Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 24 lutego 2016 r.

Sąd Apelacyjny - III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w G.

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 24 lutego 2016 r. w Gdańsku

sprawy E. L.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w T.

o prawo do emerytury

na skutek apelacji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w T.

od wyroku Sądu Okręgowego w Toruniu IV Wydziału Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 4 sierpnia 2015 r., sygn. akt IV U 357/15

oddala apelację.

SSO del. Tomasz Koronowski SSA Jerzy Andrzejewski SSA Daria Stanek

Sygn. akt III AUa 1766/15

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 19 stycznia 2015r. znak (...) pozwany Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w T. na podstawie art. 184 ustawy z dnia 17 grudnia 1998r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (obecnie Dz.U. z 2015r. poz. 748 ze zmianami; dalej: ustawa emerytalna) oraz §4 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz.U. 1983r. Nr 8 poz. 43 ze zmianami; dalej: rozporządzenie RM z lutego 1983r.) po rozpatrzeniu wniosku z dnia 7 listopada 2014r. odmówił ubezpieczonemu E. L. prawa do emerytury z tytułu pracy w szczególnych warunkach. W uzasadnieniu decyzji organ rentowy wskazał, iż ubezpieczony na dzień 31 grudnia .1998r. wykazał przesłankę ogólnego stażu pracy, który wyniósł 25 lat, natomiast nie udokumentował 15 lat stażu pracy w warunkach szczególnych. Nie zaliczono ubezpieczonemu do pracy w warunkach szczególnych okresu od 1 kwietnia 1973r. do 13 sierpnia 1974r. z uwagi na brak świadectwa pracy oraz okresu pracy od 28 lipca 1997r. do 31 grudnia 1998r. z uwagi na błędy formalne świadectwa pracy.

Ubezpieczony odwołał się od tej decyzji. Podniósł, że w spornych okresach pracował na stanowiskach zaliczanych do prac w szczególnych warunkach, tj. kierowcy ciągników w M. w S. i spawacza-montera konstrukcji stalowych w (...) we W.. Dowodem na wykazanie charakteru wykonywanej pracy w powyższych zawodach mogą być zeznania osób, które z wnioskodawcą pracowały. Wniósł o zaliczenie mu spornych okresów do pracy w warunkach szczególnych i przyznanie prawa do emerytury.

Organ rentowy w odpowiedzi na odwołanie wniósł o jego oddalenie, powołując się na okoliczności jak w decyzji. Organ rentowy przyznał, iż ubezpieczony legitymuje się na dzień 1 stycznia 1999r. ogólnym stażem pracy w warunkach szczególnych, który wynosi 12 lat, 9 m-cy i 8 dni.

Wyrokiem z dnia 4 sierpnia 2015r. sygn. akt IV U 357/15 Sąd Okręgowy w Toruniu zmienił zaskarżoną decyzję i przyznał ubezpieczonemu prawo do emerytury od dnia 7 grudnia 2014r. oraz nie stwierdził odpowiedzialności organu rentowego za nieustalenie ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania decyzji.

Sąd I instancji oparł się na następujących ustaleniach:

E. L. urodził się (...) W dniu 7 listopada 2014r. wystąpił
z wnioskiem o przyznanie mu prawa do emerytury. We wniosku złożył oświadczenie, iż nie jest członkiem (...) Na dzień 1 stycznia 1999r. wykazał 25 lat ogólnego stażu pracy oraz 12 lat, 9 m-cy, 8 dni stażu pracy w warunkach szczególnych.

E. L. prawo jazdy kategorii T uzyskał 23 czerwca 1972r.

W M. podjął zatrudnienie 1 kwietnia 1973r. na stanowisku kierowcy ciągnikowego. W tym charakterze pracował do 13 sierpnia 1974r. Pracował
jako traktorzysta stale i w pełnym wymiarze czasu pracy, świadcząc ciągnikiem usługi dla rolników. Wykonywał orkę, opryski, brał udział w żniwach, wywoził buraki, ziemniaki. Rozwoził do GS-ów przychodzący wagonami z R. do G. towar typu węgiel, rozwoził zboże do elewatorów. Zimą pracował przy odśnieżaniu i piaskowaniu dróg. Miał ciągnik na stanie. W przypadku awarii przesiadał się na ciągnik zastępczy. Podczas pracy w polu w dużo większym stopniu niż jeżdżąc po drogach narażony był na hałas i drgania.

W Z. ubezpieczony rozpoczął pracę 28 lipca 1997r. na stanowisku spawacza-montera konstrukcji stalowych. Wykonywał prace spawalnicze konstrukcji przygotowanych przez monterów. Pracował na wysokości przy budowie mostów: przy przygotowywaniu konstrukcji stalowych do budowy mostów. Uprawnienia do spawania ubezpieczony zrobił podczas pracy w poprzednim zakładzie (...) Dysponował uprawnieniami do spawania elektrycznego, gazowego i spawania UDT – dozorowe. Wykonywał stale i w pełnym wymiarze czasu pracy prace przy spawaniu do 31 grudnia 1998r. Otrzymywał dodatek szkodliwy i mleko.

W rozważaniach Sąd Okręgowy wyjaśnił, że stan faktyczny ustalono na podstawie dokumentów zgromadzonych w aktach sądowych, w tym w aktach organu rentowego, w aktach osobowych wnioskodawcy, a także dowodu z zeznań świadków i ubezpieczonego. Sąd dał wiarę dowodom z dokumentów, a w szczególności zawartych w aktach osobowych wnioskodawcy. Za wiarygodne uznano również zeznania wszystkich świadków i ubezpieczonego, jako że się uzupełniały i tworzyły spójną całość.

Następnie wyjaśniono, że prawo do wcześniejszej emerytury z tytułu zatrudnienia w warunkach szczególnych reguluje art. 184 ustawy emerytalnej, zgodnie z którym ubezpieczonym urodzonym po 31 grudnia 1948r. przysługuje emerytura po osiągnięciu wieku – w przypadku mężczyzn - 60 lat, jeżeli w dniu 1 stycznia 1999r. spełnili łącznie niżej wymienione warunki:

- osiągnęli okres składkowy i nieskładkowy wynoszący co najmniej 25 lat,

- posiadają co najmniej piętnastoletni okres wykonywania pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze zgodnie z rozporządzeniem RM z lutego 1983r.,

- nie przystąpili do otwartego funduszu emerytalnego, a w przypadku przystąpienia złożyli wniosek o wykreślenie z funduszu i przekazanie środków zgromadzonych na rachunku
w otwartym funduszu emerytalnym, za pośrednictwem Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, na dochody budżetu państwa.

Stosowne regulacje w przedmiocie wieku emerytalnego, rodzajów prac lub stanowisk oraz warunków, na podstawie których przysługuje prawo do wcześniejszej emerytury znajdują się w rozporządzeniu RM z lutego 1983r. Wykazy prac wykonywanych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze zostały zawarte w wykazach A i B stanowiących załącznik do ww. rozporządzenia. Nadto w §1 ust. 2 tegoż rozporządzenia w przedmiocie sprecyzowania stanowisk pracy, na których są wykonywane prace w szczególnych warunkach, ustawodawca odsyła do odpowiednich przepisów resortowych. Jako istotny Sąd I instancji wskazał również §2 ust. 1 rozporządzenia RM z lutego 1983r., w myśl którego okresami pracy uzasadniającymi prawo do wcześniejszej emerytury są okresy, w których praca w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze jest wykonywana stale i w pełnym wymiarze czasu pracy, ustalonym dla danego stanowiska. Pod pojęciem pracy wykonywanej stale należy rozumieć pracę wykonywaną na danym stanowisku pracy, zgodnie z rozkładem czasu pracy i w pełnym wymiarze czasu pracy, ustalonym dla danego stanowiska.
W związku z powyższym nie będzie uznawana za taką pracę praca wykonywana, np. w połowie wymiaru czasu pracy lub tylko kilka lub kilkanaście dni w miesiącu.

W sprawie poza sporem była okoliczność, iż E. L. osiągnął z dniem 7 lutego 2014r. przewidziany przepisami prawa wiek emerytalny, że posiada wymagany ogólny staż ubezpieczeniowy i staż pracy w warunkach szczególnych – 12 lat, 9 m-cy, 8 dni, nie jest również członkiem (...) Istota sporu koncentrowała się wokół ustalenia czy praca świadczona przez wnioskodawcę w M. w S. na stanowisku kierowca ciągnika i w Z. w charakterze spawacza była pracą w warunkach szczególnych, a w konsekwencji, czy wnioskodawca spełnił ostatnią przesłankę do przyznania prawa do wcześniejszej emerytury.

Wyjaśniono w związku z tym, że zgodnie z §2 ust. 2 rozporządzenia RM z lutego 1983r. okresy pracy w warunkach szczególnych lub w szczególnym charakterze stwierdza zakład pracy, na podstawie posiadanej dokumentacji, w świadectwie wykonywania prac w szczególnych warunkach, wystawionym według wzoru stanowiącego załącznik do przepisów wydanych na podstawie § 1 ust. 2 rozporządzenia lub w świadectwie pracy. Organ rentowy, rozpoznając wniosek w sprawie prawa do emerytury z tytułu zatrudnienia w szczególnych warunkach, może uwzględnić wyłącznie te okresy pracy w szczególnych warunkach, które zostały uwodnione na podstawie powyższego dokumentu bądź zaświadczenia stwierdzającego charakter i stanowisko pracy w warunkach szczególnych w określonych okresach. Dokumenty te są dla organu rentowego wiążące nie tylko w pozytywnym, ale i w negatywnym tego słowa znaczeniu. Oznacza to, że z jednej strony przedłożone zaświadczenie jest dowodem na fakt wykonywania przez zainteresowanego pracy w szczególnych warunkach, a z drugiej strony brak takiego zaświadczenia, czy nieprawidłowo wypełnione, uniemożliwia ustalenie tej okoliczności za pomocą innych środków dowodowych. Niemniej w powyższym wypadku – braku bądź zakwestionowania przez organ rentowy powyższych środków dowodowych – zainteresowany może dochodzić ustalenia tych okoliczności w postępowaniu sądowym, w którym w myśl art. 472 i 473 kpc powyższe obostrzenia nie obowiązują. Sąd nie jest bowiem związany środkami dowodowymi określonymi dla dowodzenia przed organem rentowym. W postępowaniu o świadczenie emerytalno – rentowe dopuszczalne jest – jak wyjaśnił Sąd Najwyższy w uchwale z 27 maja 1985r. (III UZP 5/85) – przeprowadzenie przed sądem pracy i ubezpieczeń społecznych dowodu z zeznań świadków na okoliczność zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, jeżeli zainteresowany wykaże, że nie może przedstawić zaświadczenia zakładu pracy. Okres pracy w warunkach szczególnych można również ustalić w postępowaniu sądowym na podstawie akt osobowych pracownika (umowy o pracę, świadectwa pracy, angaży, innych dokumentów). Zaliczenie nieudokumentowanych spornych okresów pracy w szczególnych warunkach do stażu pracy uprawniającego do wcześniejszej emerytury wymaga przy tym dowodów niebudzących wątpliwości, spójnych i precyzyjnych.

Sąd Okręgowy zwrócił także uwagę na §19 ust. 1 rozporządzenia, który stanowi, iż przy ustalaniu okresów pracy, o których mowa w §2, uwzględnia się również okresy takiej pracy (służby), wykonywanej przed dniem wejścia w życie rozporządzenia. Zgodnie zaś
z przepisem §19 ust. 2 tego rozporządzenia prace dotychczas zaliczone do I kategorii zatrudnienia w rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 4 maja 1979r. w sprawie pierwszej kategorii zatrudnienia (Dz. U. z 1979r. Nr 13, poz. 86 i z 1981r. Nr 32, poz. 186) uważa się za prace wykonywane w szczególnych warunkach, o których mowa w §4. Przepisy te mają znaczenie w sytuacji pracy wykonywanej w szczególnych warunkach przez dniem wejścia w życie rozporządzenia, co miało miejsce w niniejszej sprawie, gdyż wnioskodawca pracował w szczególnych warunkach już od 1973r.

Biorąc pod uwagę rozważania prawne jak i materiał dowodowy zebrany w sprawie Sąd I instancji stwierdził, iż praca E. L. w okresie od 1 kwietnia 1973r. do 13 sierpnia 1974r. i od 28 lipca 1997r. do 31 grudnia 1998r. była pracą w warunkach szczególnych, bowiem praca kierowcy ciągnika ujęta została w załączniku rozporządzenia RM z lutego 1983r. w wykazie A dział VIII poz. 3 oraz w przepisach resortowych, tj. w załączniku do zarządzenia nr 16 Ministra Rolnictwa, Leśnictwa i Gospodarki Żywnościowej dział VIII poz. 3 pkt 1 z 31 marca 1986r. Również praca wykonywana na rzecz (...) ujęta jest w rozporządzeniu RM z lutego 1983r. w wykazie A dział XIV poz. 12 oraz w przepisach resortowych tj. w załączniku do zarządzenia Ministra Budownictwa i Przemysłu Materiałów Budowlanych z 1 sierpnia 1983r. – dział XIV poz. 12 pkt 1. Postępowanie dowodowe potwierdziło, iż wszystkie stanowiska pracy w Z. miały walor pracy w warunkach szczególnych, bowiem również monterzy wykonywali prace przy konstrukcjach metalowych na wysokościach, przez co wymagano od nich badań wysokościowych, otrzymywali dodatki szkodliwe. Praca ich ujęta została w załączniku do rozporządzenia RM z lutego 1983r. wykaz A dział V poz. 5 jak i również w przepisach resortowych z 1 sierpnia 1983r. – dział V poz. 5 pkt 1. Ubezpieczony wykazał zatem ostatnią sporną przesłankę warunkującą nabycie prawa do emerytury, mianowicie co najmniej 15 lat pracy w warunkach szczególnych. Stąd Sąd Okręgowy zmienił zaskarżoną decyzję i przyznał wnioskodawcy prawo do emerytury poczynając od dnia ukończenia wieku. Mając na uwadze to, iż wskazanie faktycznych warunków pracy mogło zostać poczynione dopiero na etapie postępowania sądowego, Sąd I instancji nie stwierdził odpowiedzialności organu rentowego za nieustalenie ostatniej okoliczności niezbędnej do wydana decyzji na podstawie art. 118 ustawy emerytalnej.

Organ rentowy w apelacji od opisanego wyroku zaskarżył go w punkcie I., tj. co do przyznania prawa do emerytury, zarzucając mu naruszenie przepisów prawa materialnego poprzez błędną wykładnię przepisu art. 184 w związku z art. 32 ustawy emerytalnej oraz §4 rozporządzenia RM z lutego 1983r. Wskazując na ten zarzut organ rentowy wniósł o zmianę pkt l orzeczenia i oddalenie odwołania.

W uzasadnieniu apelacji wskazano, że pozwany nie zgadza się z uwzględnieniem do stażu pracy w szczególnych warunkach okresu zatrudnienia w M. w S. od 1 kwietnia 1973r. do 13 sierpnia 1974r. na stanowisku kierowcy ciągnikowego, nie kwestionuje natomiast, iż praca ubezpieczonego w Z. we W. w okresie od 28 lipca 1997r. do 31 grudnia 1998r. była pracą w szczególnych warunkach i winna zostać zaliczona do stażu pracy w szczególnych warunkach.

Organ rentowy zwrócił uwagę, iż stanowisko kierowca ciągnika i kombajnista ustawodawca wymienił w dziale VIII załącznika do rozporządzenia RM z lutego 1983r. – w transporcie i łączności, a nie w dziale X – w rolnictwie i przemyśle rolno-spożywczym. Nie można tym samym przyjmować, że ustawodawca, tworząc wykaz prac na poszczególnych stanowiskach według określonych branż, zdał się na przypadek lub pozostawił kwestię zaliczenia pracy
na określonym stanowisku do dowolnej oceny organu rentowego czy Sądu. Przeczyłoby to założeniu racjonalności ustawodawcy. Nie można zatem przyjąć, że praca kierowcy ciągnika i kombajnisty wykonywana w zakładach pracy spoza resortów transportu lub łączności ( np. w rolnictwie lub chemii) była pracą w szczególnych warunkach uprawniającą do wcześniejszej emerytury. Brak konkretnego stanowiska w wykazie zawartym w załączniku do rozporządzenia RM z lutego 1983r. – w kontekście całokształtu ustaleń poczynionych w postępowaniu dowodowym (tu: pracy w rolnictwie, a nie w transporcie lub łączności) – może stanowić negatywną przesłankę dowodową (tak w wyroku Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 17 grudnia 2013r., sygn. akt III AUa 1984/13). Potwierdzenie swego stanowiska organ rentowy znajduje również w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 1 czerwca 2010r. (sygn. akt II UK 21/10), w którym stwierdzono, że specyfika poszczególnych gałęzi przemysłu determinuje charakter świadczonych w nich prac i warunki, w jakich są one wykonywane, ich uciążliwość i szkodliwość dla zdrowia. W analogicznej sprawie Sąd Apelacyjny w Łodzi w uzasadnieniu wyroku z dnia 13 grudnia 2012r. (sygn. akt III AUa 731/12 ), utrzymanym w mocy wyrokiem Sądu Najwyższego z dnia 3 grudnia 2013r. (sygn. akt I UK 172/13), wskazał, że nie zaliczył do prac wykonywanych w szczególnych warunkach prac polowych, przy których był zatrudniony wnioskodawca jako obsługujący ciągniki i spycharko-ładowarki. Dodatkowo Sąd w tymże wyroku wskazał, że o ile można zaliczyć prace transportowe kierowcy ciągnika do prac w transporcie objętym działem VIII poz. 3 wykazu A, mimo że pracował on w spółdzielni rolniczej, a nie w przedsiębiorstwie transportowym, to nie ma żadnych podstaw do potraktowania prac polowych jako prac w transporcie, a tym samym zaliczenia ich do prac w szczególnych warunkach. Z uwagi więc na fakt, iż z zebranego w sprawie materiału dowodowego nie wynika, aby ubezpieczony (za wyjątkiem okresu zimowego) wykonywał prace kierowcy ciągnika w transporcie lub łączności, do jego obowiązków należały głównie prace polowe (chemizacja, żniwa) - brak podstaw do uznania, iż ubezpieczony w okresie od 1 kwietnia 1973r. do 13 sierpnia 1974r. wykonywał prace w szczególnych warunkach. Tym samym wnioskodawca nie wykazał co najmniej piętnastoletniego okresu pracy w szczególnych warunkach. Po doliczeniu do stażu pracy w szczególnych warunkach niekwestionowanego przez organ rentowy okresu zatrudnienia w wymiarze 12 lat 9 m-cy i 8 dni oraz okresu zatrudnienia od 28. lipca 1997r. do 31 grudnia 1998r. (1 rok, 5 m-cy i 4 dni), ubezpieczony wykaże jedynie 14 lat, 2 m-ce i 12 dni.

W odpowiedzi na apelację skarżący domagał się jej oddalenia jako bezzasadnej. Ubezpieczony poparł w całości wnioski i wywody Sądu Okręgowego w Toruniu, zawarte w zaskarżonym wyroku. Twierdzono, że wszystkie prace, które odwołujący się wykonywał na stanowisku kierowcy ciągnika w M. w S., pracując stale i w pełnym wymiarze czasu pracy w okresie od 1 kwietnia 1973r. do 13 sierpnia 1974r., odpowiadają stanowisku wskazanemu w Wykazie A dział VIII poz. 3 załącznika do rozporządzenia RM z lutego 1983r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze oraz przepisach resortowych, tj. w załączniku do zarządzenia nr 16 Ministra Rolnictwa, Leśnictwa i Gospodarki Żywnościowej Dział VIII poz. 3 („W transporcie i łączności" Prace kierowców ciągników, kombajnów lub pojazdów gąsienicowych", w pkt. 1 kierowca ciągnika kołowego). Jak wynika z zebranego materiału dowodowego w imieniu M. w S. odwołujący się świadczył usługi dla rolników, GS-ów i innych zleceniodawców. Poruszając się po drogach publicznych wywoził buraki, ziemniaki, woził z R. do G.-D. towar typu
węgiel, rozwoził zboże do elewatorów, a zimą dodatkowo pracował przy odśnieżaniu dróg, co odpowiadało „technologii" pracy w transporcie i obciążeniom psychofizycznym związanych z uczestnictwem takich pojazdów w ruchu publicznym (por. wyrok SN z 3 grudnia 2013r. sygn.. akt I UK 172/13 powoływany przez organ rentowy). Tego rodzaju praca należała do jego stałych obowiązków pracowniczych. W czasie gotowości do tych prac w razie braku tego rodzaju zleceń przy udziale ciągnika, brał udział w żniwach, wykonywał orkę i opryski. Należy podkreślić, że niezależnie od uciążliwości związanych z pracami przy żniwach, wykonywaniu orki i oprysków transportując ciągnikiem niezbędny osprzęt i płyny do oprysków, dojeżdżając do tych prac po drogach publicznych w różnych punktach powiatu i województwa, narażony był także na obciążenia psychofizyczne związane z uczestnictwem takich pojazdów w ruchu publicznym. Ze specyfiki działalności M. (...) w S. wynika, że nie wykonywał ona tych prac na swojej nieruchomości, lecz wiązało się to z transportem cudzych towarów lub własnych i osprzętu po drogach publicznych. Bez poruszania się po drogach publicznych nie byłaby możliwa działalność M. w S.. Poza tym jej działalności nie sposób zakwalifikować jako działalność wyłącznie w rolnictwie, pomimo jej siedziby na wsi, skoro odwołujący się odśnieżał drogi, woził węgiel i wykonywał transport innych towarów. M. w S. nie zajmowała się rolnictwem lecz wykonywała transport i inne usługi, w tym usługi na rzecz osób pracujących w rolnictwie. Odwołujący się zatem codziennie był narażony na obciążenia psychofizyczne związane z uczestnictwem takich pojazdów w ruchu publicznym oraz dodatkowo na nieruchomościach zleceniodawców na obciążenia związane z dodatkowymi pracami.

W związku z powyższym ubezpieczony podniósł, że wywody i wnioski organu rentowego oparte na przywołanym orzecznictwie, w świetle istniejącego stanu faktycznego są chybione tym bardziej, że w świetle stanu faktycznego wynikającego z przywołanego przez organ rentowy wyroku SN nie wynika, że do obowiązków kierowcy ciągnika należało zajmowanie się transportem towarów oraz że strona pracowała w Spółdzielni Kółek Rolniczych a więc w podmiocie, który zajmuje się wyłącznie działalnością rolniczą.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja organu rentowego nie zasługiwała na uwzględnienie, gdyż nie zawierała zarzutów, które mogłyby skutkować zmianą lub uchyleniem zaskarżonego wyroku.

Stan faktyczny w sprawie nie był sporny, w szczególności apelacja nie zawiera zarzutów naruszenia prawa procesowego. Sąd Apelacyjny w pełni akceptuje i przyjmuje za własne ustalenia Sądu I instancji, co czyni zbędnym ich ponowne powoływanie. W świetle zarzutów naruszenia prawa materialnego wystarczy zaznaczyć, że wprawdzie pozwany eksponował w apelacji prace polowe skarżącego w M., jednak w rzeczywistości prace takie stanowiły jedynie część obowiązków ubezpieczonego w tej Bazie, na co słusznie wskazano w odpowiedzi na apelację, w ślad za Sądem Okręgowym.

Zarzut naruszenia prawa materialnego jest nietrafny.

Spór w niniejszej sprawie dotyczył kwestii spełnienia przez ubezpieczonego wynikających z art. 184 ust. 1 i 2 w zawiązku z art. 32 ustawy emerytalnej przesłanek do przyznania mu prawa do emerytury w obniżonym wieku emerytalnym.

Na wstępie rozważań natury prawnej wskazać należy, że prawo do emerytury z tytułu pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze przewidziane jest w art. 32 ustawy emerytalnej, zawartym w rozdziale 2 działu II ustawy, dotyczącym osób urodzonych przed 1 stycznia 1949r. Przepis ten w ust. 4 stanowi, że wiek emerytalny, o którym mowa w ust. 1, rodzaje prac lub stanowisk oraz warunki, na podstawie których osobom wymienionym w ust. 2 i 3 przysługuje prawo do emerytury, ustala się na podstawie przepisów dotychczasowych. Przepisy dotychczasowe to przywołane wyżej rozporządzenie RM z lutego 1983r., wydane na podstawie art. 55 ustawy z dnia 14 grudnia 1982r. o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin (Dz. U. Nr 40, poz. 267 ze zm.). Natomiast uprawnienia do wcześniejszej emerytury z tytułu pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze ubezpieczonych urodzonych po 31 grudnia 1948r. reguluje art. 184 ustawy emerytalnej. Zgodnie z ust. 1 tego artykułu tym właśnie ubezpieczonym przysługuje emerytura po osiągnięciu wieku przewidzianego w art. 32 (w przypadku mężczyzn 60 lat – §4 ust. 1 pkt 1 rozporządzenia RM z lutego 1983r.) , jeżeli w dniu wejścia w życie ustawy, tj. w dniu 1 stycznia 1999r., osiągnęli okres zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze wymagany w przepisach dotychczasowych do nabycia prawa do emerytury w obniżonym wieku emerytalnym oraz okres składkowy i nieskładkowy, o którym mowa w art. 27 ustawy emerytalnej (w przypadku mężczyzn co najmniej 25 lat). W myśl ust. 2 emerytura, o której mowa w ust. 1, przysługuje pod warunkiem nieprzystąpienia do otwartego funduszu emerytalnego albo złożenia wniosku o przekazanie środków zgromadzonych na rachunku w otwartym funduszu emerytalnym, za pośrednictwem Zakładu, na dochody budżetu państwa. Przepis ten ma charakter przejściowy, bowiem zawarty został w rozdziale 2 działu X ustawy zawierającym przepisy intertemporalne. Dotyczy on wyłącznie tych ubezpieczonych, którzy w dniu wejścia w życie ustawy emerytalnej już legitymowali się wymaganym okresem składkowym i nieskładkowym, a w tym wymaganym okresem pracy w warunkach szczególnych, lecz nie osiągnęli wieku emerytalnego.

W przedmiotowej sprawie organ rentowy kwestionuje jedynie spełnienie przez ubezpieczonego wymaganej na dzień 1 stycznia 1999r. przesłanki wykonywania pracy w warunkach szczególnych w wymiarze co najmniej 15 lat. Dla oceny kwestii spełnienia tej przesłanki kluczowa jest odpowiedź na pytanie, czy okres zatrudnienia w (...) w S. od dnia 1 kwietnia 1973r. do dnia 13 sierpnia 1974r. jako traktorzysty podlega zaliczeniu do wymaganego okresu zatrudnienia w szczególnych warunkach, gdyż jest to okres wystarczający do uzupełnienia niespornych okresów pracy w szczególnych warunkach do wymaganej sumy 15 lat. Prawidłowo Sąd I instancji uznał, iż w/w sporny okres należy wnioskodawcy zaliczyć jako okres wykonywania pracy w szczególnych warunkach. Również w tym zakresie Sąd Apelacyjny podziela rozważania prawne Sądu Okręgowego.

Wskazać należy, że definicję ustawową „pracy w szczególnych warunkach” zawiera art. 32 ust. 2 ustawy emerytalnej. Stanowi on, że za pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach uważa się pracowników zatrudnionych przy pracach o znacznej szkodliwości dla zdrowia oraz o znacznym stopniu uciążliwości lub wymagających wysokiej sprawności psychofizycznej ze względu na bezpieczeństwo własne lub otoczenia. Praca w warunkach szczególnych to praca, w której pracownik w sposób znaczny jest narażony na niekorzystne dla zdrowia czynniki, co wynika wprost z cytowanego wyżej przepisu. Jak wyjaśnił Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 16 czerwca 2009r. I UK 20/09 LEX nr 515698 motyw przyświecający ustawodawcy w stworzeniu instytucji przewidzianej w art. 32 ustawy emerytalnej opiera się na założeniu, że praca wykonywana w szczególnych warunkach stale i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na danym stanowisku przyczynia się do szybszego obniżenia wydolności organizmu, stąd też osoba wykonująca taką pracę ma prawo do emerytury wcześniejszej niż inni ubezpieczeni.

Zdaniem organu rentowego pracy wnioskodawcy wykonywanej w spornym okresie w charakterze kierowcy ciągnika nie można zaliczyć do pracy wykonywanej w szczególnych warunkach, ponieważ wykonywał ją w resorcie rolnictwa, a więc w zakładzie pracy spoza resortów transportu i łączności. Ponadto organ rentowy, powołując się na wyrok Sądu Najwyższego z dnia 3 grudnia 2013r. I UK 172/13, podziela wyrażone w nim stanowisko, iż o ile można zaliczyć prace transportowe kierowcy ciągnika do prac w transporcie objętym działem VIII poz. 3 wykazu A, mimo że pracował on w spółdzielni rolniczej, a nie w przedsiębiorstwie transportowym, to nie ma żadnych podstaw do potraktowania prac polowych jako prac w transporcie, a tym samym zaliczenia ich do prac wykonywanych w szczególnych warunkach. Sąd Apelacyjny nie zgadza się z tym poglądem, w pełni natomiast akceptuje stanowisko zaprezentowanym w tej kwestii przez Sąd Okręgowy.

Wskazać należy, że w wyroku z dnia z dnia 25 września 2008r. sygn. akt II UK 1/08 Sąd Najwyższy wypowiedział się negatywnie co do tego, aby praca w szczególnych warunkach zależała wyłącznie od zatrudnienia pracownika tylko w określonej branży, czyli w dziale ściśle określonym w załączniku, tj. wykazie A do rozporządzenia z 1983r. Jak zauważył Sąd Najwyższy w uzasadnieniu wyroku z dnia 26 marca 2014r. II UK 368/13 „Stanowiący pierwotne źródło rozporządzenia art. 55 ustawy z 14 grudnia 1982r. o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin nie warunkował prawa do wcześniejszej emerytury od pracy w danym dziale. Za pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach ustawodawca uważał pracowników stale zatrudnionych przy pracach o znacznej szkodliwości oraz o znacznym stopniu uciążliwości lub wymagających wysokiej sprawności psychofizycznej ze względu na bezpieczeństwo własne lub otoczenia i wymienił takie stanowiska pracy, nie traktując kręgu jako zamkniętego, o czym świadczy zwrot "w szczególności" (art. 53 ust. 2). Ta regulacja potwierdzała, iż chodzi o podmiotowe uprawnienie pracownika bez zawężenia do działu gospodarki, które w przepisie tej ustawy nie występowało. Stąd niezasadnym byłoby przyjęcie, że mogło to uczynić rozporządzenie wykonawcze z 7 lutego 1983r., skoro w jego delegacji ustawowej w art. 55 stwierdzono jedynie, że rozporządzenie określa rodzaje prac lub stanowisk pracy oraz warunki, na podstawie których zatrudnionym w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze przysługuje wcześniejsza emerytura. Oparcie wykazu A do rozporządzenia na systematyce ujmującej poszczególne prace w szczególnym charakterze, nie służy zawężeniu kręgu uprawnionych, gdyż byłoby to sprzeczne nie tylko z ustawą, opartą przecież na powszechnym uprawnieniu, lecz również z samym rozporządzeniem, które nie mogło zawierać normy sprzecznej z ustawą. Wykaz nie ma więc podstawy do wprowadzenia ograniczenia - o ile w ogóle przyjąć takie zamierzenie - zaliczania pracy w szczególnych warunkach tylko dla zatrudnionych w danym dziale”. Regulacja ta nie zmieniła się po reformie systemu emerytalnego, gdyż art. 32 ustawy emerytalnej nie w tożsamy sposób określa pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach (art. 32 ust. 2) oraz odwołuje się do tego samego rozporządzenia, co poprzednia ustawa.

Jak już wskazano wyżej, obniżenie wieku emerytalnego niektórym grupom zawodowym uzasadnia się narażeniem tych osób na szybsze niż przeciętne zrealizowanie się ryzyka emerytalnego z powodu wystąpienia w ich zawodach czynników negatywnych (szkodliwych dla zdrowia lub obniżających sprawność psychofizyczną), które doprowadzają do wcześniejszej niż powszechnie utraty sił do wykonywania dotychczasowej pracy. Prawo do emerytury w wieku niższym wynika więc ze szczególnych właściwości wykonywanej pracy. Charakter pracy kierowcy ciągnika wykonującego wyłącznie transport oraz kierowcy ciągnika wykonującego w pewnych okresach wyłącznie transport, w innych zaś przemiennie transport i prace polowe jest zbliżony – co więcej – praca polowa może być nawet cięższa i może być wykonywana w znacznie cięższych warunkach niż praca kierowcy wykonującego transport, w szczególności na pochyło umiejscowionych polach i łąkach, na błotnistych terenach, przy użyciu maszyn wytwarzających duży hałas, na co słusznie zwrócił uwagę Sąd I instancji. Dlatego też nie ma znaczenia, że prace kierowców ciągników ujęte zostały w dziale VIII rozporządzenia Rady Ministrów z lutego 1983r., tj w transporcie. Zwrócić ponadto należy uwagę na fakt, że prawodawca w tej samej pozycji działu VIII obok prac kierowców ciągników wymienił prace kierowców kombajnów lub pojazdów gąsienicowych. Oczywistym jest zaś, że urządzenie jakim jest kombajn nie jest środkiem transportu, lecz maszyną rolniczą wykonującą prace polowe. Zestawienie tych trzech rodzajów prac (kierowca ciągnika, kombajnu i pojazdu gąsienicowego) łącznie pod poz. 3 działu VIII – w transporcie – spowodowane więc było uznaniem tych prac za prace w warunkach szczególnych właśnie ze względu na samo kierowanie tymi pojazdami, a nie ze względu na wykonywanie takiej pracy wyłącznie w transporcie - w ruchu publicznym. Podkreślić przy tym należy, iż w dotychczasowym orzecznictwie Sąd Najwyższy nie miał wątpliwości, iż praca kierowcy ciągnika, także wykonującego prace polowe, jest pracą w szczególnym charakterze wymienioną w wykazie A dział VIII poz. 3 załącznika do rozporządzenia (np. ostatnio wyrok SN z 22 października 2013r. III UK 144/12 Lex nr 1455745). Sąd odwoławczy podziela także stanowisko wyrażone w wyrokach Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 5 lutego 2013r. III AUa 910/12 (LEX nr 1282799) i z dnia 5 marca 2013r. sygn. akt III AUa 1163/12, zgodnie z którymi przyjęcie, że tylko kierowcy ciągników, kombajnów i pojazdów gąsienicowych zatrudnieni w firmach transportowych wykonywali pracę w warunkach szczególnych w rozumieniu art. 32 ust. 2 ustawy emerytalnej wypaczałoby sens tej regulacji, gdyż te specyficzne pojazdy wykorzystywane są przede wszystkim do określonego rodzaju prac polowych, wojskowych, ziemnych, a nie jako środek transportu. Tożsame stanowisko zajmował także tutejszy Sąd Apelacyjny we wcześniej rozpoznawanych sprawach, jak choćby w wyrokach z dnia 20 marca 2015r. sygn. akt III AUa 1815/14, czy z dnia 26 stycznia 2016r. sygn. akt III AUa 1477/15.

Mając powyższe na uwadze prawidłowo Sąd Okręgowy zaliczył wnioskodawcy do okresu pracy wykonywanej w szczególnych warunkach okres pracy wykonywanej w (...) w S. od dnia 1 kwietnia 1973r. do dnia 13 sierpnia 1974r. na stanowisku traktorzysty. Tym samym skoro wnioskodawca spełnił wszystkie niezbędne warunki do przyznania prawa do emerytury, apelacja organu rentowego jako nieuzasadniona podlegała oddaleniu na podstawie art. 385 kpc.

SSO del. Tomasz Koronowski SSA Jerzy Andrzejewski SSA Daria Stanek