycznych, natomiast zarzuca Sądowi Rejonowemu nieprawidłowe zastosowanie w niniejszej sprawie art. 483 § 1 k.c. w zw. z art. 58 § 1 i § 3 k.c. poprzez przyjęcie, że dochodzona kara umowna została zastrzeżona w związku z niewykonaniem zobowiązania pieniężnego i z tego względu to postanowienie umowy stron jest nieważne jako sprzeczne z prawem.

W tym zakresie Sąd Okręgowy w pełni podziela wywody Sądu Rejonowego. Skarżący odwołuje się w apelacji do jednego z orzeczeń Sądu Najwyższego, które należy jednak uznać za odosobnione i nieprezentujące prawidłowej wykładni art. 483 § 1 k.c. Zagadnienie, którego dotyczy niniejsza sprawa, było natomiast przedmiotem licznych orzeczeń Sądu Najwyższego i wypowiedzi doktryny.

Analizując wyrażone tam argumenty należy stwierdzić, że dopuszczalność zastrzeżenia kary umownej na wypadek odstąpienia od umowy należy każdorazowo oceniać w kontekście podstawy odstąpienia od umowy. Co do zasady tego rodzaju postanowienie należy bowiem rozumieć w ten sposób, że wypadki niewykonania lub nienależytego wykonania umowy, które uprawniają stronę do odstąpienia od umowy, stanowią jednocześnie podstawę do domagania się kary umownej (por. A. Szlęzak, Glosa do wyroków SN: z 20 października 2006 roku, IV CSK 154.06 oraz z dnia 7 lutego 2007 toku, III CSK 288/06, OSP 2009/4/39). Odstąpienie od umowy może bowiem być spowodowane niewykonaniem przez jedną ze stron zobowiązania niepieniężnego i wówczas zastrzeżenie kary umownej należy uznać za dopuszczalne, jak i spowodowane niewykonaniem przez jedną ze stron zobowiązania pieniężnego, a w takim wypadku zastrzeżenie kary pieniężnej jest sprzeczne z art. 483 § 1 k.c. Nie będzie przy tym znaczenia mieć to, jaki charakter ma zobowiązanie główne, ale to, jaki charakter ma zobowiązanie, którego niewykonanie obwarowane zostało karą umowną i skutkowało odstąpieniem od umowy. Z tego względu w orzecznictwie dopuszcza się np. zastrzeżenie kary umownej w stosunku do leasingobiorcy, z tym, że może ono dotyczyć tylko niewykonania niepieniężnych zobowiązań leasingobiorcy (np. zwrotu przedmiotu leasingu) a nie braku zapłaty rat leasingowych (świadczenia pieniężnego). Podobne stanowisko zajmowano w przypadku umów o roboty budowlane, gdy zastrzeżenie kary umownej dotyczyło np. niewykonania obowiązku współdziałania w prowadzeniu budowy bądź niewykonania innych dodatkowo ustalonych zobowiązań niepieniężnych, a nie niezapłacenia wykonawcy całości czy części wynagrodzenia. Dopuszczalne jest też zastrzeżenie kary umownej w celu wzmocnienia umowy wówczas, gdy odstąpienie od umowy nie jest uprawnieniem związanym z niewykonaniem jednego z zobowiązań umownych, ale uprawnieniem wynikającym z przepisów szczególnych, np. przewidzianym w art. 644 k.c. (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 22 maja 2003 roku, sygn. II CK 367/02, Lex nr 148674), albo w przypadku wypowiedzenia niezwiązanego z niewykonaniem zobowiązania pieniężnego (np. w odniesieniu do art. 746 § 1 k.c. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 21 sierpnia 2008 roku, sygn. V CSK 202/08, Lex nr 466003, a co do umowy zawartej na czas oznaczony wyrok Sądu Najwyższego z dnia 20 października 2006 roku, sygn. IV CSK 178/06, OSNC 2007/7-8/118).

Niekiedy też zastrzeżenie kary umownej na wypadek odstąpienia od umowy należy traktować jako karę umowną zastrzeżoną na wypadek niewykonania niepieniężnego obowiązku zwrotu świadczeń, który powstał po odstąpieniu od umowy (art. 494 § 1 k.c.). Trafnie jednak podkreśla się, że możliwe jest to wówczas, gdy wynika to z umowy stron (z uwzględnieniem jej wykładni dokonanej w myśl art. 65 § 2 k.c.), najczęściej bowiem strony zastrzegając karę umowną nie będą jej odnosić do sytuacji, w której strona nie wykona zobowiązań powstałych po odstąpieniu od umowy, ale do niewykonania zobowiązań, które doprowadziły do odstąpienia od umowy (por. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 18 lipca 2012 roku, sygn. III CZP 39/12, OSNC 2013/2/17).

Na poparcie przytoczonej wyżej wykładni należy przywołać szereg orzeczeń Sądu Najwyższego: wyrok z dnia 20 października 2006 roku, sygn. IV CSK 154/06, OSNC 2007/7-8/117, wyrok z dnia 7 lutego 2007 roku, sygn. III CSK 288/06, Lex nr 274191, wyrok z dnia 17 grudnia 2008 roku, sygn. I CSK 240/08, Lex nr 484667, wyrok z dnia 21 maja 2014 roku, sygn. II CSK 529/13, Lex nr 1493917, wyrok z dnia 28 maja 2014 roku, sygn. I CSK 345/13, Lex nr 1532768).

Odmienne stanowisko, zgodne z wywodem apelującego – nietrafne – co wyżej wywiedziono, Sąd Najwyższy wyraził tylko w wyroku z dnia 13 czerwca 2008 roku, sygn. I CSK 13/08, Lex nr 637699 i w wyroku z dnia 25 marca 2011 roku, sygn. IV CSK 401/10, Lex nr 1108517).

Odnosząc te rozważania do stanu faktycznego niniejszej sprawy należy podnieść, że odstąpienie od umowy nastąpiło z uwagi na niewykonanie przez pozwanego zobowiązania pieniężnego (zapłaty kwoty transakcji) i nie istniały inne obowiązki niepieniężne pozwanego, których niewykonanie mogłoby uprawniać do odstąpienia od umowy. Nie mógł też powstać obowiązek zwrotu świadczenia przewidziany w art. 494 § 1 k.c., gdyż powód niczego pozwanemu jeszcze nie świadczył. Tym samym słusznie Sąd Rejonowy przyjął, że kara umowna została zastrzeżona na wypadek niewykonania świadczenia pieniężnego i jako taka jest sprzeczna z art. 483 § 1 k.c., stanowiąc nieważne postanowienie umowne (art. 58 § 1 i § 3 k.c.).

Należy jedynie Sądowi Rejonowemu zwrócić uwagę, że oddalając powództwo powinien oddalić wniosek powoda o zasądzenie zwrotu kosztów procesu, a nie orzekać o obciążeniu powoda tymi kosztami; ta nieprawidłowość redakcyjna w żaden sposób nie rzutowała jednak na wadliwość rozstrzygnięcia o kosztach procesu.

Z tych względów Sąd Okręgowy na podstawie art. 385 k.p.c. oddalił apelację powoda, a na podstawie art. 98 § 1 k.p.c. w zw. z art. 391 § 1 k.p.c. oddalił wniosek powoda o zasądzenie zwrotu kosztów postępowania odwoławczego (gdyż powód jest stroną przegrywającą proces).