Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 16 maja 2013 r.

Sąd Okręgowy w Gdańsku

VII Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący: SSA w SO w Gdańsku Ewa Downar-Zapolska

Protokolant: st.sekr.sądowy Małgorzata Kreft-Pabis

po rozpoznaniu w dniu 16 maja 2013 r. w Gdańsku

sprawy T. S.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w G.

o prawo do emerytury

na skutek odwołania T. S.

od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w G.

z dnia 6 grudnia 2012 r. nr (...)

zmienia zaskarżoną decyzję i przyznaje ubezpieczonemu T. S. prawo do emerytury od dnia 2 grudnia 2012r. i ustala, że organ emerytalny nie ponosi odpowiedzialności za nieustalenie ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania decyzji

Sygn. akt VII U 161/13

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 06 grudnia 2012 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w G. odmówił ubezpieczonemu T. S. prawa do emerytury w obniżonym wieku emerytalnym z tytułu pracy w szczególnym warunkach z uwagi na niespełnienie warunków nabycia tego prawa, przewidzianych przepisami ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2009 r. nr 153 poz. 1227 ze zm.), dalej: ustawa. Organ rentowy nie uwzględnił ubezpieczonemu pracy wykonywanej w szczególnych warunkach w okresie od dnia 15 listopada 1977 r. do dnia 30 listopada 1978 r. oraz od dnia 02 stycznia 1984 r. do dnia 31 grudnia 1998 r. w (...) Spółdzielni (...) w S., wskazując, iż w świadectwie wykonywania pracy w warunkach szczególnych z dnia 22 marca 2012 r. wskazano jego stanowisko jako kierownika produkcji w dziale produkcyjnym, wskazując na wykaz A dział XIV pozycja 24 punkt 1 - załącznika do uchwały nr 16/83 z dnia 27 czerwca 1983 r. Zarządu Centralnego Związku Spółdzielni (...) w sprawie stanowisk pracy w szczególnych warunkach w spółdzielczości mleczarskiej, dodatkowo zakład podał, iż stanowisko kierownika znajdowało się przy halach produkcyjnych, gdzie sprawował on bezpośrednią kontrolę przy stanowiskach robotniczych odbieracza surowca, brakarza, twarożkarza i maślarza. Stanowiska te nie zostały wskazane w w/w uchwale jako stanowiska pracy w warunkach szczególnych – zatem w ocenie pozwanego ubezpieczony nie przebywał w środowisku pracy, w którym zatrudnieni byli pracownicy wykonujący prace w warunkach szczególnych (tom III k. 14 akt rentowych i k. 3 akt sprawy).

Odwołanie z dnia 28 grudnia 2012 r. od powyższej decyzji pozwanego organu rentowego wniósł ubezpieczony T. S., wskazując, iż przez cały sporny okres w warunkach szczególnych stale i w pełny wymiarze czasu pracy wykonywał pracę w warunkach szczególnych w zakresie kontroli i dozoru inżynieryjno-technicznego, podnosząc, iż prace wykonywał na hali, na której wszystkie stanowiska pracy stykały się z warunkami szkodliwymi. Wniósł również o dopuszczenie dowodu z zeznań świadków na okoliczność wymiaru czasu oraz charakteru i rodzaju wykonywanej w spornym okresie przez niego pracy (k. 2 akt sprawy).

W odpowiedzi z dnia 24 stycznia 2013 r. na odwołanie ubezpieczonego pozwany organ rentowy wniósł o jego oddalenie, podtrzymując stanowisko wyrażone w zaskarżonej decyzji (k. 3-4 akt sprawy).

Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny:

Ubezpieczony T. S., urodzony dnia (...), z zawodu inżynier technologii żywności po studiach inżynierskich, w dniu 07 listopada 2012 r. złożył w Zakładzie Ubezpieczeń Społecznych Oddział w G. wniosek o emeryturę w obniżonym wieku emerytalnym z tytułu pracy w szczególnym warunkach w związku z rozwiązaniem stosunku pracy. Ubezpieczony nie jest członkiem Otwartego Funduszu Emerytalnego. Wymagany wiek 60 lat ubezpieczony ukończył w dniu 02 grudnia 2012 r. Ubezpieczony nie pozostaje w stosunku pracy.

okoliczności bezsporne, vide: wniosek ubezpieczonego o emeryturę – tom III k. 1-3 akt rentowych

W toku postępowania przed organem rentowym ubezpieczony udowodnił według stanu na dzień 01 stycznia 1999 r. staż sumaryczny 26 lat, 4 miesiące i 16 dni, w tym 20 lat, 11 miesięcy i 2 dni okresów składkowych oraz 5 lat, 5 miesięcy i 14 dni okresów nieskładkowych, jednakże nie udowodnił wymaganych 15 lat pracy w warunkach szczególnych.

Na skutek przeprowadzonego przez Sąd postępowania dowodowego uznać należało jednak, iż ubezpieczony łącznie udowodnił przeszło 15 lat pracy w warunkach szczególnych.

dowód: karta przebiegu zatrudnienia ubezpieczonego – tom III k. 13 akt rentowych

Zaskarżoną w sprawie decyzją z dnia 06 grudnia 2012 r. pozwany organ rentowy odmówił ubezpieczonemu T. S. prawa do emerytury w obniżonym wieku emerytalnym z tytułu pracy w szczególnym warunkach z uwagi na niespełnienie warunków nabycia tego prawa, tj. wobec nie udowodnienia wymaganego 15–letniego okresu pracy w szczególnych warunkach.

dowód: decyzja pozwanego o odmowie prawa do emerytury z dnia 06 grudnia 2012 r. – tom III k. 14 akt rentowych

W spornym okresie od dnia 15 listopada 1977 r. do dnia 30 listopada 1978 r. oraz od dnia 02 stycznia 1984 r. do dnia 31 grudnia 1998 r. ubezpieczony T. S. był zatrudniony w (...) Spółdzielni (...) w S. na stanowiskach kierownika zmiany i kierownika produkcji. W okresie od dnia 15 listopada 1977 r. do dnia 30 listopada 1978 r. oraz od dnia 05 listopada 1984 r. do dnia 31 grudnia 1998 r. stale i w pełnym wymiarze czasu pracy wykonywał prace w zakresie kontroli międzyoperacyjnej, kontroli jakości produkcji i usług oraz dozoru inżynieryjno-technicznego na oddziałach i wydziałach, w których jako podstawowe wykonywane są prace wymienione w wykazie.

Uprzednio ubezpieczony był zatrudniony w tym zakładzie pracy w okresie od dnia 03 listopada 1972 r. do dnia 31 stycznia 1973 r. jako pomocnik mleczarski.

Początkowo w spornym okresie od dnia 15 listopada 1977 r. do dnia 15 lutego 1978 r. ubezpieczonego zatrudniono w ramach 3-miesięcznego wstępnego stażu pracy. Z dniem 01 lutego 1978 r. wnioskodawca objął stanowisko kierownika zmiany produkcji przerobu nabiału – pracując w warunkach szczególnych w bezpośredniej bliskości aparatu mleka surowego, odbioru surowca.

Po ponownym zatrudnieniu u pracodawcy z dniem 02 stycznia 1984 r. ubezpieczonemu powierzono obowiązki kierownika laboratorium, gdzie pobierano i badano próbki mleka. Było to odrębne pomieszczenie. Laboranci, po wykonaniu badań, przekazywali wyniki ubezpieczonemu, który podejmował decyzję co do tego, do czego dane mleko może być wykorzystane w zakładzie pracy oraz o tym, czy może być przyjęte do produkcji.

Od dnia 05 listopada 1984 r. powierzono ubezpieczonemu stanowisko kierownika produkcji w zakładzie pracy, która to praca polegała na dozorze inżynieryjno-technicznym pracy na stanowisku aparatowego w aparatowni, bardzo ważnej w przemyśle mleczarskim, gdzie zaczynał się proces produkcyjny. Ubezpieczony nadzorował odbiór mleka. Rozliczał on przyjęty surowiec, wskazywał, jakie produkty mają być z niego produkowane. Przez cały okres dziennej pracy wnioskodawca przebywał na hali produkcyjnej w godz. 7:00-16:00. Na hali mleko pompowane było do aparatowni rurami, gdzie dochodziło do obróbki cieplnej (pasteryzacji) – w innej temperaturze mleko spożywcze, w innej przeznaczone do produkcji twarogu. Osobno oddzielano tłuszcz od mleka chudego – trafiał on następnie do produkcji masła lub na cele spożywcze. Ubezpieczony sprawdzał w aparatowni wykresy temperatur, w których pasteryzowano mleko na dany produkt. Niekiedy był obecny przy przyjmowaniu mleka do zakładu pracy, co odbywało się w godzinach 8:00-14:00. Ubezpieczony pozostawał w ruchu i przemieszczał się po całym obszarze działu, nadzorując cały proces, cykl produkcji, obsługiwany przez ok. 20 osób – produkcję masła i twarożku – sprawując bezpośrednią kontrolę przy stanowiskach robotniczych odbieracza surowca, brakarza, twarożkarza i maślarza. W zakładzie pracy nie było mistrzów ani brygadzistów, ponieważ był on dość mały. W wirówkach oddzielano mleko od tłuszczu. Na jednej zmianie działał jeden aparatowy pracownik obróbki surowca. Odbieracz surowca podłączał węże do cystern celem wypompowania mleka do tanku odbiorczego, a następnie trafiało ono do aparatowni.

Wnioskodawca miał przydzielone odrębne pomieszczenie na hali, gdzie przebywał rachmistrz. Pod koniec dnia pracy ubezpieczony sprawdzał rozliczenia prowadzone przez rachmistrza i podpisywał je. Ubezpieczony nie wykonywał żadnych prac o charakterze administracyjno-biurowym, ponieważ wykonywał je w/w rachmistrz produkcji.

Zakres obowiązków ubezpieczonego pokrywał się z obowiązkami kierownika zmianowego – tyle, że ubezpieczony odpowiadał przed zarządem spółdzielni, zaś kierownik zmianowy odpowiadał przed nim. Praca w zakładzie trwała co do zasady w godz. 7:00-15:00, ale zdarzało się dłużej, do ukończenia przerobu mleka dostarczonego do mleczarni w danym dniu.

Laborantom pracującym na oddziale produkcji oraz osobom zatrudnionym na stanowisku kierownika w innych oddziałach zakładu pracy zaliczano okres zatrudnienia u tego pracodawcy do stażu pracy w warunkach szczególnych.

dowód: świadectwo pracy z dnia 29 listopada 1978 r. – tom II k. 11 akt rentowych, świadectwo pracy z dnia 30 grudnia 1983 r. – tom II k. 13 akt rentowych, świadectwo wykonywania pracy w warunkach szczególnych z dnia 29 października 2009 r.– tom III k. 8 akt rentowych, świadectwo wykonywania pracy w warunkach szczególnych z dnia 22 marca 2012 r.– tom III k. 9 akt rentowych, akta osobowe – koperta na k. 24 akt sprawy, zeznania ubezpieczonego – k. 25-27 i 30 akt sprawy, zeznania świadków B. K. i R. B. – k. 27-28 akt sprawy, akta rentowe świadków B. K. i R. B.

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił na podstawie dokumentacji zgromadzonej w aktach niniejszej sprawy, aktach rentowych pozwanego organu oraz aktach osobowych ubezpieczonego ze spornego okresu, których prawdziwość i rzetelność nie była przez żadną ze stron kwestionowana. Sąd również nie znalazł podstaw do podważenia jej wiarygodności z urzędu.

Podstawę ustaleń stanu faktycznego stanowiły także zeznania świadków B. K. i R. B., bowiem jako osoby obce, nie zainteresowane wynikiem postępowania, a jednocześnie zatrudnione w spornym okresie w tym samym zakładzie pracy w ocenie Sądu zasługują na walor wiarygodności, tym bardziej, że ich zeznania razem z pozostałym zgromadzonym w sprawie materiałem dowodowym, w tym wyjaśnieniami wnioskodawcy, tworzą zwartą i logiczną całość.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

W świetle poczynionych ustaleń faktycznych odwołanie skarżącego T. S. jest zasadne i z tego tytułu zasługuje na uwzględnienie.

Przedmiotem niniejszego postępowania była kwestia ustalenia prawa ubezpieczonego do emerytury w obniżonym wieku emerytalnym z tytułu pracy w szczególnych warunkach. Wyniki przeprowadzonego przez Sąd postępowania dowodowego wykazały, że wnioskodawca legitymuje się wymaganym 15–letnim stażem pracy w szczególnych warunkach, co sprawia, iż stanowisko organu emerytalnego odmawiające wnioskodawcy prawa do wcześniejszej emerytury, nie jest słuszne.

Ogólne zasady nabywania prawa do emerytury dla ubezpieczonych urodzonych po 1948 r. zostały uregulowane w treści art. 184 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2009 nr 153 poz. 1227 ze zm.), dalej: ustawa, zgodnie z którym ubezpieczonym urodzonym po dniu 31 grudnia 1948 r. przysługuje emerytura po osiągnięciu wieku przewidzianego w art. 32, 33, 39 i 40, tj. spełniają łącznie następujące warunki:

1)legitymują się okresem zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze wymaganym w przepisach dotychczasowych do nabycia prawa do emerytury w wieku niższym niż: 65 lat dla mężczyzn, 60 lat dla kobiet,

2) mają okres składkowy i nieskładkowy wynoszący co najmniej: 25 lat dla mężczyzn, 20 dla kobiet,

3 ) nie przystąpili do otwartego funduszu emerytalnego albo złożyli wniosek o przekazanie środków zgromadzonych na rachunku w otwartym funduszu emerytalnym, za pośrednictwem Zakładu, na dochody budżetu państwa.

Podkreślenia wymaga, iż art. 184 ust 2 powyższej ustawy zmieniony został przez art. 1 pkt 20 ustawy z dnia 11 maja 2012 r. o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2012 r. nr 637) z dniem 01 stycznia 2013r., co skutkuje tym iż od 01 stycznia 2013 r. celem uzyskania uprawnienia do emerytury w warunkach szczególnych nie ma konieczności spełniania przez ubezpieczonych przesłanki rozwiązania stosunku pracy.

Aktem wykonawczym, do którego odsyła ustawa, jest rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego dla pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze. Stosownie do treści § 4 tego rozporządzenia pracownik, który wykonywał prace w szczególnych warunkach, wymienione w wykazie A, nabywa prawo do emerytury, jeżeli spełnia łącznie następujące warunki:

1) osiągnął wiek emerytalny wynoszący: 55 lat dla kobiet i 60 lat dla mężczyzn,

2) ma wymagany okres zatrudnienia, w tym co najmniej 15 lat pracy w szczególnych warunkach.

W wykazie A – prac w szczególnych warunkach, których wykonywanie uprawnia do niższego wieku emerytalnego – stanowiącym załącznik do rozporządzenia w dziale XIV (Prace różne) pod pozycją 24 wskazana jest kontrola międzyoperacyjna, kontrola jakości produkcji i usług oraz dozór inżynieryjno-techniczny na oddziałach i wydziałach, w których jako podstawowe wykonywane są prace wymienione w wykazie.

Wskazać również należy, iż zgodnie z przepisem § 2 ust. 1 i 2 powołanego wyżej rozporządzenia okresami pracy uzasadniającymi prawo do świadczeń na zasadach określonych w rozporządzeniu są okresy, w których praca w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze jest wykonywana stale i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na danym stanowisku pracy.

Okresy pracy natomiast, o których mowa w ust. 1, stwierdza zakład pracy, na podstawie posiadanej dokumentacji, w świadectwie wykonywania prac w szczególnych warunkach, wystawionym według wzoru stanowiącego załącznik do przepisów wydanych na podstawie § 1 ust. 2 rozporządzenia, lub w świadectwie pracy ( § 2 ust. 2).

Trzeba jednak zwrócić uwagę, że zgodnie z utartą praktyką i orzecznictwem w postępowaniu przed sądem okresy zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, przewidziane rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze mogą być ustalane także innymi środkami dowodowymi niż dowód z zaświadczenia z zakładu pracy (por. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 10 marca 1984 r., III UZP 6/84 oraz uchwała Sądu Najwyższego z dnia 21 września 1984 r. III UZP 48/84), a więc wszelkimi dopuszczalnymi przez prawo środkami dowodowymi.

Bezspornym jest, iż ubezpieczony w dniu 02 grudnia 2012 r. osiągnął 60 rok życia, na dzień złożenia wniosku udokumentował okres składkowy i nieskładkowy w wymiarze 25 lat, nie przystąpił do otwartego funduszu emerytalnego oraz nie pozostawał w stosunku pracy.

Przedmiotem sporu pozostawało ustalenie, czy za zatrudnienie w szczególnych warunkach przy kontroli międzyoperacyjnej, kontroli jakości produkcji i usług oraz dozoru inżynieryjno-technicznego na oddziałach i wydziałach, w których jako podstawowe wykonywane są prace wymienione w wykazie, uznać można było sporne okres zatrudnienia ubezpieczonego od dnia 15 listopada 1977 r. do dnia 30 listopada 1978 r. oraz od dnia 02 stycznia 1984 r. do dnia 31 grudnia 1998 r. w (...) Spółdzielni (...) w S. na stanowiskach kierownika produkcji i kierownika zmiany – wobec zarzutów pozwanego, iż w świadectwie wykonywania pracy w warunkach szczególnych z dnia 22 marca 2012 r. wskazano jego stanowisko jako kierownika produkcji w dziale produkcyjnym, wskazując na wykaz A dział XIV pozycja 24 punkt 1 - załącznika do uchwały nr 16/83 z dnia 27 czerwca 1983 r. Zarządu Centralnego Związku Spółdzielni (...) w sprawie stanowisk pracy w szczególnych warunkach w spółdzielczości mleczarskiej, dodatkowo zaś (jak podał zakład pracy) stanowisko kierownika znajdowało się przy halach produkcyjnych, gdzie sprawował on bezpośrednią kontrolę przy stanowiskach robotniczych aparatowego, odbieracza surowca, brakarza, twarożkarza i maślarza. Stanowiska te nie zostały wskazane w w/w uchwale jako stanowiska pracy w warunkach szczególnych – zatem w ocenie pozwanego ubezpieczony nie przebywał w środowisku pracy, w którym zatrudnieni byli pracownicy wykonujący prace w warunkach szczególnych.

W ocenie Sądu Okręgowego, fakt wykonywania przez ubezpieczonego pracy w szczególnych warunkach w spornych okresach znajduje potwierdzenie w zebranym w sprawie materiale dowodowym (świadectwa pracy, świadectwa wykonywania pracy w warunkach szczególnych, akta osobowe). Niewątpliwie został on potwierdzony zeznaniami świadków – współpracowników ubezpieczonego ze spornego okresu zatrudnienia – którzy zgodnie wskazali, iż wnioskodawca stale i w pełnym wymiarze czasu pracy wykonywał w warunkach szczególnych kontrolę międzyoperacyjną, kontrolę jakości produkcji i usług oraz dozór inżynieryjno-techniczny na oddziałach i wydziałach, w których jako podstawowe wykonywane są prace wymienione w wykazie. Wskazywali oni zbieżnie, iż obowiązki ubezpieczonego sprowadzały się do nadzorowania produkcji i odpowiedzialności za całość jej cyklu w spółdzielni mleczarskiej na stanowisku kierownika produkcji w S., na którą sprawował dozór inżynieryjno-techniczny. Był obecny przy pobieraniu próbek przez laborantów, nadzorował laborantów oraz na podstawie analizy surowca decydował o dopuszczeniu go do produkcji oraz konkretnym celu jego wykorzystania. Nadzorował pracę aparatowego – bardzo istotną ze względu na mający w aparatowni miejsce początek procesu produkcyjnego przetworów mlecznych. Wnioskodawca sprawdzał w aparatowni wykresy temperatur pasteryzacji mleka, odmiennych dla różnych produktów. Był obecny przy odbieraniu mleka dowożonego do spółdzielni przez dostawców, rozliczał dostawy (przy pomocy rachmistrza, zajmującego się dokumentacją) i wskazywał, jakie produkty mają z niego powstawać. Jego praca obejmowała cały cykl przerobu mleka, zwiezionego od pracodawcy w danym dniu.

W ocenie Sądu Okręgowego zebrany w ten sposób materiał dowodowy pozwala przyjąć, iż praca w zakresie kontroli międzyoperacyjnej oraz dozoru inżynieryjno-technicznego u pracodawcy była przez ubezpieczonego wykonywana w warunkach szczególnych stale i w pełnym wymiarze czasu pracy przez cały sporny okres zatrudnienia z wyjątkiem od dnia 02 stycznia do 04 listopada 1984 r., kiedy nie wykonywał pracy kierownika produkcji (co wynika z akt osobowych, załączonych do akt sprawy). Pozostaje to o tyle bez znaczenia dla sprawy, iż także z pominięciem tego okresu ubezpieczony wykazał niewątpliwie wymagane przez przepisy ustawy i rozporządzenia 15 lat pracy w warunkach szczególnych, umożliwiające przyznanie mu wnioskowanego świadczenia emerytalnego.

Tym samym spełniona została przesłanka nadzorowania przez ubezpieczonego innych prac wykonywanych w warunkach szczególnych, o których jest mowa w wykazie, o której także jednoznacznie wypowiada się orzecznictwo, wskazując, iż jeżeli chodzi o pracę wymienioną w pkt 24, działu XIV, wykazu A do rozporządzenia z 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U. Nr 8, poz. 43), to metodycznie podstawowe znaczenie ma ustalenie jakie prace wykonywali pracownicy podwładni. Warunkiem jest tu pozytywne stwierdzenie, że jako podstawowe wykonywali prace wymienione w wykazie. Dopiero wówczas można oceniać czy określona kontrola bądź dozór stanowiły pracę w szczególnych warunkach, przy czym łącznikiem jest narażenie ubezpieczonego na czynniki istniejące na stanowiskach pracy podwładnych zatrudnianych w szczególnych warunkach. Również więc do kontrolującego czy dozorującego wymaga się aby praca z pkt 24 była wykonywana stale i pełnym wymiarze czasu pracy na danym stanowisku (§ 2 rozporządzenia) (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 4 listopada 2008 r., I UK 111/08, podobnie postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 15 lutego 2012 r., I UK 360/11 oraz wyrok Sądu Najwyższego z dnia 5 października 2011 r., II UK 48/11).

Kluczowe dla rozstrzygnięcia przedmiotowej sprawy było w ocenie Sądu Okręgowego ustalenie charakteru i rodzaju pracy wykonywanych przez ubezpieczonego T. S. jako podstawowe, i czy praca ta wykonywana była przez niego w warunkach szczególnych.

Godzi się w tym miejscu przytoczyć ugruntowany pogląd judykatury, z którego wynika, iż czynności ogólnie pojętego nadzoru lub kontroli w procesie produkcji wykonywanej w wydziałach i oddziałach, w których zatrudnieni są pracownicy wykonujący pracę w warunkach szczególnych w rozumieniu rozporządzenia w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, objęte poz. 24 działu XIV wykazu A rozporządzenia z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U. Nr 8, poz. 43 ze zm.), to te czynności, które wykonywane są w warunkach bezpośrednio narażających na szkodliwe dla zdrowia czynniki, a więc polegające na bezpośrednim nadzorze i bezpośredniej kontroli procesu pracy na stanowiskach pracy wykonywanej w szczególnych warunkach. Jeśli zatem czynności te wykonywane są w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na stanowisku pracy związanym z kontrolą międzyoperacyjną, kontrolą jakości produkcji i usług oraz dozorem inżynieryjno-technicznym, to okres wykonywania tej pracy jest okresem pracy uzasadniającymi prawo do świadczeń na zasadach określonych w rozporządzeniu (wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 23 sierpnia 2012 r., III AUa 366/12). Jeśli czynności ogólnie pojętej kontroli oraz dozoru inżynieryjno-technicznego wykonywane są stale i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na stanowisku pracy związanym z określoną w pkt 24 działu XIV wykazu A stanowiącego załącznik do rozporządzenia z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U. Nr 8, poz. 43 ze zm.) kontrolą lub dozorem inżynieryjno-technicznym, to okres wykonywania tej pracy jest okresem pracy uzasadniającym prawo do świadczeń na zasadach przewidzianych w rozporządzeniu, niezależnie od tego ile czasu pracownik poświęca na bezpośredni dozór pracowników, a ile na inne czynności ściśle związane ze sprawowanym dozorem i stanowiące jego integralną część, takie jak sporządzanie związanej z nim dokumentacji. Jednakże czym innym jest wykonywanie czynności administracyjno-biurowych ściśle związanych ze sprawowaniem dozoru inżynieryjno-technicznego, a czym innym wykonywanie w ramach zakresu obowiązków również innych czynności, niemających związku z wykonywaniem bezpośredniego dozoru nad procesem produkcji. Wykonywanie takich czynności w ramach zakresu obowiązków na danym stanowisku pracy uniemożliwia sprawowanie dozoru stale i w pełnym wymiarze czasu pracy, a w konsekwencji wyłącza zaliczenie takiego okresu zatrudnienia do pracy w szczególnych warunkach (wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 22 sierpnia 2012 r., III AUa 374/12).

Niewątpliwie wskazać należy, iż postępowanie dowodowe przeprowadzone w sprawie wykazało, że takim właśnie, o jakim mowa w cytowanych wyżej orzeczeniach, bezpośrednim nadzorem i kontrolą w spornym okresie zajmował się ubezpieczony. Przywoływana bowiem w przedłożonych świadectwach wykonywania prac w warunkach szczególnych (tom III k. 8-9 akt rentowych) uchwała nr 16/83 z dnia 27 czerwca 1983 r. Zarządu Centralnego Związku Spółdzielni (...) w sprawie stanowisk pracy w szczególnych warunkach w spółdzielczości mleczarskiej w wykazie dział X (W rolnictwie i przemyśle rolno-spożywczym) pozycja 13 (Prace przy obsłudze pras filtracyjnych, wirówek i suszarek w przemyśle mleczarskim) w punkcie 1 wskazuje na prace aparatowego obróbki surowca oraz w punkcie 8 na prace odbieracza surowca. Wskazać należy zatem, iż z jednej strony były to prace wykonywane przez robotników u pracodawcy ubezpieczonego w spornym okresie czasu – z drugiej zaś, iż prace tych właśnie pracowników były przez ubezpieczonego jako kierownika oddziału produkcyjnego nadzorowane i kontrolowane, co wynika z zeznań jego i przesłuchanych w sprawie świadków. Spełniony zatem w ocenie Sądu – wbrew twierdzeniom pozwanego (tom III k. 14 akt rentowych, k. 5 akt sprawy) – został wymóg, aby kontrola jakości produkcji oraz dozór inżynieryjno-techniczny sprawowane były nad pracownikami wykonującymi pracę w warunkach szczególnych.

Nie bez znaczenia pozostaje również okoliczność, na którą powoływali się świadkowie – potwierdzona aktami rentowymi B. K. i R. B. – iż osoby te, zatrudnione w zbieżnym z ubezpieczonym okresie u pracodawcy m.in. na stanowisku laboranta (B. K. – podlegająca kontroli i nadzorowi ubezpieczonego), miały powyższy okres zatrudnienia u tego samego pracodawcy zaliczony do stażu pracy w warunkach szczególnych.

W tym miejscu godzi się wskazać, iż zarządzenia resortowe oraz uchwały spółdzielczości – w tym wskazana w świadectwie wykonywania pracy w warunkach szczególnych (tom III k. 8-9 akt rentowych) uchwała nr 16/83 z dnia 27 czerwca 1983 r. Zarządu Centralnego Związku Spółdzielni (...) w sprawie stanowisk pracy w szczególnych warunkach w spółdzielczości mleczarskiej - nie stanowią źródeł powszechnie obowiązującego prawa, i stanowią jedynie pomocnicze akty prawa niższego rzędu oraz dokumenty dotyczące jedynie konkretnych zakładów pracy, do których odwoływali się poszczególni pracodawcy, wskazując w dokumentacji pracowniczej (świadectwach wykonywania pracy w warunkach szczególnych) na rodzaje wykonywanej przez pracowników pracy. Kluczowym i podstawowym dokumentem w tym zakresie pozostaje cytowane powyżej rozporządzenie. Wypowiedział się bowiem w powyższym zakresie Sąd Najwyższy, wskazując, iż źródłem prawa do emerytury za pracę w szczególnych warunkach jest ustawa z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z FUS i rozporządzenie z 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U. Nr 8, poz. 43 ze zm.). Nie jest nim natomiast zarządzenie resortowe, jako że nie stanowi źródła prawa (art. 87 Konstytucji). Wykazy resortowe wydane na podstawie § 1 ust. 2 i 3 rozporządzenia z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze mają charakter informacyjny, techniczno - porządkujący, uściślający oraz mogą mieć znaczenie w sferze dowodowej, stanowiąc podstawę domniemania faktycznego (postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 22 marca 2012 r., I UK 403/11). Na marginesie jedynie Sąd Okręgowy pragnie przytoczyć pogląd Sądu Najwyższego, który wskazał, iż co prawda, wykazy resortowe mają charakter jedynie informacyjny, techniczno-porządkujący i uściślający, jednakże z faktu, że właściwy minister, kierownik urzędu centralnego lub centralny związek spółdzielczy w porozumieniu z Ministrem Pracy, Płac i Spraw Socjalnych ustalił w podległych i nadzorowanych zakładach pracy, że dane stanowisko pracy jest stanowiskiem pracy w szczególnych warunkach, może płynąć domniemanie faktyczne (art. 231 k.p.c.), że praca na tym stanowisku w istocie wykonywana była w takich warunkach i odwrotnie, brak konkretnego stanowiska pracy w takim wykazie może - w kontekście całokształtu ustaleń faktycznych - stanowić negatywną przesłankę dowodową (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 25 lutego 2010 r., II UK 218/09; podobnie wyrok Sądu Najwyższego z dnia 24 listopada 2011 r., I UK 164/11).

Biorąc pod uwagę fakt, iż pozwany podnosił zarzut rozbieżności pomiędzy nazwami stanowisk pracy zajmowanych przez ubezpieczonego według świadectw wykonywania pracy w warunkach szczególnych w tomie III na k. 9 akt rentowych (prace odbieracza surowca, brakarza, twarożkarza i maślarza) a nazwami stanowiska pracy w przytoczonych wyżej w uchwale spółdzielczości mleczarskiej (aparatowy obróbki surowca, odbieracz surowca) - wskazać należy w ocenie Sądu Okręgowego, iż pomimo językowej różnicy prace wskazane w w/w uchwale i rozporządzeniu (zacytowane wprost w w/w świadectwie) odnoszą się do prac tożsamych z faktycznie wykonywanymi przez ubezpieczonego T. S. w spornym okresie czasu pracy, jak to zostało ustalone przez Sąd Okręgowy w przedmiotowym postępowaniu.

Zebrane w przedmiotowym postępowaniu dokumenty wraz z zeznaniami świadków i samego ubezpieczonego tworzą spójną całość pozwalającą na ustalenie rzeczywistego charakteru pracy ubezpieczonego.

W tym miejscu zwrócić także należy uwagę na to, iż zgodnie z brzmieniem art. 118 ust. 1a ustawy, w razie ustalenia prawa do świadczenia lub jego wysokości orzeczeniem organu odwoławczego za dzień wyjaśnienia ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania decyzji uważa się również dzień wpływu prawomocnego orzeczenia organu odwoławczego, jeżeli organ rentowy nie ponosi odpowiedzialności za nie ustalenie ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania decyzji. Organ odwoławczy, wydając orzeczenie, stwierdza odpowiedzialność organu rentowego.

Należy podkreślić, że zgodnie z wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego z dnia 11 września 2007 r. OTK-A 2007/8/97 powyższy przepis należy rozumieć w ten sposób, że za dzień wyjaśnienia ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania decyzji uznaje się dzień wpływu prawomocnego orzeczenia tylko w sytuacji, gdy za nie ustalenie tych okoliczności nie ponosi odpowiedzialności organ rentowy.

Zdaniem Sądu, w niniejszej sprawie okoliczności, na podstawie których Sąd uznał odwołanie ubezpieczonego za zasadne zostały ostatecznie wyjaśnione w drodze uzupełnienia materiału dowodowego o zeznania ubezpieczonego oraz przesłuchanych świadków, wyjaśniające i potwierdzające zakres obowiązków i charakter pracy ubezpieczonego, co uzasadnia zastosowanie dyspozycji art. 118 ust. 1a ustawy poprzez wnioskowanie a contrario.

W ocenie Sądu, wobec udowodnienia wykonywania stale i w pełnym wymiarze czasu pracy w warunkach szczególnych, ubezpieczony T. S. spełnił wszystkie przesłanki dla nabycia emerytury w obniżonym wieku, ponieważ osiągnął 60 rok życia, na dzień złożenia wniosku udokumentował okres składkowy i nieskładkowy w wymiarze 25 lat, nie przystąpił do otwartego funduszu emerytalnego, a także spełnił przesłankę udokumentowania stażu co najmniej 15 lat pracy wykonywanej w szczególnych warunkach.

W konkluzji z wyżej przytoczonych względów Sąd Okręgowy na mocy art. 477 ¹⁴ § 2 k.p.c. w związku z cytowanymi wyżej przepisami, zmienił zaskarżoną decyzję organu rentowego z dnia 06 grudnia 2012 r. i przyznał ubezpieczonemu T. S. prawo do emerytury z tytułu pracy w szczególnych warunkach od dnia 02 grudnia 2012 r. (tj. daty ukończenia wieku 60 lat jako momentu spełnienia ostatniej przesłanki do przyznania świadczenia). Sąd Okręgowy wziął pod uwagę fakt, iż wniosek o emeryturę ubezpieczony złożył w dniu 07 listopada 2012 r. oraz dyspozycję art. 129 ust. 1 cyt. ustawy, zgodnie z którym świadczenia wypłaca się poczynając od dnia powstawania prawa do tych świadczeń, nie wcześniej jednak niż od miesiąca w którym zgłoszono wniosek.

SSA w SO Ewa Downar-Zapolska