Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 12 lutego 2016 r.

Sąd Apelacyjny w Warszawie I Wydział Cywilny w składzie następującym:

Przewodniczący:SSA Robert Obrębski (spr.)

Sędziowie:SA Hanna Muras

SA Barbara Trębska

Protokolant:protokolant sądowy Karolina Długosz

po rozpoznaniu w dniu 12 lutego 2016 r. w Warszawie

na rozprawie sprawy z powództwa G. P.

przeciwko (...) Towarzystwu (...) siedzibą w W.

o ochronę dóbr osobistych

na skutek apelacji pozwanego

od wyroku Sądu Okręgowego w Warszawie

z dnia 16 grudnia 2014 r., sygn. akt II C 585/13

1.  zmienia zaskarżony wyrok w punkcie A podpunkt pierwszy, drugi i piąty w ten sposób, że oddala powództwo w tej części i znosi wzajemnie pomiędzy stronami koszty postępowania z powództwa głównego;

2.  oddala apelację w pozostałym zakresie;

3.  zasądza od G. P. na rzecz (...) Towarzystwa (...) z siedzibą w W. kwotę 1570 (tysiąc pięćset siedemdziesiąt) złotych tytułem zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego.

Hanna Muras Robert Obrębski Barbara Trębska

Sygn. akt IA Ca 710/15

UZASADNIENIE

Pozwem głównym z 8 maja 2013 r., skierowanemu przeciwko (...) Towarzystwu (...) w W., G. P. domagał się nakazania pozwanemu opublikowania pod trzema adresami internetowymi oświadczenia stanowiącego przeproszenie powoda za nieuzasadnione skreślenie G. P., uchwałą Zarządu Głównego (...) z dnia 25 września 2010 r., z listy Izby Rzeczoznawców (...), oraz podanie w tym oświadczeniu, że nie zaistniały żadne okoliczności wskazane w tej uchwale, jak też oświadczenia, w którym zostałoby podane, że powołana uchwała została podjęta na podstawie nieprawdziwych przesłanek oraz z naruszeniem dóbr osobistych powoda, który żądał ponadto nakazania pozwanemu utrzymywania wskazanych oświadczeń na tych stronach, które wskazywał jako miejsce ich publikacji, przez wnioskowane okresy, różne dla obu oświadczeń, i zasądzenia od pozwanego na swoją rzecz kwoty 5000 zł tytułem zadośćuczynienia z art. 448 k.c. W osobnym żądaniu powód domagał się ponadto zasądzenia od pozwanego na swoją rzecz kwoty 52000 zł tytułem trzykrotnej stawki wynagrodzenia, jakie powód mógłby otrzymać z tytułu przeniesienia na stronę pozwaną współautorskich praw majątkowych do utworu, który bezprawnie pozwany przeniósł na rzecz Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, umową z dnia 10 lutego 2010 r. Powód domagał się także nałożenia na pozwanego obowiązku doręczenia Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych oświadczenia o bezskuteczności podanej umowy i jej sprzeczności z interesem powoda. Na uzasadnienie żądania z art. 24 k.c., wskazywał, że bezpodstawną uchwałą Zarządu Głównego (...) z dnia 25 września 2010 r. został usunięty z listy rzeczoznawców z powodu nieuzasadnionego zarzutu, jakoby powód rażąco naruszył pkt 10a Regulaminu Izby Rzeczoznawców (...). Powód wskazywał, że w uchwale nie zostały podane przyczyny jej podjęcia. Powołał się również na okoliczność skorzystania z uprawnienia dotyczącego zaskarżenia tej uchwały zgodnie z Regulaminem do Walnego Zjazdu Delegatów (...), które nie zajęło się tym odwołaniem. Powód zaprzeczał, aby okoliczności, które były później podawane w ustnych przekazach, mogły uzasadniać podjęcie uchwały tej treści. Zaprzeczał w szczególności, aby utajnił konflikt interesów, do jakiego miało dojść przy realizacji umowy dotyczącej wykonania audytu przez zespół rzeczoznawców wyznaczonych przez pozwanego spośród członków Izby, w tym powoda, będącego udziałowcem i prezesem zarządu (...) spółka z o.o. w R., ze względu na ujawnienie którego powód miał zostać zastąpiony przez innego członka Izby Rzeczoznawców. Podważał także zarzuty dotyczące sprzeczności z Regulaminem działań polegających na występowaniu, zgodnie z ustawą o dostępie do informacji publicznej, do kontrahentów strony pozwanej o przedstawienie danych, które dotyczyły umów zawieranych przez pozwanego z jego kontrahentami. Przyznając, że uczestniczył w dyskusjach prowadzonych na forum internetowym, zaprzeczał, by naruszał w ten sposób dobre imię członków Izby oraz by godził w ten sposób w reputację pozwanego stowarzyszenia.

Pozwane stowarzyszenia wnosiło o oddalenie powództwa zarówno co do roszczeń związanych z naruszeniem dóbr osobistych powoda oraz w zakresie dotyczących ochrony współautorskich praw majątkowych powoda do utworu, który na postawie umowy z dnia 10 lutego 2010 r. zostały przeniesione na Zakład Ubezpieczeń Społecznych. Powództwem wzajemnym wniesionym wraz z odpowiedzią na pozew główny, strona pozwana domagała się wydania w tej sprawie wyroku nakazującego powodowi złożenia oświadczenia o przeniesieniu na pozwanego autorskich praw majątkowych, które w umowie z podanej daty zostały odpłatnie przeniesione na Zakład Ubezpieczeń Społecznych. Pozwany zaprzeczał, aby uchwała Zarządu Głównego (...) z dnia 25 września 2010 r. nie była uzasadniona oraz by został podjęta bezpodstawnie w sytuacji, gdy powód zataił informacje o pozostawania przez spółkę (...) w sporze z klientem, na rzecz którego realizowane było przez zespół rzeczoznawców, w tym przez powoda, zlecenie związane z przygotowaniem audytu na potrzeby ministerstwa, które zasadnie domagało się zastąpienia powoda innym rzeczoznawcą, którego wprowadzenie było przyczyną opóźnienia w realizacji zlecenia. Przyczyniło się więc do doznania przez pozwaną szkody, której przyczyna obciążała powoda, który z naruszeniem zasad lojalności, uzyskiwał informacje o warunkach umów zawieranych przez pozwanego z instytucjami publicznymi. Korzystał bowiem w tym zakresie z przepisów ustawy o dostępie do informacji publicznej. Naruszał więc dobre imię i obowiązek dbania o rozwój Izby Rzeczoznawców, również poprzez krytyczne wypowiedzi w stosunku do innych rzeczoznawców na forum internetowym, które było dostępne dla członków pozwanego stowarzyszenia.

Wyrokiem z 16 grudnia 2014 r. Sąd Okręgowy, uwzględniając w części powództwo główne, nakazał stronie pozwanej zamieszczenie oświadczenia o treści: ,, (...) Towarzystwo (...) przeprasza G. P. za naruszenie jego dobrego imienia przez nieuzasadnione odwołanie go z listy rzeczoznawców (...) i przyznaje, że nie zaistniały żadne z okoliczności podanych w treści uchwały Zarządu Głównego (...) nr (...) z 25 września 2010 r. jako powody odwołania G. P. z listy rzeczoznawców (...) na liście dyskusyjnej (...): (...) (...), na liście dyskusyjnej (...):,,(...), jak również na głównej stronie internetowej (...) (...)w formie dokładnie określonej przez Sąd Okręgowy, który zasądził ponadto na rzecz powoda kwotę 5000 zł tytułem zadośćuczynienia oraz kwotę 24000 zł tytułem naruszenia majątkowych praw autorskich powoda do utworu będącego przedmiotem umowy z dnia 10 lutego 2010 r. zawartej przez pozwane stowarzyszenie z Zakładem Ubezpieczeń Społecznych, jak również kwotę 4576 zł tytułem zwrotu kosztów postępowania z powództwa głównego. W pozostałym zakresie powództwo główne zostało oddalone. Sąd Okręgowy w całości oddalił ponadto powództwa wzajemne i zasądził od strony pozwanej na rzecz powoda kwotę 1200 zł tytułem zwrotu kosztów procesu wywołanego tym powództwem.

Na podstawie zebranych dowodów, w tym dokumentów i przesłuchania licznych świadków na okoliczności dotyczące podejmowania przez powoda działań, które zostały uznane przez Zarząd Główny (...) za rażące naruszanie przez powoda pkt 10a Regulaminu Izby Rzeczoznawców (...), Sąd Okręgowy szczegółowo opisał działania powoda jako członka pozwanego stowarzyszenia, udziałowca i prezesa (...) spółka z o.o. z siedzibą w R., a ponadto czynności korzystania przez powoda z trybu przewidzianego ustawą o dostępie do informacji publicznej na potrzeby pozyskania od klientów strony pozwanej informacji o kontraktach realizowanych na ich zlecenie przy udziale innych rzeczoznawców zrzeczonych w Izbie Rzeczoznawców (...). Opisane też zostały wypowiedzi powoda na forum dyskusyjnym, które było dostępne dla członków pozwanego stowarzyszenia. W ustalonych okolicznościach Sąd Okręgowy nie dopatrzył się podstaw do przypisania powodowi działań rażąco sprzecznych z Regulaminem Izby Rzeczoznawców, w tym takich, które naruszałyby podany w pkt 10a obowiązek dbania o dobre imię rzeczoznawcy (...) oraz o rozwój Izby Rzeczoznawców. W przekonaniu Sądu Okręgowego, powód nie miał obowiązku podawania informacji o sporze pomiędzy spółką (...) a MSWiA, na rzecz którego zespół z udziałem powoda realizował zlecenie dotyczące audytu w tym resorcie. Chodziło bowiem o spór, w którym pozostawała wymieniona spółka, nie zaś powód jako członek Izby Rzeczoznawców (...). W ocenie Sądu Okręgowego, występowanie o dane dotyczące umów zawieranych przez stronę pozwaną na podstawie ustawy o dostępie do informacji publicznej stanowiło dozwolone korzystanie z praw przysługujących powodowi. Nie mogło zostać więc uznane za działanie nielegalne, zwłaszcza za naruszanie Regulaminu Izby Rzeczoznawców (...) przez powoda, którego wypowiedzi na forum dostępnym dla członków pozwanego stowarzyszenia były rzeczowe, konstruktywne i nie przekraczały granic dozwolonej polemiki. Nie uzasadniały więc uznania, aby z tego powodu G. P. mógł zostać skreślony z listy (...) uchwałą Zarządu Głównego z dnia 25 września 2010 r. Jej podjęcie nie było więc uzasadnione. Przypisanie powodowi rażącego naruszenia Regulaminu Izby Rzeczoznawców (...) naruszało natomiast dobra osobiste powoda. Zasługiwało więc na ochronę przewidzianą art. 24 i ar. 448 k.c. Strona pozwana nie zdołała bowiem wykazać w tej sprawie okoliczności wyłączających swoją bezprawność przy niewątpliwym naruszeniu dobrego imienia powoda, którego prestiż został nadszarpnięty w sposób wpływający na efektywność działalności prowadzonej przez G. P.. Sąd Okręgowy nadał oświadczeniu wskazanemu w pozwie treść, którą uznał za adekwatną na tle okoliczności tej sprawy. Podał też sposób i miejsce jego opublikowania pod trzema adresami internetowymi wskazanymi w pozwie. W całości uwzględnił ponadto roszczenie majątkowe, którego powód dochodziło na podstawie art. 448 k.c. z tytułu naruszenia swoich dóbr osobistych wskutek podjęcia uchwały z dnia 25 września 2010 r. Podał zasadnicze faktyczne i prawne przyczyny uwzględnienie roszczenia dotyczącego zasądzenia trzykrotności wynagrodzenia określonego w art. 79 ust. 1 pkt 3b ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych w kwocie 2400 zł i powody oddalenia pozostałej części roszczenia opartego na tym przepisie, jak również oddalenia powództwa wzajemnego wniesionego przez stroną pozwana zgodnie z art. 204 k.p.c. O kosztach procesu Sąd Okręgowy orzekł osobno w stosunku do powództwa głównego poprzez zastosowanie zasady stosunkowego rozliczenia tych kosztów, w odniesieniu natomiast do powództwa wzajemnego – zgodnie z zasadą odpowiedzialności za wynik sprawy z art. 98 § 1 k.p.c., jak też przy zastosowaniu, w obu rozstrzygnięciach, adekwatnych stawek wynagrodzenia za udział w sprawie zawodowych pełnomocników, określonego w rozporządzeniu Ministra Sprawiedliwości z 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych i ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu.

Apelację od wyroku Sądu Okręgowego wniosła strona pozwana, która zaskarżyła ten wyrok wyłącznie w części uwzględniającej powództwo główne o ochronę dóbr osobistych powoda i orzekającej o kosztach procesu z powództwa głównego, czyli w zakresie obejmującym podpunkt pierwszy, drugi i piąty wyroku wydanego przez sąd pierwszej instancji. Strona pozwana nie zaskarżyła ani uwzględnienia powództwa o zasądzenie kwoty 24000 zł tytułem naruszenia majątkowych praw autorskich powoda, ani oddalenia powództwa wzajemnego. Apelacji od rozstrzygnięcia częściowo oddalającego powództwo główne nie wniósł również powód. Pozwana zarzuciła Sądowi Okręgowemu naruszenie art. 233 § 1 k.p.c. przy ocenie dowodów zebranych w tej sprawie i bezpodstawne uznanie, że uchwała Zarządu Głównego (...) naruszała dobra osobiste powoda w sytuacji, gdy została podjęta zgodnie z Regulaminem Izby Rzeczoznawców. W następnej kolejności został podniesiony w apelacji zarzut naruszenia przez Sąd Okręgowy art. 24 § 1 i art. 448 k.c. przez uwzględnienie żądań opartych na tych przepisach w sytuacji, gdy dowody zebrane w tej sprawie nie wykazywały, aby podjęcie wskazanej uchwały naruszało dobra osobiste powoda. Ostatni zarzut podniesiony w apelacji dotyczył naruszenia przez Sąd Okręgowy art. 24 § 1 k.c. w zakresie dotyczącym formy oraz miejsca oświadczenia, którego obowiązek opublikowania został nałożony na stronę pozwaną z przeoczeniem okoliczności, że dwie z trzech stron internetowych oznaczonych przez Sąd Okręgowy nie są prowadzone przez pozwane stowarzyszenie. Na podstawie podanych zarzutów, pozwany wnosił o zmianę zaskarżonej części wyroku Sądu Okręgowego przez oddalenie powództwa w tej części i obciążenie powoda całością poniesionych kosztów procesu z powództwa głównego oraz zasądzenie od powoda kosztów postępowania apelacyjnego według norm przepisanych.

W odpowiedzi na apelację powód wnosił o jej oddalenie w całości oraz o obciążenie strony pozwanej poniesionymi kosztami postępowania apelacyjnego.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja zasługiwała na uwzględnienie prawie w całości z przyczyn tylko częściowo wskazanych w apelacji strony pozwanej, wynikających jednak z materiału dowodowego zebranego przed Sądem Okręgowym, który nie został przełożony za poprawny i pełny zakres ustaleń, jakie należało na jego postawie poczynić w zakresie merytorycznej podstawy faktycznej powództwa. Ustalenia Sądu Okręgowego były więc niepełne. Pomijały najistotniejsze okoliczności, na które wskazywały właściwie obie strony, chociaż nie wyprowadzały z nich w istocie konkretnych wniosków związanych z ich wpływem na rozstrzygnięcie o zasadności powództwa, a tym samym apelacji strony pozwanej, wniesionej od wyroku, w którym na stronę pozwaną został nałożony obowiązek przeproszenia powoda za naruszenie dóbr osobistych G. P. wskutek takich działań, które dotąd nie zostały w istocie skutecznie podjęte albo w ogóle nie wystąpiły. Oceniając zebrany w sprawie materiał i porównując jego zawartość do twierdzeń samych stron, Sąd Apelacyjny doszedł więc do przekonania, że nierozstrzygnięcie o odwołaniu wniesionym przez powoda od uchwały z dnia 25 września 2010 r., zgodnie z postanowieniami Regulaminu Izby Rzeczoznawców (...), spowodowało, że do chwili wydania wyroku rozstrzygającego o zasadności apelacji powód w istocie nie został skutecznie skreślony z listy rzeczoznawców (...). W dalszym ciągu pozostaje więc członkiem Izby Rzeczoznawców (...). Nie było tym samym podstaw do uznania, by skreślenie powoda z tej listy stanowiło naruszenie dóbr osobistych G. P., tak jak to wynika z treści oświadczenia zawartego w punkcie pierwszym zaskarżonego wyroku. Lektura treści uchwały z dnia 25 września 2010 r. wykazuje ponadto, na co nie zwrócił wystarczającej uwagi Sąd Okręgowy, że nie została w niej podana jakakolwiek okoliczności, która miałaby stanowić przyczynę nieskutecznego wykreślenia powoda z listy Izby Rzeczoznawców (...). Nie wystąpiło więc żadne ze zdarzeń, które w treści wskazanego oświadczenia zostały uznane za działania naruszające dobre imię powoda. Nie można było więc utrzymać orzeczenia zawierającego oświadczenie, które zostało sformułowane w sposób odbiegający od istotnych dla sprawy ustaleń faktycznych. Opieranie przez powoda ochrony na faktach, które nie miały w istocie miejsca, nie mogło skutkować nałożeniem na pozwaną obowiązku opublikowania niewłaściwej treści oświadczenia, w którym zostały opisane nieistniejące zdarzenia. Nie zostało natomiast uwzględnione całkowicie odmienne działanie pozwanego stowarzyszenia, z którego można było uczynić postawę dochodzenia ochrony dobrego imienia pozwanego zgodnie z art. 24 i art. 448 k.c. Podatkowo należy wskazać, że kwestionowanie merytorycznej oraz faktycznej zasadności podjęcia uchwały o wykreśleniu powoda z listy Izby Rzeczoznawców (...) w ramach powództwa opartego na tych przepisach było nieskuteczne ze względu na ograniczony zakres badania okoliczności, które nie mogły wykazywać bezprawności działania strony pozwanej przy podejmowaniu nieskutecznej dotąd uchwały z dnia 25 września 2010 r.

Zasady przynależności powoda do Izby Rzeczoznawców, funkcjonującej jako wewnętrzna struktura pozwanego stowarzyszenia o charakterze zbliżonym do członkostwa w nim (przynależność korporacyjna drugiego stopnia), zostały określone w Regulaminie Izby Rzeczoznawców, którego znaczenie jest zbliżone do funkcji statutu stowarzyszenia (...). Nie może ulegać kwestii, że powołany Regulamin stanowi akt wewnętrzny, który reguluje sprawy dotyczące członkostwa w Izbie Rzeczoznawców. Jest więc też wiążący na jego członków oraz pozwanego stowarzyszenia, którego strukturę wewnętrzną stanowi też Izba Rzeczoznawców (...). W § 8 Regulaminu została w sposób jednoznaczny określona kompetencja Zarządu Głównego (...) do tego, aby w formie uchwały mogły być podejmowane decyzje o skreśleniu członka z listy Izby Rzeczoznawców (...) w określonych wypadkach, w tym z powodu rażącego naruszenia Regulaminu, czyli z przyczyny określonej w pkt d. W ust. 2 § 8 Regulaminu została jednak wprowadzone prawo odwołania się od uchwały Zarządu Głównego (...) o skreśleniu członka z listy Izby Rzeczoznawców (...). Wprost zostało zapisane, że organem kompetentnym do rozpatrzenia takiego odwołania jest Zjazd Delegatów (...), czyli określony w statucie (...) organ stanowiący, zwierzchni i uchwałodawczy. Zostały w tym zakresie wprowadzone odstępstwa od ogólnych zasad wnoszenia takiego odwołania przez członków stowarzyszenia w sprawach dotyczących ich członkostwa wobec postanowień statutowych. Z § 24 statutu (...) (k: 94) wynika bowiem, że odwołanie od uchwał dotyczących członkostwa w pozwanym stowarzyszeniu rozpatrywane są w pierwszej instancji przez Główny Sąd Koleżeński (...). Instancją odwoławczą jest natomiast, jak wynika z ust. 7 powołanego postanowienia statutu, Zjazd Delegatów (...). Jednak w Regulaminie Izby Rzeczoznawców, czyli w zakresie dotyczącym wewnątrzkorporacyjnej przynależności do I., ujawnianej poprzez wpis na listę rzeczoznawców, nie został przyjęty dwustopniowy mechanizm odwoławczy. Odwołania do uchwał Zarządu Głównego (...), jak zaznaczono, podlegają rozpatrzeniu przez Zjazd Delegatów (...), z pominięciem Głównego Sądu Koleżeńskiego. Opisany sposób złożenia i rozpoznania odwołania członka Izby Rzeczoznawców został zastrzeżony skutecznie. Nie może ulegać kwestii, że akt wewnętrzny o charakterze szczegółowym, dotyczący członkostwa w Izbie Rzeczoznawców, może zawierać odstępstwa do postanowień statutu.

Przenosząc opisane postanowienia Regulaminu Izby Rzeczoznawców i statutu pozwanego stowarzyszania na okoliczności tej sprawy, należy więc przyjąć, że powód złożył skuteczne odwołanie od uchwały Zarządu Głównego (...) z dnia 25 września 2010 r. W dniu 7 października 2010 r. wystosował to odwołanie drogą elektroniczną na dwa adresy (k: 30 i n.). Z Regulaminu, ani ze statusu nie wynikało bowiem, aby odwołane nie mogło zostać wniesione w drogą elektroniczną, która była wręcz przyjętą formą w relacjach dotyczących członków stowarzyszenia zrzeszającego specjalistów z branży informatycznej. Istotne znaczenie należy ponadto przypisać niespornej okoliczności wniesienia odwołania przez powoda i jego dotarcia do właściwego adresata. Niezależnie więc o tego, że powód adresował odwołanie do Głównego Sądu Koleżeńskiego, jego wpływ został odnotowany na etapie organizacji prac Zjazdu Delegatów (...), który na posiedzeniu w dniach 28/29 maja 2011 r., jak wynika z protokołu (k:129), podjął decyzję o skierowaniu odwołania powoda do ponownego rozpatrzenia przez Zarząd Główny (...) lub też przez Główny Sąd Koleżeński. Podjęcie tej decyzji należy ocenić jako niewątpliwe potwierdzenie okoliczności złożenia przez powoda odwołania oraz jako naruszenie przez Zjazd Delegatów (...) Regulaminu Izby Rzeczoznawców, w którym zmieniony został mechanizm odwoławczy przez wprowadzenie bezpośredniej kompetencji Zjazdu Delegatów (...) w zakresie rozpatrzenia odwołania od uchwały Zarządu Głównego (...) o skreśleniu członka z listy rzeczoznawców, czyli przez pominięcie postępowania przed Głównym Sądem Koleżeńskim (...), który w piśmie z dnia 14 września 2013 r., skierowanym do Prezesa (...) M. N., przekazał informację, że nie dopatrzył się formalnego złożenia przez powoda odwołania od uchwały z dnia 25 września 2010 r. Odmówił więc rozpoznania tego odwołania (k: 132). Przekazana informacja naruszała § 8 ust. 2 Regulaminy Izby Rzeczoznawców. Pomijała bowiem kompetencję Zjazdu Delegatów (...). Świadczyła również o niedostosowaniu się przez Główny Sąd Koleżeński (...) do decyzji podjętej przez Zjazd Delegatów (...) w dniach 28/29 maja 2013 r., w której okoliczność złożenia przez powoda odwołania zgodnie z Regulaminem od uchwały z dnia 25 września 2010 r. została potwierdzona w sposób bezpośredni przez organ uprawniony do jego rozpoznania.

Oceniając wszystkie opisane okoliczności i uzupełniając w tym zakresie ustalenia poczynione przez Sąd Okręgowy zgodnie z art. 382 k.p.c. i zakresem kognicji sądu drugiej instancji, obejmującej pełne, merytoryczne rozpoznanie sprawy w granicach wyznaczonych przedmiotem powództwa, jak też zakresem apelacji, uznać więc należało, że do chwili rozpoznania apelacji, uchwała z dnia 25 września 2010 r. nie nabrała cechy ostateczności oraz skuteczności. Została bowiem prawidłowo zaskarżona, zaś odwołanie powoda od tej uchwały, którego złożenie zostało potwierdzone przez Zjazd Delegatów (...), nie zostało dotąd rozpoznane. Powołaną uchwałę Zarządu Głównego (...) można więc porównać do nieprawomocnego orzeczenia, od którego w terminie, czyli skutecznie został wniesiony środek zaskarżenia, któremu nadano bieg, lecz nie rozpoznano do chwili obecnej. Podstawowe zasady praworządności, również obowiązujące w relacjach członkostwa w pozwanym stowarzyszeniu oraz w jego wewnętrznej strukturze korporacyjnej (członkostwo drugiego stopnia), z racji zapisania w Regulaminie prawa do złożenia przez członka Izby Rzeczoznawców odwołania do najwyższego organu stowarzyszenia, nakazują więc przyjęcie, że powód w dalszym ciągu jest członkiem Izby Rzeczoznawców (...). Nie został bowiem dotąd skutecznie skreślony z tej listy. Uchwała Zarządu Głównego (...) z dnia 25 września 2010 r. pozostaje więc bezskuteczna co najmniej do czasu rozpoznania skutecznego odwołania powoda od tej uchwały.

W sytuacji, gdy z podanych przyczyn, nie można było przyjąć, aby powód został skreślony z listy prowadzonej dla członków Izby Rzeczoznawców, nie można było tym bardziej uznać, by wskutek skreślenia powoda z tej listy mogło dojść do naruszenia dobrego imienia G. P.. Nie można było również uznać, aby wskazane dobro osobiste powoda zostało naruszone przez stronę pozwaną wskutek podania w spornej uchwale okoliczności stanowiących przyczynę odwołania powoda z tej listy. Jeśli powód nie został skreślony, nie zaś odwołany z tej listy, nie można było uznać, aby zostały podane przyczyny podjęcia takiej uchwały. Przede wszystkim należało jednak uwzględnić, że w spornej uchwale nie zostały wskazane jakiekolwiek okoliczności. Uchwała jest ograniczona, w części decyzyjnej, do przytoczenia formuły regulaminowej z § 8 ust. 1 pkt d, zgodnie z którym członek Izby Rzeczoznawców może zostać z niej usunięty w wypadku ,, rażącego naruszenia przez rzeczoznawcę niniejszego Regulaminu”. Dodane tylko w uchwale zostało, że w wypadku powoda chodziło o ,, naruszenie § 10 pkt a Regulaminu”. W podjętej uchwale została więc użyta formuła regulaminowa. Można ją odczytać w sposób oceniający. Niewątpliwie jest ona jasnym wyrazem krytycznej oceny powoda. Zawiera bowiem sugestię dotyczącą podjęcia przez powoda działań sprzecznych z regulaminem. Mogłaby więc zostać oceniona jako typowe zdarzenie naruszające dobre imię adresata (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 8 sierpnia 2007 r., I CSK 165/07). W jej treści nie zostały jednak podane, nawet ogólnie, okoliczności stanowiące przyczynę podjęcia spornej uchwały. Nie można więc nakazywać pozwanemu złożenia oświadczenie o przeproszeniu powoda za podanie takich okoliczności, które w ogóle nie zostały wskazane, nawet ogólnie, w treści zaskarżonej uchwały. Na uwzględnienie zasługiwał więc również zarzut naruszenia przez Sąd Okręgowy art. 24 § 1 k.c. Oświadczenie zawarte w punkcie pierwszym wyroku objętego apelację nie było adekwatne do okoliczności, które zostały pominięte przez Sąd Okręgowy, którego uchybienia podlegały w tym zakresie naprawieniu na etapie postępowania apelacyjnego. Powód mógłby co najwyżej domagać się ochrony swoich dóbr osobistych z powodu ich naruszenia poprzez opublikowanie na głównej stronie pozwanego stowarzyszenia nieskutecznej uchwały Zarządu Głównego (...), czyli przedwczesne podanie do wiadomości członków i innych osób zainteresowanych informacji o skreśleniu G. P. z listy członków Izby Rzeczoznawców (...). Podnoszenie przez pozwaną okoliczności zwyczajowego publikowania na wskazanej stronie każdej uchwał nie może usprawiedliwiać przyjęcia takiej praktyki w stosunku do wszystkich uchwał, w tym tych, które podlegają zaskarżeniu odwołaniem, którego ocena skuteczności nie należy do kompetencji sądów przed wyczerpaniem wewnętrznego procesu odwoławczego obowiązującego w pozwanym stowarzyszeniu. Należy wskazać także na zasadność zarzutu dotyczącego nakazania pozwanemu opublikowania oświadczenie z art. 24 k.c. na trzech stronach w sytuacji, gdy sporna uchwała została zamieszczona tylko na głównej stronie pozwanego stowarzyszenia. Powód nie wykazał natomiast, aby każdy z adresów podanych w zaskarżonym wyroku był administrowany przez pozwanego.

Niezależnie od podniesionych argumentów, związanych z samą treścią oświadczenia zawartego w punkcie pierwszym zaskarżonego wyroku, podnieść również należy, że nawet przy przyjęciu, iż zaskarżona uchwałą naruszała dobra osobiste powoda, stan faktyczny tej sprawy, uzupełniony o ustalenia pominięte przez Sąd Okręgowy, nie pozwalał na przesądzenie o bezprawności działania strony pozwanej przy podejmowaniu przez Zarząd Główny (...) uchwały z dnia 25 września 2010 r. Nie może ulegać wątpliwości, że podjęcie tej uchwały przez wskazany organ należało do jego kompetencji określonych wprost w § 8 ust. 1 Regulaminu Izby Rzeczoznawców. Gdyby zachodziły postawy do jej podjęcia, czym niepotrzebnie zajmował się Sąd Okręgowy podejmując rozległe czynności dowodowej, w tym przesłuchując licznych świadków, zostałoby przesądzone wykazanie przez pozwaną okoliczności wyłączającej bezprawność wyrażenia krytycznej jednak oceny działania polegającego na rażącym naruszaniu przez powoda Regulaminu Izby Rzeczoznawców (...). Przystąpienie przez powoda do tej Izby było bowiem równoznaczne z akceptacją postanowień Regulaminu, a więc korporacyjną zgodą na jego prawidłowe stosowanie. W wypadku natomiast bezzasadnego podjęcia takiej uchwały, przy braku podstaw faktycznych, samo przekonanie Zarządu Głównego (...) o przekazywaniu prawdziwych przyczyn naruszenia przez powoda postanowień regulaminu, nie mogłoby wykazywać prawidłowości podjęcia takiej uchwały, a tym samym wyłączać bezprawności działania strony pozwanej w rozumieniu przyjętym w art. 24 k.c. (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 12 września 2007 r., I CSK 211/07 i z dnia 21 marca 2007 r., I CSK 292/06, jak też wyrok Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z dnia 18 października 2007, IA Ca 731/07). Problem jednak w tym, że na tle ustalonego przez Sąd Apelacyjny stanu faktycznego tej sprawy, ocena prawidłowości tej uchwały nie należała, na obecnym etapie postępowania odwoławczego, które zostało zainicjowane przez powoda i nie zostało zakończone, do kompetencji Sądu Okręgowego. Nie mogła poza tym zostać przeprowadzona przy ocenie zasadności powództwa dotyczącego naruszenia dóbr osobistych powoda, czyli opartego na art. 24 i art. 448 k.c.

W sytuacji, gdy powód skutecznie wniósł odwołanie od uchwały Zarządu Głównego (...), które nie zostało jeszcze rozpoznane, ocena prawidłowości tej uchwały nie powinna być przesądzana przez Sąd Okręgowy, lecz powinna być pozostawiona kompetentnemu organowi pozwanego stowarzyszenia. Na tym etapie postępowania odwoławczego zainicjowanego przez powoda, powództwo, zwłaszcza oparte na powołanych przepisach, było co najmniej przedwczesne. Nie mogło bowiem wykazać wystąpienia zdarzeń uzależnionych od zakończenia postępowania odwoławczego określonego w treści § 8 ust. 2 Regulaminu Izby Rzeczoznawców (...). Po rozpoznaniu odwołania wniesionego przez powoda, merytoryczna kontrola prawidłowości podjęcia utrzymanej ewentualnie uchwały z dnia 25 września 2010 r., przy braku w przepisach prawa o stowarzyszeniach wyraźnej podstawy pozwalającej na wydanie wyroku uchylającego uchwałę podjętą przez jego organ o skreśleniu członka z listy członków stowarzyszenia lub jego wewnętrznej struktury korporacyjnej (członkostwo drugiego stopnia), powód byłby legitymowany do wniesienia powództwa o ustalenie, że pozostaje członkiem Izby Rzeczoznawców (...). W takiej sprawie dopuszczalne byłoby też przeprowadzenie merytorycznej oceny prawidłowości podjęcia uchwały, którą powód zostałby skreślony z listy rzeczoznawców, tj. pozbawiony członkostwa w Izbie Rzeczoznawców (...), na potrzeby rozstrzygnięcia powództwa ustalającego członkostwo, wniesionego na podstawie art. 189 k.p.c. Jest natomiast wątpliwe, czy w sprawie o ochronę dóbr osobistych, wnoszonej na podstawie art. 24 i art. 448 k.c., czyli prowadzącej do wydania wyroku nierozstrzygającego o istnieniu stosunku wskazanego członkostwa, lecz tylko o zasadności żądań o zasądzenie świadczeń przewidzianych tymi przepisami, kognicja sądu obejmowałaby zbadanie merytorycznej zasadności spornej uchwały. Jej podjęcie w granicach kompetencji właściwego organu stowarzyszenia nie może zostać uznane co do zasady za działanie bezprawne i samodzielnie naruszające dobre imię członka. W sprawach dotyczących ochrony dób osobistych nie jest wykluczone ocenianie uchwał dotyczących członkostwa w punktu widzenia natężenia negatywnych ocen, które zostały w nich wyrażone. Nawet treść merytorycznie poprawnej uchwały, ze względu na użyte w niej sformułowania, nadmiernie krytyczne, uwłaczające, mogłyby podlegać kontroli w sprawie o ochronę dóbr osobistych. Jeżeli natomiast treść uchwały powtarza wyłącznie ogólną formułę statutu lub regulaminu, określającą merytoryczne podstawy jej podjęcia, w takiej sprawie nie jest w zasadzie uzasadnione kwestionowanie kompetencji organów, które są uprawnione do podjęcia takiej uchwały, nawet jeżeli są one wadliwe, czyli gdy mogą zostać podważone albo na drodze odwołania do innego organu, którego wniesienie zostało przewidziane w statucie lub regulaminie, albo też na drodze postępowania o ustalenie istnienia stosunku członkostwa w stowarzyszeniu albo w wewnętrznej jego strukturze korporacyjnej (członkostwo drugiego stopnia). W sprawie o ochronę dóbr osobistych, wnoszonej na podstawie art. 24 i art. 448 k.c., ocena takiej uchwały, która została prawidłowo sformułowana, powinna ograniczać się do stwierdzenia, że taka uchwała została podjęta w granicach kompetencji organu stowarzyszenia, nawet gdyby istotnie nie była uzasadniona. Prawidłowe formalnie działanie organu w zakresie jego kompetencji musiałoby zostać uznane za okoliczność, która wyłącza jego bezprawność. W przeciwnym razie wydawanie część wyroków, które na drodze postępowania odwoławczego zostałyby następnie zmienione, musiałoby zostać również uznane za naruszenie dób osobistych wszystkich osób, na które zostały w tych wyrokach nałożone obowiązki spełnienia świadczenie z powodu naruszenia zasady nakazującej wywiązywanie się z zaciąganych zobowiązań przez dłużników, których postawa podlega w ten sposób ocenie negatywnej, krytyce. Działanie właściwego organu w granicach kompetencji określonych w przepisach oraz w sposób polegający na zachowaniu właściwej formy i treści podjętej uchwały, nie może więc zostać uznane za bezprawne, nawet gdy podejmowane decyzje mogą podlegać korekcie instancyjnej. W podobny sposób należy się odnieść do działań podejmowanych przez właściwe organu stowarzyszeń i innych korporacyjnych osób prawnych. Merytoryczna kontrola decyzji tego rodzaju może natomiast być realizowana na drodze powództwa o ustalenie członkostwa, gdy w przepisach szczególnych nie została przewidziana możliwość wytoczenia osobnego powództwa o uchylenie uchwały organu wskazanych osób prawnych. Ochrona taka nie może polega zaś na ocenie zasadności powództwa o naruszenie dóbr osobistych byłego członka stowarzyszenia, w tym osoby usuniętej z wewnętrznej grupy członkowskiej. Merytorycznej oceny decyzji dotyczącej ustania członkostwa nie można więc przeprowadzić w ramach rozstrzygania o zasadności powództwa dotyczącego ochrony dóbr osobistych, czyli wniesionego na podstawie art. 24 i art. 448 k.c.

Z podanych przyczyn apelacja pozwanego stowarzyszenie podlegała uwzględnieniu prawie w całości, poprzez zmianę punktu A podpunkt pierwszy, drugi i piąty przez oddalenie powództwa opartego na art. 24 i art. 448 k.c. oraz poprzez wzajemne zniesienie pomiędzy stronami kosztów procesu wywołanych powództwem głównym. Ostatecznie bowiem powód wygrał prawie połowę roszczeń dochodzonych pozwem, przy uwzględnieniu roszczeń niezaskarżonych przez pozwanego. Zachodziły więc podstawy do zastosowania w tym zakresie art. 100 k.p.c. Apelacja nie zasługiwała natomiast na uwzględnienie w zakresie dotyczącym pozostałej części kosztów wywołanych powództwem głównym, których dotyczyła apelacja pozwanego. Nie było powodów do przyjęcia takiego rozstrzygnięcia o kosztach, w ramach którego powód zostałyby obciążony ich całością. W sposób wręcz oczywisty przeciwko takiemu orzeczeniu o kosztach sprzeciwiało się prawomocne zasądzenie przez Sąd Okręgowy na rzecz powoda kwoty 24000 zł tytułem wynagrodzenia za naruszenie przez stronę pozwaną majątkowych praw autorskich powoda, które pozwane stowarzyszenie usiłowało przenieść na ZUS na podstawie umowy z 10 lutego 2010 r. W części dotyczącej dalszych kosztów wywołanych powództwem głównym apelacja podlegała więc oddaleniu.

Uwzględnienie apelacji prawie w całości przemawiało zaś za obciążeniem powoda całością kosztów postępowania apelacyjnego poniesionych przez stronę pozwaną. Na podstawie art. 98 § 1 i 3 w zw. z art. 108 § 1 k.p.c. oraz zgodnie z § 12 ust. 1 pkt 2 w zw. z § 6 pkt 4 rozporządzenia powołanego w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku, Sąd Apelacyjny zarządził od powoda na rzecz strony skarżącej kwotę 1570 zł, na którą złożyła się opłata od apelacji w kwocie 850 zł i minimalne wynagrodzenie za udział zawodowego pełnomocnika przed Sądem Apelacyjnym w sprawie o ochronę dóbr osobistych, w wysokości 270 zł, która obejmowała również roszczenie majątkowe. Wynagrodzenie należne od sprawy dotyczącej takiego roszczenia majątkowego wynosiło więc 450 zł.

Mając powyższe na uwadze, na podstawie powołanych przepisów i art. 386 § 1 k.p.c., w zakresie zaś, w którym apelacja została oddalona – zgodnie z art. 385 k.p.c., Sąd Apelacyjny orzekł jak w sentencji.

Barbara Trębska Robert Obrębski Hanna Muras