Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Konin, dnia 28-08-2015 r.

Sąd Okręgowy w Koninie Wydział I Cywilny

w składzie:

Przewodniczący: SSO Jan Bartniak

Protokolant: sekr. sąd. Joanna Piwońska

po rozpoznaniu w dniu 19-08-2015 r. w Koninie

sprawy z powództwa A. M. (1), małoletniego Jordana M. dział. przez przedstawiciela ustawowego - matkę A. M. (1), S. M., Z. T.

przeciwko (...) SA w W.

o zapłatę

1.  Zasądza od pozwanego (...) SA w W. na rzecz powódki A. M. (1) kwotę 50.000 (pięćdziesiąt) zł z ustawowymi odsetkami od dnia 13 września 2014r.

2.  Zasądza od pozwanego (...) SA w W. na rzecz powódki S. M. kwotę 30.000 (trzydzieści) zł z ustawowymi odsetkami od dnia 13 września 2014r.

3.  Zasądza od pozwanego (...) SA w W. na rzecz małoletniego powoda Jordana M. kwotę 20.000 (dwadzieścia) zł z ustawowymi odsetkami od dnia 13 września 2014r.

4.  Zasądza od pozwanego (...) SA w W. na rzecz powódki Z. T. kwotę 20.000 (dwadzieścia) zł z ustawowymi odsetkami od dnia 13 września 2014r.

5.  Oddala powództwo w pozostałej części.

6.  Nakazuje pobrać na rzecz Skarbu Państwa (Sąd Okręgowy w Koninie) od powodów od zasądzonego im roszczenia kwotę 2.000 (dwa) zł i od pozwanego kwotę 2.000 (dwa) zł odstępując od obciążania stron pozostałymi nieuiszczonymi kosztami sądowymi.

7.  Zasądza od powodów na rzecz pozwanego tytułem kosztów procesu kwotę (...) (tysiąc pięćset dziewięćdziesiąt osiem) zł.

SSO Jan Bartniak FORMTEXT

Sygn. akt I C 440/14

UZASADNIENIE

Powodowie: A. M. (1), reprezentowany przez nią małoletni Jordan M., S. M. i Z. T. wnosili o zasądzenie od pozwanego (...) S.A. w W., na rzecz każdego z powodów, kwot po 80.000 złotych wraz z odsetkami ustawowymi od dnia 23 kwietnia 2013 roku do dnia zapłaty, tytułem zadośćuczynienia zgodnie z art. 448 k.c. w zw. z art. 24 § 1 k.c., nadto zasądzenie kosztów postępowania sądowego, w tym kosztów zastępstwa procesowego w wysokości 3.600 złotych na rzecz każdego z powodów wraz z opłatą skarbową od pełnomocnictw w wysokości 85 złotych. W uzasadnieniu pozwu powodowie wskazali m.in., że w dniu 30 października 2003 roku miał miejsce wypadek komunikacyjny, w wyniku którego zginął: mąż powódki A. M. (1), ojciec powodów Jordana i S. rodzeństwa M., jednocześnie syn powódki Z. K. M.. Powodowie podkreślali, że posiadacz pojazdu, którym kierował sprawca zdarzenia w dacie wypadku korzystał z ochrony ubezpieczeniowej w zakresie obowiązkowego ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych na podstawie umowy ubezpieczeniowej zawartej ze stroną pozwaną, ponadto sprawca wypadku został skazany za ten czyn wyrokiem z dnia 14 grudnia 2001 roku. Wskazali nadto, że propozycja pozwanego złożona w toku postepowania likwidacyjnego (po zgłoszeniu szkody), by w ramach ugodowego zakończenia sporu powodowie zadowolili się kwotą zadośćuczynienia po 30.000 zł. każdy, nie została zaakceptowana przez pełnomocnika powodów. W uzasadnieniu pozwu wskazano, że kwoty w nim żądane uwzględniają 20% przyczynienie się poszkodowanego do powstania szkody (wskazano przy tym, że wcześniej bo w 2006 r. pozwany wypłacając odszkodowanie z art. 446 § 3 k.c., zaakceptowane przez uprawnionych, przyjął 25 % poszkodowanego). Roszczenie o odsetki oparto na treści przepisu art. 481 § 1 k.c., wskazując, że w dniu 22.04.2013 r. „pozwana zajęła ostateczne merytoryczne stanowisko w sprawie,” stąd zadanie odsetek naliczono od dnia następnego.

Pozwany Zakładu (...), wniósł o oddalenie powództwa i zasądzenie od powodów kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych. Pozwany zakwestionował swą odpowiedzialność co do zasady, a „z ostrożności procesowej” (k.203) podniósł, że żądane przez powodów kwoty są nadmiernie wygórowane i nie znajdują uzasadnienia w okolicznościach sprawy, a na wysokość tego świadczenia ma wpływ wiele czynników – nie tylko więź biologiczna ze zmarłym. Na rozmiar przyczynienia poszkodowanego do wypadku wskazuje fakt potwierdzony w toku postępowania karnego (w sprawie przeciwko sprawcy wypadku M. L.), iż poszkodowany spożywał alkohol wspólnie z późniejszym sprawcą szkody, jednakże mimo „pełnej świadomości co do nietrzeźwości kierowcy zdecydował się” na dalszą z nim jazdę samochodem. Pozwany wskazał także, że ewentualne odsetki winny zostać zasądzone od dnia wyrokowania.

Sąd ustalił, co następuje:

W dniu 30 października 2003 roku, K. M. (1) i jego kuzyn M. L. wracali z Niemiec i na autostradzie A 2, na jej 232,8 km. w miejscowości K. gmina S., o godzinie 4.40 nad ranem, M. L., kierujący samochodem marki O. (...) o nr rej. (...) (stanowiącym własność K. M. (1)), naruszył umyślnie zasady bezpieczeństwa w ruchu lądowym w ten sposób, że będąc w stanie nietrzeźwym (w chwili wypadku 0,9 ‰ alkoholu we krwi), nie zachował należytej ostrożności i odległości w wyniku czego uderzył w tył naczepy jadącego przed nim samochodu ciężarowego marki J. nr rej. (...), w wyniku czego siedzący z przodu pojazdu na miejscu pasażera i drzemiący K. \M. (w chwili wypadku miał 1,2 ‰ alkoholu we krwi) doznał ciężkich obrażeń ciała, w postaci urazu czaszkowo-mózgowego, skutkujących jego zgonem w dniu12 listopada 2003 r. Za powyższy czyn wyczerpujący znamiona przestępstwa z art. 177 § 2 k.k. w zw. z art. 178k.k. skazano M. L. prawomocnym wyrokiem z dnia 26 sierpnia 2004 r. w sprawie o sygn. akt II K (...) Sądu Rejonowego w S., na karę 2 lat pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem wykonania ww. kary na okres 5 lat próby, nadto orzeczono zakaz prowadzenia pojazdów mechanicznych w ruchu lądowym na okres 5 lat i zasądzono na rzecz żony zmarłego A. M. (1) nawiązkę w kwocie 8.000 zł., którą sprawca szkody wypłacił uprawnionej po uprawomocnieniu się wyroku go skazującego.(niesporne, nadto k.25-28 protokoły i sprawozdania z badań krwi na zawartość alkoholu, orzeczenia sądu I i II instancji k.181-181 v i k.185-189 i k.209 cyt. wyżej akt sprawy II K (...) Sądu Rejonowego w S.). Jest niesporne to, że po przekroczeniu granicy państwowej w S., K. M. (1) i jego kuzyn M. L., zatrzymali się za P..

W okresie poprzedzającym zdarzenie z dnia 30 października 2003 r., powódka A. (ur. (...)) i K. (ur.211.11.1971 r.) małż. \M. mieszkali w dwojgiem dzieci (córką S. ur. (...) i synem Jordanem ur. (...)) w mieszkaniu, które kupili w K. przy ul.(...). W tym okresie powódka nie pracowała zawodowo, wcześniej wraz z mężem wyjeżdżali okresowo do pracy sezonowej do Niemiec na czas do 3 miesięcy w roku (K. M. (1) korzystał wtedy z urlopu wypoczynkowego i bezpłatnego, pracując na stanowisku sprzedawcy w firmie (...), a następnie jako kierowca rozwożący zakupiony towar w firmie (...) w K. ). W 2003 r. K. M. (1) utracił stałą pracę w Polsce i praca „na czarno” w Niemczech stanowiła jedyne źródło utrzymania czteroosobowej rodziny.(niesporne nadto A. M. k. 363v-364 i k.242-243).

W cztery miesiące po śmierci męża powódka będąca z zawodu fryzjerką, wróciła do pracy w zawodzie, ale z uwagi na konieczność pracy także w soboty i nasilenia pracy w okresach przedświątecznych zatrudniła się po dwu latach w przedszkolu, początkowo w charakterze woźnej, następnie po ukończeniu szkoły średniej, na stanowisku intendenta i pracuje tam do chwili obecnej.(vide cyt. wyżej zeznania powódki, niesporne).

Śmierć męża wywołała u powódki A. M. (1) stan ostrego stresu, a następnie zaburzenia depresyjne trwające intensywnie około 2 lat (do 2005 r.). Leczenie psychiatryczne podjęła 7 dni po śmierci męża. Zaburzenia emocjonalne wymagały długotrwałej terapii psychiatrycznej ambulatoryjnej oraz psychoterapii. Nadal skarży się na apatię, niezdolność do przeżywania radości , brak motywacji do aktywności, ciągłe poczucie tęsknoty. Ww. występujące u powódki, skutkiem zdarzenia z 30.10.2003 r., zaburzenia psychopatologiczne skutkują 7% trwałym uszczerbkiem na zdrowiu powódki. (vide opinie biegłych psychologa i psychiatry k. 257, k.258-260, k.319-323). W okresie po zdarzeniu będącym przyczyną sprawczą procesu, bo w 2005 r., zmarła na raka matka powódki, w wieku 58 lat, natomiast w 2010 r. zmarł w wieku 73 lat ojciec powódki.(niesporne, opinie biegłych psychologa i psychiatry k.260-262 i k.319-324, uzupełnienie ww. opinii k.251-253, powódka k. 363v-364v i k.242-243, dokumentacja medyczna dotycząca leczenia powódki k.150-171). Powódka prowadzi gospodarstwo domowe z dziećmi, (z tym że córka w trakcie roku akademickiego przebywa w P., gdzie wynajmuje kwaterę, w której mieszka z narzeczonym i w 2016r. planuje zawarcie z nim małżeństwa k.364). Powódka otrzymuje wynagrodzenie za pracę w kwocie 1.760,86zł. miesięcznie netto, dzieci- powodowie S. i Jordan M. otrzymują rentę rodzinną po ojcu w kwocie po 420,39 zł. każde z uprawnionych. W związku ze zdarzeniem z dnia 30.10.2003 r., pozwany Zakład (...) dokonał w 2004 r., wypłat na rzecz żony i dzieci zmarłego K. M. (1) opartych o przepis art.446 § 1,2,3 k.c. w kwotach odszkodowania: 30.000 zł., 25.000 zł. i 25.000 zł., tytułem renty wyrównawczej kwotę łączną po 270 zł. miesięcznie (dzieciom na okres pobierania nauki do 25 roku życia, żonie dożywotnio), dzieląc rentę na kwoty po 170 zł. dla żony i 100 zł. dla dzieci. Dokonano nadto zwrotu kosztów pogrzebu w kwocie 11.277 zł. Przy czym pozwany przyjął wtedy i pomniejszył kwotę przyznaną o 25% (a powodowie tego nie zakwestionowali), przyjmując że „poszkodowany przyczynił się swoim zachowaniem do powstania szkody na poziomie 25%,” gdyż „poszkodowany … spożywał alkohol z kierowcą pojazdu…i następnie podjął decyzję o jeździe z nietrzeźwym kierowcą…”

Córka zmarłego K. M. (1), S. M., (w momencie końcowym postępowania przed sądem I instancji była po 4 roku studiów prawniczych w P., naukę przez cały okres nauczania kontynuuje terminowo). Na wiadomość o śmierci ojca zareagowała lękiem, trudnościami w codziennym funkcjonowaniu, zamknięciem i nieufnością. Pojawiły się bóle głowy, nadmierne angażowanie w naukę i dolegliwości żołądkowo – jelitowe. Zaburzenia emocjonalne po śmierci ojca (trudne do diagnozowania u dzieci) stanowi: reakcja żałoby wykraczająca poza reakcję fizjologiczną nadto zaburzenia depresyjne i lekowe z elementami somatyzacji. Pogorszenie samopoczucia psychicznego w związku ze zdarzeniem z dnia 30.10.2003 r., przez dłuższy czas było tłumione przez niedojrzałe mechanizmy osobowości, efektem czego były somatyzacje czyli ekspresja emocjonalna poprzez odczuwanie objawów bólowych. Długotrwały uszczerbek na zdrowiu psychicznym jako następstwo zaburzeń psychopatologicznych to 5%. Powódka leczy się z powodu migreny, objawy której ujawniły się 2 lata po śmierci ojca powódki (w 2006 r. w wieku 14 lat). W 2013 r. lekarz stwierdził depresję wegetatywną.(vide: zaświadczenie z uczelni k.23, kartoteka pacjenta k.266-303, opinie biegłych lekarza psychiatry i psychologa k.260-263, k.324-329, uzupełnienie opinii k.352 i k.353, zeznania powódki k.364-364v i k.243v).

Powód Jordan M. (pod opieką lekarzy z powodu - planowanej w przyszłości tj. gdy małoletni ukończy 20 lat – operacji wrodzonej zaćmy, skutkiem czego aktualnie nosi soczewki i stosuje krople do oczu) doznał - w następstwie wypadku i śmierci ojca - silnego poczucia straty, a sama reakcja żałoby przyjęła postać fizjologiczną. W chwili wypadku ojca, miał 5 lat. Śmierć ojca skutkowała zerwaniem silnej i niekonfliktowej więzi emocjonalnej, ograniczyła środowisko opiekuńcze i wychowawcze małoletniego w rodzinie, nie skutkowała zaburzeniami emocjonalnymi, miała natomiast istotny wpływ na funkcjonowanie osobiste i rodzinne małoletniego powoda. Nie występuje u niego trwały uszczerbek na zdrowiu. Małoletni uczy się w zawodzie technika pojazdów samochodowych, aktualnie w kl. 1, nauka nie sprawia mu problemów.(niesporne, orzeczenie o niepełnosprawności k.31, opinia biegłych cyt. wyżej k. 257-258, k.315-318).

Z. T. (matka zmarłego K. M. (1)), nie pracuje zawodowo od 1993 r., w 2003 r.(będąc wcześniej w separacji zupełnej) rozwiodła się z F. M. (z powodu alkoholizmu męża) Ponownie wyszła za mąż w 2004 r. W okresie gdy powódka Z. T. pomagała synowej i wnukom, drugi jej mąż „zazdrosny się zrobił”, stąd w 2005 r. leczyła się z powodu problemów małżeńskich z rozpoznaniem: epizod depresyjny. Śmierć syna w wyniku wypadku z dnia 30.10.2003 r., wywołała u powódki zaburzenia adaptacyjne z zaburzeniami emocji, została jej udzielona pomoc medyczna w postaci zastrzyku leku uspokajającego. Zaburzenia emocjonalne obniżyły jej aktywność życiową na okres dwóch miesięcy, w tym też czasie wymagała pomocy psychiatrycznej. W 2004 r. wyszła ponownie za mąż za J. T. (1), z którym mieszkała wcześniej, także w chwili wypadku syna. Powódka i syn z rodziną prowadzili oddzielne gospodarstwa domowe, ale mieszkali przy ul. 11 listopada w K. w niewielkiej odległości (wedle powódki ok. 300 m. k. 243, w bloku mieszkalnym nr (...) w którym mieszkał syn z rodziną i nr 23 w którym mieszkała od 2000 r., powódka i J. T.) Powódka otrzymuje emeryturę w kwocie 720 zł. miesięcznie netto, jej mąż 1.830 zł., mieszkają razem w mieszkaniu stanowiącym własność męża. Sprawca wypadku jest zięciem siostry powódki, wedle niej w rodzinie przed zdarzeniem z 30.10.2003 r., wiedziano, że on „jeździ jak wariat drogowy. Jeździł z nadmierną szybkością niekiedy pod wpływem alkoholu.”(powódka k. 243- k.363v-364, biegli psycholog i psychiatra k.263-265, k.330-335, dokumentacja medyczna k.113-145, powódka A. M. k.46 i k.178v cyt. akt II K (...) ).

Pismem z dnia 17.04.2013 r. reprezentujący powodów pełnomocnik wystąpił z żądaniem zapłaty zadośćuczynienia opartego o przepis art. 448 k.c. w zw. z art. 23 k.c. w kwocie po 80.000 zł. na rzecz każdego z uprawnionych, co zarejestrowano w aktach szkody pozwanego w dniu 19.04.2013 r., przy czym wezwanie do zapłaty (k.55-57 akt) nie zawiera żadnego uzasadnienia co do wysokości kwoty żądanej, w tym ewentualnego przyczynienia poszkodowanego. Pismem z dnia 22.04.2013 r. (k.58-59) pozwany Zakład (...) zakwestionował zasadę swojej odpowiedzialności w oparciu o wskazane przepisy i w odniesieniu do stanu faktycznego zaistniałego w 2003 r. Ostatecznie propozycja ugodowego zakończenia sporu w kwocie łącznej 120.000 zł. na rzecz wszystkich uprawnionych złożona przez pozwanego, nie została zaakceptowana przez pełnomocnika uprawnionych.(niesporne, nadto pozew k.4 akt sprawy, pismo (...) z dnia 29.05.2014 r., zawarte w aktach szkody złożonych przez pozwanego)

W pozwie, który wpłynął do tutejszego sądu w dniu 28.04.2014 r., pełnomocnik prawny powodów żądał zadośćuczynienia na rzecz każdego z uprawnionych w kwocie po 80.000 zł., uzasadniając to tym, że kwotą żądaną przez każdego z powodów jest 100.000 zł., a przyczynienie się poszkodowanego do szkody w 20% skutkuje tym, że żądanymi są kwoty po 80.000 zł.(k.7 akt), odsetki należą się od dnia 23.04.2014 r. stąd, że odmówiono zapłaty pismem pozwanego z dnia 22.04.2014 r. (k.7 akt)

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił na podstawie zeznań powódek, nie kwestionowanych ostatecznie przez stronę pozwaną opinii biegłych i dokumentach dołączonych do akt sprawy i sprawy II K (...) Sądu Rejonowego w S. i zawartych w aktach szkody pozwanego, a powołanych w ustaleniach faktycznych sprawy. Stan faktyczny sprawy w zasadzie uznać należy za niesporny, w tym sensie, że strona powodowa nie kwestionuje co do zasady tzw. przyczynienia się poszkodowanego K. M. do szkody (jak wynika z uzasadnienia pozwu w 20%, vide nadto oświadczenie pełnomocnika powodów k.363). Strona pozwana „z ostrożności procesowej” zarzuca, że kwoty żądane w pozwie są „wygórowane”, nadto, że przyczynienie poszkodowanego należy oceniać na „co najmniej w 50%”. (k.203). Natomiast w okresie poprzedzającym wytoczenie powództwa złożyła powodom propozycje wypłaty kwoty 4 x po 30.000 zł., co wymagało przyjęcia, że pozwany na danym etapie postępowania likwidacyjnego do zasady odpowiada. Nie budzi wątpliwości także fakt, że w chwili zdarzenia, tak M. L. kierujący pojazdem stanowiącym własność K. M. (1) jak i on sam byli pod wpływem alkoholu (K. \M. w chwili wypadku miał 1,2 ‰ alkoholu we krwi, a kierowca 0,9 ‰) Żadna ze stron procesu nie zgłaszała innych wniosków dowodowych poza przeprowadzonymi w trakcie procesu. Wartość dowodowa dokumentów zgromadzonych w sprawie nie budziła zdaniem Sądu wątpliwości i nie była przez strony kwestionowana.

Sąd zważył, co następuje:

Odpowiedzialność pozwanego, jako ubezpieczyciela sprawcy szkody, w okolicznościach niniejszej sprawy nie może budzić wątpliwości skoro sprawca wypadku, w rezultacie którego zmarł K. M. (1), został skazany prawomocnym wyrokiem za popełnienie przestępstwo z art. 177 § 2 k.k., a w momencie zdarzenia korzystał z ochrony ubezpieczeniowej u pozwanego od odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych. Zgodnie zaś z art. 822 § 1 k.c. w brzmieniu obowiązującym w dniu wypadku, przez umowę ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej zakład ubezpieczeń zobowiązuje się do zapłacenia określonego w umowie odszkodowania za szkody wyrządzone osobom trzecim, względem których odpowiedzialność za szkodę ponosi ubezpieczający albo osoba, na której rzecz została zawarta umowa ubezpieczenia. Zgodnie z kolei z obowiązującym w dniu wypadku § 10 ust. 1 rozporządzenia Ministra Finansów z dnia 24 marca 2000 roku w sprawie ogólnych warunków obowiązkowego ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych za szkody powstałe w związku z ruchem tych pojazdów (Dz. U. z 2000 roku, Nr 26, poz. 310 z późn. zm.) z ubezpieczenia OC przysługuje odszkodowanie, jeżeli posiadacz lub kierujący pojazdem są zobowiązani do odszkodowania za wyrządzoną w związku z ruchem tego pojazdu szkodę, której następstwem jest śmierć, uszkodzenie ciała, rozstrój zdrowia bądź też utrata, zniszczenie lub uszkodzenie mienia.

Powodowie jako podstawę prawną swego roszczenia o zadośćuczynienie wskazała art. 24 k.c. w zw. z art. 448 k.c..

Rozstrzygając kwestię odpowiedzialności pozwanego w kontekście roszczenia
o zadośćuczynienie za krzywdę doznaną przez osoby bliskie zmarłego, Sąd podzielił (wbrew argumentacji pozwanego z odpowiedzi na pozew o braku odpowiedzialności do zasady) ugruntowane już stanowisko Sądu Najwyższego, że spowodowanie śmierci osoby bliskiej może stanowić naruszenie dobra osobistego członków rodziny zmarłego w postaci szczególnej więzi rodzinnej i uzasadniać przyznanie im zadośćuczynienia na podstawie art. 448 k.c., jeżeli śmierć nastąpiła na skutek deliktu przed dniem 3 sierpnia 2008 roku (por. uchwała SN z 22 października 2010 roku, sygn. III CZP 76/10, Lex nr 604152, z dnia 13 lipca 2011 roku, sygn. III CZP 32/11, Lex nr 852341, wyroki SN z dnia 11 maja 2011 roku, sygn. I CSK 621/10, Lex nr 848128 i z dnia 15 marca 2012 roku, sygn. I CSK 314/11, Lex nr 1164718). Ponadto zarówno artykuł 34 ust. 1 ustawy z dnia 22 maja 2003 roku o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych (Dz. U. Nr 124, poz. 1152 ze zm.) – w brzmieniu sprzed dnia 11 lutego 2012 roku – jak i poprzednio obowiązujący przepis § 10 ust. 1 rozporządzenia Ministra Finansów z dnia 24 marca 2000 roku w sprawie ogólnych warunków ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych za szkody powstałe w związku z ruchem tych pojazdów (Dz.U. Nr 26, poz. 310 ze zm.) nie wyłączał z zakresu ochrony ubezpieczeniowej zadośćuczynienia za krzywdę osoby, wobec której ubezpieczony ponosił odpowiedzialność na podstawie art. 448 k.c. (por. uchwała SN z 19 stycznia 2007 roku, sygn. III CZP 146/06, Lex nr 207713 oraz uchwała SN z 20 grudnia 2012 roku, sygn. III CZP 93/12, Lex nr 1267081, uchwała SN z dnia 7 listopada 2012 roku, sygn. III CZP 67/12, OSNC 2013/4/45). Jak wskazał Sąd Najwyższy w ww. orzeczeniach, uprawnienie osoby trzeciej do żądania od ubezpieczyciela odszkodowania z tytułu ubezpieczenia pojazdu mechanicznego powstaje wówczas, gdy posiadacz lub kierujący pojazdem mechanicznym są zobowiązani zgodnie z przepisami prawa cywilnego do odszkodowania za szkodę wyrządzoną w związku z ruchem tego pojazdu – szkodę szeroko rozumianą, obejmującą zarówno uszczerbek majątkowy, jak i niemajątkowy. Ta regulacja jest wyrazem woli ustawodawcy zapewnienia osobie trzeciej możliwie pełnej kompensaty szkody wyrządzonej w związku z ruchem pojazdu mechanicznego. Nie ma więc podstaw do uznania, że zadośćuczynienie za krzywdę osoby, wobec której ubezpieczony ponosi odpowiedzialność na podstawie art. 448 k.c. jest wyłączona z zakresu ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej. Stanowisko to pozostaje miarodajne niezależnie od tego, pod rządem którego
z przepisów zapadły konkretne orzeczenia. Z powołanych uchwał i wyroków, wydanych w sprawach, w których zawsze pozwanymi byli ubezpieczyciele, wynika, że Sąd Najwyższy pośrednio, lecz bez wątpliwości i konsekwentnie uznawał, iż oparte na art. 448 k.c. roszczenia osób bliskich zmarłego w wypadku komunikacyjnym są objęte ochroną ubezpieczeniową z tytułu ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej. Reguła, że odpowiedzialność ubezpieczyciela w ramach ubezpieczenia od odpowiedzialności cywilnej jest wyznaczana przez zasadę i zakres odpowiedzialności ubezpieczonego, może być skorygowana przez przepisy o ubezpieczeniach. Wyrazem tego było wyłączenie odpowiedzialności ubezpieczyciela w wypadkach enumeratywnie wymienionych w § 13 rozporządzenia z dnia 24 marca 2000 roku; wyłączeniem nie objęto rozważanego świadczenia – podobnie, jak nie zawiera go dzisiejszy art. 38 ustawy z dnia 22 maja 2003 roku o ubezpieczeniach obowiązkowych.

W niniejszej sprawie nie ma wątpliwości, że spowodowanie śmierci K. M. (1) naruszyło dobra osobiste powodów. Rodzina jako związek najbliższych osób, które łączy szczególna więź wynikająca z pokrewieństwa, podlega ochronie prawnej. Dotyczy to ochrony prawa do życia rodzinnego obejmującego istnienie różnego rodzaju więzi rodzinnych. Więź ta odgrywa doniosłą rolę, zapewniając członkom rodziny poczucie stabilności, bezpieczeństwa, wzajemne wsparcie, pomoc. Zerwanie tej więzi stanowi zatem naruszenie dóbr osobistych członków tej rodziny.

Zgodnie z art. 448 k.c., w razie naruszenia dobra osobistego sąd może przyznać temu, czyje dobro osobiste zostało naruszone, odpowiednią sumę tytułem zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę lub na jego żądanie zasądzić odpowiednią sumę pieniężną na wskazany przez niego cel społeczny, niezależnie od innych środków potrzebnych do usunięcia skutków naruszenia. Przepisy prawa nie ustanawiają żadnych kryteriów, na podstawie których winno być ustalane zadośćuczynienie. Wypracowała je natomiast judykatura, a zwłaszcza orzecznictwo Sądu Najwyższego. Wskazuje ono, że zadośćuczynienie ma kompensacyjny charakter, w związku z czym musi przedstawiać ekonomicznie odczuwalną wartość. Określenie wysokości zadośćuczynienia powinno być dokonane z uwzględnieniem wszystkich okoliczności mających wpływ na rozmiar doznanej krzywdy, m.in. wieku poszkodowanego, czasu trwania cierpień, trwałości i skutków, od rodzaju i stopnia winy sprawcy szkody i odczucia jej przez poszkodowanego (tak m.in. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 30 listopada 1999 roku, sygn. I CKN 1145/99, niepubl.; orz. Sądu Najwyższego z 12 kwietnia 1972 roku, sygn. II CR 57/72, OSNCP 1972/10/183; wyrok Sądu Najwyższego z dnia 27 sierpnia 1969 roku, sygn. I PR 224/69, OSNCP 1970/6/111).

W ocenie Sądu śmierć K. M. (1) spowodowała u każdego z powodów szkodę na osobie (krzywdę) jednakże w innym zakresowo rozmiarze, przeżywaną różnie przez każdego z nich i niektórych z nich nie tylko w chwili powzięcia wiadomości o śmierci męża, ojca i syna powodów. U powódek A. M. (1) i S. M. zdarzenie z dnia 30.10.2003 r. skutkowało negatywnie także w postaci długotrwałego uszczerbku na zdrowiu psychicznym (7% w przypadku żony i 5% u córki poszkodowanego w wypadku). Wskazują na powyższe opinie biegłych psychologa i psychiatry. Powódka A. M. (1) w największym (z powodów) zakresie, następnie powódka S. M. i na podobnym poziomie choć z innych przyczyn, powodowie Jordan M. i Z. T..

Mówiąc ogólnie więź między małżonkami (a małżeństwo A. i K. M. (1) było zgodne) jak między rodzicami a dziećmi, jest jedną z najsilniejszych więzi międzyludzkich. Zerwanie tej więzi przez śmierć męża, ojca i dziecka stanowi trudne do wyobrażenia poczucie pokrzywdzenia i nasilenie cierpienia trudnego do opisania. Jednocześnie Sąd zauważa, że powódka Z. T. w tych ciężkich dla niej chwilach nie pozostała sama: mieszkała bowiem z partnerem z którym zawarła związek małżeński w 2004 r., mogła liczyć na wsparcie ww. jak i pozostałych dwojga jej dzieci. U małoletniego powoda (jak wynika z opinii biegłych) nie występuje trwały uszczerbek na zdrowiu, małoletni funkcjonuje prawidłowo tak w rodzinie jak i w szkole, a upływ czasu od zdarzenia z 30.10.2003 r. skutkował wystąpieniem reakcji żałoby nie wykraczającej poza reakcję fizjologiczną.

Biorąc pod uwagę powyższe, w tym głównie opinie biegłych psychologa i psychiatry, Sąd uznał roszczenie powódki A. M. (1) uzasadnione jest do kwoty 100.000 zł., S. M. do kwoty 60.000 zł., a pozostałych powodów do kwot po 40.000 zł.

Dokonując - z uwagi na zarzut pozwanego - oceny zachowania poszkodowanego na podstawie art. 362 k.c. należy mieć świadomość, że w przypadku śmierci bezpośrednio poszkodowanego jeżeli osoby bliskie domagają się zadośćuczynienia to przyczynienie się zmarłego może powodować zmniejszenie odszkodowania, czy zadośćuczynienia na podstawie cyt. wyżej przepisu. (vide np. wyrok S.N z dnia 19 listopada 2008r. sygn.. III CSK 154/08, z dnia 12 lipca 2012r. sygn.. I CSK 660/11, wyrok S.A w W. z dnia 18 sierpnia 1998 sygn. A Cr 169/94, wyrok S.A w P. z dnia 15 maja 2012r. sygn. A Ca 428/12). Rozstrzygając sprawę Sąd musi ustalić i wskazać okoliczności, które uzasadniają przyczynienie się poszkodowanego zarówno w związku z jego zachowaniem pozostającym w normalnym związku przyczynowym z wypadkiem, jak również wskazać na obiektywną nieprawidłowość zachowania się poszkodowanego, a nawet zawinione złamanie obowiązujących przepisów i wynikających z nich zasad zachowania się. Biorąc pod uwagę, że kierujący pojazdem sprawca odpowiada na podstawie art. 436 § 1 k.c. i w oparciu o zasadę ryzyka, do ustalenia przyczynienia się poszkodowanego wystarczające jest ustalenie obiektywnej nieprawidłowości zachowania się poszkodowanego. Nie jest sporne w tej sprawie to, że kierujący pojazdem ponosi odpowiedzialność za występek co stwierdzone zostało prawomocnym wyrokiem karnym, a więc na zasadzie winy, natomiast element zawinionego zachowania poszkodowanego (w ocenie sądu) występuje w postaci lekkomyślności.

Rozważając zagadnienie istnienia normalnego związku przyczynowego pomiędzy zachowaniem poszkodowanego, a zaistnieniem wypadku należy przyjąć że: „typowym jest skutek, jaki daje się przewidzieć w zwykłym porządku rzeczy, taki, o którym, na podstawie zasad doświadczenia życiowego, wiadomo, że jest charakterystyczny dla danej przyczyny jako normalny rezultat określonego zjawiska” ( vide wyrok S.N. z dnia 18 maja 2000r. sygn. akt III CKN 810/98 ).

Oceniając zachowanie poszkodowanego, który będąc posiadaczem pojazdu, kierując pojazdem „na zmianę ” ze sprawcą wypadku drogowego, jak wynika z badań poczynionych bezpośrednio po zdarzeniu, na potrzeby procesu karnego, spożywał alkohol w trakcie jazdy, (M. L. w chwili wypadku miał 0,9 ‰ alkoholu we krwi, a poszkodowany 1,2 ‰) co skutkować musi ustaleniem, że przebywając ze sobą pili alkohol w swoim towarzystwie, co było sprzeczne nie tylko z przepisami ustawy Prawo o ruchu drogowym ale również zdrowym rozsądkiem nakazującym aby w sytuacji w jakiej znalazł się poszkodowany zachować zasady rozsądnego i ostrożnego zachowania ze względu na naturalne odruchy dotyczące zachowania życia i zdrowia, tym bardziej, że rodzina poszkodowanego znała wcześniejszą opinię o M. L., wedle której powódka Z. T. (matka poszkodowanego) określiła kierowcę - sprawcę wypadku jako „wariata drogowego.” Poszkodowany nie tylko nie zastosował się do tych zasad ale je złamał. Stan nietrzeźwości kierującego pojazdem jak i poszkodowanego jest faktem nie kwestionowanym w sprawie. Doświadczenie życiowe wskazuje, że stan nietrzeźwości kierującego (a w danym przypadku i pasażera) miał znaczenie dla zaistnienia wypadku. Podawane przez jednostki Policji zaburzenia powodowane przez alkohol w organizmie kierowcy w zależności od poziomu alkoholu we krwi wskazują na to, że jest to w przypadku: 0,1 promila - rozproszona uwaga, 0,2 promila - dłuższe spostrzeganie, 0,3 promila - drobne zaburzenia równowagi i koordynacji, gorsze postrzeganie kształtów przedmiotów w oddali, obniżona zdolność dostrzegania ruchomych źródeł światła, 0,4 promila - opóźnienie czasu reakcji, zmniejszona sprawność motoryczna, wydłużenie czasu adaptacji oka do ciemności, 0,5 promila - zmniejszenie zdolności rozpoznawania sytuacji, pobudliwość, upośledzenie koordynacji wzrokowo-ruchowej, pogorszenie ostrości widzenia i oceny odległości 0,6 promila - błędna ocena własnych możliwości, znaczne obniżenie samokontroli i koncentracji, nadmierna pobudliwość 0,8 promila - zdecydowane osłabienie koordynacji mięśniowej i zdolności prowadzenia pojazdu, 1-2 promile - zaburzenia koordynacji mięśniowej i równowagi, osłabienie sprawności intelektualnej i pamięci, brawura, opóźnienie czasu reakcji, wahania nastroju (euforia, agresja), wzrost ciśnienia krwi, przyspieszenie akcji serca. Przy czym w niniejszym stanie faktycznym uwzględnić należy i to, że uczestnicy jadąc z Niemiec (co naturalne) byli zmęczeni, co tym bardziej stan ich nietrzeźwości czyni nieodpowiedzialnym. Posługując się regułą oceny normalnego związku przyczynowego Sąd przyjmuje, że znajdowanie się nietrzeźwego pasażera (jednocześnie właściciela pojazdu) za jego wiedzą i zgodą w pojeździe kierowanym przez nietrzeźwego kierowcę, stwarza niebezpieczeństwo udziału w wypadku drogowym. Skoro jako podstawę przyczynienia się do szkody orzecznictwo jednolicie przyjmuje zgodę pasażera, a więc biernego uczestnika ruchu – na jazdę pojazdem kierowanym przez osobę nietrzeźwą, to złamanie dalszych zasad biernego udziału w ruchu i zasady zachowania z dbałością o życie i zdrowie własne i innych osób, tym bardziej uzasadnia ustalenie normalnego związku przyczynowego i przyczynienia się takiego poszkodowanego do zaistniałego z jego udziałem wypadku. Najnowsze orzecznictwo w sytuacji faktycznej zbliżonej do danej, przyjmuje przyczynienie to wysoko bo w 50%.(vide np. sprawy : (...).A. w R., (...).A. w Ł.) i sąd tak przyjął podzielając cyt. orzecznictwo i argumentację zawartą w stanowisku procesowym pozwanego.

Stan nietrzeźwości poszkodowanego, podróżującego z nietrzeźwym kierującym pojazdem stanowiącym własność poszkodowanego oceniany w rozumieniu art. 362 k.c. ocenić należy jako ważny, ale nie jedyny element przyczynienia, gdyż podstawowym elementem obiektywnie nieprawidłowego zachowania poszkodowanego było lekkomyślne jego zachowanie, polegające na jeździe z nietrzeźwym kierującym, posiadającym wśród członków rodziny poszkodowanego opinię kierowcy jeżdżącego z nadmierną szybkością, niekiedy pod wpływem alkoholu. Stwierdzenie przyczynienia poszkodowanego pozwala na wnioskowane przez pozwanego rozważenie przez Sąd I instancji obniżenia należnego powodom odszkodowania., stosownie do okoliczności sprawy, a zwłaszcza na znaczny stopień rażącej lekkomyślności w zachowaniu poszkodowanego. Pozwany, który ponosi odpowiedzialność za sprawcę może ją bowiem ponosić z ograniczeniem o stopień przyczynienia ze strony poszkodowanego, ocena taka jest zgodna z poczuciem sprawiedliwości, zgodnie z którym każdy powinien ponosić skutki swojego obiektywnie niewłaściwego zachowania.

Wobec powyższego, Sąd zasądził od pozwanego Zakładu (...) na rzecz powodów kwoty stanowiące połowę kwot uznanych jako uzasadnione ( w przypadku powódki A. M. (1) była to kwota 100.000 zł., powódki S. M. kwota 60.000 zł., a pozostałych powodów kwoty po 40.000 zł.) z odsetkami ustawowymi od dnia 13 września 2014 roku do dnia zapłaty, uwzględniając fakt iż dopiero w pozwie (doręczonym pozwanemu w dniu 12.09.2014 r. wskazano zasady wyliczenia kwot żądanych przez każdego z uprawnionych i przedstawiono argumentację także w zakresie przyczynienia poszkodowanego, czego brakowało w przedsądowym wezwaniu do zapłaty (vide nadto art. 481 k.c. i art. 14 ust. 1 ustawy z dnia 22 maja 2003 roku o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych - punkt 1 – 4 wyroku), a w pozostałym zaś zakresie oddalił powództwo jako bezzasadne (punkt 5 wyroku).

W zakresie dotyczącym kosztów sądowych uwzględnić należy to, że powodowie korzystali z częściowego zwolnienia od ww. kosztów i z opłaty stosunkowej należnej od wartości przedmiotu sporu tj. kwoty 16.000 zł. uiścili kwotę 5.000 zł. podobnie w zakresie wydatków związanych z udziałem wnioskowanych przez powodów biegłych, mimo zobowiązania wnioskowali „o wyłożenie” brakującej zaliczki tymczasowo ze środków Skarbu Państwa (k.58 i k.363-363v), co skutkowało koniecznością wypłaty kwoty 1.850 zł. z ww. środków. Uwzględniając złożoność sytuacji życiowej powodów i sytuację procesową pozwanego, którego propozycja ugodowego zakończenia sporu na etapie przedsądowym nie została przyjęta przez pełnomocnika powodów, obciążono każdą ze stron kwotą po 2.000 zł., odstępując od obciążania ich pozostałymi nieuiszczonymi kosztami sądowymi stosownie do przepisu art.113 § 1 i 4 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych.

O kosztach procesu orzeczono na podstawie art. 100 k.p.c. w zw. z art. § 6 pkt 7 rozporządzeń Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 roku w sprawie opłat za czynności adwokackie i radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu (Dz. U. z 2013 r., poz. 461 i 490), uwzględniając także postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 5 października 2010 r. I PZ 24/10 który wskazuje, że stosownie do art. 105 § 1 k.p.c. należy uznać, że jeżeli przegrywającą jest strona powodowa, w charakterze której występuje kilka osób, koszty to zastępstwa procesowego strony pozwanej reprezentowanej przez radcę prawnego wyrażają się jednym wynagrodzeniem, a nie jego wielokrotnością.( LEX nr 1218198) zasądzając – stosownie do wyniku procesu (powodowie wygrali proces w 0,375 części żądania pozwu) - od strony powodowej na rzecz pozwanego kwotę 1.598 zł. tytułem zwrotu kosztów procesu. Na koszty procesu składają się kwoty następujące: opłata sądowa (5.000 zł.), koszty zastępstwa procesowego obu stron w tej samej wysokości tj. po 7.200 zł. wraz z opłatą skarbową od pełnomocnictwa(w przypadku powodów 4 x 17 zł.), udział powodów w kosztach opinii biegłych w kwocie 500 zł. Przy danym rozstrzygnięciu co do wysokości roszczeń pozwu, z kosztów procesu poniesionych przez powodów stosownie do wyniku procesu (uwzględniono żądanie w 0,375) należną im kwotą jest 2.913 zł. Pozwany wydatkował kwotę 7.217 zł. kosztów zastępstwa procesowego, stąd należną mu kwotą (stanowiącą 0,625 kosztów poniesionych) jest 4.510,62 zł. Ostatecznie zasądzono pozwanemu różnicę między ww. kwotami należnymi stosownie do wyniku procesu.

Jan Bartniak