Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 6 maja 2016r.

Sąd Okręgowy we Wrocławiu II Wydział Cywilny Odwoławczy w składzie następującym:

Przewodniczący - Sędzia SO Marek Kurkowski

Sędziowie: Sędzia SO Piotr Jarmundowicz (spr.)

Sędzia SO Dorota Stawicka-Moryc

Protokolant: Elżbieta Biała

po rozpoznaniu w dniu 6 maja 2016r. we Wrocławiu

na rozprawie

sprawy z powództwa Skarbu Państwa – (...) we W.

przeciwko A. M.

o zapłatę

na skutek apelacji powoda

od wyroku Sądu Rejonowego dla Wrocławia-Fabrycznej we Wrocławiu XI Wydział Cywilny

z dnia 9 lipca 2015r.

sygn. akt XI C 2390/14

oddala apelację.

Sędzia SO Piotr Jarmundowicz Sędzia SO Marek Kurkowski Sędzia SO Dorota Stawicka-Moryc

Sygn. akt II Ca 1774/15

UZASADNIENIE

Zaskarżonym wyrokiem Sąd Rejonowy dla Wrocławia Fabrycznej we Wrocławiu oddalił powództwo Skarbu Państwa – (...) o zapłatę przez pozwaną A. M. 20 769,33 zł wraz z ustawowymi odsetkami liczonymi od dnia 25 sierpnia 2013 r. do dnia zapłaty (pkt I) oraz ustalił, że koszty postępowania ponosi strona powodowa (pkt II).

Sąd Rejonowy oparł swoje rozstrzygnięcie o następujące ustalenia faktyczne:

W 2013 r. (...) we W. ogłosiła przetarg nieograniczony na wykonanie prac w budynku nr (...) w kompleksie (...) we W. przy ul. (...) polegających na remoncie pokrycia dachu, wymianie instalacji odgromowej i wymianie stolarki okiennej. W przetargu brała udział między innymi A. M., prowadząca działalność gospodarczą pod nazwą A. w G.. Inwestycja nie wymagała uzyskania pozwolenia na budowę, (...) dokonała zgłoszenia prowadzonych prac.

Szczegółowe warunki zamówienia zawarte zostały w dokumencie Specyfikacji istotnych warunków zamówienia realizowanego w trybie przetargu nieograniczonego na remont pokrycia dachu z dachówki ceramicznej, wymianę instalacji odgromowej oraz wymianę stolarki okiennej w budynku nr (...) w kompleksie (...) we W. przy ul. (...) (dalej jako (...)). Zgodnie z punktem 3 (...) przedmiotem zamówienia były prace budowlane polegające na remoncie pokrycia dachu, wymianie instalacji odgromowej oraz wymianie stolarki okiennej w budynku nr (...) w kompleksie (...) we W. przy ul. (...), zgodnie z przedmiarem robót (załącznikiem numer 2 do (...)) i specyfikacją techniczną wykonania i odbioru robót budowlanych (załącznikiem numer 8 do (...)). Termin wykonania zamówienia został określony w punkcie 4 (...) na 90 dni od daty podpisania umowy. Warunkiem udziału w postępowaniu przetargowym było dysponowanie przez wykonawcę osobą posiadającą uprawnienie do pełnienie samodzielnej funkcji technicznej w zakresie kierowania robotami budowlanymi w specjalności konstrukcyjno - budowlanej oraz osobą posiadającą uprawnienie do pełnienie samodzielnej funkcji technicznej w zakresie kierowania robotami budowlanymi w specjalności instalacyjnej w zakresie instalacji i urządzeń elektrycznych (punkt 5.1 ust. 5 i 5 (...)). W punkcie 15 (...) zastrzeżono konieczność złożenie zabezpieczenia należytego wykonania umowy w wysokości 5 % wartości umowy brutto najpóźniej w dniu podpisania umowy. Załącznikiem numer 1 do (...) był wzór umowy wraz z wzorem wykazu osób uprawnionych do wejścia na teren obiektu, kartą obciążeń za zużyte media. Załącznikiem numer 8 do (...) była Specyfikacja techniczna wykonania i odbioru robót, która w punkcie 1.3 uszczegóławiała zakres prac rozbiórkowych, wykonania konstrukcji dachowej, pokryć dachowych, obróbek blacharskich, kominów, lukarn, stolarki okiennej i instalacji odgromowej. W punkcie 1.4 wskazano definicję użytych wyrażeń i tak w punkcie 1.4.7 specyfikacji technicznej podano, iż przez teren budowy należy rozumieć przestrzeń, w której prowadzone są roboty budowlane wraz z przestrzenią zajmowaną przez urządzenia zaplecza budowy, w punkcie 1.4.8 specyfikacji technicznej uszczegółowiono, iż przez dokumentację budowy należy rozumieć pozwolenie na budowę wraz z załączonym projektem budowlanym, dziennik budowy, protokoły odbiorów częściowych i końcowych i tym podobne; w punkcie 1.4.13 specyfikacji technicznej ustalono, iż kierownik budowy to osoba wyznaczona przez wykonawcę robót, upoważniona do kierowania robotami i do występowania w jego imieniu w sprawach realizacji kontraktu, ponosząca ustawową odpowiedzialność za prowadzoną budowę. W myśl punktu 1.6 specyfikacji technicznej zamawiający miał przekazać wykonawcy teren budowy w określonym w umowie terminie, wraz z wszystkimi wymaganymi uzgodnieniami, a zgodnie z punktem 1.9 specyfikacji technicznej zabezpieczenie terenu budowy w okresie trwania robót stanowić miało obowiązek wykonawcy. Punkt 3.3 specyfikacji technicznej nakładał na wykonawcę obowiązek zatrudnienia uprawnionego kierownika budowy, który w razie potrzeby będzie służył. Specyfikacja techniczna wskazywała również zasady obmiaru robót i ich odbioru. Dodatkowo w punkcie 10 C specyfikacji technicznej zastrzeżono, że prace odbywać się będą od poniedziałku do piątku w godzinach 7.00 - 15.00, zaś w punkcie 10 H, iż przed przystąpieniem do realizacji zamówienia wykonawca zobowiązany jest do przedłożenia wykazu osób zaangażowanych w realizację oraz wskazania i danych, jak i złożenia wykazu sprzętu. Poszczególne prace zostały opisane w szczegółowych specyfikacjach technicznych.

Stająca do przetargu A. M. złożyła w dniu 2 kwietnia 2013 r. oświadczenie, że dysponuje osobami posiadającymi uprawnienia do pełnienia samodzielnej funkcji technicznej w zakresie kierowania robotami budowlanych: w zakresie specjalności konstrukcyjno - budowlanej zadania kierownika budowy pełnić miał D. M., w zakresie specjalności instalacyjnej – K. B.. Pismem z dnia 14 maja 2013 r. A. M. została powiadomiona przez J. B. – dowódcę (...) o wyborze jej oferty przetargowej jako najkorzystniejszej; jednocześnie wyznaczono termin podpisania umowy na dzień 31 maja 2013 r.

W dniu 29 maja 2013 r. A. M. wpłaciła kwotę 12 796,34 zł tytułem zabezpieczenia należytego wykonania umowy oraz zwróciła się o zaliczenie wadium w wysokości 8.000 zł na poczet zabezpieczenia.

Dnia 31 maja 2013 r. między (...) we W. jako zamawiającym a A. M. jako wykonawcą została zawarta umowa numer (...), we wstępie której zaznaczono, iż jest ona następstwem wyboru oferty wykonawcy w przetargu nieograniczonym, przeprowadzonym zgodnie z przepisami o zamówieniach publicznych.

Przedmiotem umowy, określonym w § 1 umowy, było wykonanie remontu pokrycia dachu z dachówki ceramicznej, wymiana instalacji odgromowej, wymiana stolarki okiennej w budynku numer (...) w kompleksie (...)we W. przy ul. (...), przy czym zastrzeżono, iż szczegółowy zakres robót określono w załączniku numer 1 do umowy oraz w załączniku numer 2 – specyfikacji istotnych warunków odbioru robót. Termin rozpoczęcia robót ustalono w § 2 umowy na dzień 31 maja 2013 r., zaś termin ich zakończenia na dzień 30 sierpnia 2013 r. W postanowieniu § 3 uzgodniono, iż zamawiający przekaże wykonawcy teren budowy w dniu 31 maja 2013 r. (ust. 1).

Inspektorzy powołani przez zamawiającego wskazani zostali w § 4 umowy; byli nimi: A. B. w zakresie robót budowlanych i A. E. w zakresie robót elektrycznych. W § 5 wskazano przedstawicieli wykonawcy, którymi mieli być kierownicy budowy: w zakresie specjalności konstrukcyjno-budowlanej D. M. i w zakresie specjalności instalacyjnej K. B..

Postanowienie § 6 ust. 5 stanowiło, że wszystkie prace wykonywane będą pod nadzorem (kierownictwem) przedstawiciela wykonawcy, który został zobowiązany do stałego przebywania na terenie budowy w trakcie wykonywania prac objętych umową. W § 6 ust. 6 zastrzeżono, iż wykonawca przed przystąpieniem do realizacji umowy dostarczy wykaz pracowników oraz ich fotografie (w celu przygotowania przepustek).

Strony w § 12 uzgodniły wynagrodzenie kosztorysowe w kwocie 338 151,86 zł netto, które powiększone o podatek VAT w kwocie 77 774,93 zł wynosić miało 415 926,79 zł brutto, zastrzeżono jednocześnie, że ostateczne wynagrodzenie wykonawcy zostanie ustalone na podstawie robót faktycznie wykonanych.

Katalog kar umownych strony umowy ustaliły w § 18 umowy. Wykonawca miał zapłacić kary umowne zamawiającemu: w wysokości 5 % umownego wynagrodzenia w przypadku niewykonania lub nienależytego wykonania umowy (ust. 1 pkt 1), w wysokości 0,5 % za każdy dzień opóźnienia w terminowym wykonaniu umowy (ust. 1 pkt 2), w wysokości 0,5 % dziennie za nieterminowe usunięcie wad (ust. 1 pkt 3), w wysokości 10 % wynagrodzenia brutto w przypadku odstąpienia od umowy przez zamawiającego z przyczyn zależnych od wykonawcy (ust. 1 pkt 4) oraz w wysokości 10 % umownego wynagrodzenia w przypadku odstąpienia od umowy przez wykonawcę z przyczyn leżących po jego stronie (ust. 1 pkt 5).

Zamawiający miał zapłacić wykonawcy karę umowną w wysokości 10 % umownego wynagrodzenia za rozwiązanie umowy przez zamawiającego z przyczyn leżących po jego stronie.

Jednocześnie ustalono (§ 18 ust. 4), iż niezależnie od żądania kar umownych będą mogły dochodzić odszkodowania uzupełniającego do wysokości rzeczywiście poniesionej szkody.

Zapis § 20 przewidywał, że zamawiający może odstąpić od umowy, jeżeli wykonawca z własnej winy przerwał realizację prac na okres przekraczający 15 dni, mimo wezwania na piśmie; również powierzenie bez zgody zamawiającego prac innym wykonawcom uzasadnia odstąpienie przez zamawiającego od umowy.

Zgodnie z § 25 umowy wykonawca zobowiązał się do wniesienia zabezpieczenia należytego wykonania umowy w kwocie 20 796,34 zł, stanowiącej równowartość 5 % wartości umowy brutto.

Załączniki do umowy stanowiły: kserokopia kosztorysu ofertowego, specyfikacja techniczna wykonania i odbioru robót budowlanych, karta rozliczeń za media, kserokopia formularza ofertowego, karta osób uprawnionych do wejścia na teren kompleksu (...)i kserokopia zawiadomienia o wyborze najkorzystniejszej oferty.

Dzień wcześniej J. M., mąż A. M., będący jednocześnie jej pełnomocnikiem telefonicznie uzgodnił z pracownikami działu zamówień publicznych (...), iż przekazanie placu budowy odbędzie się w dniu podpisania umowy.

W dniu 31 maja 2013 r. A. M. i J. M. udali się do siedziby inspektorów nadzoru w celu dokonania czynności potrzebnych do objęcia placu budowy. Inspektor nadzoru A. B. odmówił wydania terenu robót, wskazując, iż A. M. i J. M. są osobami nie posiadającymi uprawnień budowlanych.

Następnie sporządzono notatkę ze spotkania z dnia 31 maja 2013 r., w której inspektor nadzoru A. B. wskazał, iż działając na podstawie art. 22 prawa budowlanego nie przekazał w dniu 31 maja 2013 r. terenu budowy, to jest budynku numer (...) położonego we W. przy ul. (...) dla realizacji umowy numer (...) z powodu nieobecności kierownika budowy. W notatce wskazano także, iż wykonawca zaproponował przekazanie terenu budowy w dniach 5 - 6 czerwca 2013 r. Notatkę podpisała A. M. jako przedstawiciel wykonawcy. W spotkaniu w dniu 7 czerwca 2015 r. ze strony wykonawcy brali udział J. M. i J. S.. Podczas tego spotkania ponownie inspektor nadzoru A. B. odmówił wydania terenu robót, wskazując, iż J. M. oraz J. S. nie posiadają uprawnień budowlanych. J. M. dysponował pełnomocnictwem ogólnym udzielonym przez A. M. w dniu 20 marca 2012 r. W czasie tego spotkania A. B. wskazał, że zamawiająca (...) nie dysponuje pozwoleniem na budowę dotyczącym inwestycji objętej umową zawartą z pozwaną. Ze spotkania z dnia 7 czerwca 2015 r. sporządzono notatkę, podpisaną przez A. B., M. R. - kierownika sekcji technicznego utrzymania nieruchomości oraz J. M., jako przedstawiciela wykonawcy.

W dniu 10 czerwca 2013 r. A. M. wystosowała pismo do dowódcy (...) we W., w którym wezwała do bezzwłocznego przekazania terenu budowy wykonawcy w celu realizacji zamówienia, wskazując iż odmowa wydania placu budowy na skutek decyzji inspektora nadzoru jest niezgodna z § 3 umowy między stronami, prawem budowlanym i zdrowym rozsądkiem. Jednocześnie wobec faktu, iż zamawiający nie ma pozwolenia na budowę dotyczącego prac objętych umową między stronami, A. M. cofnęła pełnomocnictwo do reprezentowania jej dla D. M. i K. B., zwracając się o sporządzenie aneksu do umowy, zawierającego postanowienie o zmianie osób upoważnionych do reprezentowania wykonawcy na: J. M., M. J. i J. S.. Załącznikiem do pism był projekt aneksu numer (...) do umowy obejmującego zmianę § 1 pkt 2, § 3 pkt 1 oraz § 5 umowy.

W piśmie datowanym na dzień 3 lipca 2013 r. A. M. wyznaczyła dodatkowy 7 - dniowy termin do wydania terenu budowy do dnia 10 lipca 2013 r., zaś w razie nie wywiązania się z wezwania w zakreślonym terminie, pozwana oświadczyła, by traktować pismo jako odstąpienie od umowy z winy zamawiającego i wniosła o zwrot zabezpieczenia, uiszczenie kary umownej, zysku w wysokości 4 101,91 zł określonego w kosztorysie ofertowym i kosztów przygotowania do realizacji zamówienia w kwocie 1 800 zł – do dnia 17 lipca 2013 r.

W odpowiedzi ujętej w piśmie z dnia 4 lipca 2013 r. dowódca (...) wskazał, iż teren budowy nie został przekazany wykonawcy z uwagi na nie oddelegowanie uprawnionego przedstawiciela wykonawcy, ponieważ zgodnie z umową numer (...) osobami takimi są wyłącznie D. M. i K. B., zaś zgodnie z zapisem punktu 3.3 specyfikacji technicznej wykonania i odbioru robót wykonawca jest zobowiązany do zatrudnienia uprawnionego kierownika budowy a § 6 ust. 5 umowy przewiduje, że wszystkie prace będą odbywały się pod nadzorem przedstawiciela wykonawcy, który zobowiązany jest do stałego przebywania na terenie budowy w trakcie realizacji zlecenia.

W piśmie z dnia 4 lipca 2013 r. A. M. podtrzymała wcześniej wyrażone stanowisko.

W piśmie z dnia 6 lipca 2013 r. dowódca (...) J. B. wskazał, że teren budowy nie został przekazany dla realizacji umowy numer (...) z uwagi na okoliczność, iż firma (...) nie oddelegowała uprawnionego przedstawiciela (to jest D. M. i K. B.) do dokonania przekazania terenu budowy, co naruszyło punkt 3 ust. 3.3 załącznika numer 2 do umowy – specyfikacji technicznej wykonania i odbioru robót, zgodnie z którym wykonawca miał zatrudnić uprawnionego kierownika budowy, jak i § 6 ust. 5 umowy, zgodnie z którym wszelkie prace miały być wykonywane pod nadzorem przedstawiciela wykonawcy, który był zobowiązany do stałego przebywania na terenie budowy w trakcie realizacji zadania. W piśmie wskazano, że mimo dwukrotnego wyznaczenia terminu przekazania budowy (w dniach: 31 maja 2013 r. i 7 czerwca 2013 r.) nie doszło do przekazania terenu robót z udziałem upoważnionego przedstawiciela oddelegowanego przez wykonawcę, zgodnie z umową, co jest niezbędne z uwagi na zakres robót, które obejmują także prace na wysokości. Jednocześnie przedstawiciel zamawiającego wyznaczył ostateczny termin przekazania terenu budowy na dzień 8 lipca 2013 r.

Pismem z dnia 12 lipca 2013 r. (w tym też dniu złożone w kancelarii (...)) A. M. odstąpiła od umowy numer (...) i wezwała kontrahenta do zwrotu zabezpieczenia w kwocie 20 796,34 zł oraz zapłaty wynagrodzenia w wysokości 415 926,79 zł. Pozwana wskazując, iż przyczyną odstąpienia w oparciu o przepis art. 640 k.c. jest brak współpracy zamawiającego z wykonawcą przy realizacji umowy, podkreślała w uzasadnieniu oświadczenia, że przystąpienie do wykonania robót stało się niemożliwe ze względu na nieprzekazanie przez zamawiającego placu budowy dla wykonawcy.

Pismem z dnia 15 lipca 2013 r. dowódca (...) poinformował A. M. o odmowie zaakceptowania zaproponowanego przez nią aneksu do umowy z uwagi na brak informacji o posiadaniu przez wskazane przez pozwaną osoby uprawnień do pełnienia samodzielnych funkcji w budownictwie. Natomiast pismem z dnia 23 lipca 2013 r. dowódca (...) we W. zaproponował A. M. spotkanie w dniu 26 lipca 2013 r. celem oceny zgłoszonych roszczeń i wypracowania wspólnego stanowiska. A. M. w piśmie z dnia 24 lipca 2013 r. zaproponowała inny termin spotkania – na dzień 29 lipca 2013 r.

W dniu 29 lipca 2013 r. A. M. otrzymała pismo (sporządzone dnia 29 lipca 2013 r.) zawierające oświadczenie (...) we W. o odstąpieniu od umowy numer (...) w oparciu o przepisy art. 635 k.c. w związku z art. 656 § 1 k.c. z powodu opóźnienia w rozpoczęciu prac powodujące niemożność ich ukończenia w umówionym terminie. W piśmie wskazano, iż wymienieni w umowie upoważnieni przedstawiciele wykonawcy: D. M. i K. B., posiadający uprawnienia w zakresie prawa budowlanego nie byli obecni przy dwóch spotkaniach wyznaczonych w celu przekazania terenu budowy. Uniemożliwiło to przekazanie terenu budowy wobec treści art. 22 Prawa budowlanego. Pismem z dnia 8 sierpnia 2013 r., doręczonym A. M. w dniu 19 sierpnia 2013 r. (...) we W. wezwała pozwaną do uiszczenia na rzecz zmawiającego w terminie 7 dni od dnia otrzymania wezwania kwoty 20 796,33 zł tytułem kary umownej, żądanej w oparciu o zapis § 18 ust. 1 pkt 4 umowy numer (...), wskazując że wpłacona tytułem zabezpieczenia kwota 20 796,34 zł została zaliczona na poczet kary umownej. W piśmie wskazano, iż przyczyną żądania zapłaty kary umownej jest odstąpienie przez zamawiającego od umowy numer (...). Ponowne wezwanie zostało wystosowane w dniu 26 sierpnia 2013 r.

W toku innych inwestycji realizowanych w (...) przez przedsiębiorstwo (...) przy przekazaniu placu budowy obecny był jej pełnomocnik J. M., lub pozwana razem z pełnomocnikiem.

Przy tak poczynionych ustaleniach faktycznych Sąd Rejonowy zważył, że powództwo strony powodowej Skarbu Państwa (...) o zapłatę nieuiszczonej części kary umownej nie zasługiwało na uwzględnienie, albowiem okoliczności wskazane w wypowiedzeniu przez stronę powodową umowy (oświadczenie objęte pismem z dnia 29 lipca 2013 r.) wystąpiły na skutek sprzecznych z umową działań strony powodowej. W ocenie Sądu Rejonowego ani zapisy łączącej stronu umowy z dnia 31 maja 2013 r., ani obowiązujące przepisy, w tym również uregulowania ustawy z dnia 7 lipca 1994 r. Prawo budowlane (tekst jednolity: Dz. U. z 2013 r., poz. 1409) nie wymagały obecności kierownika budowy przy czynności objęcia terenu budowy, toteż dokonywanie przez stronę powodową odmowy dopuszczenia pozwanej A. M. do objęcia terenu robót nie znajdowały podstawy prawnej.

Sąd Rejonowy zważył, że wskazywaną w wezwaniach do zapłaty kary umownej z dnia 8 sierpnia 2013 r. (k. 21) i z dnia 26 sierpnia 2013 r. (k. 23) i w pozwie podstawą żądania kary umownej był zapis § 18 ust. 1 pkt 4 umowy z dnia 31 maja 2013 r., który stanowi iż wykonawca zapłaci zamawiającemu karę umowną w wysokości 10 % umownego wynagrodzenia brutto (określonego w § 12 umowy) w przypadku odstąpienia przez zamawiającego od umowy z przyczyn zależnych od wykonawcy. Sąd I instancji wskazał, że strona powodowa nie odniosła się wyraźnie w swych pismach do kwestii zasadności odstąpienia od umowy z dnia 31 maja 2013 r. dokonanego przez A. M., lecz późniejsze działania powodowej (...), w szczególności zaś dokonanie odstąpienia od umowy w dniu 29 lipca 2013 r. należało uznać za wyraz uznania oświadczenia pozwanej z dnia 12 lipca 2013 r. za bezzasadne i nieskuteczne. Zdaniem Sądu te same okoliczności rzutują na ocenę zasadności wypowiedzenia dokonanego przez pozwaną, jak i dokonanego przez stronę powodową, toteż zostały omówione łącznie.

W ocenie Sądu Rejonowego przywoływane przez przedstawicieli strony powodowej przepisy ustawy z dnia 7 lipca 1994 r. Prawo budowlane nie zaliczają przekazania terenu budowy do prac budowlanych sensu stricto. Wprawdzie zgodnie z art. 22 pkt 1 ustawy Prawo budowlane do podstawowych obowiązków kierownika budowy należy protokolarne przejęcie od inwestora i odpowiednie zabezpieczenie terenu budowy wraz ze znajdującymi się na nim obiektami budowlanymi, urządzeniami technicznymi i stałymi punktami osnowy geodezyjnej oraz podlegającymi ochronie elementami środowiska przyrodniczego i kulturowego, lecz pamiętać należy, iż przepis ten należy interpretować zgodnie z art. 29 i art. 30 w związku z art. 42 ustawy Prawo budowlane, które to przepisy regulują kwestię konieczności wystąpienia przez inwestora o pozwolenie na budowę i sytuacje, kiedy wystarczającym jest zgłoszenie prac budowlanych właściwemu organowi. Obowiązki kierownika określono szczegółowo w art. 22 ustawy Prawo budowlane dotyczą bowiem tylko inwestycji prowadzonej w oparciu o pozwolenie na budowę, zaś przedmiotowe prace budowlane, objęte umową zawartą między stronami dnia 31 maja 2013 r. nie wymagały uzyskania pozwolenia na budowę.

Sąd Rejonowy uzasadniając swoje stanowisko powołał się na opinię przedstawiciela doktryny, który w komentarzu do art. 22 ustawy Prawo budowlane wskazał, że „Obowiązki kierownika budowy określone w art. 22 są jednakowe bez względu na rozmiar inwestycji i sposób ustanowienia kierownika budowy. Szczególnie wątpliwe w związku z tym wydaje się zobowiązanie kierownika budowy do protokolarnego przejęcia od inwestora terenu każdej budowy (Zdzisław Kostka, w Prawo budowlane. Komentarz, Wydawnictwo LexixNexis, Warszawa 2012 , str. 162).

Dalej Sąd I instancji wskazał, że przepis art. 42 ustawy Prawo budowlane stanowi, iż obowiązkowe objęcie kierownictwa budowy lub innych robót budowlanych przez kierownika budowy, jak również obowiązkowe zapewnienie nadzoru nad robotami przez osobę uprawnioną dotyczy budowy (rozbiórki) obiektu, dla której wymagane jest pozwolenie na budowę. Z obowiązku tego zwolnione są więc roboty budowlane niewymagające pozwolenia na budowę, w tym podlegające zgłoszeniu, z wyjątkiem określonych w art. 29 pkt 1a, 2b, 19 i 19a ustawy Prawo budowlane (art. 42 ust. 3 ustawy Prawo budowlane), do których nie można zaliczyć prac objętych umową z dnia 31 maja 2013 r. Dlatego też, zdaniem Sądu Rejonowego, przepisy prawa budowlanego nie wymagały obecności kierownika budowy w chwili objęcia terenu prac dla robót objętych umowa z dnia 31 maja 2013 r., ponieważ prace te nie wymagały uzyskania przez inwestora pozwolenia na budowę. Wymienione w art. 24 i art. 22 ustawy Prawo budowlane obowiązki kierownika nie mogą być uważane za obowiązujące dla przedsięwzięcia objętego umową między stronami.

Sąd I instancji wskazał, że ustawa Prawo Budowlane w art. 41 ust. 1 definiuje moment rozpoczęcia budowy, wskazując, iż rozpoczęcie budowy następuje z chwilą podjęcia prac przygotowawczych na terenie budowy, które to prace wskazano w ust. 2 art. 41 ustawy Prawo budowlane – są nimi: wytyczenie geodezyjne obiektów w terenie, wykonanie niwelacji terenu, zagospodarowanie terenu budowy wraz z budową tymczasowych obiektów i wykonanie przyłączy do sieci infrastruktury technicznej na potrzeby budowy. Wskazać należy, iż „ustawodawca przewiduje zamknięty katalog prac przygotowawczych, które stanowią o rozpoczęciu prac budowlanych, a jeżeli tak, to prace te nie mogą być przedmiotem interpretacji rozszerzających. Wręcz przeciwnie, trzeba je interpretować zawężająco. Tym samym wykonanie innych prac przygotowawczych, o których nie stanowi się w przepisie ust. 2 art. 41 nie może być uznane za rozpoczęcie budowy.” (Zygmunt Niewiadomski w Prawo budowlane Komentarz, Wydawnictwo C.H.Beck 2015, str. 457) I tak np. gromadzenie na przyszłym terenie budowy materiałów budowlanych nie może być uznane, za prowadzenie robót budowlanych w rozumieniu art. 41 ustawy z dnia 7 lipca 1994 r. Prawo budowlane (wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego w Katowicach z dnia 31 lipca 2002 r., sygn. II SA/Ka 2207/00). W ocenie Sądu Rejonowego objęcie terenu prac nie należy do prac przygotowawczych, a tym samym nie jest zasadne zaliczenie tej czynności do prac budowlanych i stosowanie do niej reżimu odpowiedniego dla tych prac. Sąd wskazał, że do rozpoczęcia prac z udziałem pracowników nie doszło – nie zostały między innymi przygotowane przepustki umożliwiające wejście na teren kompleksu (...), nie było więc jeszcze potrzeby nadzoru nad robotnikami realizującymi prace budowlane.

W ocenie Sądu Rejonowego również zapisy umowy z dnia 31 maja 2013 r. nie kreowały takiego obowiązku. Postanowienie § 3 ust. 1 umowy stanowiło, iż zamawiający przekaże wykonawcy teren budowy w dniu 31 maja 2013 r. Nie budziło wątpliwości, iż wykonawcą jej pozwana A. M., (...), która nie posiadała uprawnień do pełnienia samodzielnych funkcji w budownictwie. Zapisy Specyfikacji istotnych warunków zamówienia realizowanego w trybie przetargu nieograniczonego na remont pokrycia dachu z dachówki ceramicznej, wymianę instalacji odgromowej oraz wymianę stolarki okiennej w budynku nr (...) w kompleksie (...) we W. przy ul. (...) ((...)), jak i załącznika numer 8 do (...) Specyfikacji technicznej wykonania i odbioru robót nie wymagały od wykonawcy posiadania takich uprawnień, lecz zobowiązywały do wskazania osób posiadających uprawnienia oraz do dysponowania przez wykonawcę osobą posiadającą uprawnienie do pełnienie samodzielnej funkcji technicznej w zakresie kierowania robotami budowlanymi w specjalności konstrukcyjno - budowlanej oraz osobą posiadającą uprawnienie do pełnienie samodzielnej funkcji technicznej w zakresie kierowania robotami budowlanymi w specjalności instalacyjnej w zakresie instalacji i urządzeń elektrycznych (punkt 5.1 ust. 5 i 5 (...)). Nadto w punkcie 1.4.13 specyfikacji technicznej ustalono, iż kierownik budowy to osoba wyznaczona przez wykonawcę robót, upoważniona do kierowania robotami i do występowania w jego imieniu w sprawach realizacji kontraktu, ponosząca ustawową odpowiedzialność za prowadzoną budowę. W myśl punktu 1.6 specyfikacji technicznej zamawiający miał przekazać wykonawcy teren budowy w określonym w umowie terminie, wraz z wszystkimi wymaganymi uzgodnieniami, a zgodnie z punktem 1.9 specyfikacji technicznej zabezpieczenie terenu budowy w okresie trwania robót stanowić miało obowiązek wykonawcy. Punkt 3.3 specyfikacji technicznej nakładał na wykonawcę obowiązek zatrudnienia uprawnionego kierownika budowy, który w razie potrzeby będzie służył. Zdaniem Sądu I instancji żaden z wymienionych powyżej postanowień umowy oraz stanowiących jej integralną część Specyfikacji istotnych warunków zamówienia realizowanego w trybie przetargu nieograniczonego na remont pokrycia dachu z dachówki ceramicznej, wymianę instalacji odgromowej oraz wymianę stolarki okiennej w budynku nr (...) w kompleksie (...) we W. przy ul. (...) ((...)) i załącznika numer 8 do (...) Specyfikacji technicznej wykonania i odbioru robót nie wykluczał możliwości podejmowania czynności przez wykonawcę w procesie budowlanym i nie kreuje skutków ustanowienia przedstawicieli wykonawcy, wskazania osób posiadających wymagane uprawnienia budowlane czy ustanowienia kierownika budowy w postaci pobawienia wykonawcy możliwości działania.

Sąd Rejonowy zważył, że przytoczone zapisy umowne, w szczególności punkt 1.6 specyfikacji technicznej, zgodnie z którym zamawiający miał przekazać wykonawcy teren budowy w określonym w umowie terminie, wraz z wszystkimi wymaganymi uzgodnieniami oraz § 3 ust. 1 umowy, które stanowiło, iż zamawiający przekaże wykonawcy teren budowy w dniu 31 maja 2013 r., wyraźnie wskazują, iż adresatem czynności przekazania terenu budowy jest wykonawca i nie zastrzegają, że nie może on w tym zakresie działać sam, a tylko przez osoby posiadające uprawnienia budowlane. Nie zasługiwało, zdaniem Sądu, na uwzględnienie stanowisko strony powodowej, iż pozwana nie mogła dokonać osobiście czynności objęcia placu budowy, toteż dokonana przez inwestora odmowa udostępnienia wykonawcy terenu robót była niezasadna, szczególnie iż A. M. stawiła się do przejęcia terenu robót w określonym w umowie terminie. Dlatego też dokonane przez powodową (...) w dniu 29 lipca 2013 r. wypowiedzenie umowy należało uznać za nieuzasadnione.

Sąd I instancji wskazał, że strona powodowa powołała się na przepis art. 635 k.c., zgodnie z którym jeżeli przyjmujący zamówienie opóźnia się z rozpoczęciem lub wykończeniem dzieła tak dalece, że nie jest prawdopodobne, żeby zdołał je ukończyć w czasie umówionym, zamawiający może bez wyznaczenia terminu dodatkowego od umowy odstąpić jeszcze przed upływem terminu do wykonania dzieła. W wypadku zaistnienia okoliczności przewidzianych w art. 635 k.c. (czyli wystąpienia kwalifikowanego opóźnienia przyjmującego zamówienie w rozpoczęciu lub wykończeniu dzieła) zamawiający może odstąpić od umowy bez wyznaczania dodatkowego terminu, jeszcze przed upływem terminu do wykonania dzieła, przy czym inaczej niż przy odstąpieniu na podstawie art. 491 § 1 k.c., nie jest wymagane, by zaniechanie wykonania w ustalonym terminie czynności przez przyjmującego zamówienie stanowiło zwłokę (a więc zawinione opóźnienie). Tymczasem w okolicznościach niniejszej sprawy nie można przypisać wykonawcy opóźnienia, albowiem przeszkodą uniemożliwiającą rozpoczęcie prac budowlanych nie były zdarzenia obciążające pozwaną, lecz sprzeciw strony powodowej co do objęcia terenu budowy przez wykonawcę. W ocenie Sądu Rejonowego pozwana podjęła czynności zmierzające do wykonania umowy – to jest stawiła się w miejscu wykonywania prac w oznaczonej dacie w celu objęcia terenu budowy (zgodnie z § 3 ust. 1 umowy), lecz na skutek decyzji przedstawiciela strony powodowej nie doszło do przekazania terenu robót.

Z tych przyczyn, zdaniem Sądu meriti brak było podstaw do obciążenie pozwanej A. M. karą umowną, określoną w § 18 ust. 1 pkt 4 umowy z dnia 31 maja 2013 r. Sąd wyjaśnił, że kara umowna jest dodatkowym zastrzeżeniem umownym i jako posiłkowy element porozumienia może być kształtowana zgodnie z przepisem 353 ¹ k.c., a zgodnie z przepisem art. 483 § 1 k.c. można zastrzec w umowie, że naprawienie szkody wynikłej z niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania niepieniężnego nastąpi przez zapłatę określonej sumy (kara umowna). Do przedmiotowo istotnych elementów zastrzeżenia kary umownej zalicza się określenie zobowiązania (albo pojedynczego obowiązku), którego niewykonanie lub nienależyte wykonanie rodzi obowiązek zapłaty kary. Karę umowną strony mogą bowiem zastrzec na wypadek niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania w ogólności, mogą też powiązać karę z poszczególnymi przejawami niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania np. zwłoką dłużnika, spełnieniem świadczenia niewłaściwej jakości. (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 17 grudnia 2008 r., sygn. I CSK 240/08).

Sąd Rejonowy wskazał, że miał na uwadze, że w piśmie z dnia 10 czerwca 2013 r. (k. 152) pozwana cofnęła udzielone wcześniej pełnomocnictwa dla D. M. i K. B., lecz dla oceny zasadności odstąpienia dokonanego przez (...) w dniu 29 lipca 2013 r. (k. 19 - 20), brał pod uwagę tylko argumentację wyrażoną w piśmie zawierającym oświadczenie o odstąpieniu. Odstąpienie jest bowiem wyjątkiem od zasady trwałości umownych stosunków zobowiązaniowych, stąd postanowienia umowy, przepisy regulujące tę instytucję oraz oświadczenia stron składane na ich podstawie winny być interpretowane ściśle. Jednostronne oświadczenie woli o odstąpieniu od umowy złożone w wykonaniu powyższego uprawnienia kształtuje stosunek prawny przez jego ustanie. W braku uprawnienia i zachowania wymogów umownych wskazany skutek nie nastąpi. Niedopuszczalna jest tym samym ocena skuteczności złożonego oświadczenia o odstąpieniu od umowy w oparciu o inne, jak wskazane w jego treści przyczyny i podstawy, nawet gdyby były one przewidziane w umowie bądź wynikały z ustawy (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 15 maja 2013 r. III CSK 267/12). Dalej Sąd I instancji wskazał, że ponieważ w piśmie z dnia 29 lipca strona powodowa powoływała się wyłącznie na okoliczności związane z objęciem terenu robót, toteż wyłącznie w odniesieniu do tych okoliczności przeprowadzana była ocena zasadności odstąpienia od umowy. Ponadto Sąd zważył, że zgodnie z art. 354 § 2 k.c. wierzyciel powinien współdziałać z dłużnikiem przy wykonaniu zobowiązania zgodnie z jego treścią i w sposób odpowiadający jego celowi społeczno - gospodarczemu oraz zasadom współżycia społecznego, a jeżeli istnieją w tym zakresie ustalone zwyczaje - także w sposób odpowiadający tym zwyczajom, co z reguły może ograniczać się do niepodejmowania działań, które uniemożliwiałyby spełnienie świadczenia przez dłużnika. Skutkiem naruszenia tego obowiązku może być zwłoka wierzyciela i jego odpowiedzialność za powstałą szkodę (art. 486 k.c.). W ocenie Sądu Rejonowego strona powodowa naruszyła obowiązek określony w przytoczonym przepisie. Z tych względów, w ocenie Sądu I instancji powództwo nie zasługiwało na uwzględnienie.

Uzasadniając orzeczenie o kosztach procesu Sąd Rejonowy powołał się na postanowienia art. 98 k.p.c. Sąd wskazał, że nie obciążył strony powodowej kosztami postępowania z uwagi na fakt, iż pozwana nie zgłosiła, by poniosła koszty związane z postępowaniem.

Apelację od orzeczenia Sądu Rejonowego dla Wrocławia Fabrycznej we Wrocławiu wywiodła strona powodowa, zaskarżając je w całości.

Wyrokowi Sądu I instancji strona powodowa zarzuciła:

1. naruszenie przepisów prawa materialnego, a to art. 65 § 1 ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny (Dz.U. 1964 nr 16 poz. 93. z późn. zm., dalej "k.c.") poprzez jego błędną wykładnię polegającą na wadliwym ustaleniu, iż postanowienia umowy z dnia 31 maja 2013 r. nie nakładały na stronę pozwaną obowiązku zapewnienia obecności i udziału kierownika robót w czynności przejmowania terenu budowy;

2. naruszenie przepisów prawa materialnego, a to art. 22 i art. 24 ustawy z dnia 7 lipca 1994 r. - Prawo budowlane (Dz.U. 1994 nr 89 poz. 414 z późn. zm. dalej: "Prawo budowlane") poprzez jego błędną wykładnię polegającą na wadliwym ustaleniu, iż przedmiotowe przepisy nie mogą być uważane za obowiązujące dla przedsięwzięcia objętego umową z dnia 31 maja 2013 r. zawartą między stronami;

3. naruszenie przepisów prawa materialnego, a to art. 635 k.c. poprzez jego błędną wykładnię polegającą na wadliwym ustaleniu, iż stronie pozwanej nie można przypisać opóźnienia skutkującego uprawnieniem do odstąpienia przez stronę powodową od umowy umową z dnia 31 maja 2013 r.;

4. naruszenie przepisów prawa materialnego, a to art. 354 § 2 k.c. poprzez jego błędną wykładnię polegającą na wadliwym ustaleniu, iż powód nie współdziałał z pozwanym przy wykonywaniu zobowiązania wynikającego z umowy z dnia 31 maja 2013 r.;

5. naruszenie przepisów prawa materialnego, a to art. 483 § 1 k.c. poprzez jego błędną wykładnię i wadliwe przyjęcie, iż kara umowna nałożona na stronę pozwaną była niezasadna;

6. naruszenie przepisów postępowania, to jest art. 233 § 1 k.p.c. poprzez dokonanie dowolnej, a nie swobodnej oceny materiały dowodowego co przejawiło się w ustaleniu przez Sąd Meriti, iż kara umowna nałożona na stronę pozwaną była niezasadna.

Przy tak poczynionych zarzutach strona powodowa wniosła o zmianę zaskarżonego wyroku w całości poprzez uwzględnienie powództwa w całości poprzez zasądzenie od pozwanej kwoty 20 768,33 zł wraz z ustawowymi odsetkami liczonymi od dnia 25 sierpnia 2013 r. do dnia zapłaty oraz o zasądzenie od strony pozwanej na swoją rzecz zwrotu kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu apelacyjnym, według norm przepisanych.

Pozwana A. M. nie złożyła odpowiedzi na apelację strony powodowej.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja strony powodowej nie zasługiwała na uwzględnienie.

Sąd Okręgowy zważył, że postępowanie apelacyjne oparte jest na apelacji pełnej cum beneficio novorum, której istota polega na tym, że sąd drugiej instancji rozpoznaje sprawę ponownie, to znaczy jeszcze raz bada sprawę rozstrzygniętą przez sąd pierwszej instancji (zobacz: uchwała składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego, mająca moc zasady prawnej z 31 stycznia 2008 r. III CZP 49/2007 OSNC 2008/6 poz. 55). Sąd drugiej instancji, zachowując pełną swobodę jurysdykcyjną, ograniczoną jedynie granicami zaskarżenia, ma obowiązek merytorycznie rozpoznać sprawę, nie ograniczając się tylko do skontrolowania legalności orzeczenia wydanego przez sąd pierwszej instancji. Rozpoznając sprawę kontynuuje postępowanie rozpoczęte w sądzie pierwszej instancji. Jest również sądem, który przeprowadza - jeśli zachodzi konieczność - własne postępowanie dowodowe, w którym istnieje możliwość powtórzenia i uzupełnienia dowodów przeprowadzonych w sądzie pierwszej instancji oraz uwzględnienia nowych faktów i dowodów. Skoro istotą postępowania apelacyjnego jest merytoryczne sądzenie sprawy, to sąd drugiej instancji ma nie tylko uprawnienie, ale wręcz obowiązek rozważenia na nowo całego zebranego w sprawie materiału oraz dokonania jego własnej, samodzielnej i swobodnej oceny, w tym oceny dowodów zgromadzonych w postępowaniu przed sądami obu instancji.

Realizując powyższe obowiązki Sąd Okręgowy, po rozważeniu na nowo całego zebranego w sprawie materiału, dokonał jego własnej, samodzielnej i swobodnej oceny, w konsekwencji czego uznał, że rozstrzygnięcie Sądu Rejonowego jest trafne.

Ustalenia Sądu I instancji i wyprowadzone na ich podstawie wnioski Sąd Okręgowy w pełni podziela i przyjmuje za własne. Sprawia to, że nie zachodzi potrzeba powtarzania szczegółowych ustaleń faktycznych oraz dokonanej w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku interpretacji przepisów prawa mających zastosowanie w sprawie niniejszej (por. wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 8 października 1998 r., II CKN 923/97 - OSNC 1999, z. 3, poz. 60; z dnia 12 stycznia 1999 r., I PKN 21/98 - OSNAP 2000, Nr 4, poz. 143; z dnia 20 stycznia 2000 r., I CKN 356/98 - LEX nr 50863; z dnia 7 kwietnia 2004 r., IV CK 227/03 - LEX nr 585855; z dnia 20 maja 2004 r., II CK 353/03 - LEX nr 585756; z dnia 17 lipca 2009 r., IV CSK 110/09 - LEX nr 518138; z dnia 27 kwietnia 2010 r., II PK 312/09 - LEX nr 602700).

Odnosząc się do podniesionego w apelacji zarzutu dotyczącego naruszenia przez Sąd Rejonowy normy art. 233 § 1 k.p.c. należy wyjaśnić, że jest bezzasadny.

Zdaniem Sądu Odwoławczego skuteczne podniesienie zarzutu naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. wymaga wykazania przez skarżącego, że Sąd Rejonowy uchybił zasadom logicznego rozumowania lub doświadczenia życiowego oraz nie dokonał wszechstronnej oceny wszystkich istotnych dowodów (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 29 lipca 1998 r. II UKN 151/98 - OSNAPiUS 1999/15/492; z 4 lutego 1999 r. II UKN 459/98 - OSNAPiUS 2000/6/252; z 5 stycznia 1999 r. II UKN 76/99 - OSNAPiUS 2000/19/732). Podkreślić trzeba, że jeśli z określonego materiału dowodowego sąd wyprowadza wnioski logicznie poprawne i zgodne z doświadczeniem życiowym, to ocena sądu nie narusza reguł swobodnej oceny dowodów (art. 233 § 1 k.p.c.) i musi się ostać, choćby w równym stopniu, na podstawie tego materiału dowodowego, dawały się wysnuć wnioski odmienne. Tylko w przypadku, gdy brak jest logiki w wiązaniu wniosków z zebranymi dowodami lub gdy wnioskowanie sądu wykracza poza schematy logiki formalnej albo, wbrew zasadom doświadczenia życiowego, nie uwzględnia jednoznacznych praktycznych związków przyczynowo - skutkowych, to przeprowadzona przez sąd ocena dowodów może być skutecznie podważona (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 27 września 2002 r., II CKN 817/00 LEX nr 56906). Zważyć bowiem trzeba, że zarzut naruszenia przez sąd tego przepisu może okazać się zasadny tylko wtedy, gdy orzekający sąd wyjdzie poza granice swobodnej oceny dowodów. Oznacza to, że jeśli sąd I instancji, po wszechstronnym rozważeniu materiału dowodowego, wyprowadził z dowodów wnioski logicznie poprawne i zgodne z zasadami doświadczenia życiowego, to nawet jeśli z tego samego materiału dowodowego dałoby się wysnuć inne wnioski, sąd odwoławczy nie może ingerować w dokonane ustalenia faktyczne (por. np.: wyrok Sądu Najwyższego z: 27 września 2002 r., II CKN 817/00, LEX nr 56096; 27 września 2002 r., IV CKN 1316/00, LEX nr 80273).

Zdaniem Sądu Okręgowego, Sąd Rejonowy należycie wyjaśnił sprawę, a przeprowadzona ocena dowodów jest prawidłowa i odpowiada powyższym kryteriom. Apelacja strony powodowej nie wykazała uchybień w rozumowaniu Sądu meriti, które podważałyby prawidłowość dokonanej oceny zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego. Tym samym podniesiony zarzut naruszenia normy art. 233 § 1 k.p.c. był bezzasadny.

Odnośnie podniesionych w apelacji zarzutów naruszenia norm prawa materialnego, należy wskazać, iż nie znajdują one potwierdzenia w zgromadzonym w sprawie materiale dowodowym.

Strona powodowa zarzuciła, że Sąd I instancji naruszył postanowienia art. 65 § 1 k.c. poprzez jego błędną wykładnię polegającą na wadliwym ustaleniu, że postanowienia umowy z dnia 31 maja 2013 r. nie nakładały na pozwaną obowiązku zapewnienia obecności i udziału kierownika robót w czynności przejmowania terenu budowy. Zarzuciła także naruszenie postanowień art. 22 i art. 24 ustawy Prawo budowlane polegające na wadliwym ustaleniu, iż przedmiotowe przepisy nie mogą być uważane za obowiązujące dla przedsięwzięcia objętego umową z dnia 31 maja 2013 r.

Zdaniem Sądu Odwoławczego powyższe zarzuty są bezzasadne. Należy wskazać, w ślad za Sądem Rejonowym, że zgodnie z § 3 ust. 1 umowy z dnia 31 maja 2013 r. „Zamawiający przekaże Wykonawcy teren budowy w dniu 31 maja 2013 r.”. Zgodnie zaś z umową „wykonawcą” jest pozwana. Sąd Okręgowy zważył, że postanowienia umowy wyraźnie odróżniają „wykonawcę” od „przedstawiciela wykonawcy” w zakresie nałożonych na nich obowiązków. Tytułem przykładu można wskazać na postanowienia § 6 ust. 1 do 4 i 6, § 8, § 10 ust. 1 i 2, § 12 czy § 18 umowy. W umowie wskazano także na obowiązki, które może wykonać „wykonawca” lub „jego przedstawiciel” (patrz § 15 ust. 2 umowy). W konsekwencji należało przyjąć, iż zamawiający celowo rozróżnił udział „wykonawcy” lub jego „przedstawiciela” przy określonych czynnościach. W przeciwnym wypadku takie różnicowanie pozbawione byłoby sensu. Wobec jednoznacznego wskazania w treści umowy, że teren budowy zamawiający przekaże wykonawcy, trafnie przyjął Sąd I instancji, że brak było podstaw do żądania przez stronę powodową, aby teren budowy przejął od niej przedstawiciel wykonawcy.

Sąd Okręgowy zważył, że § 6 ust. 5 umowy stanowi, że „wszelkie prace wykonywane będą pod nadzorem (kierownictwem) przedstawiciela Wykonawcy”. Zdaniem Sądu Odwoławczego oznacza to jednak tylko tyle, że prace prowadzone na terenie budowy musiały być nadzorowane przez przedstawiciela wykonawcy, którym był kierownik budowy (§ 5 umowy). W tym miejscu odnosząc się do podniesionych zarzutów naruszenia przez Sąd Rejonowy norm art. 22 i art. 24 ustawy Prawo budowlane, należy wyjaśnić, że jak słusznie zauważył Sąd I instancji, nie jest w rozumieniu Prawa budowalnego pracą budowlaną czynność polegająca na wydaniu i odbiorze terenu budowy. Zgodnie bowiem z art. 41 ust. 1 i 2 ustawy Prawo budowlane rozpoczęcie budowy następuje z chwilą podjęcia prac przygotowawczych na terenie budowy. Pracami przygotowawczymi są:

1) wytyczenie geodezyjne obiektów w terenie;

2) wykonanie niwelacji terenu;

3) zagospodarowanie terenu budowy wraz z budową tymczasowych obiektów;

4) wykonanie przyłączy do sieci infrastruktury technicznej na potrzeby budowy.

W konsekwencji dopiero od momentu rozpoczęcia prac budowalnych, czyli przystąpienia do czynności przygotowawczych, miał być zapewniony udział przedstawiciela wykonawcy. Zarówno z postanowień umowy jaki załączników do niej nie wynika, aby w czynności wydania terenu budowy miał uczestniczyć przedstawiciel wykonawcy, a więc kierownik budowy. Nie sposób więc jest przyjąć, że stanowisko Sądu Rejonowego uznające brak potrzeby udziału przedstawiciela wykonawcy przy czynności odbioru terenu budowy stanowiło naruszenie postanowień umowy, a tym samym było dotknięte podniesionym w apelacji zarzutem naruszenia art. 65 § 1 k.c. oraz art. 22 i art. 24 ustawy Prawo budowlane.

Zgodzić się należy ze stanowiskiem apelującego Skarbu Państwa, że istnieje możliwość ustanowienie kierownika budowy w sytuacjach gdy obowiązuje przepisy prawa nie nakładają takiego obowiązku. Nie oznacza to jednak, że w takim przypadku kierownik budowy jest obowiązany do dokonania protokolarnego odbioru terenu budowy zgodnie z postanowieniami art. 22 ust. 1 ustawy Prawo budowlane. Obowiązek taki powstaje wtedy gdy z mocy samego prawa udział w procesie budowalnym kierownika budowy jest obligatoryjny lub w przypadku gdy obowiązek taki wynika z postanowień umowy. Tymczasem w niniejszej sprawie nie było obligu uczestniczenia w procesie budowalnym kierownika budowy (z przyczyn szeroko opisanych przez Sąd I instancji w pisemnym uzasadnieniu, a które podziela Sąd Odwoławczy), zaś postanowienia umowy nie nakładały takiego obowiązku. Jak już wcześnie wskazano umowa wskazywała na wykonawcę jako podmiot uprawniony do odbioru tereny budowy. Jest to tym bardzie uzasadnione, że w art. 652 k.c. wprost wskazano na wykonawcę jako podmiot dokonujący odbioru terenu budowy, dla powstania jego odpowiedzialności za szkody wynikłe na tym terenie.

Sąd Okręgowy zważył także, że strona powodowa nie wykazała, aby przyjęta przez Sąd I instancji wykładnia postanowień umowy w zakresie § 3 ust. 1 umowy była nieprawidłowa. W związku z przytoczonym zarzutem art. 65 § 1 k.c. należy wskazać, że Sąd Najwyższy w uchwale składu siedmiu sędziów z dnia 29 czerwca 1995 r., sygn. akt III CZP 66/95 (OSNC 1995, Nr 5, poz. 168) przyjął na tle przepisu art. 65 k.c. tzw. kombinowaną metodę wykładni. Wyrazem tego stanowiska są także późniejsze orzeczenia, np. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 21 listopada 1997 r., I CKN 825/97, OSNC 1998, Nr 5, poz. 85 i z dnia 20 maja 2004 r., II CK 354/03, nie publ.). Wspomniana metoda wykładni przyznaje pierwszeństwo - w wypadku oświadczeń woli składanych innej osobie - temu znaczeniu oświadczenia woli, które rzeczywiście nadały mu obie strony w chwili jego złożenia (subiektywny wzorzec wykładni). Podstawą tego pierwszeństwa jest zawarty w art. 65 § 2 k.c. nakaz badania raczej, jaki był zgodny zamiar stron umowy, aniżeli opierania się na dosłownym brzmieniu umowy. To, jak strony, składając oświadczenie woli, rozumiały je można wykazywać zarówno za pomocą dowodu z przesłuchania stron, jak i innych środków dowodowych. Tymczasem strona powodowa nie wykazała, aby zgodnym zamiarem stron było powierzenie przedstawicielowi wykonawcy (kierownikowi budowy) czynności odbioru terenu budowy.

Z tych przyczyn, zdaniem Sądu Okręgowego, brak było podstaw do uznania za zasadne zarzutów dotyczących art. 65 § 1 k.c. oraz art. 22 i art. 24 Prawa budowlanego.

W ocenie Sądu Okręgowego nie zasadne były zarzuty dotyczące naruszenia przez Sąd meriti art. 635 k.c., art. 354 § 2 k.c. i art. 483 § 1 k.c.

Zdaniem Sądu Odwoławczego pogląd prawny Sądu I instancji, że pozwana nie przyczyniła się do powstania opóźnienia, a tym samym brak było podstaw do odstąpienia przez zamawiającego od umowy było trafne. Z przyczyn wskazanych wyżej nie można bowiem skutecznie zarzucić pozwanej, iż spowodowała powstanie opóźnienie w rozpoczęciu prac, co z kolei miałoby uprawniać zamawiającego do odstąpienia od umowy. Ponownie należy wskazać, że strona powodowa nie zasadnie oczekiwała, aby wydanie terenu budowy miało zostać dokonane kierownikowi budowy. Taki obowiązek nie wynikał bowiem z umowy łączącej strony ani z postanowień ustawy Prawo budowlane. Jak wynika zaś z akt sprawy strona powodowa odstąpiła od umowy wyłącznie na skutek braku przejęcie placu budowy. Z tego względu zasadnie ocenił Sąd I instancji wyłącznie powyższe okoliczności, jako mające znaczenie dla skuteczności dokonanego odstąpienia od umowy.

W ocenie Sądu Okręgowego trafnie uznał Sąd I instancji, że strona powodowa nie współdziałała z pozwaną w procesie wydania terenu budowy. Nie wątpliwie to na skutek działań strony powodowej nie doszło do wydania placu budowy. Wynikało to wyłącznie z błędnego stanowiska strony powodowej co do możliwości wydania placu budowy wyłącznie kierownikowi budowy. Jak już wyjaśniono takiego obowiązku w niniejszej sprawie nie było. Z tego względu brak było podstaw do uznania za słuszny zarzutu naruszenia przez Sąd Rejonowy art. 354 § 2 k.c.

Mając powyższe rozważania na uwadze Sąd Okręgowy uznał, że prawidłowe było stanowisko Sądu I instancji odnośnie braku podstaw do naliczenia przez stronę powodową kary umownej. W konsekwencji nie zasadny okazał się zarzut naruszenia art. 483 k.c. W okolicznościach faktycznych sprawy nie było podstaw do naliczenia przez stronę powodową kary umownej. Tym samym zarzut naruszenia przez Sąd meriti art. 483 k.c. okazał się nieuzasadniony.

Biorąc powyższe pod uwagę, Sąd Okręgowy, działając na podstawie art. 385 k.p.c., oddalił apelację jako nieuzasadnioną, o czym orzeczono w sentencji wyroku.

SSO Piotr Jarmundowicz SSO Marek Kurkowski SSO Dorota Stawicka - Moryc